رویکردهای قومی و امنیت ملی ایران

قوم یا قومیت در انگلیسی از واژه Ethnie مشتق شده و در زبان یونانی Ethnos به مردمانی اطلاق می شود که بیش از پیدایش دولتهای تک شهری بصورت عشیره ای یا قبیله ای زندگی می کردند. ویژگیهای قوم و ملت تقریباً یکسان هستند که پیوندهای خویشی در اقوام قویتر از ملت است و علاوه بر این ملت به دنبال حاکمیت سیاسی است تفاوت اساسی بین ملت و قومیت بوجود آمدن دولت ملی می باشد. یکی از عوامل تشدید کننده شکاف های قومی زبان می باشد که این تمیز قومی و به تعبیر جان اقوام است. مذهب یکی دیگر از عوامل تشدید کننده گرایشات قومی است نخبگان سیاسی تاثیر زیادی در ناسیونالیسم منفی و کاذب قومی دارند. بی اعتمادی به نارضایتی اقتصادی و سیاسی زمینه اعتراض و شورش را به همراه خواهد داشت و نظریات مختلف نیز در این زمینه قابل توجه است.

رابطه جودری میان امنیت و تهویه مورد توجه قرار گرفته است و نیز به این امر که چه شیوه هایی برای حل و فصل منازعات قومی بکار گرفته می شد. و چندین راه پیشنهادی برای مدیریت قومی در نظر گرفته شده است که مفصل در مورد آن اشاره می گردد.

مقدمه

امروزه امنیت به عنوان اصلی ترین شاخص و عنصر رشد تعالی یک جامعه تلقی می‌گردد امنیت نیز بدون وجود انسجام و وحدت سیاسی تامین نمی گردد، به علاوه چگونگی دستیابی به انجام و وحدت سیاسی نیز وابستگی شدیدی به مدیریت سیاسی جامعه دارد، قومیت در دنیای امروز به عنوان متغیر تقریباً مفار با انجام و وحدت و بدین دلیل تهدید کننده امنیت مطرح می گردد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که در جرگه کشورهای کثیر القوم قرار گرفته است شاید حادترین شرایط و معضلات امنیتی نهفته قومی را در میان این کشورها دارا باشد. آنچه ایران را از سایر کشورهای کثیر القوم متمایز می نماید استقرار اقوام در حاشیه و نوار مرزی کشور و نیز همسایگی هر یک از آنها با اکثریت قومی آن سوی مرز است.

در چنین شرایطی بسترسازی لازم برای ایجاد و انسجام یکپارچگی و وحدت بین اقوام مستلزم تلاش پیگیر و برنامه ریزی ویژه ای می باشد که مدیریت سیاسی کشور می‌بایستی برای دستیابی به آن اهتمام جدی ورزد تبیین چگونگی تهدید امنیت ملی از ناحیه قومیتها، معرفی اقوام ایرانی و در نهایت راهکارهای حل منازعات قومی عمده‌‌ترین مسایلی هستند که در این نوشتار به آنها پرداخته خواهد شد.

سوال اصلی

پرسش اصلی این پژوهش عبارت است از این که چه تهدیداتی از ناحیه قومیتها متوجه امنیت ملی ایران است و مدیریت دولت برای این که از قومیتها در جهت تقویت امنیت ملی بهره برداری نماید چگونه باید باشد.

سوال فرعی

برای پاسخگویی به پرسش اصلی فوق، مجموعه پرسشهای فرعی زیر مد نظر قرار خواهند گرفت:

1. قومیت یعنی چه؟
2. چگونه می توان حساسیت قومیتها را نسبت به سیاستگذاری نظام حکومتی تقدیر نمود؟
3. چگونه می توان زمینه مشارکت سیاسی فعال قومیتها را بیش از پیش فراهم کرد؟
4. چگونه باید اهمیت قومیتها را در دیدگاه سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان حکومتی تبیین نمود؟
5. چگونه می توان از توان بالقوه و بالفعل قومیتها برای مقابله با تهدیدات داخلی و خارجی بهره برد؟
6. چگونه می توان احساس جدایی طلبی قومیتها را تضعیف کرد؟

فرضیه

فصول مختلف این گزارش و رساله تلاشی در جهت آزمون و اثبات فرضیه ذیل می‌باشد:

در مدیریت قومی کارآمد (جلب مشارکت اقوام، تقویت حس ملی، جذب نخبگان قومی و افشای توطئه و منافع بیگانگان) موجب تضعیف منابع تهدید امنیت ملی از سوی قومیتها در ایران خواهد شد. برای تسهیل آزمون و اثبات فرضیه کلی فوق می‌توان آنرا به فرضیه های جزئی تر به شرح ذیل تقسیم نمود:

• در برنامه ریزی های اساسی کشور قومیتها جایگاه واقعی پیدا ننموده اند.
• عدم توجه به اصول قانون اساسی در رابطه با قومیتها باعث دلسردی و عدم مشارکت سیاسی آنان شده است.
• قومیت ها جایگاه مهم و اساسی در ذهنیت و دیدگاه نخبگان طراز اول حکومتی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران نداشته اند.
• در رفع معضل بیکاری و مشارکت اقتصادی مناطق قومی اقدامات شایسته بعمل نیامده است.
• عدم وجود برابری در حقوق و فرصتهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی برای قومیتها بسیار بحث انگیز است.

روش تحقیق

برای تکمیل این گزارش و رساله بیشتر از روش کتابخانه ای بهره برده شده است. طبق گفته فراهم نبودن شرایط انجام چنین تحقیقی در نظام آموزشی و اداری کشور، مشکلات عدیده ای برای نگارنده جهت دسترسی به منابع و یا مصاحبه وجود داشته است.

منابع

برای تدوین این رساله بیش از 60 مورد کتاب، فصلنامه، رساله، روزنامه و بولتن مورد استفاده قرار گرفته که اهم عناوین آنها در فهرست منابع آورده شده است.

مفاهیم و تعاریف

• قومیت: این اصطلاح به خود آگاهی سیاسی گروههای مختلف زبانی، مذهبی و نژادی در یک سرزمین نسبت به هویت خود و نیز تفاوت قائل شدن میان خود و سایر گروههای ساکن در همان منطقه اشاره دارد (1).
• مدیریت: مدیریت، فرآیند به کارگیری موثر کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه ریزی، سازماندهی بسیج- منابع و امکانات، هدایت و کنترل است که برای دستیابی به اهداف سازمانی و براساس نظام ارزشی مورد قبول، صورت می گیرد.
• مدیریت سیاسی: یعنی توان سیاست سازی به گونه ای که زمینه مشارکت گسترده اقوام و جلب حمایت عمومی را باعث گردد.
• هویت: عبارت از مجموعه خصوصیات و مشخصات اساسی اجتماعی و فرهنگی، روانی، فلسفی، زیستی و تاریخی همسان است که به رسایی و روایی بر ماهیت یا ذات گروه به معنی یگانگی یا همانندی اعضای آن با یکدیگر دلالت کند و آنها را در یک ظرف زمانی و مکانی معین بطور مشخص و قابل قبول و آگاهانه از سایر گروهها و افراد متعلق به آنها متمایز کند.
• بران سیاسی و اجتماعی: حالت و فرآیندی است که با آن تعادل و ثبات ناپدیدی شود و از انتقالی نسبتاً اجتناب ناپذیر به سوی شرایط و اوضاع دیگر خبر می‌دهد، هرگاه پدیده ای بطور منظم معمولی و آن گونه که از قبل پیش بینی می‌شد جریان نباید حالتی از نابسامانی پدید می آید[1].
• نارضایتی: شرط لازم برای بحرانهای سیاسی و اجتماعی است، چنانچه خواسته‌ها و نیازهای مشترک و عمومی اکثریت اعضاء جامعه به علت قصور و یا تغییر نخبگان در حد معقول و مقبول برآورده نشود و در خمیر آنان حالت ناکامی پدید آید، نارضایتی بروزی ناید و این امر خود زمینه ساز بروز انواع رفتارهای جمعی ناهنجار و خشونت آمیزی می باشد.
• نخبگان قومی: یعنی کسانی که از لحاظ فکری و سیاسی در راس سلسله مراتب اقوام قرار می گیرند.
• امنیت: از دید و ؟؟؟؟ امنیت در معنای عینی قصدان تهدید در برابر ارزشهای کسب شده را مشخص می نماید و در معنای ذهنی، فقدان ترس و وحشت از وجود تهدید بر ضد ارزشها را معین می کند.
• جدایی طلبی: احساس بیگانگی از نظام سیاسی حاکم و تلاش برای استقلال و یا الحاق به واحد سیاسی همجوار.

علل انتخاب موضوع

دهه های پایانی قرن بیستم میلادی با تحولات اساسی در ساختار نظام بین‌المللی همراه بود که از جمله آنها فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق و تشکیل کشورهای مستقل براساس میراث فرهنگی و نژادی و همچنین تجزیه یوگسلاوی سابق و تشکیل چند کشور براساس زیرساخت قومیتی باعث گردید کانونهای بحران ساز سیاسی و امنیتی جهان در طی آن برآیند که با بدست گرفتن اهرم قومیت به تضعیف امنیت ملی کشورهای چند قومی و تعقیب و تامین منافع و مطامع خویش بپردازند قومیت در شکل و وسعت نظام اجتماعی و سیاسی ایران در طول تاریخ وجود داشته و در بیشتر واقع نیز به عنوان یکی از عوامل اصلی در ظهور و سقوط حکومتها و دولتها در گذشته نقش اساسی ایفاء نموده است.

نتیجه گیری

هدف این پژوهش بررسی پدیده قومیت بعنوان یکی از معضلات سیاسی و امنیتی نظام جمهوری اسلامی ایران تبیین نحوه تهدید امنیت ملی و امنیت داخلی کشور از ناحیه قومیتها و ارائه راهکارهای لازم مدیریتی جهت تضعیف منابع تهدید از سوی قومیتها بوده است. در این راستا در فصل اول با عنوان کلیات، اصول مختلف مربوط به پژوهش تدوین گردند یا چارچوبی باشد برای ادامه بحث در فصول بعدی.

در پی آن در فصل دوم ضمن ریشه یابی پدیده قومیت و تفاوت و تشابه آن با ملت مهمترین عامل تحرک اقوام در دهه های اخیر رشد ناسیونالیسم قومی دانسته شده است هرچند که ناسیونالیسم مبتنی بر ملت و قوم گرایی رابطه معکوس با یکدیگر داشته اند به نحوی که ضعف ناسیونالیسم در یک ملت باعث تشدید قوم گرایی و منجر به تشکیل واحدهای سیاسی جدید گردیده و تقویت آن از بروز قوم گرایی جلوگیری نموده است هر دو سوی عملکرد آن نیز بسته به مدیریت دولتها بوده است بیان نظریات تئوریک اندیشمندان و محققان در باب بسیج قومی مانند، استعمار داخلی، رقابت بر سر منابع، انتخاب حسابگرانه، رقابت نخبگان و… و الحاق نظریات مربوط به همگرایی و وحدت سیاسی در پایان فصل جهت درک اهمیت تاریخی معضل قومیت، بعلاوه این که به برخی از سوالات فرعی نیز پاسخ داده شده است.

فصل سوم جهت مرتبط نمودن موضوع بحث پژوهش با شرایط قومی ایران وضعیت کلی و جزئی اقوام در کشور ترسیم و با بیان تاریخچه، زبان، مذهب، محل استقرار جغرافیایی هر یک از اقوام نشان داده شده که ایران امروزه به صورت جدی، پدیده قومیت روبرو است.

فصل چهارم با تبیین نحوه شکل گیری تهدید و چگونگی تهدید امنیت ملی و امنیت داخلی ایران از ناحیه قومیتها چالش هایی که از دیدگاه امنیتی برای کشور تصور می رود طرح گردیده، پاسخ به بخشی از سوال اصلی و زمینه های اثبات فرضیه نیز فراهم گردیده است.

فصل پنجم با عنوان راهکارهای پیشنهادی مدیریت قومی جلب مشارکت سیاسی و اجتماعی اقوام با توجه به اصول پانزدهم و نوزدهم قانون اساسی جذب نخبگان قومی در امور مدیریتی نظام، هویت سازی یکسان ملی و ایجاد حس مسئولیت ملی در همه ابعاد آن و افشاء توطئه، مطامع و منافع بیگانگان به دور از هرگونه افراط و احساسات برای توده اقوام. به عنوان راهکار مدیریتی جهت تضعیف منابع تهدید امنیت ملی از ناحیه قومیتها که در فرضیه پژوهش به آنها پرداخته شده بود ارائه گردیده است. در پایان نیاز جهت تمثیل و حسن جریان امور، پیشنهادات داده شده است.

پیشنهادات

در راستای نیل به رسیدن به چنین موضوعاتی که تقریباً بصورت کلی به آن اشاره شده و در متن و مقدمه آورده شده است اولاً باید اهداف کلی و نیز اهداف جزئی برای رسیدن به چنین موضوعاتی در وجود و کلام هر محققی آشکار گردد و دیگر اینکه چکیده تحقیق در ابتدای هر کار تحقیقی وجود داشته و ذکر گردد و دیگر اینکه در این تحقیق پیشینه تحقیق مورد توجه قرار نگرفته است.

[1] – آلن، بیرو، فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمه باقر ساروخانی، ج2، تهران، کیهان، 1370، ص 73.

• چکیده
• مقدمه
• سوال اصلی
• سوال فرعی
• فرضیات
• روش تحقیق
• مفاهیم و اصطلاحات
• علل انتخاب موضوع
• چارچوب تئوریک
• تعریف قوم و ملت
• تفاوت ملت و قوم
• قومیت ها و دولتها
• شکافهای اجتماعی و قومیت
• عوامل تشدید کننده شکاف های قومی
• نظریات مربوط به بسیج قوی
• نظریات مربوط به همگرایی و وحدت سیاسی
• قومیت ها در ایران
• قوم ترک یا آذری
• قوم کرد
• قوم بلوچ
• قوم عرب
• قوم ترکمن
• قوم لر
• قومیت ها و تهدید امنیت ایران
• فرآیند شکل گیری تهدید
• رابطه امنیت و تهدید
• امنیت و امنیت ملی
• قومیت ها و تهدید امنیت ملی ایران
• افزایش هزینه ها در مناطق قومی نشین
• شیوه های حل و فصل منازعات قومی
• راهکارهای پیشنهادی مدیریت قومی
• نتیجه گیری و پیشنهادات
• منابع و ماخذ

منابع

1. آذری، علی. قیام شیخ محمدخیابانی. تهران. صفی علیشاه. 1344.
2. آشوری، داریوش. ماومدنیت. تهران: موسسه فرهنگی صراط. 1376.
3. آلن، بیرو. فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: نشر کیهان. 1370.
4. احمدی، حمید. قومیت و قوم گرایی در ایران. از افسانه تا واقعیت. تهران: نشر نی. 1378.
5. الطائی، علی. بحران هویت قومی در ایران. تهران: نشر ستارگان. 1378.
6. بشیریه، حسین. دولت عقل. تهران: موسسه نشر علوم نوین. 1374.
7. پیرنیا، حسن. ایران باستان. تهران: انتشارات دنیای کتاب. 1362.
8. رضائیان، علی. اصول مدیریت. تهران: انتشارات سمت. 1371.
9. شمیم، علی اصغر. کردستان. تهران: نشر مدبر. 1375.
10. وزارت امور خارجه. کتاب سبز ترکمنستان. 1375.
11. فصلنامه مطالعات ملی. سرزمین و فرهنگ مردم بلوچستان. تهران. 1379.
12. مجله نشر دانش. تعدد اقوام و وحدت ملت. شماره 21. 1371.
13. کاتم، ریچارد. ناسیونالیسم در ایران. ترجمه احمد تدین. تهران: انتشارات کویر. 1372.
14. کسروی، احمد. تاریخ هیجده ساله آذربایجان یا سرنوشت گردان و دلیران. تهران: انتشارات امیرکبیر.