پارامترهای بیوشیمیایی خون ماهی و عوامل موثر بر تغییر آن

خون، به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول یکی از مهم ترین مایعات بیولوژیک بدن بوده که تحت تاثیر حالات مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک، ترکیبات آن دستخوش نوسان و تغییر می‌گردند. لذا در اختیار داشتن مقادیر طبیعی پارامترهای خونی و بررسی چگونگی تغییرات آن ها در بیماری های مختلف همواره از ابزارهای مهم تشخیص در بسیاری از بیماری های انسان و دام بوده است. در رابطه با آبزیان و از جمله ماهی نیز، این مهم با تعیین مقادیر طبیعی پارامترهای خونی به عنوان منبا و شاخصی برای مقایسه و قضاوت در تشخیص بیماری ها مورد تاکید قرار گرفته است.

معمولا حجم خون ماهیان نسبت به سایر مهره داران کمتر و در ماهیان استخوانی حدودا بین 4-2 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. در لامپری ها حجم خون بیشتر و به 5/8 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد و در هاگ فیش ها حتی از این هم بیشتر است و به 17 میلی لیتر به ازای 100 گرم میرسد. در ماهیان الاسمو برانش ها،حجم خون بین 8-6 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش شده است. در تحقیقات اولیه که بر روی آزاد ماهیان صورت گرفت، حجم خون را در حدود 5/3-3 میلی لیتر به ازای 100 گرم گزارش کردند، اما تحقیقات اخیر نشان داد که حجم خون آن ها در حد ماهیان الاسمو برانش و بین 5 تا بیش از 7 میلی لیتر به ازای 100 گرم است. حجم خون تون ماهیان زیاد بوده و بین 8 میلی لیتر به ازای 100 گرم در ماهی 9 کیلویی تا 133 میلی لیتر به ازای 100 گرم در ماهی 5/4 کیلویی متغیر است. در ماهیان کوچک تر حجم خون حتی از این مقادیر هم بیشتر است. بعضی از محققان اشاره کرد اند که حجم خون در بین کل ماهیان به صورت فیلوژنیک کاهش می یابد. ماهیان استخوانی عالی تر دارای دستگاه عروقی کاملتری هستند، به همین خاطر به خون کمتری برای انتقال اکسیژن و سایر مواد نیازمندند (3).

خون، مواد مختلف از جمله یون های غیر آلی و تعدادی از ترکیبات آلی مانند هورمون ها،ویتامین ها و پروتئین های مختلف پلاسما را منتقل میکند که میزان آن ها از 6-2 گرم در 100 میلی لیتر متغیر است.این ترکیبات در ایجاد حالت بافری در مقابل تغییرات PH  و حفظ فشار اسمزی که در نقل و انتقال آب از میان دیواره مویرگ ها حائز اهمیت است، نقش دارند.اجزای سلولی خون، گلبول های قرمز یا اریتروسیت ها و گلبول های سفید یا لکوسیت ها هستند (3).

رنگ گلبول های قرمز به واسطه وجود هموگلوبین در داخل آنها است. این ترکیب از یک گلوبین پروتئینی فاقد رنگ همچنین ماده ای به نام هم تشکیل شده است که رنگدانه قرمز-زرد دارد و حاوی آهن است. مولکول های هموگلوبین ماهیان الاسمو برانش و استخوانی از 4 زنجیر پیچیده (تترامریک) تشکیل شده است و وزن مولکولی آن ها در حدود 61000 تا 70000 دالتون است. هموگلوبین‌ لامپری‌ها، بسیار شبیه میوگلوبین است. این ترکیب، هموگلوبینی است که در بافت های عضلانی یافت می شودو علاوه بر این مونومریک بوده، وزن مولکولی آن 18200 دالتون است.در بعضی از گونه‌ها، بیش از یک نوع هموگلوبین را می‌توان مشاهده کرد. هموگلوبین، اکسیژن را به صورت ترکیب با آهن فروی هم انتقال می‌دهد، این ترکیب قابل برگشت است و انجام آن بستگی به فشار نسبی اکسیژن دارد. تنها تعداد محدودی از ماهیان، فاقد هموگلوبین هستند. برای مثال، بعضی از ماهیان چان ایکتی اید قطب جنوب و نوزادان لپتوسفالوس مار ماهیان، خون بی‌رنگ دارند (3).

ظرفیت حمل اکسیژن خون ماهیان، شامل اکسیژنی است که به صورت محلول انتقال می‌یابد و همچنین اکسیژنی که به صورت ترکیب با هموگلوبین، در داخل گلبول‌های قرمز وجود دارد.

فارسی:

1. پوستی. آ ، صدیق مروستی.  ع ، مترجم/ 1378.، اطلس بافت شناسی ماهی،(اشکال طبیعی و آسیب شناسی)، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ص 120-90.
2. شاهسونی. د ،  موثقی.  آ ، مترجم/ 1381. آسیب شناسی سیستمیک ماهی، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 130-80.
3. ستاری. م ، شاهسونی.  د ،  شعبانی پور.  ن ،  شفیعی.  ش ، مولف/ 1381، ماهی شناسی 1، تشریح و فیزیولوژی، تهران، نقش مهر، دانشگاه گیلان، رشت، ص 24-15.
4. نظری تلوکی. ک ، 1380، بررسی تاثیر ماده شوینده آنیونی(حاوی اتیلن گلیکول) بر پارامترهای خونی ماهی قرمز، پایان نامه دکترای دامپزشکی شماره 77، ص 20-7.
5. نظیفی. س ، فیروز بخش. ف ، قاضی زاده. م ، 1380.بررسی پارامترهای هماتولوژیک خون ماهی در مسمومیت با تری کلروفن.  مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران دوره 56، شماره 2، ص27-23.
6. خوش باور رستمی. ح ،  سلطانی. م ، 1384،  بررسی تاثیر سمیت حاد دیازینون بر روی شاخص های خونی ماهی شیپ (Acipenser nudiventris) ، مجله علمی شیلات ایران، سال چهاردهم، شماره 3، پاییز 84 .
7. شاهسونی، داور و مهری مهرداد و نظری، کوروش (1382)، بررسی تاثیر ماده شوینده آنیونی (شامپو) بر پارامترهای خونی ماهی حوض(Carassius auratus.مجله پژوهش و سازندگی، شماره 61، زمستان 1382.

انگلیسی :

1. Stopskof, M. K. (1992):fish medicine,W. B. .saunders company,A division of Harcourt brace & company.
2. Altman, p. l. & Dittmer ,D. S. (1974)  The biology data book .vol 3.federation of American societies for experimental biology, Bethesda, mary land.
3. Esch, G. W. & Hazen,  T. C.  (1980)  Stress and body condition in a population of Large mouth bass: implications for Red sore disease. Trans. Am. Fish. soc.109:532-536.
4. Gardner, G. R. & Yevich, P. O. (1969) Studies on blood morphology of three estuarine cyprodontiform fishes.  J. fish res. B.d. Can.26:433-477.
5. Raizada, M. N. & Singh, C. P. (1982) Observation of hematological values of fresh water fish ,Cirrhinus mrigala (ham). Comp. Physiol .Ecol. 7:34-36.
6. Grizzle, J. M. & Rogers, W. A. (1976) Anatomy and histology of The Channel cat fish. Auburn university, agricultural experiment station , Alabama, pp.15-18.
7. Murad, A. & Mustafa, S. (1988) Blood parameters of Cat fish ,heteropneustes fossils (bloch), parasitized by metacercariae of diplostomulum SP .J. Fish. dis. pp.11:365-368.
8. Sharma, R. K. & Shandilya, S. (1982) Observation of the hematological values of some Fresh water teleosts. Comp. physiol. Ecol. 7(2):124-126.
9. Saunders, D. C. (1966) Differential blood cell counts of 121 species of marine Fishes of Puerto rico. Trans. Am. Microsc. Soc. 85(3):427-449.
10. Harmon, G. J. & Johnson D. L. (1980) physiological responses of Lake Erie Freshwater drum to capture by commercial shore seine. Trans .Am. Fish. Soc. 109:544-551.
11. Slicher, A. M. (1961) Endocrinological and Heamatological studies in Fundulus heterclitus. Bull. Bingham. Oceanog. Coll.17(3):1-55.
12. Westine, D. T. (1978) Serum and blood from adult Stripped bass, Morone saxitalis. Estuaries. 1(2):126-128.
13. Miller, W. R. & Handricks, A. C. & Carins, J. (1983) Normal ranges for diagnostically important hematological and Blood chemistry characteristics of Rainbow trout  Salmo gairdneri. Can. J. Fish. Aquatic Sci. 40: 420-425.
14. Vars, H. M. (1 4)  Blood studies on Fish and Turtles. J. Biol. Chem.  105:135-137.
15. Brader, J. D. & Freez, T. M. and Goetz, F.W. (1982)  Hematological values of Blue and Channel cat fish from two Kentacky lackes.Trans. ky. Acad. Sci. 43(1-2): 4-9.
16. Kori-siakpere, O. (1985) Hematological characteristics of Claris isheriensis sydenham. J. Fish Biol. 27:259-263.
17. Johansson, Sjobeck, M. & Stevens, J. D. (1976) Hematological studies on The Blue shark, Prionace glauca. L. J. Marine Biol. Assn. U. K. 56:237-240 .
18. Sherburne, S. W. (1973) Cell types, differential cell counts and Blood cell measurements of A Portuguese shark (Centroscymnus coelolepis) captured at 700 fathoms. Fish. Bull. 71(2): 435-439 .
19. Stposkof, M. K. unpublished data from records of national Aquarium in Baltimore .
20. Torres, P. & Tort, L. & Planas, J. & Flos, R. (1986) Effects of confinement stress and additional zinc treatment on some blood parameters in the Dog fish. Com.Biochem. Physiol. 83C:89-92.
21. Bruno, D. W. (1986) Changes in serum parameters of Rainbow trout  (Salmo gairdneri richardson) and atlantic salmon (Salmo salar) infected with renibacterium salmoninarum. J. Fish Dis. 9:205-211 .
22. Groman, D. B. & Miller, K. (1986) Hemolytic anemia of wild atlantic salmon:hematology and chemical pathology. Aqua culture 67:210-212.
23. Giles, M. A. & Majewski, H. S. & Hobden, B. (1984) Osmoregulatory and hematological responses to Rainbow trout salmo gairdneri to extended environmental acidification . Can. J. Fish. Aquatic Sci. 41:1686-1694 .
24. Borjeson, H. (1977) Effects of hypercapnia on the buffer capacity and hematological values in salmo salar. J. Fish Biol. 11:133-142 .
25. Bowser, P. R. & Wooster, G. A. & Aluisio, A. L. & Blue, T.  J.  (1989)  Plasma chemistries of nitite stressed atlantic salmon(Salmo salar), J. World Aqua culture Soc. 20:173-180 . 173-180.
26. Margiocco, C. & Arillo, A. & Mensi, P. (1980) Nitrite bioaccumulation in Salmo gairdneri Rich  and haematological consequences. Aquatic toxicol. 3: 261-270.
27. Huey, D. W. & Simco, B. A. & Criswer, D. W. (1980) Nitrite induced methemoglobin formation in channel cat fish . Trans. Am. Fish. Soc. 109:558-562.
28. Macleay, D. J. & Gordon, M. R. (1977)  leucocrit , a simple histological technique for measuring acute stress in salmonid fish including stressful concentration of pulpmill effluent. J. Fish. Res. Bd. Can.34: 2164-2175.
29. Zbanayszec, R.  & Smith .L. S. (1984) The effects of water soluble aromatic hydrocarbons on some haematological parameters of Rainbow trout (Salmo gairdneri) during acute exposure . J. Fish Biol.24: 522-545.
30. Chiamavatich, Y. P. & Kuhn, C. (1977) Behavioral, hematological and histological studies on acute toxicity of bis-tri-N-butyltin oxide on Salmo gairdneri and tilapia rendalli. J. Fish Biol.10: 575-585.
31. Wedemeyer, G. A. & Nelson. N. C. & Yasutake, W. T. (1979) physiological and biochemical aspects of ozone toxicity to Rainbow trout. J.  Fish. Res. Bd. Can. 36: 605-614.
32. Goran, D. & Johansson sjobeck, M. L. & Larsson, A. O. & Lewander, K. & Lidman, U. (1975)  metabolic and hematological effects of starvation I the European eel (Anguilla anguilla), Carbohydrate, lipid, protein and inorganic ion metabolism. Comp. Biochem. Physiol. 52 a:423-430.
33. Akand, A. M. & Stao, M. & Yoshinaka, R. & Ikeda, S. (1987) Hematological changes due to dietary ascorbic acid deficiency of various levels of calcium and phosphorus in Rainbow trout. Curr. Sci. 56:298-301.
34. Alexis, M. N. & Teochari, V. & Papaparaskera, E.  (1986) Effects of diet composition and protein level on growth , body composition, and hematological parameters and cost of production of Rainbow trout(Salmo gairdneri). Aqua culture 58: 75_85 .
35. Moccia, R. D. & Huge, S. S. O. & Slinger, S. J. & Ferguson, H. W. (1984) Effects of oxidized fish oil and Vit E and ethoxyquin on the histopathology and hematology of Rainbow trout(Salmo gairdneri). J. Fish Dis. 7: 269-282 .
36. Rey Vazquez, G. &  Guerrero, G. A.  (2007) Characterization of blood cells and hematological parameters in Cichlasoma dimerus   (Teleostei, Perciformes). Tissue and Cell 39: 151-160 .
37. Gabriel, U. U. and Ezeri, G. N. O. and Opabunmi, O. O. (2004) Influence of sex, source, health status and acclimation on the haematology of Clarias gariepinus. African Journal of Biotechnology Vol. 3 (9), pp. 463-467.
38. Terry, C. Hrubec  & Stephen, A. Smith  (2001) Age-Related Changes in Hematology and Plasma Chemistry Values of Hybrid Striped Bass (Moronechrysops_Morone saxatile.). American Society for Veterinary Clinical Pathology. Veterinary Clinical Pathology Vol. 30 / No. 1.
39. Hrubec, T. C. & Robertson, J. L. & Smith, S. A. (1977)  Effects of ammonia and nitrate concentration on hematological and serum biochemical profiles of  Hybrid stripped bass. Trans. Am. Vet. Res. 58:31-136.
40. Omitoyin, B. O. (2006) Haematological changes in the blood of Clarias gariepinus (Burchell 1822) juveniles fed poultry litter. J. Fish Biol. 23:45-64.
41. Adeyemo, O. K. & Agbede, S. A. & Olaniyan, A. O. & Shoaga, O. A. (2003) The hematological response of Clarias  gariepinus to changes in acclimation temperatures. African Journal of Biomedical Research, Vol. 6; 105 – 108 .
42. Carine luis, L. & Rosiele, L. & Murcia, C.  & Varina, P. & Carlina,  R. (2004)  Effect of different temperature regimes on metabolic and blood parameters of Silver catfish (Rhamdia quelen). Aquaculture 239:497-507 .
43. Kristoffersson, R. (1973)  Physiological effects of sublethal concentration of phenol in The Pike. ANN. Zool.  10:392-397.
44. stepanoska, K. &  sawika, A.  (2006) The effect of feeding method on body weight gains, concentration of selected components in the blood , and peroxidation processes of Carp (Cyprinus carpiol). Acta ichthyologica et  piscatoria  36 (1): 25-29 .
45. Sobecka, E.  (1986), the effect of the protein levels in feed on selected parameters of peripheral blood of Carp (Cyprinus carpio). Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej w Szczecinie, Rybactwo Morskie i Technologia ¯ywno.ci (121/16): 3.10. [In Polish.]
46. Hilge, W. (1979_ The influence of different dietary protein and fat levels on some blood parameters of young Mirror carp. Proceedings of the World Symposium on Finfish. Nutrition and Fish Feed Technology 2: 173.178.
47. osuigwe, D. L. & obiekezie, A. L. & onuoha, G. C.  (2005)  Some haematological changes in hybrid catfish(Heterobranchus longifilis x Clarias gariepinus) fed different dietary levels of raw and boiled jackbean(Canavalia ensiformis) seed . African Journal of  Biotechnology Vol. 4 (9), pp. 1017-1021, September 2005.
48. Herman, R. L. (1970) ,Effect of gossypol poisoning on Rainbow trout .J.  Fish Biol. 2:293-304.
49. ochang, S. & Oyedepo, A. & Fagberno, T.  (2007) Influence of Dietary Palm Oil on Growth Response, Carcass Composition, Haematology and Organoleptic Properties of Juvenile Nile Tilapia, Oreochromis niloticus. Pakistan Journal of Nutrition 6 (5): 424-429.
50. Goran, D. Johansson, & Sjobeck, M. L. & Larsson , a. & lewander, K. (1975) Metabolic and hematological effects of starvation in the European eel (Anguilla anguilla). Comp. Biochem. Physiol. 52A:423-430.
51. Ince, B. W. , & Thorpe, A. (1978) The effects of insulin on plasma amino acid levels in The Northern pike (Esox lucius). L. J.  Fish Biol.  12:503-506.
52. Railo, E. & nakanimaa, M. & and Soivio, A. (1985)  Effect of sampling on blood parameters in Rainbow trout (Salmo gairdneri). J.  Fish Biol. 26:725-732.
53. Ellsaesser, C. & Clem, L. W. (1986) Hematological and immunological changes in Channel catfish stressed by handling. J. Fish Biol. 28:511-521.
54. witeska, M. (2005) Stress in fish, hematological and immunological effects of heavy metals. Electronic journal of ichthyology, July, 1:35-41.
55. Vosyliene, M. Z. & Jankaite, A.  (2006) Effect of heavy metal model mixture on Rainbow trout biological parameters. EKOLOGIJA. 2006. Nr. 4. P. 12–17
56. maheswaran, R. & devapaul, A. & muralidharan, S.  (2008) Hematological studies of Fresh water fish (Claris batrachus) exposed to mercuric chloride. International journal of integrative biology,  Journal of biology beyond borders , Vol 2, nom. 1, 50.
57. Adeyemo, O. K. (2007)  Haematological Profile of Clarias gariepinus (Burchell, 1822) Exposed to Lead. Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 7: 163-169 .
58. atamanalp, M.  & yanik, T. (2003) Alterations in Hematological Parameters of Rainbow Trout(Oncorhynchus mykiss) Exposed to Mancozeb. Turk J. Vet Anim. Sci. 27 : 1213-1217
59. Shakoori, A. R . & Mughal, A. L. & Iqbal, M . J. (1996) Effects of sublethal doses of fenvalerate (a synthetic pyrethroid) administered continuously for four weeks on the blood, liver and muscles of a freshwater fish, Ctenopharyngodon idella. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 57: 487-494.
60. Katayala, S. & Parlak, H. (2004)  The effects of pollution on haematological parameters of Black Goby (Gobius niger L., 1758) in Foça and Aliağa . E. U. Journal of Fisheries. Volume 21. Issue. (1-2): 113-117.
61. Silva souza, A. T. & Almeid, S. C. & Mchado, P. M. (2000)  Effect of infestation by  Lernaea cyprinacea linnaeus on the leukocytes of Schizodon intermedius. Rev. Brasil. Biol., 60(2): 217-220
62. Reulka, J. (2002) Aeromonas Causes Severe Skin Lesions in Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss):Clinical Pathology, Haematology and Biochemistry. ACTA VET. BRNO 2002, 71: 351–360
63. R. harikrishna, M. nisharani, C. balasundaram, (2003) Hematological and biochemical parameters in common carp, (Cyprinus Carpio), following herbal treatment for Aeromonas hydrophila infection. Aquaculture 221 : 41–50 .
64. Benil, C. K. &  Yildaz, H. Y. (2004) Blood parameters in Nile tilapia (Oreochromis niloticus.) spontaneously infected with Edwardsiella tarda. Aquaculture Research. 35: 1388-1390.
65. Rehulka, J. & Minarik, B.  (2007)  Blood parameters in brook trout Salvelinus fontinalis(Mitchill, 1815), affected by columnaris disease. Aquaculture Research. 38 : 1182-1197 .
66. Densmore, C. L . &  Blazer, V. S & Waldrop, T. B. (2001) Effects of Whirling Disease on Selected Hematological Parameters in Rainbow Trout. Journal of Wildlife Diseases, 37(2).  pp. 375–378 .
67. Das, B. K. &  patnaik,  P. &  mishra,  B. K. (2005)  Observation on Haematological and Enzymatic Changes on  Spontaneous Papillomatous Condition of Anabas testudineus (Bloch). Asian Fisheries Science 18 : 33-38 .
68. Bry, C. & Zohar, Y. (1980)  Dorsal aorta catheterization in Rainbow trout(Salmo gairdneri), glucocorticoid levels , hematological data and feeding for 5 days after surgery.Reprod. Nutr.  Dev. 20:1825-1834.
69. Kikuchi, Y. & Hughes, G. M.  (1985)  Effect of moderate and severe exercise in Rainbow trout on some of arterial blood. Jpn. J. Ichthyol. 31:422-426.
70. nakatu S, Matsuda M, Sakagami T, Takahashi T, Yamamoto S. (1996)  composition of Canavanine in process of germination in The seeds of Canavalia gladiata. Seikagaku.  38:67-71.
71. Van Ginneken, V & Ballieux, T. B. & Willemze, R. K. & Coldenhoff, E. & Lentjes, E. & Antonissena, O. & Haenen, G. & van den Thillart  (2005) Hematology patterns of migrating European eels and the role of EVEX virus. Comparative Biochemistry and Physiology, Part C,  140 (2005) 97– 102 .
72. Tavares dias, M. & Sérgio Henrique, C. & Flávio Ruas, M. (2003)  Hematological characteristics of  Brazilian teleosts , parameters of seven species collected in Guariba. B. Inst. Pesca, São Paulo, 29(2): 109 – 115.
73. Shidgar, S. & Cook, D. & Jones, P. & Harford, A. (2007) Blood cells of Murray cod Maccullochella peelii peelii  (Mitchell) . Journal of Fish Biology . 70: 973–980 .
74. Kori-Siakpere, O. & Ake, J. E. G &  Idoge, E. (2005)  Haematological characteristics of the African Snakehead, Parachanna obscura. African Journal of Biotechnology Vol. 4 (6), pp. 527-530.
75. Andrzej, K. siwiki &  Zdzislaw, Z. (2003)  Selected hematological and biochemical parameters of Pike perch, (Sander lucioperca), from intensive culture. Arch. Pol. Fish. Archives of Polish Fisheries. Vol. 11 Fasc. 1 17-22
76. Tavares-Dias, M.b & Barcellos, J. F. M. & Marcon, J.L. &. Menezes, G. C  (2007)  Hematological and biochemical parameters of  Pirarucu arapaima gigas schinz, in the cage culture. Electronic Journal of Ichthyology, November, 2007 2: 61-68 .
77. Wolf, K. (1988 ) Fish viruses and fish viral diseases. Cornell University Press, Ithaca, USA, Comstock Publishing Associates, New York, 476pp; 1988.V. van Ginneken et al. / Comparative Biochemistry and Physiology, Part C 102 140 (2005): 97–102 .
78. Groff, J.M., Zinkl, J.G., (1999) Hematology and clinical chemistry of Cyprinid fish. Common carp and goldfish.Vet. Clin. N. Am. Exot. Anim.Pract. 2 (3): 741–746.
79. Esteban, M. A. & Mu˜noz, J. & Meseguer, J.  (2000)  Blood cells of sea bass(Dicentrarchus Labrax L.). Flow Cytometric and microscopic studies. Anat. Rec.258 (1): 80–89.
80. Hrubec, T.C. & Cardinale, J.L. & Smith, S.A. (2000) Hematology and plasma chemistry reference intervals for cultured tilapia (Oreochromis hybrid).Vet. Clin. Pathol. 29 (1): 7–12.
81. Nakamura, H. & Shimozawa, A. (1984)  Light and electron microscopic studies on the leucocytes of the medaka. Medaka 2: 15–22.
82. O¨ ru¨n, I., Erdemli, A.U.  ( 2002)  A study on blood parameters of Capoeta trutta (Heckel, 1843). J. Biol. Sci. 2 (8): 508–511.
83. Ranzani-Paiva, M. J. T. & Tabata, Y.A. & Eiras, A.C. (1998) Hematologia comparada entre dipl´oides e tripl´oides de truta arco-´ıris, Oncorhynchus Mykiss Walbaum (Pisces, Salmonidae). Rev. Bras. Zool. 5 (4):1093–1102.
84. Natarajan, G. M. (1981) Some blood parameters in two air- breathing fishes Of south India. J. Physiol. Ecol. 6:133-135.
85. Barham, W.T. &  Smith,  G. L. & Schoonbee H. J. (1980) The haematological assessment of bacterial infection in rainbowtrout, Salmo gairdneri. Journal of Fish Biology 17: 275-281.
86. Lowe-Jinde L. (1979) Some observations of rainbow trout, Salmo gairdneri Richardson, infected with Cryptobia salmositica. Journal of Fish Biology 14: 297-302.