زندگینامه و آثار کسایی

در فرهنگ ایرانی و ادب پارسی روزگاری دراز، حکیم کسی بود که دانای به فلسفه باشد . فلسفه هم شامل کلیه علوم نظری و عملی ، تجربی و انسانی ،ظاهری و خفیه می گردد. لذا کسی حکیم بود که به تمام علوم و فضائل آشنا باشد . لیکن با گسترش دامنه علوم و درآمد هر چیزی در دایره آن ، دیگر نمی شد به کسی ، بدان معنا ،حکیم گفت .

چون فلسفه قطعه قطعه شد ، هر قطعه سرخود گرفت و مانند قلمه یک نهال به رشد پرداخت وشاخه ها داد . انبوه ترین و خرم ترین قطعه ، جامعه شناسی بود که به نوبه خود رشدی سریع داشت و شاخه هایی بی شمار برآورد. هر روز شاخه ای نو می روید و سایه خود را بیشتر می گستراند .

بیشتر آثار پارسی و نوشته های مربوط به ((کسایی )) از او به ((حکیم کسایی )) یاد کرده اند . محمد عوفی در (( لباب الالباب )) و امین رازی در((هفت اقلیم )) و آثار معاصران چونان آثار دکتر ذبیح الله صفا در ((تاریخ ادبیات درایران )) دکتر معین در حواشی (( چهارمقاله )) ومدرس در(( ریحانه الادب )) و آثار مستقل درباره کسایی و مقاله های فراوان نوشته شده درباره او با پیشوند (( حکیم )) آراسته و آمده است .

حکیم ابوالحسن علی بن محمد کسایی مروزی شاعری بزرگ واز پیشاهنگان شعر شیعی بود و متعهدانه ادب پارسی است که پس از سال ها سکوت ،در دوره معاصر نام و منزلت او شناخته شده است . شعر کسایی ،شعری است گونه گونه و سرشار از ویژگی های ادبی و اخلاقی ،به همین روی تنها در عصر حاضر است مه بزرگی او دریافته و شناخته شده است چه ،در طول و درازای تاریخ پرده غباری بر سهم و شان او کشیده شده بود.

نام و تخلص کسایی

نام کسایی بدرستی روشن نیست . باخزری در(دمیه القصر )از سخنوری بنام ((ابوالحسن علی بن محمد کسایی مروزی )) سخن می گوید که آراینده و پیراینده آن -آقای احمد آتش – این گمان را نزدیک به یقین دانسته که او همان کسایی شاعر معروف باشد. در بررسی های انجام پذیرفته در رویه های پسین دریافته می شود که این دیدگاه درست است وجای هیچ دودلی و گمانی دیگر نیست و چهار مقاله و تذکره های موجود پارسی این گواه را تایید می کنند. بدین ترتیب نسبت وشجره نامه این شاعر روشن می شود.

کنیه کسایی

کنیه کسایی را نویسنده چهار مقاله (( ابوالحسن ))ونویسندگان ((آتشکده )) و ((مجمع الفصحاء )) و ((ریاض العارفین)) ابواسحاق نوشته اند.

لقب کسایی

لقب کسایی در آثار پارسی ((مجدالدین ابواسحاق)) آمده است.

نویسندگان آثاری چون ((آتشکده)) و((مجمع الفصحا)) و قاموس اعلام و ریاض العارفین ((مجدالدین )) یاد کرده اند. این نظریه بعدها در((ریحانه الادب)) و آثار متاخر تذکره و تاریخ ادبیات و مقالات راه یافته است . به هر حال ((کسایی)) نامی فراگیرتر و مشهورتر از دیگر نام های اوست و در متون ادب پارسی شناخته تر و معروف تر است.

زادگاه کسایی

زادگاه وزیست گاه کسایی ((مرو)) است . مرویا مروشاهجان شهری کهن وتاریخی است که در سی فرسنگی شمال شرقی سرخس وشصت فرسنگی طوس خراسان قرار گرفته وبه سال 1277 هجری در پی بی کفایتی وبی لیاقتی زمامداران وقت از ایران جدا شده است.

تولد و مرگ کسایی

سال روز تولد کسایی 27شوال 341هجری برابر با 16 ماه مارس 953 میلادی (سده دهم ) است هم او در قصیده ای باز مانده 13 بیتی به این تاریخ تولد اشاره دارد :

به سیصدو چهل ویک رسید نوبت سال    ..   چهارشنبه و سه روز باقی از شوال

بیامدم به جهان تا چه گویم و چه کنم    .. سرود گویم و شادی کنم به نعمت و مال

ستوروار بدین سان گذاشتم همه عمر      ..   که بر ده گشته فرزندم و اسیر عیال

مذهب و آیین کسایی

حضور مناقب و مرایی در اشعار کسایی نشان ازاین دارد که آیین ومذهب وی شیعه بوده است واو این دیدگاه ها و دلبستگی ها را برای دوستداری و احترام ژرف و باورهایش  را به نمایش گذاشته و سروده است .

شاعران و نویسندگان ، مورخان ، منتقدان و آگاهان ادبی براین باورند که همین اشعار نشانگر شیعه بودنش است و عقاید شماری اندک  مبنی بر اسماعیلی بودن او را نادرست و بیهوده دانسته اند . افزون بر اینکه با نگاه به سروده های مذهبی کسایی حضور تشیع در خراسان بزرگ و مرو فراسوی نواحی مرکزی ایران رادر سده چهارم هجری هم پی می جوییم . وبدین روی درمی یابیم شیعه آنگونه هم که برخی می پنداشته اند گمنام واندک نبوده اند و حضور و نمودی پربار و گونه گونه داشته اند .

آثار کسایی

آثار کسایی همین سروده های اوست که تاکنون کاملترین مجموعه را فراهم آورده و پیشکش می نماییم .بر پایه گزارش(( النقص )) تا سده ششم هجری دیوان شعر کسایی در دست بوده در ایران بزرگ آن روزگار شهرت فراوانی داشته است . اما رفته رفته از میان رفته وبرای نگارش این دستمایه ناگزیر شده ایم که از منافع گوناگونی به استخراج سروده های حقیقی و منسوب کسایی رو آوریم . سروده های مستقل و پراکنده کسایی در این دفترها و آثار فرهنگی ایرانی موجود است :

1. لغت فرس اسدی طوسی (با روایت های گوناگون و اختلاف نسخ فراوان ) درسده پنجم هجری .
2. فرهنگ قواس نوشته مبارک شاه در سده هفتم و هشتم هجری
3. صحاح النفوس از محمد بن هند و شاه نخجوانی ،در اوایل سده هشتم هجری
4. مجمع الفرس سروری ، تالیف 1008 هجری
5. فرهنگ جهانگیری ، درسال 1032 هجری
6. تحفه الاحباب اوبهی یا فرهنگ اوبهی
7. فرهنگ حسین وفایی ،نوشته شده در سال 933 هجری
8. مجموعه الفرس از ابوالعلا عبدالمومن جاروتی معروف به  صفی کحال پیش از سده هشتم هجری

سبک شناسی شعر کسایی

توان گفت که به لحاظ زیست و زندگی ، دوره حضور و خودنمایی و ویژگی های شعری، شعر کسایی در گستره شعر و سبک خراسانی و سامانی یا ترکستانی جای دارد.

کسایی وپیشاهنگان او

کسایی نیز همانند بسیاری در آفرینش های ادبی خود به سخنوران پیشین چشم داشته و کوشیده که همراه بابهره وری از اندیشه و روش آنان ،گاه سروده هایشان را پیروی کرده وپاسخ داده باشد. پیشرو و مقتدای مهم کسایی ، شاعر بزرگ رودکی سمرقندی است که با کسایی همواره از او به نیکی یاد کرده ودر کمال ادب و فروتنی و احترام پا جای پای او گذاشته است .

کسایی در شعر دیگران

کسایی مروزی در شعر دیگران همواره مورد توجه و علاقه بوده است . برخی اورا ستوده وبرخی وی را مورد عتاب وخطاب قرار داده اند . شمار کسانی که او را ستوده اند ، بسیار و شمار کسانی که وی را مورد انتقاد قرار داده اند ،اندکند. هر یک از این سروده ها را مورد ارزیابی قرار می دهیم .

• پیش درآمد
• 1) زندگی نامه و آثار کسایی
• 1-1) نام و تخلص کسایی
• 2-1) کنیه کسایی
• 3-1) لقب کسایی
• 4-1) زادگاه کسایی
• 5-1) تولد و مرگ کسایی
• 6-1) زن و فرزند کسایی
• 7-1) مذهب و آیین کسایی
• 8-1) آثار کسایی
• 2) ممدوحان کسایی
• 3) معاصران کسایی
• 4) سبک شناسی شعر کسایی
• 5) ویژگی های شعر کسایی
• 6) کسایی و پیشاهنگان او
• 7) کسایی و پی آمدگان
• 8) کسایی در شعر دیگران
• 9) ناصر خسرو کسایی
• 10) تقسیم بندی موضوعی سروده های کسایی
• 11) دیدگاهها
• 1-11) دیدگاه پیشینیان
• 2-11) دیدگاه پسینیان

منبع

حکیم کسایی مروزی و شعر او