بروز خسارت و نحوه جبران آن در حقوق اسلام

مساله بروز خسارات و نحوه جبران آن از دیرباز بشریت را به فکر این انداخت تا نسبت به ایجاد منبع تامین کننده خسارات به خصوص در مواردی که با تنگدستی و ناتوانی یا مجهول بودن و عدم دسترسی به عامل ورود زیان اقدام نمایند و از طریق گسترش فکر تعاون و همیاری بین مردم و دخالت دولت ها در پرداخت و جبران ضرر و زیان از طریق تاسیس نهاد بیمه و گسترش صندوق های تعاون اجتماعی و با توسعه مسئولیت های جمعی به جای مسئولیت فردی کوشید تا حتی الامکان خسارات ناشی از مسئولیت مدنی اشخاص در مواردی که خطا و تقصیر عامل ورود زیان چه به عنوان یک فرد و شخص حقیقی اجتماع و چه از طریق یک شخص حقیقی یا حقوقی زیر مجموعه حاکمیت دولت ها را بلا جبران نگذارد اهمیت این موضوع به خصوص در حقوق اسلام از طریق ایجاد قواعد فقهی و مبانی جدید جبران خسارات منجر به ایجاد نهادهای جایگزین جهت پرداخت ضرر و زیان اشخاص گردید.

• چکیده ۵
• مقدمه ۶
• مبانی و مفاهیم مسئولیت مدنی ۱۸
• مبحث اول: جایگاه بیمه مسئولیت مدنی ۱۸
• گفتار اول : مفهوم مسئولیت مدنی (غیر قراردادی) ۲۰
• گفتار دوم : اهمیت مسئولیت مدنی ۲۴
• گفتار سوم : شناخت بیمه و انواع آن ۲۶
• الف ) اهمیت بیمه مسئولیت مدنی ۲۸
• ب)‌ بیمه اجباری و اختیاری ۲۹
• مبحث دوم: قلمرو بیمه مسئولیت غیر قراردادی ۳۲
• گفتار اول : بیمه مسئولیت و برخورد نظامهای حقوقی باآن ۳۲
• منبع مسئولیت غیر قراردادی و نوع پوشش بیمه ای ۳۲
• گفتار دوم : بیمه و طرح های تکمیلی مسئولیت غیر قراردادی ۳۵
• گفتار سوم : سیستم های بیمه ای، نظام های حقوقی و تاثیر از قواعد مسئولیت غیر قراردادی ۳۶
• مبحث اول : وظیفه حمایتی دولت و حاکم اسلامی در برقراری عدالت اجتماعی ۴۰
• گفتار اول: مبانی مسئولیت دولت نسبت به خسارات بلا جبران ۴۱
• الف: نصوص قرآنی ۴۱
• ب- روایات ۴۵
• ج- قواعد فقهی ۵۵
• ۱- قاعده لاضرر ۵۵
• ۲- قاعده تسبیب ۶۰
• ۳- قاعده من له الغنم فعلیه الغرم ۶۳
• ۴- قاعده الحاکم ولی الممتنع ۶۵
• د- مسئولیت دولت در قانون مجازات اسلامی و قوانین متفرقه ۶۹
• تبصره ۷۶
• گفتار دوم :‌ نگاهی به حقوق پاره‌ای از کشورها در خصوص مسئولیت دولت ۸۱
• ۱- حقوق مصر ۸۱
• ۲- حقوق فرانسه ۸۶
• ۳- حقوق دیگر کشورهای دارای حقوق مدون ۸۷
• ب – طلیعه جدید مسئولیت پذیری دولت ۸۸
• ج- لزوم اجتماعی شدن بیمه مسئولیت ۹۰
• د- تشکیل صندوق های تعاون ۹۳
• هـ – بررسی اصل رفاه و خیر در حقوق آمریکا ۹۴
• س – بیمه مسئولیت مدنی سردفتران اسناد رسمی ۹۵
• ش- بیمه مسئولیت مدنی صغیر و سرپرست طفل و مجنون ۹۸
• نتیجه گیری ۹۹
• مبحث اول: اشاره به مبانی و پیشینه بیمه در اسلام ۱۰۲
• گفتار اول: نقش تعاون و همیاری در پیدایش نهاد بیمه ۱۰۵
• الف- بررسی نمونه های تاریخی مرتبط با نهاد بیمه ۱۰۷
• ب- رابطه اصل کفالت همگانی با نهاد بیمه ۱۰۹
• گفتار دوم- ضمان جزیره و تاریخچه پیدایش آن در حقوق اسلامی ۱۱۲
• الف- بررسی فقهی ضمان عاقله ۱۱۴
• ب- تعریف عاقله ۱۱۵
• ج- تعریف عصبه ۱۱۷
• گفتار سوم: بررسی و تطبیق نهاد بیمه با نظام عاقله در حقوق اسلام ۱۱۸
• گفتار اول : تطبیق بیمه و ضمان جریره در حقوق اسلامی ۱۲۰
• گفتار دوم : مقایسه بیمه شخص ثالث با ضمان عاقله و ضمان جریره ۱۲۴
• مبحث اول: بررسی اجمالی قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه موتوری زمینی ۱۲۹
• گفتار اول: مسئولیت مدنی دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی در حقوق ایران ۱۳۱
• الف) وسیله نقلیه چیست؟ ۱۳۵
• ب) شخص مسئول کیست؟ ۱۳۷
• گفتار دوم : مبنای حقوقی مسئولیت مالک وسیله نقلیه ۱۳۹
• گفتار سوم : خسارات قابل جبران بر مبنای قانون بیمه اجباری ۱۴۳
• الف ) نقش راننده در مسئولیت مدنی ۱۴۶
• گفتار چهارم :عوامل رافع مسئولیت ۱۵۰
• الف ) قوه قاهره و حوادث ناگهانی ۱۵۱
• ب- تقصیر زیاندیده ۱۵۳
• ج- فعل شخص ثالث ۱۵۴
• مبحث دوم: نقش منابع جایگزین جبران خسارت در قانون بیمه اجباری ۱۵۵
• گفتار اول: بررسی ماده ۱۰ قانون بیمه اجباری ۱۵۵
• الف: اهمیت حقوق حاکم بر حوادث رانندگی ۱۵۶
• ب- طرح های تکمیلی پوشش مسئولیت مدنی ۱۵۸
• ۱- صندوق جبران زیانهای ناشی از عمل مجرمانه ۱۵۸
• ۲- کنسرسیوم بیمه گران اتومبیل انگلستان ۱۵۹
• ۳- سیستم جبران خسارت غیر تقصیری ۱۵۹
• ۴- صندوق تضمین خسارت اتومبیل ۱۶۰
• ۵- صندوق تامین خسارت های بدنی ۱۶۱
• گفتار دوم :بیان رویه نادرست قضایی در خصوص محکومیت صندوق ۱۶۲
• الف- محکومیت صندوق و حذف حق دفاع ۱۶۴
• ب- تحلیل مساله و بیان اشتباه رویه قضایی ۱۷۳
• ج- صدمات بدنی و نقش بیت المال ۱۷۶
• د- بررسی سقف تعهدات صندوق وتحمیل ناروای رویه قضایی ۱۷۸
• گفتار سوم : موانع و راهکارهای توسعه بیمه مسئولیت مدنی ۱۸۲
• الف) موانع توسعه رشته بیمه مسئولیت مدنی ۱۸۲
• ب) راههای توسعه بیمه‌مسئولیت ۱۸۵
• نتیجه گیری ۱۸۸
• منابع فارسی ۱۹۶

منابع

• فارسی :

1. زندی فر ، سیما ، بیمه مسئولیت مدنی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز ، 1378.
2. جمالیزاده ، احمد ، بررسی فقهی عقد بیمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم ، چاپ اول ، 1380.
3. داراب پور، سهراب ، قاعده مقابله با خسارت ، چاپ اول ، انتشارات گنج دانش ، 1377.
4. محمدی گیلانی ، محمد ، فصلنامه فقه اهل بیت .
5. حسینی نژاد ، حسینقلی ، عقد و فقه ، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه تهران ، شماره 17 ، سال 1375.
6. رستمی ، منصور ، صنعت بیمه در آینه فقه و حقوق ، چاپ اول ، تیرماه 1379.
7. صادقی نشاط ، امیر ، حقوق بیمه دریایی ، موسسه آموزش کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ، چاپ اول ، 1370.
8. کاتوزیان ، ناصر ، حقوق مدنی ، الزامات خارج از قرارداد ؛ جلد اول ، مسئولیت مدنی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، تهران، 1378.
9. محمود صالحی ، جانعلی ، حقوق زیان دیدگان و بیمه شخص ثالث ، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران ، 1372.
10. معزی،فرهاد ، بررسی اجمالی ماهیت حقوقی الیه ، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال پنجم ، شماره اول .
11. مشایخی ، همایون ، مبانی و اصول حقوق بیمه ، انتشارات موسسه عالی حسابداری ، تهران ، 1349.
12. شهیدی، مهدی ، اصول قراردادها و تعهدات ، نشر حقوق دان ، چاپ اول، تهران ،1379.
13. ابوالحمد . عبدالحمید ، مسئولیت مدنی دولت ، جزوه درسی کارشناسی ارشد ، دانشکده‌حقوق دانشگاه تهران ، 1377.
14. مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری ، جلد اول ، معاونت آموزشی و تحقیقات قوه قضائیه ، چاپ دوم ، تهران ، 1382.
15. مجموعه نظریات قضات دادگستری استان تهران ، نشر اشراقیه ، چاپ اول ، جلد سوم ، 1382.
16. خدایار ، منوچهر ، تعاون در اسلام و ادیان ، انتشارات بعثت ، چاپ اول ، 1339.
17. آیتی ، محمد ابراهیم ، تاریخ پیامبر اسلام ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ چهارم ، 1371.
18. گرجی ، ابوالقاسم ، مقالات حقوقی ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول ، ج 2، 1369.
19. خامنه‌ای ، سید محمد ، بیمه در حقوق اسلام ، نشر فرهنگ اسلامی ، تهران ، 1359.
20. اصلانی ، نعمت الله ، تحلیل مسئولیت عاقله در حقوق کیفری اسلام ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه امام جعفر صادق (ع) تهران ، 1376.
21. ابوالحمد ، عبدالحمید ، حقوق اداری ایران ، انتشارات توس ، شهریور 1370.
22. موتمنی ، منوچهر ، حقوق اداری ایران ،انتشارات دانشگاه تهران ، 1344.
23. مرعشی ، آیت الله محمد حسن ، فصلنامه حقوقی وزارت دادگستری ، شماره 17.
24. روزنامه رسمی کشور ، شماره 15958، مورخ 16/9/1378.
25. کریستین هاوس مینجر ، مسئولیت مدنی داوران ، ترجمه محمد جواد میرفخرایی ، مجله حقوقی دادگستری ، شماره چهاردهم و پانزدهم ، 1376.
26. کریمی، آیت، مشکلات بیمه شخص ثالت ؛ فصلنامه صنعت نفت، شماره 9.
27. درودیان ، حسنعلی ، مقاله حقوقی در مسئولیت صغیر و مجنون ، سایت دادگستری ایران .
28. میرشمسی ، فاطمه ، مقاله حقوقی حضانت در فقه امامیه و مذاهب اسلامی سایت دادگستری .
29. نظری ، ایراندخت ، مسئولیت مدنی مالک ، رساله دکتری ، دانشکده حقوق دانشگاه تهران ، 1379.
30. شهیدی ، مهدی ، مجموعه مقالات حقوقی ، نشر حقوقدان ، چاپ دهم .
31. علی آبادی ، ایرج ، صندوق تامین خسارت های بدنی ، فصلنامه بیمه مرکزی ایران چاپ دوم ، شماره چهارم .
32. روزنامه رسمی ، شماره 7338، مورخ 31/1/1349.
33. جعفری لنگرودی ، محمدجعفر ، دانشنامه حقوقی ، موسسه انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم ، جلد دوم ، تهران 1376.
34. جان کلی ، تاریخ مختصر تئوری حقوقی در غرب ، ترجمه دکتر محمد راسخ، نشر طرح نو، چاپ اول ، تهران 1382.

• عربی :

1. نجفی ، محمد حسن، جواهرالکلام، نشر دارالکتب الاسلامیه ، ج 4، چاپ سوم ، 1367.
2. عاملی ،‌شیخ محمد بن الحسن ، وسایل الشیعه ، انتشارات نشر دارالکتب الاسلامیه ، چاپ سوم ، جلد 11، قم ، 1409.
3. احمد السنهوری، عبدالرزاق، الوسیط فی شرح القانون المدنی ، المجلد الثانی ، داراحیاء التراث العربی ، بیروت ، 1964.
4. جاء عبدالرحمن ، احمد ، التامین ، دارالنهضه العربیه ، قاهره ، 1971.
5. فاضل هندی،محمد بن الحسن الاصفهانی ، کشف اللثام ، قم ، 1405 هـ.ق.ج 2
6. شهید ثانی ، روضه البهینه فی شرح اللمعه الدمشقیه ، چاپ سنگی ، جلد 1.
7. محمد بن یعقوب کلینی ، الکافی ، نشر دارالکتب الاسلامیه ، چاپ دوم ، قم ، 1403.
8. شیخ مرتضی انصاری ، کتاب المکاسب ، انتشارات علامه ، ج 2 ، قم 1409.
9. محدث نوری ، حسین ، مستدرک الوسائل ، انتشارات موسسه آل البیت ، چاپ دوم ، جلد 18 ، 1409 هـ . ق .
10. ابوالقاسم ابن احمد یزدی ، ترجمه فارسی شرایع الاسلام ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ ششم ، جلد 4، تهران 1374.
11. ابن بابویه ، محمد بن علی ، من لایحضیره الفقیه ، جلد 4، نشر دارالکتب الاسلامیه ، قم . 1411 .
12. شیخ مفید ، المقنعه ، قم ، انتشارات اسلامی ، 1371، .
13. امام خمینی ، تحریر الوسیله ، جلد دوم ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، 1369.
14. مکارم شیرازی ، ناصر ، قواعد الفقیه ، جلد 2، انتشارات مدرسه الامام امیرالمومنین  ، قم ، 1413 .
15. مشکینی ، علی، مصباح المنیر ، جلد دوم ، نشر الهادی ، قم ، 1376 .
16. فخرالدین طریحی ، مجمع البحرین ، جلد اول ، تهران ، 1365 .
17. کلینی ، الکافی ، ج 7، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، چاپ سوم ، قم ، 1429.
18. فارابی ، الجوهری ، صحاح اللغه ، جلد دوم ، انتشارات دارالحضاره العربیه ، دمشق ، 1402 .
19. شیخ طوسی ، المبسوط ، جلد 8، فی فقه اسلامیه ، المکتبه المرتضویه ، قم ، 1409.
20. شیخ طوسی،کتاب خلاف ، جلد 3، انتشارات اسلامی ، قم ، 1411 .

• لاتین :

1. Rohrer Danial , Justice before the Law , National textbook company, 1971.
2. Savatier  Rene ,La the obligation ,Dalloz 2eme edition,1969.
3. The encyclopedia American international edition, American corporation,  international headquarter,new york, 1972.
4. Prosser(William), the law of  torts, west publishing Co, 1971.
5. Clerk and .Lindsell, .tort, the edition, 1995.
6. Starck(Boris) ,Droit Civil , les obligations, 2nd edition, 1972.
7. Tunc Andre, Towards a European Civil, Kluwer international ,Second Revised and expanded ,1988.
8. Lunney mark- Oliphant Ken  ,Tort Law ,Text and material, oxford university press, London, 1976.