مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در بانک ها و ارائه راهکار مناسب

با توجه به نقش بودجه در سازمانها و ادارات، دولتها در صدد اصلاح نظام بودجه ریزی بر آمدند و در نهایت از بودجه ریزی عملیاتی استفاده نموده ولی در عمل برای پیاده سازی این سیستم بودجه بندی با موانع و مشکلاتی رو به رو گرديده‌اند. این تحقیق سعی مي‌نمايد در مرحله اول موانع و مشکلات موجود و تأثیر گذار بر بودجه بندی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد را شناسایی نموده و در مرحله بعد این موانع و مشکلات را اولویت بندی و در نهایت پیشنهاداتی را در جهت کاهش موانع پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی ارائه نمايد. داده‌هاي اين پژوهش با استفاده از پرسشنامه های که بین کارمندان بانک توزیع شده، جمع‌آوري گرديده‌است. پس از آن با تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آزمون فریدمن و کروسکال والیس فرضیات تحقیق آزمون شده است. نتايج اين پژوهش نشان مي‌دهد که عوامل مدیریتی بر مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معنادار دارد. به عبارت دیگر برای اجرای موفق بودجه بندی عملیاتی باید به عوامل مدیریتی که شامل عامل انسانی، عامل فنی و فرایندی و عامل محیطی است توجه نمود.

پیشگفتار

بودجه ريزي عملياتي نوعي سيستم برنامه ريزي، بودجه ريزي و ارزيابي كه بر رابطه بودجه هزينه شده و نتايج مورد انتظار تاكيد مي ورزد. در چارچوب بودجه ريزي عملياتي، بخش هاي مختلف اداري براساس استانداردهاي مشخصي تحت عنوان شاخص هاي عملكرد، پاسخگو هستند و مديران در تعيين بهترين شيوه نيل به نتايج، از اختيار عمل بيشتري برخوردارند. از طرف ديگر در چارچوب چنين شيوه اي مشاركت سياستگذاران، مديران و حتي شهروندان در اغلب برنامه هاي راهبردي، اولويت هاي هزينه اي و ارزيابي عملكرد، صورت مي گيرد. شناسايي ارتباط ميان برنامه‌ريزي راهبردي و تخصيص منابع، با توجه به افق هاي بلند مدت، از اهداف ديگر بودجه ريزي عملياتي تلقي مي شود.

انديشه اي كه در وراي بودجه ريزي عملياتي قرار دارد اين است كه اگر سياستگذاران، تصميمات مالي را به گونه اي عيني و بر مبناي كارآيي و اثربخشي استوار سازند، آنگاه هم آنها و هم مردم
مي توانند درباره عملكرد دولت قضاوت روشنتر داشته باشند. در واقع بودجه ريزي عملياتي، با مرتبط ساختن تصميمات بودجه اي و عملكرد دولت، پاسخگويي دولت را در مقابل قانونگذاران و مردم تقويت كند.

بطور كلي فرآيند بودجه ريزي عملياتي در پي پاسخگويي به اين پرسش هاست، جايگاه كنوني ما كجاست؟ مي خواهيم كجا باشيم؟ چگونه بايد به اين اهداف برسيم؟ چگونه بايد پيشرفت خود را بسنجيم؟

مقدمه

استفاده از یک سیستم بودجه ریزی مناسب می تواند بسیار موثر باشد و بودجه ریزی عملیاتی نوعی سیستم بودجه ریزی است که بر رابطه بین هزینه های انجام شده و نتایج تاکید دارد ولی اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی همواره با مشکلاتی روبرو خواهد بود. ما در این تحقیق سعی می‌کنیم موانع و مشکلات بودجه ریزی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد را بررسی کنیم و راه‌حلهایی را برای رفع این مشکلات ارائه دهیم.

بیان مسئله

بودجه یکی از پدیده های بسیار مهم در مدیریت امروزی است که شامل ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فنی و مدیریتی است. مسئله اصلی در نظام بودجه ریزی کارایی نظام مربوط می باشد. بدین معنی که براساس اطلاعات موجود برگرفته از عملکرد سیستم جاری به چگونگی کارآیی و اثربخشی سیستم پی برده شود،منابع مورد نیاز اجرای برنامه ها شناسایی شود و در نهایت معیارهای سنجش و نظارت و کنترل بدست آید.

در کشور ما بررسی برخی شاخص های بودجه ای که نشان دهنده عدم توفیق مدیران مالی دولت در دستیابی به اهداف خود و هم چنین بی انضباطی های مالی موجب گردید که معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی را بر آن دارد که اصلاح نظام بودجه ریزی را کشور از سال 1380 در دستور کار خود قرار دهد و اصلاحاتی را با هدف پیاده سازی بودجه ریزی عملیاتی بر اساس قیمت تمام شده به عنوان جایگزین بودجه ریزی سنتی در ایران آغاز کند. با این وجود به رغم این تاکیدات و تلاشهای صورت گرفته آنچه که در عمل اتفاق افتاد صرفاً به تغییر طبقه بندی اقلام درآمدی و هزینه ای خلاصه شد.

ضرورت و اهمیت تحقیق

اداره یک واحد تجاری در شرایط اقتصادی پویای امروز و وظیفه ای پیچیده و دشوار است. مدیران حرفه ای، هر مرحله از عملیات واحد خود را از قبل به دقت طرح ریزی نموده و با اعمال روشهای کنترل از اجرای دقیق و به موقع آن اطمینان حاصل می کنند. بودجه بندی رکن اساسی فرآیند برنامه ریزی و کنترل مدیریت به شمار می رود.

اهداف تحقیق

بطور کلی اهداف این تحقیق با توجه به اهمیت موضوع و بیان مسئله به شرح زیر می باشد:

• شناسایی موانع و تنگناهای موجود و تاثیرگذار بر بودجه ریزی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد.
• اولویت بندی هر یک از عوامل شناسایی شده و تاثیر در پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی .
• ارائه راهکارهای لازم جهت کاهش موانع پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد .

فرضیه های تحقیق

با توجه به بیان مسئله و اهداف تحقیق فرضیه های زیر مطرح می گردد تا براساس آنها اطلاعات جمع آوری و نسبت به تایید یا رد فرضیه ها اقدام گردد.

فرضیه اصلی:

عوامل مدیریتی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معناداری دارد.

فرضیه های فرعی:

1. عامل انسانی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معناداری دارد.
2. عامل فنی و فرایندی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معناداری دارد.
3. عامل محیطی بر پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معناداری دارد.

متغیرهای تحقیق

در این تحقیق ” عوامل مدیریتی ” با سه عامل ” عامل محیطی، عامل فنی و فرآیندی و عامل انسانی” از طریق سئوالات پرسشنامه اندازه گیری می شود . همچنین” مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی” متغیر وابسته که از طریق آزمون رتبه ای طیف لیکرت اندازه گیری می شود.

روش تحقیق

این تحقیق در دو بخش مجزا تدوین و تنظیم شده است که بخش اول از روش مطالعات اسنادی و کتابخانه ای برای تدوین مباحث درج شده است. بخش دوم تحقیق از روش پیمایشی و همبستگی استفاده گردیده است. هم چنین تلاش شده ضمن توصیف عینی، واقعی و منظم مسائل مورد بررسی، فرضیات تحقیق از طریق آزمونهای آماری مورد سنجش قرار  دهیم.

ابزار گردآوری داده های تحقیق

با توجه به اینکه این پژوهش به بررسی مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد می پردازد لذا مهمترین ابزار جمع آوری اطلاعات عبارتند از:

• منابع کتابخانه ای:

در این تحقیق برای تدوین مبانی نظری و بخشهای تئوری از کتب و نشریات و مقالات فارسی و خارجی موجود در سایت اینترنتی و همچنینی کتابخانه سازمان راهبردهای مدیریت و برنامه‌ریزی دفتر پژوهش مجلس استفاده گردیده است.

• پرسشنامه :

از طریق پرسشنامه هایی که به این منظور تهیه شده است و در اختیار مدیران و معاونین و کارشناسان بانکهای سپه استان یزد قرار گرفته است.

نتیجه گیری

با توجه به نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه های تحقیق در فصل 4 نتیجه گیری زیر به عمل   می آید :

1. نتیجه آزمون فرضیه اصلی نشان داد که بین عوامل مدیریتی و مشکلات پیاده سازی رابطه معنادار وجود دارد و اجرای نظام بودجه ریزی بدون توجه به عوامل مدیریتی با مشکل مواجه خواهد شد. بنابراین باید سعی نمود برای کاهش این مشکلات آنها را بررسی کرده و سعی کنیم آنها را بر طرف کنیم.
2. نتایج آزمون فرعی اول نشان داد که عدم اجرای صحیح بودجه ریزی عملیاتی به علت عوامل انسانی از قبیل فقدان دوره های آموزشی پودمانی ، فقدان بکارگیری پرسنل شایسته از نظر تحصیلات ، سوابق و رشته تخصصی در امر بودجه ریزی و نیز فقدان نظام شایستگی مناسب کارکنان با ایجاد تشویق و تنبیه مناسب و همچنین فقدان نظام حقوق و دستمزد مناسب می باشد.
3. نتایج آزمون فرعی دوم نشان داد که عدم اجرای صحیح بودجه ریزی عملیاتی به علت عوامل فنی و فرآیندی از قبیل فقدان برنامه ریزی استراتژیک ، فقدان اعتبار شاخص بودجه بندی ، عدم تغییر مناسب سیستم حسابداری وگزارشگری ،فقدان سیستم اطلاعات مدیریت می باشد و هر یک او سوالات مربوط به عامل فنی-فرآیندی بر اساس آزمون رتبه ای فریدمن اولویت بندی شده اند که سوال هفده در اولویت اول و سوالات 11،13،12،16،9،10،15،14 در اولویت های بعدی قرار ﮔرفتند و در کل عامل فنی-فرآیندی بر اساس آزمون رتبه ای فریدمن در اولویت اول قرار ﮔرفت.
4. نتایج آزمون فرعی دوم نشان داد که  عدم اجرای صحیح بودجه بندی به علت عوامل محیطی از قبیل عدم ثبات سیاسی و عدم توافق هماهنگی بین قوه مقننه و قوه مجریه ، عدم پشتیبانی  دولت از بودجه با ایجاد الزامات قانونی ، و عدم پاسخگویی سازمان ها در مقابل جامعه می باشد ضمناً بر اساس آزمون فریدمن این عامل در اولویت دوم قرار دارد و هر یک او سوالات مربوط به عامل محیطی  بر اساس آزمون رتبه ای فریدمن اولویت بندی شده اند که سوال بیست و دوم در اولویت اول و سوالات 20،21،23،18،24،19،25 در اولویت های بعدی قرار ﮔرفتند و در کل عامل محیطی بر اساس آزمون رتبه ای فریدمن در اولویت دوم قرار ﮔرفت.

همچنین در یک آزمون جداﮔانه رابطه بین سطح تحصیلات،رشته و سوابق تجربی با عوامل مدیریتی که شامل عامل انسانی،فنی-فرآیندی و محیطی از طریق آزمون کروسکال والیس مورد آزمون قرار ﮔرفت و هیچ رابطه معنادار بین آنها یافت نشد.

نتایج سه آزمون فوق نشان می دهد که عدم اجرای صحیح بودجه بندی عملیاتی به علت عوامل محیطی ، فنی و فرآیندی و انسانی بوده است ضمناً از طریق آزمون رتبه ای فریدمن موانع به ترتیب اولویت 1-فنی و فرآیندی 2- محیطی 3- انسانی می باشد .

با توجه به نتیجه گیری نهایی از تحقیق مورد نظر و مشخص شدن مشکلات بودجه بندی عملیاتی ، پیشنهادهایی به شرح زیر جهت رفع موانع و نیز رسیدن به یک نظام بودجه بندی عملیاتی موفق در بانک  های سپه استان یزد که بتواند راه گشایی برای نشان دادن مفهوم مالی برنامه ها بر مبنایی کارآیی و اثر بخشی و همچنین شناساندن منابع مورد نیاز اجرای برنامه ها و بدست آوردن معیار های سنجش و کنترل باشد عنوان می گردد .

پیشنهادها

پیشنهاد های زیر با توجه به نتایج تحقیق و به تفکیک هر فرضیه ارائه می گردد .

1. با توجه به سوالات مطرح شده برای فرضیه فرعی اول در خصوص مربوط بودن عوامل انسانی با مشکلات پیاده سازی بیشتر پاسخ دهندگان گزینه با تاثیر و تاثیر زیاد را انتخاب کرده اند و با توجه به نتیجه بدست آمده از آزمون فریدمن می توان گفت که عامل انسانی بر مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی تاثیر معنادار دارد. بنابراین چنانچه دوره های آموزش پودمانی برای متخصصان برقرار شود و همچنین با بکارگیری پرسنل  شایسته از نظر تحصیلات، سوابق و رشته تخصص در امر بودجه ریزی و نیز ایجاد نظام شایستگی مناسب کارکنان با ایجاد نظام تشویق و تنبیه مناسب و همچنین برقراری نظام حقوق و دستمزد مناسب اجرای بودجه بندی عملیاتی موفق تر خواهد بود.
2. با توجه به سوالات مطرح شده برای فرضیه فرعی دوم در خصوص مربوط بودن عوامل فنی و فرآیندی بر مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی بیشتر پاسخ دهندگان گزینه با تاثیر و تاثیر زیاد را انتخاب کرده اند و با توجه به نتیجه بدست آمده از آزمون فریدمن می توان گفت که تاثیر عوامل فنی و فرآیندی به مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی معنادار است . چنانچه عوامل فنی از قبیل برنامه ریزی استراتژیک ، وجود شاخص و اعتبار شاخص در بودجه بندی و همچنین فراهم نمودن زمینه های استقرار سیستم حسابداری  بر اساس قیمت تمام شده فعالیت ها در بانک های سپه استان یزد اجرای بودجه ریزی عملیاتی را تسهیل تر و همچنین موفق تر خواهد ساخت .
3. با توجه به سوالات مطرح شده برای فرضیه فرعی سوم در خصوص مربوط بودن شاخص های محیطی با مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی بیشتر پاسخ دهندگان گزینه تاثیر بسیار زیاد و با تاثیر انتخاب کرده اند و با توجه به نتیجه بدست آمده از آزمون فریدمن تاثیر عوامل محیطی به مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی معنادار می باشد. بنابراین چنانچه شرایط سیاسی با ثبات تر و همچنین هماهنگی و توافق بین قوه مقننه و قوه مجریه بیشتر باشد و دو لت نیز با ایجاد الزامات قانونی بتواند از چنین شیوه بودجه ریزی پشتیبانی به عمل آورد و همین طور پاسخگویی سازمان ها در مقابل جامعه بیشتر شود اجرای بودجه بندی عملیاتی موفقیت آمیز خواهد بود.

با توجه به نتایج 3 آزمون می توان چنین عنوان نمود که، توجه به عوامل مدیریتی که نقش کلیدی را در سیستم بودجه بندی عملیاتی ایفا می کند ، ضروری است .

پیشنهادات برای تحقیقات آتی

در رابطه با فرضیه فرعی اول در این زمینه برای تحقیقات آتی پیشنهاد می گردد که از چگونگی آموزش فنی بودجه ریزی عملیاتی در سطوح مختلف تحقیق به عمل آید .

در رابطه با فرضیه فرعی دوم این زمینه برای تحقیقات آتی پیشنهاد می گردد که با توجه به این که پیش شرط مهم برای بودجه ریزی عملیاتی سیستم حسابداری بر اساس قیمت تمام شده می باشد در این باره تحقیقاتی به عمل آید و همینطور درباره چگونگی ارتباط سیستم بودجه بندی عملیاتی با تعیین و اعتبار شاخص در بودجه بندی نیز تحقیقاتی به عمل آید . در رابطه با فرضیه فرعی سوم این زمینه برای تحقیقات آتی پیشنهاد می گردد که چگونگی میزان توافق قوه مقننه و مجریه بررسی شود.

و در نهایت پیشنهاد می گردد که مشکلات اجرای بودجه ریزی عملیاتی در سطوح مختلف در سازمانها و موسسات دولتی مورد بررسی قرار گیرد و جهت حل آنها نیز راهکارهای ارائه گردد تا بتوان بودجه ریزی عملیاتی را به نحو احسنت در تمام سازمانها اجراء نمود.

• پیشگفتار – 1

فصل اول: کلیات تحقیق – 3

• مقدمه – 4
• 1-2. بیان مسئله – 4
• 1-3.ضرورت و اهمیت تحقیق – 6
• 1-4.اهداف تحقیق – 7 –
• 1-5.فرضیه های تحقیق – 7
• 1-6.متغیرهای تحقیق – 8
• 1-7.روش تحقیق – 8
• 1-8.ابزار گردآوری داده های تحقیق – 9
• 1-9.جامعه آماری و نمونه گیری – 9
• 1-10.روش تجزیه و تحلیل داده ها – 9
• 1-11.قلمرو تحقیق – 10
• 1-12.تعاریف عملیاتی – 10
• 1-13.محدودیتهای تحقیق – 14
• 1-14.جمع‌بندی و نتیجه‌گیری – 14

فصل دوم:پیشینه تحقیق – 15

• 2-1 مقدمه  – 16
• 2-2.بودجه بندی و انواع روشهای بودجه بندی – 17
• 2-2-1-تعاریف بودجه – 17
• 2-2-2-مقاصد بودجه بندی – 18
• 2-2-3-وظایف بودجه بندی – 18 –
• 2-2-4-روشهای بودجه بندی – 19
• 2-2-5-اساس بودجه بندی عملیاتی  – 24
• 2-2-6-تفاوت بین بودجه برنامه ای و عملیاتی – 25
• 2-2-7-معایب و مزایای روش بودجه عملیاتی و سنتی  – 25
• 2-3. عوامل بودجه بندی – 26
• 2-3-1-عوامل محیطی – 27
• 2-3-2-عوامل فنی-فرایندی – 31
• 2-3-3-عوامل انسانی – 37
• 2-4.مبانی نظری بودجه عملیاتی – 42
• 2-4-1-طرز تنظیم بودجه عملیاتی – 42
• 2-4-2-چرا بودجه عملیاتی – 44
• 2-4-3-بازدهی بودجه بندی عملیاتی – 45
• 2-4-4-تجربه برخی از کشورها در اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی  – 46
• 2-4-4-1-کانادا – 46
• 2-4-4-2-انگلیس – 48
• 2-4-4-3-امریکا – 50
• 2-4-4-4-ایرلند – 54
• 2-4-4-5  هلند – 56
• 2-4-5-مزایای بودجه بندی عملیاتی – 57
• 2-4-6-بودجه بندی عملیاتی در بنگاههای فدرال – 58
• 2-4-7-تجربیات بودجه بندی عملیاتی در کالیفرنیا – 60
• 2-4-8-تحقیقات انجام شده در ایران وخارج  – 60
• 2-5 نتایج و جمع‌بندی   –  70

فصل سوم: روش تحقیق – 73

• 3-1.مقدمه – 74
• 3-2.روش تحقیق – 74
• 3-3.اهداف تحقیق – 75
• 3-4.فرضیه های تحقیق – 75
• 3-5.متغیرهای تحقیق – 76
• 3-6.جامعه آماری – 77
• 3-7. نمونه‌گیری – 77
• 3-8.روش گردآوری اطلاعات – 79
• 3-9.روایی – 80
• 3-10.پایایی – 81 –
• 3-11- روش آزمون فرضیه ها – 82
• 3-12 خلاصه و جمع‌بندی  – 85

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها  – 87

• 4-1 مقدمه  – 87
• 4-2.نتایج توصیفی سوالات عمومی پرسشنامه – 87
• 4-3-نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه اصلی – 91
• 4-4- نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی اول – 92
• 4-5-نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی دوم – 95
• 4-6- نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی سوم – 98
• 4-7 نتیجه فصل –  105

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات – 106

• 5-1.نتیجه گیری کلی – 107
• 5-2.پیشنهادها – 109

فهرست جدول ها

• جدول 2-1 : مزایا و معایب سیستم بودجه‌بندی عملیاتی و سنتی – 26
• جدول 2-2 : مطالعات انجام شده در زمینه بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران – 70
• جدول 2-3 : مطالعات انجام شده در زمینه بودجه‌ریزی عملیاتی در خارج – 72
• جدول 3-1 : جامعه آماری و حجم نمونه آماری – 79
• جدول 4-1 : سابقه کار کارکنان بانک سپه استان یزد – 88
• جدول 4-2 : مدرک تحصیلی کارکنان بانک سپه استان یزد – 89
• جدول 4-3 : رشته تحصیلی کارکنان بانک سپه استان یزد – 90
• جدول 4-4 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی اول – 93
• جدول 4-5 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی اول – 94
• جدول 4-6 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی دوم – 96
• جدول 4-7 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی دوم – 97
• جدول 4-8 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی سوم – 99
• جدول 4-9 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی سوم – 100
• جدول 4-10 : اولویت بندی عوامل انسانی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن – 101
• جدول 4-11 : اولویت بندی عوامل فنی‌وفرآیندی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن – 102
• جدول 4-12 : اولویت بندی عوامل محیطی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن – 103
• جدول 4-13 : رابطه بین رشته، تحصیلات و تجربه با عوامل مدیریتی – 104
• جدول 4-14: نتایج مربوط به فرضیه‌ها – 105

فهرست نمودارها

• نمودار 4-1: سوابق کاری کارکنان بانک سپه استان یزد – 88
• نمودار 4-2: تحصیلات کارکنان بانک سپه استان یزد – 89
• نمودار 4-3: رشته تحصیلی کارکنان بانک سپه استان یزد – 90

منابع

• فارسی

1. متزبوری، ح. ، 1375، حسابداری صنعتی ، موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی ، ج دوم ، ص 142.
2. سجادی نژاد، ح. ، 1379، حسابداری صنعتی و کاربرد آن در مدیریت، نشر پیشبرد، ص 166.
3. عالی‌ور، ح. ، 1381، حسابداری مالی، مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی، ص143.
4. پناهی، ع. ، 1384، بودجه ریزی عملیاتی، ص13.
5. حافظ نیا ، م. ، 1384،  مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی ، سمت ، ص 155.
6. انصاری، ش. ، 1384، بودجه ریزی دولتی در ایران با تاکید بر بودجه عملیاتی، انتشارات ترمه.
7. فرزیب, ع. ، 1384، نظام نوین بودجه ریزی در ایران، کارآفرینان فرهنگ و هنر.
8.  انواری، ح. ، رستمی، ر. ، 1382، ارزیابی مدلها و روشهای سنجش و ارزشهای سرمایه های فکری شرکتها ، بررسی های حسابداری و حسابرسی.
9. سعیدی، ر. ، مزیدی، ع. ، 1385،  بودجه ریزی عملیاتی ( مبانی ، مفاهیم و التزامات قانونی)، انتشارات فرهنگ.
10. باباجانی، ج. ، 1382، تحلیل نظری پیرامون سیستم نظارت مالی کشور از منظر پاسخگوی،  انتشارات دانشگاه تهران، ص 4.
11. قاسمی، ع. ، 1385، بودجه سال 85 و تحولی به نام بودجه ریزی عملیاتی ، انتشارات ماهنامه نفت، ص 3.
12. پناهی، ع. ، قاسمی، م. ، 1384، بودجه بندی عملیاتی الزامات و موانع آن در ایران، مرکز پژوهشهای مجلس.
13. جلال آبادی، ا. ، سید نورانی، م. ، صانعی، م. ، 1381، تاثیر اصلاح طبقه بندی اقلام بودجه کشور بر بودجه بندی دانشگاههای وابسته به وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری، ص 14.
14. اسعدی، م. ، ابراهیمی، م. ، باباشاهی، ج. ، 1386، شناسایی موانع استقرار بودجه عملیاتی در گمرک جمهوری اسلامی ایران براساس مدل شه. کنفرانس بودجه ریزی عملیاتی
15. سپهردوست، ح. ، ذکوری، و. ، 1386، بررسی موانع اجرایی بودجه ریزی عملیاتی، کنفرانس بودجه‌ریزی عملیاتی، ص 16.
16. قاسمی، ب. ، 1382، مدیریت استراتژیک، انتشارات توحید، ص 46.
17. شیروانی ، م. ، 1377، بررسی تاثیر مشارکت در بودجه بندی بر عملکرد مدیریت در صنعت نفت ایران، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
18. محمدی، ا. ، 1381، بررسی موانع بودجه بندی استان ایلام و ارائه راهکار مناسب، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
19. سعادت، م. ، 1380، بودجه و بودجه ریزی، انتشارات وحدت.
20. وزیری، م. ، 1382، بررسی سیستم بودجه بندی فعلی سازمان توانیر و ارائه یک مدل مناسب بودجه بندی عملیاتی برای آن، پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه تهران.

• انگلیسی

1. Chod O., Consul T. , 2004, Budget Needs Assessment, Journal of Monetary Economics, P.25
2. Mark B., 2003, Performance – Based Bused Budgeting Beyond Rohetoric ,World Bank, p.14
3. Marc R., Jim B., 2005, Does Performance Budgeting Work, Accountiny review, p.18-22.
4. Robert, m., Francois m. , 2001, Examining the Prospects for Performance Budgeting in the Federal Government, Journal Management.
5. Tyrone, M., 2004, Output Based Budgeting the Management of Performance, IMF.
6. Gack d., 2003, Performance Budgeting Managing the Reform process , p.10-14.
7. Gack d., 2003, From Program to Performance Budgeting the Challenge for Emerging Morket Economies, Accounting and Business research, P.25-28
8. Brech, M., 1995, The Principle and Practice of Management , IMF.
9. Hogh w., 1987, Budgeting and the Managerial Process,Gao, P2.
10. Frank. J., 2004, Application of Budgeting Methods , Accountiny review.
11. Francio.y. , 2005, Planing , Programing and Budgeting System, Sons.
12. Kahneman, T. , 2005, Comprace Budyet Country Experience, Gao.
13.  Laverne, M., 2005, An Examination and Analysis of the Application of Performance Based Budgeting Systems in California Urban Transit Agencies, OCED, p:21-26.