کارکردهای مناسب شهری، ترکیب و ادغام آنها با فضاهای اصلی مورد نیاز کودکان از نظر روان شناسی

بررسی ابعاد، استانداردها و چگونگی تعیین برنامه ریزی فیزیکی

تعیین برنامه ریزی کالبدی و سایت:

برنامه ریزی کالبدی مرکز مورد نظر مبتنی بر جهات سه گانه زیر است:

• الف- استانداردها و معیارهای مربوطه

تازه بودن زاویه نگرش طرح هایی از قبیل پروژه کنونی از یک سو و ویژگی ترکیبی این گونه پروژه ها (که در دل خود، طیفی از عناصر و کارکردهای مختلف از قبیل اداری، آموزشی، مسکونی و… را دارند) از سوی دیگر، باعث گردیده تا در دل مراجع مطرح ساختمان سازی موجود، استانداردها و ضوابطی که دقیقاً مجموعه هایی این چنین را مد نظر قرار داده باشند، وجود نداشته باشد.

بنابراین، کوشش شده است، از این رهگذر، استانداردها و یا معیارهایی را که در قالب هر یک از اجزاء طرح، مقرر و یا توصیه شده، مورد توجه قرار گیرد. هر فضا استانداردهای خاص خود را دارا می باشند که ضمن انطباق با ویژگی های پروژه حاضر مورد استفاده قرار می گیرند.

• ب- زوایای خاص و نوین مورد توجه پروژه:

پیش بینی مجتمع بزرگ شبانه روزی برای بچه های خیابان و ادغام آن با سایر عناصر آموزشی، اداری، فرهنگی، ویژگی منحصر به فرد پروژه حاضر است که قبلاً در ایران مورد تجربه قرار نگرفته غیر از دو یا سه نمونه تز در دانشگاههای کشور و این رساله می‌کوشد تا آن را به صورت یک «تز» و نظریه ارائه دهد. نظریه ای که ما به ازاء کالبدی و معمارانه یک دیدگاه جدید روان شناسی و جامعه‌شناسی می باشد.

بر مبنای این دیدگاه، می باید زندگی این کانون را تا حد امکان به زندگی نوجوانان عادی نزدیک ساخت و محیط و مکان زندگانی آنان را به شکلی کارآ و اصولی با فضاهای مورد استفاده همگان پیوند داد.

پروژه حاضر تلاش دارد تا با گزینش کارکردهای مناسب شهری، ترکیب و ادغام شایسته آنها با فضاهای اصلی مورد نیاز کودکان این مرکز دیدگاه روان شناسی جامعه شناسی فوق، در قالب طراحی معمارانه، جامعه عمل بپوشاند.

• ج- محدودیت ها و امکانات زمین:

محدودیت ها و امکانات زمین پروژه از قبیل: وسعت، موقعیت، ویژگی های توپوگرافی، عوامل همجوار و… از دیگر عوامل موثر بر چند و چون شیوه اختصاص اراضی به کاربری های مختلف مورد نیاز می باشد.

بطور کلی فضاهای مورد نیاز با توجه به تحقیقات انجام شده از سازمان بهزیستی کشور، افراد ذیصلاح و دست اندرکاران این مسئله و نیاز اصلی این کودکان بشرح زیر در نظر گرفته شد:

1. ساختمان اداری،
2. خوابگاهها،
3. ساختمان اجتماعات،
4. ساختمان آموزشی،
5. ساختمان کارگاهها،
6. غرفه‌های فروش،
7. فضاهای سبز ورزشی،
8. نگهبانی.

ساختمان اداری

اگرچه مجموعه به منظور حمایت و خدمات به بچه های خیابانی، کارایی یافتن، شکوفایی روحی و مسئولیت پذیری آنان طراحی شده است و قسمتی از فعالیتهای مجموعه می تواند توسط خود بچه ها انجام گیرد، وجود کادر اداری و مجرب برای کنترل، برنامه ریزی، مراقبت و برقراری روابط داخلی و نگهداری مجموعه ضروری به نظر می رسد.

فضاهای اداری در برگیرنده تمام فعالیت هایی است که جهت مدیریت و بروکراسی اداری، قسمت روانشناسی و مددکاری و در این مرکز بخش پزشکی (که در طبقه دوم اداری است) به کار می‌روند. به علت کوچک بودن سایت و اینکه با برنامه فیزیکی در نظر گرفته شده، فضای جداگانه ای برای بخش پزشکی مقدور نبود و در ضمن چون بچه ها برای تشخیص و نگهداری ابتدا به ساختمان اداری برده می شوند، بهتر است در همان ساختمان (از نظر نداشتن بیماریهای پوستی و خونی و…) چک بهداشتی شوند.

موارد قابل توجه در طراحی ساختمان اداری

1. ارتباط آسان ساختمان اداری با ورودی اصلی مجموعه که از ضروریات طرح محسوب می شود. بنابراین، ساختمان اداری باید نزدیکترین فضاها به ورودی اصلی مجموعه باشد و دسترسی مناسب پارکینگ و اتومبیل نسبت به آن قرار گیرد.
2. استقلال قسمتهای اداری- ریاست مجموعه- بخش روانشناسی و قسمت پزشکی.
3. ارتباط نزدیک نگهبانی با بخش اداری.

ساختمان خوابگاه

کلیاتی از ویژگی‌های فضاهای مسکونی:

در مجتمع حاضر، منظور از فضاهای مسکونی، خانه‌ها یا واحدهای اقامتی کودکان می‌باشند که کاربری اصلی مجتمع را تشکیل می‌دهند. در این پروژه، طراحی مسکن مورد نیاز از دو جهت مورد توجه واقع شده است:

نخست، از آن جهت که این واحدهای مسکونی می‌باید به تبعیت از برنامه‌ریزی زندگی مجتمع، حتی‌الامکان تداعی کننده یک خانه و منزل معمولی باشد، به نحوی که هر کودک احساس حضور در خانه و خانواده خود را داشته باشد. بنابراین، واحدهای مسکونی می‌باید ویژگیهای کالبدی خاص خود را دارا باشد.

دوم، از آن نظر که، مجموعه مسکونی می‌باید برای کودکان استفاده کننده احساس بافت مسکونی معمولی را ایجاد کند، نه احساس تکرار و یکنواختی بلوک‌های مسکونی تیپ خوابگاه مانند را (از نوع تعاونی‌های مسکن و خانه‌های سازمانی). خصوصیات کلیدی فوق، باعث می‌شود تا به یک اصل بسیار مهم که امروزه در شهرسازی نوین (به ویژه پس از گذر از دوران مدرن گرایی)، مورد عنایت واقع شده، دقت شود و آن، اصل هویت و نشان‌مندی است. رعایت این اصل سبب می‌گردد، تا به پیروی از تجربیات شهرهای گذشته، گوشه و کنار هر یک از فضاهای شهری و به ویژه حوزه‌های مسکونی، از یکدیگر متفاوت گردد و در سایه همین تفاوت‌ها و نشانه‌ها هر فرد (در اینجا هر کودک کانون؛) نسبت به محیط زندگی خود احساس بهتری از تعلق و در نهایت هویت داشته باشد.

ساختمان اجتماعات

این ساختمان در این مرکز بصورتی طراحی شده است، که بیشتر نیازهای فرهنگی و مذهبی را برآورده سازد، از اینرو فضاهایی که در این ساختمان در نظر گرفته شده‌اند عبارتند از: نمازخانه، آمفی‌تئاتر و کتابخانه

ساختمان آموزشی

اکثر کودکان و نوجوانانی که وارد این مجموعه می‌شوند، دارای تحصیلات ابتدائی می‌باشند و تعداد بی‌سوادان که اصلاً مدرسه نرفته‌اند، بسیار کم می‌باشد، با این حال این موضوع باید مد نظر قرار گرفته شود و ایجاد مرکز آموزش عمومی استثنائی، به روشی که با نظام آموزشی موجود مطابقت داشته باشد، ضروری می‌باشد. تجربه نشان داده است که در این سن، به خصوص بچه‌هایی که ترک تحصیل کرده‌اند، به زحمت زیر بار آموزش کلاسیک می‌روند و پذیرش آن برای بچه‌ها ثقیل است، اما به آموزش مقطعی و آزاد بسیار علاقه‌مند بوده و ترجیح می‌دهند که در امتحانات متفرقه شرکت نمایند. لذا در طراحی مجموعه باید امکاناتی را برای آموزش به این کودکان در نظر گرفت. در این صورت می‌توان امیدوار بود که با ایجاد انگیزه در بچه‌هایی که دارای بهره هوشی نرمال و بالاتر هستند، آنان را به سمت آموزش عمومی سوق داد.

کارگاههای تخصصی

نوجوان موجودی است پژوهشگر، سرشار از انرژی و طالب مصرف آن، لذا هر کاری را با جرات شروع می‌کند و در پی آن انرژی و وقت خود را صرف می‌کند و در این راه استعدادهای خود را می‌باید و به توانائی‌های خود آگاه می‌شود. این موجودات وقتی در یک شبانه‌روزی قرار می‌گیرند که ضوابط و مقررات مخصوص بخود دارد و حساسیت و تحرک نوجوان را به همان محیط محدود می‌کند، ممکن است نتواند طرق مناسب و درخور وضعیت خود را برای صرف این انرژی و اوقات بیکاری پیدا کند و یا اگر هم به راه حل این مشکل دست یابد در راههای منحط و مضر گام بردارد.

می‌توان با کار عملی، اولاً از یکنواختی محیط بی برنامه، برای نوجوان کاسته، ثانیاً نوجوان را آماده کرد، تا بتواند در مواقع فراغت خود گرایش به سوی استفاده از انرژی خود، در راه سازندگی هر چه بیشتر، پیدا نموده و به ارضاء نیازها و احتیاجات خود نائل شود.

محوطه تدریس

در بسیاری از موارد، معلم نیاز به محوطه‌ای دارد که نکته‌ای را به همه گروه کارآموزان توضیح دهد. بسته به بزرگی کارگاه و ماهیت برنامه اجرا و نمایش توضیحات و غیره را، می‌توان در کارگاه یا در اتاق یا کلاس مجاور انجام داد. در هر حال، قسمت اعظم تدریس غیر رسمی خواهد بود. برای این منظور او باید دارای پایگاهی باشد که از آنجا فعالیت‌ها را کنترل کند و کارآموزان برای کمک به نزد وی بیایند. تابلوی اعلانات و یا تخته سیاه دور تا دور کارگاه، برای توضیح مطالب و رسم طرح‌های بسیار مفید هستند.

فضاهای سبز و ورزشی

در هر سایتی، فضای سبز برای ایجاد تنوع و تفریح استفاده کننده‌ها در نظر گرفته می‌شود، این مسئله در این سایت نیز رعایت شده است که علاوه بر زیبائی و نوع تقسیم بندی فضای سبز و ایجاد آبنماها به محل‌هایی برای نشستن و رفع خستگی و ایجاد دید و منظر افراد نیز توجه شده است، نکته قابل توجه اینکه سرانه فضای سبز برای هر نفر در فضاهای مجموعه‌ای 10 متر مربع می‌باشد. پارکینگها قسمت دیگر از زمین سایت را تشکیل می‌دهند که چون این مجموعه دارای دو ورودی اصلی و فرعی در شمال و جنوب سایت است. (اولی برای استفاده نوجوانان وارد کننده به مرکز از سمت بهزیستی و کارمندان و دست اندرکاران این مسئله و دومی جهت استفاده مردم برای بازدید از گالری، کارگاهها، غرفه‌های فروش و نهایتاً جذب مشارکتهای مردمی) پارکینگها در اطراف درهای ورودی در نظر گرفته شده است، استاندارد قرارگیری ماشینها را در شکل مشاهده خواهید کرد.

نتیجه‌گیری جهت ریختن برنامه فیزیکی طرح

با توجه به تحقیق و بررسی ابعاد و استانداردهای مطرح شده در صفحات پیش و نیز نتایج گرفته شده از تحقیقات بعمل آمده در مورد شناخت روحیه و نوع زندگی این کودکان (مصاحبه‌ها مطالعات بدست آمده از سازمان بهزیستی در مورد آخرین اطلاعات موجود) ابتدا ساختمانها بر طبق نیاز و خواست کودکان و دست اندرکاران مربوطه دسته‌بندی شد و با استفاده از برنامه فیزیکی‌های مختلف و استانداردهای مورد نیازی که مطالعه شد، ساختمانها با ریز فضاهایی که شرح آن داده خواهد شد. ابعاد بدست آمده، در نظر گرفته شد، لازم بذکر است که جمع خالص هر ساختمان با احتساب 30% جهت ارتباطات و تاسیسات فضای ناخالص را که با توجه به آن احجام طرح‌ریزی شده‌اند به ما نشان داده است که در جداول زیر به برنامه‌ریزی فیزیکی یکایک ساختمانها مفصلاً می‌پردازیم.

1. آرشیتکت داتا: اطلاعات معماری، ارنست نویفرت، ترجمه روبن ملامه، جعفری، تهران.
2. کتاب راهنمای طراحی اقلیمی، کونیز برگر هربرت 1368، ترجمه مرتضی کسمائی، مرکز، تهران.
3. کتاب تجهیزات و تاسیسات ساختمان، فردریک هال، ترجمه اردشیر اطیابی، اتحاد تهران.
4. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، بهار 1379.
5. پایان نامه کارشناسی ارشد، مجیر جلیلیان، دانشگاه علم و صنعت ایران، بهار 1383.