روش تدریس و ایفای نقش

« می شنوم فراموش می کنم، می بینم به خاطر می آورم. انجام می دهم درک می کنی» (به نقل از :Mark Sutcliffe)

« یکی از روشهای خلافی که در فعالیتهای یا دادن برای یاد گرفتن به کار می رود، روش ایفای نقش یا وانمود سازی است. این روش علاوه بر این که یادگیری کودکان و نوجوانان را عمیق و پر بار می کند. بسیار دلکش و ذوق آفرین نیز هست. روش وانمود سازی از زندگی واقعی انسان ها، به ویژه زندگی شعف انگیز کودکان و نوجوانان گرفته شده است. همه دوست دارند در قالب شخصیت های دیگر در آیند و به بازی نقش بپردازند. انسان ها در زندگی روزمره خود همواره از شخصیت هایی که دوست دارند یا از آنها خوششان می آید تقلید می کنند و می کوشند رفتار و منش آنها را به خود نسبت دهند، یا آرزو می کنند کاش می توانستند همچون آنان باشند. گاه آنان از روی تفریح یا طنز رفتار و کردار کسانی را تقلید می کنند که سبب خنده و شادمانی اطرافیان می شود. کودکان و نوجوانان بیشتر از  بزرگسالان اینگونه تقلید های صوری را دوست دارند آنان وقتی از کسی یا از  رفتار و گفتار کسی به واقع خوششان بیاید خود را در هیات و سطوت او فرو می برند و خویش را همانند او می  پندارند،‌و نیز وقتی از کسی بدشان بیاید، یا از رفتار و گفتارش دلزده شوند فوری در نقش او ظاهر می شوند و ادا و اطواری در می آورند که سبب تحریک دیگران نیز می شود. گاه این « دیگر شدن» به قدری طبیعی و جدی ظاهر می شود که آنان حیرت بزرگسالان را بر می انگیزند. ماندگارترین یادگیری ها با شیوه  ایفای نقش صورت می پذیرند.چون ایفای نقش تنها شیوه ای است که یادگیرندگان از خود مایه می گذارند. خود را در معرض مطالب یادگیری قرار می دهند. و همان طور که می خواهند و می توانند مطالب را دروی  می کنند و برونی ابزار می دارند.» (علی رووف ماهنامه رشد تکنولوژی آموزشی. 1382 ص 16.)

هدف اساسی

« ایفای نقش به مثابه یک روش تدریس ریشه در دو بعد شخصی و اجتماعی فرد که مورد تاکید آموزش و پرورش است دارد. در قالب روش تدریس حاضر تلاش می شود به یاد گیرندگان یاری گردد تا معنا و مفهوم خویش را در درون فضای اجتماعی که در آن زندگی می کنند، بیابند و نکات مبهم تصورات خود  را در باره وجود خویش با یاری گرفتن در گروههای اجتماعی روشن سازند. روش حاضر ایجاد می کند که در آن یادگیرندگان در تحلیل موقعیت های اجتماعی به صورت همیار و مشترک فعالیت می کنند، به ویژه یادگیرندگان راه حل مسائل بین شخصی را در این روش می یابند و شیوه آزادمنشانه برای پرداختن به انواعی از موقعیتهای اجتماعی را به وجود می آورند.» محمد احدیان، راهنمای روش های نوین تدریس: 1378ص،256 . « این نوع یادگیری ها سبب می شود تا یادگیرندگان خود را همراه و همگام با موضوعات درسی، و در متن زندگی فردی و اجتماعی خویش ببینند و آن چه را در تفکر و پندار دارند به طرقی غیبت ببخشند و با سازگاری هایی که از عهده شان بر می آید توانمندی های خویش را درک کنند، در تقویت آنها بکوشند یا تصمیم بگیرند تلاش های بیشتر و بیشتری را به ثمر برسانند.» (علی رووف،  ماهنامه رشد تکنولوژی آموزشی ، 1382 ص،16.)

مفهوم نقش

هر شخصی یک رسم خاصی در ارتباط با افراد،‌موقعیت ها ، و موارد دارد. فردی ممکن است اکثر مردم را متقلب و غیر قابل اعتماد بداند کسی دیگر ممکن است احساس کند که همه مردم جالبند و با آغوش باز به استقبال ملاقات با افراد جدید برور . افراد به همین سان به ارزشیابی و رفتار دیگران نسبت به خود، ملاحظه خود به عنوان فردی قوی و زیرک یا شالید ترسو و کودن عمل می کنند. اینگونه احساسات در باره مردم، موقعیت ها و درباره خود، بر رفتار افراد تاثیر می گذارد و نحوه تصمیم گیری آنان در موقعیت های گوناگون را تعیین می کند. بعضی از افراد با رفتاری پرخاشگر و خصومت آمیز برخورد می کنند و حالتی از قلدری نشان می دهند. برخی دیگر خود را کنار می کشند. در گوشه عزلت به سر می برند و حالتی از آدمی خجالتی و رنجور را نشان می دهند. بخش هایی را که افراد ایفا می کنند نقش می نامند. یک نقش طراحی از تداوم احساسات،  کلمات اقدامات و ….. رفتار خاص و عادت یافته در ارتباط با دیگران است. ممکن است افراد از نقشی که پذیرفته اند خوشحال نباشند. و ممکن است سوء تفاهم آنان نسبت به نگرش ها و احساسات دیگران به دلیل نشناختن نقش خود و نداشتن دلیل ایفای آن باشد. دو نفر  می توانند با احساسات همسان به روش های بسیار مختلفی رفتار کنند. آنان می توانند هدفهای مشابهی را مطلوب بدانند ولی به دلیل کج فهمی یکی از رفتار دیگری نتوانند به هدف خود برسند. بنابراین برای درک روشن فرد از خود و دیگران آگاهی او از نقش ها و نحوه ایفای آن بسیار مهم است.» (محمد رضا بهرنگی، الگوهای تدریس 2000 سال 1382 ص،94.)

مراحل اجرای روش تدریس ایفای نقش

• مرحله نخست: آمار کردن یا گرم کردن گروه

مرحله نخست روش تدریس بازی دارای سه قسمت است:

1. آشنا سازی دانش آموزان با مسئله،
2. آماده کردن گروه با توصیف روشنی از مسئله با استفاده از مثالها،
3. پرسیدن سوالاتی برای برانگیختن تفکر دانش آموزان.

• مرحله‌ دوم: انتخاب شرکت کنندگان بازی نقش

معلم با توجه به آمادگی که به لحاظ ذهنی در دانش آموزان ایجاد شده است که همه احساس می کنند مسئله دشواری مربوط به آنهاست. سعی می کند از افراد داوطلب برای ایفای نقش هایی بهره گیرد.

• مرحله سوم: صحنه سازی (صحنه آرایی)

معلم در این مرحله تلاش می کند تا نقش هر فرد را به ایفاگر نقش بازگو کند و نحوه وارد شدن به کار نمایش را توضیح دهد. معلم، بخشی را که در آن زمین هموار است و امکان نشستن برای دانش آموزان وجود دارد انتخاب می کند. در مکانی که صاف تر است و امکان اجرای برنامه تدارک شده است بازیگران قرار می گیرند.

• مرحله چهارم: آماده کردن تماشاگران

تماشاگران الگوی تدریس باری نقش، تماشاگرانی نیستند که به منظور سرگرم شدن گرد هم آمده باشند. آنان برای درک اهمیت مسئله و بنا به ضرورت به تماشا نقش ها می پردازند. توجیه اهمیت و ضرورت بازی نقش بر عهده معلم است.

• مرحله‌پنجم: اجرای بازی

در این مرحله است که بازیگران به ایفای نقش می پردازند و معلم آنها را هدایت می کند. مثال: در این مرحله بازیگران را به ایفای نقش فرا می خواند،‌ به آنان  یاد آوری می شود که با توجه به توافق های انجام شده اقدام به عمل کنند. از آنجا که مدت زمان نقش کوتاه است حاشیه رفتن سبب دوری از هدف خواهد شد. معلم تا زمانی اجرای بازی را مجاز می شمارد که محتوای ارائه شده: اهداف را پوشش دهد. در مثال این روش، بازی تا زمانی گسترش می یابد که تاکیدات لازم بر همکاری،  رعایت نظم ، دوری از تکروی و پذیرش مسئولیت انجام شده باشد.

• مرحله ششم: بحث و ارزشیابی

اجرای بازی سوالاتی را در اذهان به وجود می آورد. معلم، ایفا گران نقشها و تماشاگران همه سوالاتی را مطرح می کنند. برای سوالات طرح شده و با توجه به سوالاتی که معلم برای بازیگران مشخص کرده است. بحث سازمان داده می شود.

• مرحله هفتم: اجرای دوباره بازی نقش

معلم بحث و نظر ارائه شده در مرحله‌هفتم را جمع بندی می کند،‌بازیگران نقشها در جریان اصلاحات نقشهای ایفا شده قرار می گیرند و بازی نقش مجدد صورت می گیرد.

مثال: در مرحله‌ششم مشخص شد که رهبر گروه بیش از اندازه سخت گیر است. دستیار یا معاون او بی توجه به دستورات رهبر و اعضا خود محور بوده اند. در مرحله‌هفتم، در جریان اجرای بازی مجدد تلاش می گردد سخت گیری رهبر تعدیل، توجه به دستورات در دستیار افزون و جمع گرایی یا گروه گرایی در اعضا بیشتر گردد.

• مرحله هشتم:‌ بحث و ارزشیابی

بحث و ارزشیابی  این مرحله دقیقاً همانند بحث و ارزشیابی مرحله ششم است.

• مرحله نهم: تعمیم و ارائه تجارب به موقعیت ها و کسان دیگر

مرحله‌حاضر اهمیت بسیار زیادی در روش تدریس حاضر دارد، اگر چه هر کدام از مراحل حائز اهمیت ویژه اند. در این مرحله آنچه به صورت بازی نقش و مفروض اجرا شده است به موقعیتهای مسئله دار و مشکل دار واقعی ارتباط داده می شود. همچنین اصول اساسی رفتارهای معین می گردد.

• مقدمه
• هدف اساس
• مضمون نقش
• افرادی که در روش ایفای نقش شرکت دارند
• مراحل اجرای روش تدریس ایفای نقش
• محاسن و محدودیتهای روش ایفای نقش
• منابع و ماخذ

منابع

1. احدیان. محمد و آقازاده‌ محترم ( 1378) راهنمای روش های نوین تدریس برای آموزش و کارآموزان . تهران: آییژ
2. جویس، بورس (1382) الگوهای تدریس 2000 ( ترجمه محمدرضا بهرنگی) تهران: نشر کمال تربیت
3. رووف، علی(82-1381) روش ایفای نقش، ماهنامه رشد تکنولوژی آموزشی
4. شعبانی ، حست(1382) مهارتهای آموزشی و پرورشی( روش ها و فنون تدریس) تهران: سمت
5. Sutcliffe, M ark. using role  – play to teach   undergraduate   business   students.