نقش زنان در فعالیت های اجتماعی اقتصادی در جامعه

جغرافیای انسانی در دهه‌های اخیر دستخوش تحولات مهمی گردیده که این تغییرات نه تنها در روش بلکه در محتوا ظهور یافته است. در این راستا مطالب جدیدی مطرح شده و عناوین تازه‌ای اتخاذ گردیده است. یکی از موضوعات بالقوه قدرتمندی که در تحقیقات میدانی جغرافیا در حال نشو و نما می‌باشد بر مسائل مربوط به زنان و تقسیم کار جنسیتی تاکید می‌ورزد ضرورت طرح اینگونه سوالات از یک سو ناشی از آگاهی فزاینده جغرافیدانان در جهت بکارگیری قواعد و قوانین اجتماعی در تجزیه و تحلیل های جغرافیایی بوده و از سوی دیگر به این دلیل بوده است که جهت انجام اصلاحات لازم برای رسیدن به چارچوب عملی و نتیجه‌گیری صحیح از وسایل خاص اجتماعی- فضایی الزاماً بکارگیری ابزارها و تکنیکهای خاص این علم ضرورت می‌یابد.

بدین منظور در سال 1984 اولین کتابی که با دیدگاه جغرافیا و جنسیت تدوین شده بود به چاپ رسید این کتاب در حال حاضر خارج از چاپ می‌باشد.[1]

ظهور علاقه‌ها و توجه بیشتر به شناخت موقعیت زنان در جغرافیای بریتانیا عمدتاً در اواخر 1970 آغاز گردید. در ایالات متحده و بریتانیا ابتدا در جهت برخورداری زنان و دسترسی برابر آنان به منابع از جمله اشتغال تاکید بیشتری صورت می‌گرفته و در پی آن زنان در تحقیقات جغرافیایی توجه بیشتر را کسب نمودند.[2]

به دنبال آن به سرعت یک جغرافیای فمنیست واضح تری توسعه یافت که نه تنها بر موارد مطالعه جغرافیا بلکه به روش به کار رفته برای سازماندهی این دانش به منظور جلب نظرات بیشتر به امور زنان با دید انتقادی می‌نگریست. این انتقادات بیشترین بحث ها را در طی 15 سال در توسعه جغرافیا برانگیخته است.[3]

جغرافی دانان فمنیست مدت زیادی این مساله را که در نظم حاکم توسط مردان نتایج جدی را در بر داشته و اینکه چه چیزی به عنوان دانش جغرافیای واقعی به حساب می‌آید و هم چه کسی می‌تواند چنین دانشی را گسترش دهد، مورد بحث قرار داده‌اند. آنها اصرار داشتند که جغرافیا یک سری فرضیات نامعین درباره اینکه مردان و زنان چه کاری انجام می‌دهند و اینکه آن نظمی که بر فضاها، مکانها و چشم‌اندازها متمرکز شده یک نظم مردانه است را مطرح می‌کند.

با توجه به مسائل مربوط به زنان مانک و هانس[4]در مقاله‌ای روشنگر نه تنها بر اتخاذ دیدگاهی جغرافیایی بر چنین نظراتی تاکید داشته بلکه بر ضرورت موقت کردن انتقالی را که بر اساس نظر مولفین توسط انحرافات بوجود آمده در جریان فمینیستی غیر قابل دسترس شده است اقرار ورزیده‌اند.

این اشتباه خواهد بود که گمان شود جغرافیدانان بطور کلی با مسایل زنان درگیر نیستند، هر چند که در واقع غالب کارهایشان در مورد زنان آشکارا به سمت مردان گرایش می‌یابد، برای مثال در مطالعه مسایل مهاجرت اگر نویسندگان و مولفین مهاجرت زنان را نادیده می‌گیرند و تنها به این فرض ساده که توده عظیمی از مهاجرت در پی ازدواج صورت می‌پذیرد اکتفا می‌نمایند.

تحقیق حاضر تنها اقدام سطحی را برای پر کردن خلاء در تحقیقات جغرافیایی انجام داده و در جستجوی راههای برای تاکید بر مشارکت زنان در نواحی روستایی جهت دستیابی به توسعه همه جانبه می‌باشند شد سابقه این گونه تحقیقات در ایران نسبتاً جدید است. سالهای اخیر شاهدی بوده است بر انفجاری در مطالعاتی که زنان و نقش آنان را در اقتصاد بررسی می‌نمایند. در غالب این مطالعات ضرورت تغییر نقش و جایگاه زنان در زمینه‌های وسیعتر اجتماعی مورد تاکید قرار گرفته است. اگر چه زنان شهری از سوی دانشمندان جامعه شناسی مورد توجه بیشتری قرار داشته‌اند، لیکن در اکثر موارد زنان روستایی علی‌رغم مشارکت فوق‌العادشان در زندگی اقتصادی عمدتاً مورد فراموشی قرار گرفته‌اند. زنان روستایی که به پایین‌ترین قشر جامعه تعلق دارند شاید نامرئی‌ترین مشارکت کنندگان در فرایند اقتصادی باشند در حالیکه زنان شهری به لحاظ اینکه بیشترین ظهور را در زندگی اقتصادی خود دارند، نرخ مشارکت‌شان نیز در فعالیتهای اقتصادی بیشتر و بهتر برآورد شده است.

برخلاف نرخ مشارکت مردان به نظر می‌رسد مشارکت زنان نسبت به یک دسته از عوامل اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حساس باشد. حتی اصول بنیادی تقسیم کار جنسیتی نیروی کار نیز از ناحیه‌ای به ناحیه دیگر تغییر‌پذیر است بدین ترتیب ملاحظات فوق‌انگیزه اصلی برای مطالعه این مساله را فراهم ساخته است.

---

[1] – Women and Geography study group of the Institute of British Geographers. Geography and Gender. An Introduction of feminist Geography (Hutchinson, london 1984)

[2] – Berman,m “Sexdiscrimination in Geograhy: The case of Ellen churchill semple, professional Geography 29 (1974 pp8-11)

[3] – Rose, Gillian “Feminism and Geography. polity press Cambridge 1993.

[4] – کتاب مذکور به شرح زیر است

1. monk and susan Honson,

on not excluding half of the human from Human Geography, professional Geography vol 34 (1989) No. 1, pp 11-23.

بیان مساله

از آنجائیکه سازماندهی تولید در بسیاری از روستاهای کشورمان بر سازمان خانوادگی استوار است، می‌توان بر اهمیت نقش افراد خانواده پی برد. با توفیق در تقسیم کار جنسیتی در واحد خانوار روستایی، می‌توان به وظائف بیشمار آشکار و نهان زنان در مقابل وظایف مردان (بویژه نقش سرپرست خانوار) اشاره کرد. بطور کلی در کنار کارکرد خانوادگی (نگهداری و پرورش کودکان و انجام خدمات مربوط به خانه) و ایفای نقش همسری زنان روستایی چه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم در امور گوناگون مربوط به تولید نیز نقش دارند. هر چند که کمتر به عنوان شاغل محسوب می‌گردند و عمدتاً اینگونه وظائف با امور خانه‌داری ادغام گردیده و جزو وظایف روزمره آنان به شمار می‌رود. بنابراین نقش تولیدی زنان روستایی به صورتی پنهان به انجام رسیده و کمتر تجلی اقتصادی و حتی اجتماعی یافته است. اگر چه تاثیر اینگونه فعالیتها در درآمد کل خانوار غیر قابل انکار می‌باشد لیکن، سنجش میزان این تاثیر و اثرات حذف آن از درآمد خانوار مشکل است چرا که درآمد زنان عمدتاً به صورت جانبی بوده و صرف موارد روزمره و هزینه‌های جاری کودکان و … می‌گردد و یا اصولاً ماهیت برخی از فعالیتهای زنان به گونه‌ای است که بیش از آنکه درآمد زا باشد، سبب صرفه‌جویی در هزینه‌های جاری خانوار می‌گردد.

اهمیت و ضرورت تحقیق

در مورد کار سخت و طاقت فرسای زنان روستایی بسیار نوشته‌اند، محققین متعددی نشان داده‌اند که زنان روستایی در بسیاری از نقاط جهان از فقر و سختی معیشت در عذابند، گزارشهای فراوانی در مورد نقش موثر زنان روستایی در تامین نیروی کار کشاورزی، تولید مواد غذایی، فرآوری محصولات زراعی و دامی و … تدوین شده است.

اما شاید آنقدر که پژوهشگران از شرایط کار و زنان روستایی متاسف می‌شوند زنان روستایی از آنچه که هستند کمتر رنج می‌برند و نسبت به آنچه می‌توانند باشند و باید باشند تصویر روشنی در ذهن ندارند.

فرضیه

جهت دستیابی به تجزیه و تحلیل مناسب در رابطه با نقش زنان روستایی در تالش و برای جلوگیری از پراکندگی مطالب با توجه به گسترده بودن موضوع در فرضیه به شرح ذیل مطرح گردیده است که در طی تحقیقات برای روشن شدن درستی یا نادرستی آن بررسی های انجام گرفته است.

• با رفع موانع اشتغال زنان و جلب مشارکت آنان در فعالیتهای اقتصادی اجتماعی می‌توان یکی از اهداف مهم را تحقق بخشید.
• زنان روستایی تالش با ایفای نقش اقتصادی و اجتماعی خویش در حفاظت از محیط زیست نیز که از اهداف توسعه بشمار می‌آید رل ارزنده‌ای بازی می‌نمایند و در صورت رفع موانع و افزایش کارآیی و اثربخشی آنان در جامعه روستایی دستیابی به اهداف توسعه همه جانبه امکان‌پذیر خواهد شد.

اهداف تحقیق

از عوامل مهم دستیابی به توسعه برخورداری از نیروهای محرکه یعنی سرمایه، نیروی کار و … می‌باشد. از آنجائیکه در مناطق روستایی کشور همانند سایر کشورهای جهان سوم کمبود سرمایه و تراکم بالای جمعیت مشهود بوده و این امر منجر به گسترش معضل بیکاری خصوصاً در بین جوانان می‌گردد، لذا تاکید بر بهره‌برداری بهینه از نیروهای محرکه موجود عاقلانه‌ترین راه رسیدن به هدف توسعه همه جانبه و یکپارچه می‌باشد.

در این راستا زنان که نیمی از جمعیت را تشکیل می‌دهند غالباً از دید سیاست گذاران توسعه پنهان مانده‌اند و لذا توجه بیشتری را می‌طلبند. بدین منظور مطالعه تقسیم کار جنسیتی اهمیت می‌یابد بنابراین از بدیهی‌ترین اهداف طرح حاضر:

1. آشکار ساختن نقش پنهان زنان روستایی در پروسه تولید.
2. مطالعه نحوه درگیری زنان در فعالیتهای متنوع که به نوعی منجر به تولید ارزش افزوده می‌گردد.
3. روشن کردن این موضوع که نسبت فعالیت زنان از نقطه‌ای به نقطه دیگر بر حسب ملاحظات جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی تغییر می‌کند همچنین بر حسب شرایط گوناگون محیطی شکل و میزان مشارکت زنان در امور مختلف تفاوت دارد.
4. ایجاد بستر مناسب جهت دستیابی به چهارچوب علمی برای سوق دادن زنان روستایی در پروسه توسعه روستایی.
5. جلوگیری از انزوای این قشر از جریان اقتصاد روستا.

پیشینه تاریخی

نگاهی به فرایند تاریخی فعالیتهای زنان بیانگر این نکته است که همواره این قشر عظیم نقش اساسی در شکل‌دهی تمدن بشری ایفا نموده‌اند و همگام با مردان در عرصه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی حضوری فعال و برجسته داشته‌اند. نقش هایی همچون تربیت کودک، سازماندهی و مدیریت خانواده و بقای آن، بر ابتکار و قدرت زن استوار بوده است.

در دوران هخامنشیان مقام و منزلت اجتماعی زن مانند گذشته چشم‌گیر نبوده و حقوق و امکانات او در خارج از خانه و اجتماع در بعضی جهات با مرد قابل مقایسه نبود. در تعلیم و تربیت فرزندان نقش شایسته‌ای به عهده داشتند و در میدانهای جنگ در کنار شوهران خود شرکت می‌کردند و در مسائل سیاسی نیز مشارکتی فعال داشتند. در زمان داریوش کبیر، زنان در مجالس عمومی شرکت می‌کردند و یا حتی به کارگری مشغول می‌شدند. مزد دختران و پسران متناسب با سن آنها پرداخت می‌شد و نسبت زنان کارگر به مردان خیلی بیشتر از امروز بوده است.

پس از ظهور اسلام در ایران، با اینکه در تاریخ صدر اسلام زنان به اندازه مردان در امور اجتماع شرکت داشتند و از حقوقی مشابه برخوردار بودند و در حقیقت نیمی از وظایف و مشاغل اجتماعی را به عهده داشتند، معهذا با انحرافاتی که بعداً در نظام اجتماعی مسلمانان روی داد، انزوای زنان تقویت شده و تعالیم تساوی طلبانه اسلامی خنثی گردید و علی‌رغم تشویق اسلام به شرکت زنان و مردان در امر دانش اندوزی عملاً این امر در مورد زنان نه تنها رواج نیافت، بلکه به عکس، برای زنان محدودیت هایی نیز به وجود آورد، خصوصاً  محدودیتهای تحصیلی برای زنان، عاملی اساسی در جهت تشدید محرومیت آنان از فعالیتهای اجتماعی شد.

ارتباط وسیعتر ایران با تمدن صنعتی غرب در دوره قاجار سبب تغییر در ساخت اجتماعی- انتقادی جامعه و در نتیجه، دگرگونی در زندگی و موقعیت اجتماعی زنان پایتخت و شهرهای بزرگ گردید. تماس زنان ایرانی با زنان اروپایی فرصت هایی برای مبادله عقاید ایجاد کرد. در نتیجه این تماسها، دو طرز تفکر زنان نسبت به خودشان و طرز تفکر مردان نسبت به زنان تغییراتی پدید آمد و این تغییرات موجب شد که زنان نسبت به دوره‌های قبل، در عرصه حیات زندگی نقش موثری بیابند و در اجتماع فعالیت هایی را به عهده گیرند. از جمله این فعالیتها می‌توان مشارکت زنان در فعالیتهای صنعتی، هنری، اجتماعی و سیاسی را نام برد. انتشار روزنامه‌ها، نشریات و ایجاد انجمنها و تاسیس مدارس و … نیز از دیگر فعالیتهای نوینی بودند که زنان ایرانی در اوایل قرن بیستم به آن اشتغال ورزیدند.

روند نسبی توسعه اقتصادی به وسیله عایدات نفتی روزافزون، موجب تغییرات اساسی در اقتصاد ایران و در نتیجه، موقعیت زنان گردید. این امر باعث فراهم شدن فرصتهای استخدامی و شغلی، اعم از کارهای خدماتی تا مشاغل سطح بالا برای زنان واجد شرایط گردید. ایجاد فرصتهای استخدامی برای زنان، کمک شایانی در از بین بردن مخالفت خانواده‌ها با تحصیل علم و فعالیتهای خارج از خانه زنان نمود. در ضمن این نکته محرز شد که زن نقشهای کاربردی اقتصادی و اجتماعی مفیدی را در خارج از خانه می‌تواند ایفا کند.

روش شناسی تحقیق

به منظور کسب آگاهی و بصیرت درون- ناحیه‌ای و برون – ناحیه‌ای و بدست آوردن بینش در مورد آینده متغیرهای وسیعتر ماوراء ناحیه‌ای و ناحیه‌ای در رابطه با نقش فعالیت و مشارکت زنان، اطلاعات سرشماری و از جمله زنان شاغل بر اساس تعاریف مرکز آمار تجزیه و تحلیل شد.

اخیراً دانشمندان به طور فزاینده‌ای نواحی را به عنوان واحدهای مطالعه برای تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی به کار می‌گیرند. نواحی کلان شامل یک یا چند کشور و یا واحدهای کوچکتر مانند روستا به عنوان چاره‌ای برای نکات ضعف و محدودیتهای موجود در مطالعاتی که بر اساس داده‌های متراکم به هم پیوسته در سطح ملی یا استانی انجام می‌شود محسوب می‌گردد.

محدودیتهای پژوهش

• دوری بعد مسافت مورد مطالعه.
• تقارن زمانی تحقیق با فصل پرکار کشاورزی زنان روستاهای تالش.
• پراکندگی روستاها به دلیل شرایط جغرافیایی و کلاً وجود روستاهایی از نوع پراکنده در جلگه.
• عدم راههای دسترسی مناسب در مناطق روستاهای کوهستانی.
• پراکندگی اطلاعات محدود بدست آمده در ارگانها و سازمانهای مختلف شهرستان و استان و پایتخت.
• کمبود منابع و اطلاعات و آمارها و ناقص بودن شان به دلیل فاصله طولانی سرشماریها .
• فرصت کم زمانی پژوهش تا تاریخ جلسه دفاع.
• عدم وجود منابع علمی جغرافیایی با توجه به نو و در عین حال گسترده بودن موضوع مورد مطالعه.

تعریف اصطلاحات و واژه‌ها

• تواناسازی[1]

تواناسازی فرایندی است که طی آن افراد برای غلبه بر موانع پیشرفت فعالیت هایی انجام می‌دهند که باعث تسلط آنها در تعیین سرنوشت خود شود واژه تواناسازی به مفهوم غلبه بر نابرابریهای بنیانی است بنابراین با واژه خود اتکایی متفاوت است.

• توسعه[2]

مفهوم توسعه در اینجا افزایش رفاه است حاصل آن هم برابری است بنابراین دستاوردهای توسعه باید شامل محروم ترین و آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه شود توسعه همچنین باید مردم را چنان توانا سازد که بتوانند مشکلات خود را تشخیص و بر آنها فائق آیند.

• قرار دادن زنان در جریان اصلی توسعه [3]

تقویت مشارکت فعال زنان در توسعه از طریق مرتب ساختن توان و داده‌های زنان در توسعه کلان (مانند جمعیت، محیط‌زیست، فقر، کمبود مواد غذایی انرژی و شهرنشینی) این پیوند توجیه کننده جذب منابع سرشار برای توسعه‌ای می‌باشد که قبلاً برای حمایت از زنان و یا ایجاد ارتباط بر برنامه‌ریزی با زنان به کار گرفته شده است.

• زن در توسعه[4]

کوششهای اولیه در این زمینه WID روی اهمیت، نقش زنان و مکتوب نمودن وضعیت نابرابر زنان در جامعه و فرآیند توسعه بوده است.

• نیروی کار دستمزدی

در اینگونه کارها، معمولاً فرد در قبال دستمزد نیروی بدنی ما فکری خویش را بکارفرما عرضه می‌نماید، لیکن در مناطق روستایی اینگونه کارها عمدتاً بر کار شدید بدنی استوار است. کار خانگی برای دیگر خانوارها، وجین، نشاء، برداشت محصول و میوه چینی و سایر خدمات کشاورزی در مزارع دیگران در قبال دریافت کالا و یا مزد نقدی و کار در واحدهای کوچک و بزرگ صنعتی از جمله این امور می‌باشند از ویژگیهای این نوع کار این است که بیشتر فصلی و پاره‌وقت است، و از آنجایی که این گونه اشتغالات غیر حرفه‌ای بوده و نیازی به تخصص ندارند لذا کار شدید بدنی را می‌طلبد، که خصوصاً در مناطق گیلان در شرایط نامساعد و غیر مطلوب و با دستمزدهای نسبتاً پایین صورت می‌گیرد. بعضاً زنان روستایی منطقه نیز به لحاظ عدم برخورداری از آموزش و حرفه بطور فصلی به اینگونه اشتغالات می‌پردازند غالباً این شکل کار با استثمار زنان صورت می‌گیرد بطوریکه دلالان در منطقه با گردآوری نیروی کار زنان و عرضه آنها به بازار کار خود سهمی از حق‌الزحمه آنان را تصاحب می‌نمایند.

• کارخانه برای کارفرما

در این شکل از کار، زنان در منزل ضمن پرداختن به امور خانه به فعالیتهای اقتصادی می‌پردازند، نوع این فعالیتها با توجه به موقعیت جغرافیایی دوری یا نزدیکی روستا به شهر و بازارهای اصلی متفاوت است. در برخی از این گونه اشتغالات زنان در قبال دریافت دستمزد اندک به انجام سفارشات کارفرمایان می‌پردازند، اغلب اینگونه کارها یکی از انواع استثمار می‌باشد چرا که عمدتاً کارفرمایان در اینگونه موارد هیچگونه هزینه‌های مربوط به بیمه، مرخصی و یا تعطیلات را متحمل نشده و از سوی دیگر هزینه‌های متعارف مربوط به حضور کارگر در کارگاه یا کارخانه را نیز به عهده نمی‌گیرند. دستمزدهای ناشی از اینگونه کارها غالباً به قدری اندک است که نقش موثری در افزایش رفاه خانواده ایفا نکرده و حتی نمی‌‌تواند ضررهای ناشی از انجام اینگونه فعالیتها از جمله فرسایش جسمی و روحی خود و خانواده از جمله کودکان را جبران نماید.

قابل ذکر است که در منطقه مورد مطالعه به لحاظ رونق کشاورزی و نیاز فراوان فصلی به نیروی کار زنان، اینگونه اشتغالات بندرت رایج می‌باشد و تنها در برخی مناطق اخیراً توسط جهاد و یا کمیته امداد امام خمینی برنامه‌هایی برای استفاده از نیروی کار زنان و جلوگیری از استثمار آنان توسط کارفرمایان خصوصی در دست انجام است که عمدتاً مرحله آزمایشی خود را می‌گذراند بافت قالی و پوشاک و صنایع دستی از این موارد می‌باشد.

• کار برای خود

اینگونه اشتغالات عمدتاً بصورت فصلی و در کنار کار کشاورزی توسط زنان و بعضاً کودکان انجام می‌پذیرد. این کارها انواع صنایع دستی، تولید سبزی و صیفی‌جات و پرورش طیور و تهیه تخم‌مرغ و لبنیات را که به منظور عرضه به بازارهای محلی و هفتگی و یا فروش به مشتریان رهگذر و یا همسایگان تولید می‌گردد را شامل می‌شود. بر این اساس اگرچه زنان برای خودکار می‌کنند لیکن عواید حاصل از کار آنان به تمامی افراد خانواده و همچنین به سرپرست مرد خانوار باز می‌گردد و نقش تعیین کننده‌ای در بالا بردن سطح رفاه خانواده ایفا می‌نماید.

• کار یاوری

این نوع اشتغال که عمدتاً مختص مناطق زراعی شمال کشور می‌باشد. شکل خاصی از کار است که در قبال کار صورت می‌گیرد، بدین ترتیب که به لحاظ ثقیل بودن امور کشاورزی در تعداد روزهای محدود و صرفه‌جویی در هزینه کارگر و همچنین منافع حاصل از کار گروهی، زنان روستایی ترجیح می‌دهند به جای اجیر کردن کارگر کشاورز، خود تعداد روزهای مشخصی را در زمین دیگران کار کنند و در مقابل به تعداد همان روزها از نیروی کار همسایگان خود بهره‌مندشوند. از این شکل از کار که در کاهش هزینه تولید بسیار با اهمیت می‌باشد و زنان را به تعداد روزهایی بیش از مدت لازم برای زمین خود به کار می‌گیرد شکل بسیار رایج کار زنان در منطقه مورد مطالعه بوده است.

• کار خانوادگی بدون دستمزد

شکل عمده کار زنان روستایی که طیف وسیعی از فعالیتها را شامل می‌گردد در این قالب می‌گنجد این اشتغالات کارهایی از قبیل کار در مزرعه و باغات را شامل می‌شود همچنین کارهایی مانند دامداری و پرورش طیور و تامین سوخت خانواده که دقت و نیروی فراوانی را می‌طلبد توسط زنان خانوار انجام می‌گیرد. در کنار آن زنان به تهیه برخی موارد و وسایل که باعث صرفه‌جویی در هزینه خانوار می‌گردد نیز اقدام می‌نمایند. از جمله بافت سبد و حصیر، پخت نان، تهیه پوشاک برای افراد خانواده و … این نوع از کار زنان به دلیل عدم دریافت دستمزد که شرط اصلی در مشاغل محسوب شدن افراد توسط مراکز آمار گیری می‌باشد عمدتاً پنهان بوده و هر چند که منافع اقتصادی زیادی را به دنبال دارد لیکن بدان شغل اطلاق نمی‌گردد به لحاظ اهمیت این نوع شغل در زندگی زنان روستایی و در توسعه روستا تاکید اصلی مطالعه حاضر بر روشن ساختن کم و کیف و روند تحول این نوع شغل نهاده‌اند است.

نتیجه گیری

در بیان مفاهیم توسعه، ملاحظه شد که همواره در توسعه، تحول می‌یابد جزء ذاتی باشد و همانطوریکه تحول جنبه‌ مادی و فیزیکی را دربرمی‌گیرد جنبه معنوی و انسانی را نیز دارد. لذا هدفهای مشخص اصلی برنامه‌های توسعه می‌یابد محور قرار دادن ابعاد انسانی بشر و ارتقاء کیفیت این جنبه‌ها باشد. بنابراین توجه به جنس مونث نه به عنوان نیمی از نیروی کار بلکه به عنوان نیمی از جمعیت و انسانهایی که مستحق توجه بیشتر می‌باشند می‌بایست مد نظر برنامه‌های توسعه باشد.

در این راستا مقوله زن و توسعه از دهه‌های بعد از 1960 وارد ادبیات توسعه گردید و در این میان بخشی از این رسالت بر دوش جغرافیای انسانی که قطب مهم و کارآمد مطالعات آنرا ـ انسان تشکیل می‌دهد قرار گرفت.

مساله اساسی که در ابتدای تحقیق مد نظر بوده است تاکید بر این نکته داشته که زنان دارای نقش چندگانه‌ای در خانواده و جامعه می‌باشند، لیکن نقش تولیدی زنان روستایی بصورتی پنهان به انجام رسید کمتر تجلی اقتصادی و حتی اجتماعی یافته است. همچون از آنجائیکه بنیان اقتصادی قریب به اتفاق روستاهای کشور، کشاورزی و فعالیتهای وابسته بدان می‌باشد، بهره‌گیری از نیروی کار زنان عمدتاً در امور حاشیه‌ای، پرزحمت و بعضاً طاقت فرساست. اما در عین حال کار زنان نقشی اساسی در ممانعت از سقوط خانوار روستایی در فقر مطلق دارد.

اصولاً امر اشتغال در جامعه روستایی بسیار پیچیده است و وضوح و روشنی که در اکثر بخشهای شهری یافت می‌گردد در آنجا دیده نمی‌شود. این وضعیت در رابطه با زنان روستایی از شدن بیشتری برخوردار است خصوصاً این امر زمانی روشن می‌گردد که توجه داشته باشیم فعالیت زنان روستایی بیش از مردان تحت تاثیر شرایط و عوامل گوناگون اقتصادی ـ اجتماعی ـ فرهنگی و اکولوژیکی است علاوه بر این در خلال پژوهش روشن شد که کار کشاورزی از نظر زن روستایی منطقه تالش دارای پایین‌ترین ارزش و منزلت بوده و عمدتاً به جهت الزامات اقتصادی بدان پرداخته‌اند و به محض برطرف شدن نیازهای اقتصادی خانواده از نیروی کار کشاورزی خارج می‌شده‌اند از سوی دیگر زنان مورد نظر عمدتاً ترجیح می‌دادند که در زمین مزروعی خانواده کار می‌کنند و تنها تعداد کمی کار مزدی را مرجع می‌دانستند. این امر بیانگر وجود زمینه‌های گرایش به خود اشتغالی برای زنان روستایی می‌باشد.

پیشنهادات

آموزش زنان = آموزش جامعه

با توجه به بررسیهای انجام شده نکات زیر برای بهبود وضعیت موجود منطقه پیشنهاد می‌گردد:

• بیمه و تامین آینده زنان روستایی؛ به رغم فعالیتهای کشاورزی زنان، آنان همواره به عنوان خانه‌دار شناخته می‌شوند و از مزایای بیمه بازنشستگی، بیمه درمان و غیر محرومند.
• تامین اعتبار و نهاده‌های کشاورزی؛ به علت مالکیت محدود زنان روستایی در خصوص زمین، امکان دسترسی به اعتبارات و نهاده‌ها برای زنان مشکل است.
• تدوین قوانین حمایت از حقوق زنان روستایی؛ هر گونه برنامه‌ای برای دفاع از حقوق زنان روستایی باید مبتنی بر پشتیبانی قانونی باشد. لازم است در صورت لزوم قوانین مربوط به این امر تصویب شود.
• ایجاد اشتغال مناسب برای زنان کشاورز؛ از آنجا که تنوع شغلی در روستاها کم است و درآمد حاصل از آن نیز اندک است، ضرورت دارد که صنایع دستی و صنایع غذایی در روستاها جهت اشتغال زایی ایجاد گسترش داده شود.
• توزیع عادلانه امکانات؛ موقیعت زنان به گونه‌ای است که هر نوع امکانات اعطائی به روستاها بیشتر نصیب مردان می‌شود تا زنان. ضروری است که با اندیشیدن تمهیداتی نسبت به تبعیض اقدام شود.
• تواناسازی زنان روستایی برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به منظور بهبود معاش و وضعیت خانواده و محیط پیرامون آن و تقویت صدای آنان در سطح ملی و محلی.

فناوری اطلاعات و ارتباطات اعم از جدید و سنتی می‌تواند زنان کشاورز را در امور مدیریت مزرعه از هنگام تصمیم‌گیری برای کاشت محصولات تابرداشت، عرضه و بازاریابی محصولات هدایت و راهنمای کند.

---

[1] – Empowerment

[2] – Development

[3] – Mainstreaming women in development

[4] – (WID) women in Development

• مقدمه ۷
• ۱-۱- بیان مسئله ۱۲
• ۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق ۱۴
• ۱-۳- فرضیه ۱۹
• ۱-۴- اهداف تحقیق ۱۹
• ۱-۵- پیشینه تاریخی ۲۰
• الف) نقش زنان روستایی قبل از اصلاحات ارضی ۲۳
• ب) نقش زنان روستایی بعد از اصلاحات ارضی ۲۵
• ج) نقش زنان روستایی بعد از انقلاب جمهوری اسلامی ۲۶
• پیشینه مطالعات در رابطه با زنان در ایران ۲۸
• ۱-۶- روش شناسی تحقیق ۳۰
• ۱-۷- محدودیتهای پژوهش ۳۵
• ۱-۸- تعریف اصطلاحات و واژه‌ها ۳۶
• تواناسازی ۳۶
• توسعه ۳۶
• قرار دادن زنان در جریان اصلی توسعه ۳۷
• زن در توسعه ۳۷
• نیروی کار دستمزدی ۳۷
• کارخانه برای کارفرما ۳۸
• کار برای خود ۳۹
• کار یاوری ۳۹
• کار خانوادگی بدون دستمزد ۴۰
• ۲-۱- توسعه و اهداف آن «دیدگاههای نظری» ۴۲
• نواحی جهانی ۴۷
• ۲-۲- توسعه با تاکید بر نقش زنان ۴۹
• ۲-۳- دیدگاههای موجود در تئوری زن و توسعه ۵۴
• رفاه ۵۵
• فقرزدایی ۵۶
• برنامه‌های فقرزدایی و اشتغال‌زا برای زنان ۵۷
• کارایی ۶۰
• برابری ۶۱
• توانبخشی ۶۳
• ۲-۴- نقش مشارکت زنان در اقتصاد روستایی ۶۳
• ۲-۴-۱- اهمیت اشتغال زنان در مناطق روستایی ۶۵
• ۲-۴-۲- جایگاه زنان در توسعه روستایی و کشاورزی ۶۹
• ۲-۴-۳- نقش زنان روستایی در دامداری ۷۵
• ۲-۴-۴- صنایع دستی ۸۰
• ۲-۴-۴-۱- تاریخچه صنایع روستایی در ایران ۸۰
• ۲-۵-۴-۲- اهداف ایجاد صنایع روستایی ۸۲
• ۲-۴-۴-۳- نقش زنان روستایی در تولید صنایع دستی ۸۲
• ۲-۴-۴-۴- اثرات صنایع روستایی بر اشتغال زنان روستایی ایران ۸۴
• ۱- تواناسازی زنان ۸۵
• ۲- کاهش بار تکفل ۸۵
• ۳- مهیاسازی امکان اشتغال مناسب در محیط روستا ۸۵
• ۴- دسترسی افراد به فرصتهای آموزش حرفه‌ای ۸۵
• ۵- تقویت حس استقلال حرفه‌ای ۸۶
• ۶- مهیاسازی زمینه‌های اشتغال بیشتر زنان در آینده ۸۶
• ۲-۵- اهرم آموزش و کیفیت بهره‌گیری زنان ۸۶
• ۲-۶- توسعه پایدار و نقش محوری زیست محیطی زنان روستایی ۹۱
• ۲-۷- مسائل و مشکلات زنان روستایی ۹۶
• ۱- مشکلات آموزشی زنان روستایی: ۹۶
• ۲- مشکلات اقتصادی – اجتماعی زنان روستایی ۹۸
• ۳- عدم مشارکت زنان روستایی در تشکلهای مردمی ۹۹
• ۴- کمبود متخصصان زن برای آموزش زنان روستایی ۱۰۱
• ۵- عدم مشارکت زنان روستایی در طرحهای اجرایی ۱۰۲
• ۶- مسائل فرهنگی زنان روستایی ۱۰۲
• ۷-مشکلات مربوط به دسترس نبودن خدمات آموزشی- ترویجی برای زنان روستایی ۱۰۳
• ۳-۱- موقعیت، حدود و وسعت ۱۰۷
• ۳-۲- توپوگرافی ۱۰۸
• ۳-۳- اقلیم ۱۱۲
• ۳-۳-۱- شرایط اقلیمی منطقه ۱۱۲
• ۳-۳-۲- درجه حرارت ۱۱۳
• ۳-۳-۳- بارندگی ۱۱۴
• ۳-۳-۴- رطوبت نسبی ۱۱۶
• ۳-۳-۵- تبخیر ۱۱۶
• ۴-۱- توزیع و تراکم جمعیت ۱۱۹
• ۴-۲- ساخت جنسی و سنی ۱۲۰
• ۴-۳- نیروی انسانی و اشتغال ۱۲۲
• ۴-۳-۱- جمعیت شاغل بر حسب گروههای عمده فعالیت ۱۲۴
• ۴-۴- جمعیت و تغییرات آن ۱۲۴
• ۴-۵- عناصر جمعیتی ۱۲۷
• ۴-۵-۱- میزان موالید در شهرستان تالش ۱۲۷
• ۴-۵-۲- باروری ۱۲۸
• ۴-۵-۳- مرگ و میر ۱۲۸
• ۴-۵-۴- رشد جمعیت در شهرستان تالش ۱۲۹
• ۴-۵-۵- مهاجرت در شهرستان تالش ۱۳۰
• ۴-۶- وضع سواد و کیفیت آموزش ۱۳۱
• ۴-۶-۱- بررسی وضع سواد در شهرستان تالش ۱۳۱
• ۴-۶-۲- آموزش ۱۳۳
• ۴-۶-۳- نهضت سوادآموزی ۱۳۵
• ۴-۷- بهداشت و درمان ۱۳۷
• ۴-۸- شاخص های بهداشتی ۱۳۸
• ۵-۱- عوامل موثر بر نقش و سهم زنان در فعالیتهای روستایی منطقه ۱۴۰
• ۵-۱-۱- بستر اکولوژیکی و عمومی منطقه مورد مطالعه ۱۴۰
• ۵-۱-۲- بستر جمعیتی روستاهای منطقه مطالعاتی ۱۴۴
• حجم خانوار ۱۴۵
• ۵-۱-۳- متغیرهای اکولوژیکی- اقتصادی در روستاهای شهرستان تالش ۱۴۶
• ۵-۱-۴- سهم زنان در فعالیتهای اقتصادی روستا ۱۴۸
• ۵-۱-۵- نقش و حیطه کار زنان در فعالیتهای غیر زراعی ۱۵۲
• ۵-۱-۵-۱- دامداری و پرورش طیور ۱۵۳
• ۵-۱-۵-۲- زنبورداری ۱۵۷
  ۵-۱-۵-۳- نوغانداری ۱۵۹
• ۵-۱-۵-۴- صنایع روستایی ۱۶۱
• صنایع تبدیلی – صنایع دستی ۱۶۲
• ۵-۲- ویژگیهای اجتماعی – اقتصادی فعالیتهای زنان روستایی منطقه ۱۶۶
• ۵-۲-۱- تفاوتهای جنسی در نحوه بهره گیری از سواد و تاثیر آن بر اقتصاد روستایی منطقه ۱۶۶
• ۵-۲-۲- کم و کیف درگیری زنان در انواع فعالیتها ۱۷۰
• ۵-۲-۳- منزلت اجتماعی و اشتغال زنان ۱۷۹
• ۵-۲-۴- جایگاه اشتغال زنان و درآمد خانوار در منطقه ۱۸۳
• ۵-۲-۵- نقش و جایگاه تصمیم گیری و مدیریتی زنان در امور تولیدی وخانوادگی ۱۹۰
• ۵-۳- نقش زنان روستایی تالش در حمایت و حفاظت از منابع طبیعی و محیط زیست: ۱۹۷
• نتیجه گیری ۲۰۴
• پیشنهادات ۲۰۵
• آموزش زنان = آموزش جامعه ۲۰۵
• پیوستها ۲۰۸
• نقش سازمانهای غیر دولتی NGO و مشارکت زنان در پروژه‌های توسعه: ۲۰۸
• سیاست ملی‌زنان روستایی جمهوری اسلامی ایران: ۲۱۴
• هدف ۱ ۲۱۵
• حفظ کیان خانواده ۲۱۵
• سیاستها ۲۱۵
• هدف ۲ ۲۱۶
• کاهش فقر و تامین عدالت اجتماعی ۲۱۶
• سیاستها ۲۱۷
• هدف۳ ۲۱۸
• رشد سواد آموزی و گسترش تسهیلات آموزشی ۲۱۸
• سیاستها ۲۱۸
• هدف ۴ ۲۱۹
• تامین نیازهای بهداشتی ۲۱۹
• سیاستها ۲۱۹
• هدف ۵ ۲۲۰
• ارتقای منزلت زنان روستایی ۲۲۰
• سیاستها ۲۲۰
• فهرست منابع مآخذ فارسی ۲۲۲
• فهرست منابع و ماخذ لاتین ۲۲۷

منابع

• فارسی

1. ازکیا، مصطفی « مقدمه‌ای برجامعه شناس توسعه روستایی: تهران ـ انتشارات اطلاعات 1364.
2. امین زاده، فرخ، جمعیت شناسی کار، جلد دوم، انتشارات دانشگاه ملی ایران ایران ـ 1358.
3. انصاف پور غلامرضا حقوق و مقام زن از آغاز تا اسلام.
4. با زن، مارس، کریستیان برومبرژه، گیلان و آذربایجان شرقی.
5. با زن، مارسل، ترجمه دکتر مظفر امین فرشچیان، جلد اول ، انتشارات قدس رضوی. 1379.
6. بدیعی، ربیع، جغرافیای مفصل ایران، انتشارات اقبال، تهران 1372.
7. برداران، مسعود بررسی حیطه فعالیتهای زنان روستایی و تعیین نیازهای آموزش آنان در قالب ترویج خانه‌داری، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، 1369.
8. برنامه و توسعه، سازمان برنامه و بودجه شماره « 3» دوره دوم، 1371.
9. تاک تاک، سابرا، « اقتصاد  توسعه » ترجمه دکتر زهرا افشاری، جهاد دانشگاهی 1379.
10. تودارو، مایکل، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه غلامعلی فرهادی، جلد اول، وزارت برنامه و بودجه 1364.
11. جارالهی، عذرا. تاریخچه اشتغال زنان در ایران، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 3و4 بهار 1372.
12. جولی، ریچارد « اشتغال در جهان سوم » مسائل و استراتژی، مترجم احمد خزاعی، انتشارات وزارت برنامه « بودجه » چاپ اول، تهران 1378.
13. جهادسازندگی، جایگاه نیروی انسانی در اقتصاد کشاورزی ایران ـ معاونت طرح و برنامه دفتر مطالعات اقتصادی 1379.
14. جهاد سازندگی، رهیافتهای مشارکت در توسعه روستایی، سلسله انتشارات روستا و توسعه: شماره 46 تاریخ 1370.
15. جهاد روستا، نقش زنان در توسعه و احیای منابع طبیعی شماره 33 سال 1380.
16. خانی، فضیله « زنان در کانون توسعه جهان سوم » ارائه شده در دومین سمینار زن و توسعه، دانشگاه الزهرا (س) آذر ماه 1372.
17. خانی فضلیه « جغرافیای جنسیت » نگرشی بر جایگاه زن در جغرافیا، در نهمین کنگره جغرافیدانان ایران. تبریز 1373.
18. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان گیلان، معاونت امور بهداشتی ـ شبکه بهداشت و درمان شهرستان تالش 1383.
19. دفتر امور زنان ریاست جمهوری و صندوق کودکان سازمان ملل ( یونیسف ) نقش زنان در توسعه، انتشارات روشنگران، 1372.
20. رابینو هـ .ل ولایات دارالمرز ایران ـ گیلان ـ ترجمه جعفر خمامی زاده ـ انتشارات طاعتی 1366.
21. راوندی، مرتضی « تاریخ اجتماعی ایران » جلد سوم، 1370.
22. رهنمایی، محمدتقی. توانهای محیطی ایران، انتشارات رودکی.
23. زنجانی‌زاده، هما. جنبش اجتماعی زنان، انتشارات روشنگران 1372.
24. سنبله، نشریه اشتغال زنان روستایی ایران، شماره 107، 1378.
25. سازمان برنامه و بودجه، « برنامه و توسعه‌» شماره 3 دوره دوم 1371.
26. سازمان برنامه و بودجه در کاربرد شاخص های اجتماعی ـ اقتصادی در برنامه ریزی توسعه. مترجم ـ دکتر هرمز شهدادی، 1377.
27. سازمان برنامه و بودجه « زنان در کشورهای در حال توسعه، قربانیان نامرئی بحران اقتصادی » بی تا.
28. سازمان آب منطقه‌ای گیلان، سالنامه هواشناسی وزارت نیرو.
29. سازمان جهانی خواربار و کشاورزی ( فائو ) نقش زنان در توسعه کشاورزی و جایگاه تصمیم‌گیری، مجله جهاد، شماره 155 و 156، سال دوازدهم، مرداد و شهریور 1371.
30. سازمان فائو « نقش زنان در توسعه کشاورزی‌» ترجمه غلامحسین صالح نسب، مجله جهاد شماره 153. 1371.
31. سعیدی، عباس، نقش پنهان زنان در توسعه روستایی، دومین سمینار زن و توسعه، دانشگاه الزهرا (س)، 1372.
32. شکوری، چنگیز. سیری در کوچ نشینان تالش، انتشارات آذر خزر 1382.
33. طالش اندوست، فرشته. سیمای اقتصادی ـ اجتماعی شهرستان تالش معاونت هماهنگی و برنامه‌ریزی سازمان برنامه و بودجه 1377.
34. اصلاح عربانی، ابراهیم، « طلیعه کتاب گیلان » گروه پژوهشگران ایران ـ 1377.
35. عظیمی دوبخشری « روند شهرنشینی در گیلان » پایان نامه فوق لیسانس، به راهنمایی دکتر شاپور گودرزی نژاد، دانشگاه تهران.
36. گروه بررسی نقش زنان روستایی، وزارت کشاورزی، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، 1380.
37. مرکز تحقیقات روستایی و اقتصادی کشاورزی وزارت کشاورزی ـ نقش اجتماعی و اقتصادی.
38. مرکز آمار ایران. فرهنگ آبادیهای کشور ـ استان گیلان ـ 1365.
39. مرکز آمار ایران. فرهنگ آبادیهای کشور ـ استان گیلان. 1375.
40. مرکز آمار ایران. نتایج تفصیلی مشارکت زنان در نیروی کار 1365-1375.
41. مرکز آمار ایران. آمارنامه استان گیلان، سال 1380.
42. مرکز آمار ایران. سرشماری نفوس و مسکن، سال 1365-1375.
43. مرکز آمار ایران. سالنامه آماری استان گیلان سال 1381.
44. منوری، سید مسعود. تالاب انزلی. نشر گیلکان 1369.
45. مرادی، آزاده، مقاله اشتغال زایی زنان روستایی در زمینه صنایع تبدیلی، هوس، نشریه آموزشی ترویجی جهاد کشاورزی، ویژه مروجان زن روستایی، شماره 43-42. 1383
46. مشیری، رحیم. آسایش، حسین. روش شناسی و تکنیکهای تحقیق علمی در علوم انسانی، انتشارات قومس، 1382.
47. معروفی، پروین، دانش امروز زنان روستایی، نشر آموزش کشاورزی، دفتر ترویج فعالیتهای زنان روستایی، جلد 2، 1378.
48. نادری، ابوالقاسم، «صنعت روستایی و توسعه اقتصادی» در مجله زمینه، سال سوم، شماره 23، خرداد 72.

 

• لاتین

1. ARTY, chen, A. sectoral Approach to promoting women’s work lessons from India in wdd Development, vol. 17.
2. An zibath, Dellen barger, An analysis of industrial and occupational stratification in rural market areas.PHD thesis, the louisiana state university and agricultural and mechanical col. Adviser Deseran Forrest A. Date 1988.
3. Berman, m sexdiscrimination in Geograhy: The case of Ellen churchill semple, professional Geography 29 (1974)
4. Buvinc, marya, “projects for women in the third word, Explaining their misbehavior world development vol 1986.
5. B.J. Sawer Predictors of the farm wife’s involvement in general management and adoption clocisions rural sociology.
6. David lehmann(ed) Development Theory, for critical studies london, 1979.
7. Deniz kandiyoti women and Rural Development policies the changing Agenda. In Development and change vol 21 1990.
8. Deborah Ross, Purcell Integrating women into Development an investment in hanalo capital Horizon’s (July-August-1983)
9. FAO, women Agriculture and Rural Development A sgngthsis Report of the herr cast 1995.
10. Gollier, paul. Women in Development Defining the Issues. World Bank (WPS 129), 1988.
11. Gender Roles and posser, Jean lipman, Blumen prentice- Hall Inc- Enyle wood cliffs New jersey, 1984
12. J. monk and susan Honson, on not excluding half of the human from Human Geography, professional Geography vol 34 (1989)
13. Janet henshall momsen “women and Development in the third word” Routledge, 1991.
14. Jean lipman “Gender Roles and powe” Blamen prentice hall Englewood cliffs, New jersey 1989.
15. Janet, Henshall momsen, Ibid, 1991.
16. Naana Agyemang- mensah, An Examination of the nature and extent of rural women’s participation in com Generation projects in Ghana PHD thesis michigan state university date 1985.
17. Rose Gallan Feminism and Geography. Polity press Cambridge 1993.
18. P.K. land, laboar and Rural poverty oxford, 1984.
19. Sue Ellen, mcharlton (1984).
20. Schultz, paul, women’s changing participation in the labour force a world perspective in economic Development and cultural change, 1989.
21. United Nation the women and Development unit planning for women in Rural Development A sourceBook for the caribbean , 1985.
22. Viswanath, vanita “Non-Government organization and women’s development models from rural south India: The university of Texas at Austin, Degree: pttc, adrisen” hard grave robert l. 1988.
23. Viswanath, vanit “non-Government organization and women’s development: models from rural south India , The university of texas at Austin. Degree PJD adviser, Hardgrave, Robert l. 1988.
24. Yadelman sally w. The integration of women in to development projects: observations on the NGO Experience in general and latin america in particular. “in : world development vol. 18 supplement. 1987.
25. Wilkening E. A Farm families and family living. In R. T coward and west view press.
26. Women and Geography study group of the Institute of British Geographers. Geography and Gender. An Introduction of feminist Geography (Hutchinson, london, 1984)