شناسائی عوامل و شرایط موثر برای احراز پست مدیریت، مدیران واحدهای آموزشی

مدیریت یکی از مهمترین فعالیتهای انسان است. سابقه تئوریک مدیریت هرچند از لحاظ زمانی به حدود 1900  می رسد ولی بی شک از زمانی که انسان گروه را ساخت و جامعه اولیه را بنیاد نهاد و نیز از آن هنگام که به شکار و در غار زیستن پرداخت و برای مشکلاتش چاره جویی کرد، در عمل مدیریت نیز پدیدار شد. حتی این مفهوم در فرهنگ قرآنی نیز مطرح است زیرا خداوند بارها خودش را مُدَبِّرُ الامور دانسته است، مانند : (( اِنَّ رَبَّکُمُ اللهُ الَذی خَلَقَ السَّمواتِ و الاَرضَ فی سِتَّهِ اَیّام ثُمَّ استَوی عَلَی العَرشِ یُدَبِّرُ الاَمرَ ))[1] که اوج تدبیر خود را در آفرینش انسان می داند و به خود آفرین می گوید.

در عصر حاضر مدیریت را به عنوان یکی از شاخص های مهم تمدن معاصر و از جمله عوامل رشد توسعه اجتماعی و فرهنگ جوامع کنونی به حساب می آورند. توسعه هر جامعه ای مستلزم توسعه در نظام آموزش و پرورش آن جامعه است. شناسائی عوامل موثر در بهبود کار این نظام پیدا کردن نقاط ضعف آن و ایجاد تغییرات مفید با توجه به نیازهای جامعه از ضروریات است. برخی از صاحبنظران دنیای امروز را دنیای مدیران آگاه می دانند و علم مدیریت را در شمار یکی از پیچیده ترین رشته های علوم انسانی به حساب می آورند. زیرا به کمک مدیران توانمند و آگاه به اصول نظریه ها و سبک های مدیریت و افزایش مهارتهای انسانی، ادراکی و فنی می توان چهره سازمانها را دگرگون ساخت. از بین مدیریتها، مدیریت آموزشی از دشوارترین، پر اهمیت ترین و حساس ترین انواع مدیریت در سازمانهای عمومی و دولتی است. در واحدهای آموزشی به لحاظ اهداف پیچیده و بسیار گسترده ، فعالیتهای متعدد و متنوع و روشهای اجرایی گوناگون ، مدیریت و رهبری آموزشی جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است.

مدیریت آموزشی در مدارس، مرکز ثقل فعالیتهای گوناگون قرار گرفته و به عنوان منبع انرژی روانی ، شرایط مساعد انگیزشی را برای عوامل آموزشی و پرورشی مدرسه، عوامل اداری و اجرایی و از همه مهمتر فراگیران هموار سازد.

ماندگاری و بقا، رشد و پویایی واحدهای آموزشی در عصر انفجار اطلاعات و انفجار جمعیت اتکال به محوریتی توانا و دانا دارد، رهیافت به کمال و تعالی با رهبری و هدایت سکانداران شایسته صورت خواهد گرفت.

[1] – سوره‌ یونس آیه سوم.

بیان مساله

انتخاب و انتصاب مدیران واحدهای آموزشی با توجه به نقش حساس و تحول آفرینی که آنان بر عهده دارند،از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در واقع توفیق نظام آموزشی به تدبیر و دوراندیشی مدیران به عنوان رهبران آموزشی بستگی دارد. البته مساله انتخاب و انتصاب مدیران بر اساس ملاک ها و شایستگی ها، موضوع جدیدی نیست و بدون تردید در طول تاریخ آموزش و پرورش همواره یکی از دلمشغولی های متولیان امر گزینش و انتخاب افراد صاحب صلاحیت بوده و سعی در بکارگیری شایستگان در این سمت بوده است و پیمایش پیشینه 91 ساله[1] آن، آسیب شناسی، جمع آوری نظرات صاحبنظران دانشگاهی، مطالعات تطبیقی آموزش و پرورش کشورهای پیشرو در این پژوهش نشان از عنایت و توجه و دغدغه آمیز و حساسیت فوق العاده به آن در طول این سالیان بوده است. از طرفی نیز نبود ابزاری که بتوان براساس آن با حداقل خطا به تصمیم گیری در این مهم پرداخت از نگرانیهای مسئولین می باشد.

اهمیت مساله

مدیریت و رهبری[2] از ارکان هر سازمان و جامعه است. مدیریت آموزشی در بین سایر انواع مدیریت ها از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر آموزش و پرورش هر جامعه ای در راس همه مسائل جامعه باشد. مدیریت آموزش نیز با همان منطق اهمیت به سزایی در بهسازی و توسعه جامعه دارد. اگر مدیران آموزش یک جامعه دارای دانش و درایت های کافی باشند ، بدون تردید نظام آموزش نیز از اثربخشی، کارایی و اعتبار بالائی برخوردار خواهد بود. در همین راستا به اعتقاد صاحبنظران سازمانی، یکی از بهترین روشهای اجرایی ایجاد و حفظ نظام آموزش خوب، تربیت افراد کارآمد و متخصص به منظور مدیریت و رهبری آموزشی است. به نظر می رسد مدیران آموزش علاوه بر دانش و معلومات در زمینه آموزش و پرورش و روان شناسی، و تسلط بر روشها و مهارت های علمی، به اندازه کافی سابقه آموزش داشته باشند تا بتوانند ماموریت اصلی و مشکلات کار خود را به درستی درک کنند. با توجه به جملات فوق اهمیت امر در چگونگی انتخاب و انتصاب مدیران آموزشی را دوچندان می نماید.

ضرورت مساله

هرکس در زندگی خود به نحوی با مسئله مدیریت مواجه است، در سطح بالا یا پایین، نه تنها دولتمردان و مدیران و … بلکه هر انسانی در محدوده کسب و کار و خانه و خانواده خود، با نوعی از مدیریت سر و کار دارد. که اگر بطور صحیح اعمال شود، راههای نزدیک، فعالیت ها پر ثمر، کوشش ها پربار، مشکلات کم و موفقیت و پیروزی قطعی خواهد بود.

گزاره های تحقیق

اهداف اصلی :

• تبیین اصول حاکم بر فرآیند انتخاب و انتصاب مدیران و مدارس.
• شناسائی عوامل و شرایط موثر برای احراز پست مدیریت مدیران و اولویت دهی آن

اهداف فرعی :

• به حداقل رساندن انتخاب غیر علمی در فرآیند انتخاب و انتصاب مدیران مدارس.
• ایجاد زمینه برای انتخاب و انتصاب مطلوب مدیران و مدارس آموزشی بر اساس ضوابط و معیار های قابل سنجش.
• تمهید مقدمات استاندارد نمودن فرایند انتخاب و انتصاب مدیران مدارس.
• شناسایی ویژگی های لازم برای مدیران و مدارس.
• مطالعه تطبیقی بین دیدگاه های صاحبنظران مدیریت در مورد شناسایی ویژگی های مورد نیاز مدیران و مدارس.

سوالات تحقیق عبارتند از:

1. اصول حاکم بر فرایند انتخاب و انتصاب مدیران مدارس در کشور ما در یکصد سال اخیر چگونه بوده است؟
2. شرایط موثر برای احراز پست مدیریت در مدارس کدامند ؟
3. اولویت بندی این شرایط چگونه است ؟

[1] – وزارت آموزش و پرورش، تاریخچه انتخاب و انتصاب مدیران آموزشی از سال 1290 هـ. ش ، تا سال 1382 هـ. ش، معاونت برنامه‌ریزی و منابع انسانی، دفتر بهبود کیفیت و راهبری استانداردها، 1382.

[2] – سید محمد میرکمالی ، رهبری و مدیریت آموزشی ، 1374.

1. آقازاده احمد، آموزش و پرورش تطبیقی- مهر قم، چاپ دوم، بهار 1381.
2. ادیزس،‌ ایساک؛ چگونه بر بحرانهای مدیریت غلبه کنیم. ترجمه کاوه محمد سیروس، امیرکبیر 1380.
3. ازگلی،‌ محمدی،‌ «ویژگی‌های  و مهارتهای رهبران بصیر برای ایجاد تغییر در سازمان، تغییر در سازمان، تغییر و نوآوری در سازمان و مدیریت آموزشی، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
4. افیونی زاده، محبوبه. «بررسی شرایط انتخاب مدیران مدارس از دیدگاه مدیران و دبیران دبیرستانهای دخترانه شهر اصفهان» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی احمد علی فروغی ابری،‌ دانشکده علوم تربیتی،‌ دانشگاه اصفهان. 1373.
5. ام. ا. ناتینگهام. «مدیران کارآمد چه ویژگی هایی دارند «ترجمه نوشین سرآمد،‌ تازه‌های مدیریت شماره 2 و 11 – 1373.
6. ایرانی،‌ یوسف؛ بختیاری،‌ ابوالفضل؛ روش تحقیق عملی (اقدام پژوهی) تهران: لوح زرین 1382.
7. برزگری محمود، «بررسی ویژگی های مدیران ( تخصص،‌ آگاهی، نگرش) مدارس نظام جدید آ‚وزش متوسطه در مناطق نوزده گانه آموزش و پرورش شهر تهران» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی عزت‌الله نادری دانشگاه تربیت معلم 1377.
8. بسطامی،‌ ایرج،  «الگوی پیشنهادی در جهت خودسنجی مدیران» فصل مدیریت در آموزش و پرورش شماره 20.
9. بهشتی لنگرودی محمد، «انتخاب مدیران مدارس، نمایشی فرمایشی» همبستگی (16 مرداد 81)
10. پویا امیر، «ماهیت مدیریت آموزشی و شرایط احراز آن در مقطع راهنمایی تحصیلی، (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی مصطفی نیکنامی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی،‌ 1374.
11. پناهی، محمود، «مقایسه نظرات مدیران و معلمان مدارس شهر تهران درباره شرایط انتخاب و انتصاب مدیران آموزشی، (پایان نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی علی علاقه بند، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی،‌ 1373.
12. جعفری مصطفی،‌« بررسی تاثیر ویژگی‌های شخصیتی در موفقیت مدیران ارشد سازمانهای دولتی استان زنجان» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی بهروز دری، دانشگاه علوم اداری 1377.
13. جوام، محمد حسین؛ مدیریت آموزشی 1369.
14. جهانیان، رمضان «طرح پژوهشی توانمندسازی دانش و مهارتهای مورد نیاز مدیران مدارس» پژوهشکده تعلیم و تربیت 1380.
15. خالقیان، بلال. «مقایسه نظرات مدیران و دبیران درباره ویژگی‌های مطلوب مدیران مدارس متوسطه «پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی مصطفی نیکنامی، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی، 1373.
16. خنیفر،‌ حسین؛ درآمد بر مدیریت آموزشی و بحث استانداردسازی،‌ 1382.
17. رحیمی، شهرام؛ «تدوین استانداردهای عملکرد اثر بخش مدیران مدارس ابتدائی در ایران» تهران:‌ معاونت برنامه‌ریز و منابع انسانی وزارت آموزش و پرورش،‌ دفتر بهبود کیفیت و راهبری استاندارد اسفند 1381.
18. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی؛ نگاهی اجمالی به موضوع: انتخاب و انتصاب و تغییر مدیران: معاونت امور مدیریت و منابع انسانی دفتر بهبود مدیریت و ارزیابی عملکرد آذر
    1381.
19. سلیمانی،‌ محمد علی. «بررسی نظرات دبیران و مدیران دبیرستانهای شهر اصفهان در مورد شرایط لازم برای احراز پست مدیریت دبیرستان» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی مصطفی عسگریان، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1373.
20. صافی، احمد، سازمان و اداره امور مدارس، انتشارات رشد. 1378.
21. صافی، احمد،‌‌ «بررسی استانداردهای مدیران مدارس در بستر تاریخ آموزش و پرورش»،‌ 1382.
22. صافی، احمد، بررسی استانداردهای مدیران مدارس در بستر تاریخ آموزش و پرورش ایران،‌ 1382 .
23. طوسی محمد علی «رهبری آموزشگاهها در جهان امروز» 131.
24. عبدلی معصومه، « بررسی علل عدم تمایل افراد واجد شرایط نسبت به احراز پست مدرسه در دوره های راهنمایی و متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی 75» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی ولی الله فرزاد دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران، 1375.
25. عزیزپور شوبی، علی اکبر، «بررسی شیوه‌های انتصاب مدیران آموزشی و نحوه بهبود آن» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی حسام الدین بیان، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه تهران، 1370.
26. علاقه بند،‌  ‌؛ مقدمات مدیریت آموزشی. تهران: نشر روان، 1376.
27. غفاریان، وفا؛ شایستگی‌های مدیریتی. تهران:‌ سازمان مدیریت صنعتی،‌ 1378
28. فام و هووئه- مدیریت مدارس، ترجمه محمد علی نائلی، انتشارات دانشگاه چمران اهواز 1370.
29. فانی، علی اصغر، سخنرانی در مجمع مدیران هنرستانها و مناطق 1 و 2 کشور،‌ مرکز انقلاب اسلامی 1379.
30. فرهنگ ابوالقاسم، «بررسی نظرات دبیران دبیرستانهای شهر اصفهان در مورد شرایط انتخاب مدیر نمونه و مقایسه ضوابط مصوب انتخاب مدیر نمونه و غیر مصوب به منظور ادامه پیشنهادات سازنده در این زمینه»، (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی حسن افشار، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان،‌ 1375.
31. قرائی مقدم، امان ا… ؛ مدیریت آموزشی، تهران: ابجد 1375.
32. کازرونی «ویژگی‌های مطلوب مدیریت در آموزش و پرورش»، ماهنامه تربیت.
33. گروه آموزشی مدیران دفتر آموزش عمومی آموزش و پرورش؛ راهبردهایی در مدیریت آموزشگاهی؛ دفتر آموزش عمومی آموزش و پرورش 1379.
34. ماهرویی، ابوالحسن، نگاهی دوباره به مسائل مدیریت آموزشی؛ نشریه:‌ ندای عدالت 1381.
35. محمدلو، ابراهیم، ‌«شخصیتی و توانایی های علمی و عملی مورد نیاز مدیران مدارس متوسطه» فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش.
36. منتظرالظهور اکرم، بررسی نظرات مسئولین ادارات آموزش و پروش، مدیران، دبیران و اولیاء دانش‌آموزان در مورد ویژگی های مدیر آموزش موفق دوره متوسطه شهر اصفهان، (پایان نامه کارشناسی ارشد)، به راهنمایی مصطفی عمادزاده، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه اصفهان، 1373.
37. موسوی محمود،‌« مقایسه نظر مدیران و دبیران مدارس راهنمایی شهرستان خمین درباره ویژگی‌های مدیران موفق سال تحصیلی 73-74» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی مصطفی عسگریان دانشگاه تربیت معلم، 1374.
38. میرکمالی- محمد، مدیریت و رهبری آموزشی تهران: نشر رامین 1374.
39. مهدیان، محمد جعفر، ماهنامه تربیت، سال نهم. شماره سوم، شماره مسلسل 83.
40. نوروزی عادل، «بررسی تواناییها و شایستگیهای مدیران دبیرستانهای استان ایلام در مقایسه با وضع مطلوب» (پایان نامه کارشناسی ارشد) به راهنمایی محمدرضا بهرنگی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران ،‌‌ 1374.
41. وزارت آموزش و پرورش؛ مجموعه گفتگوها با صاحبنظران و فرهیختگان؛ دفتر بهبود کیفیت و راهبری استانداردها، 1382.
42. وزارت آموزش و پرورش؛ مدیریت آموزشگاهی با رویکرد مدرسه محوری: معاونت آموزش و پرورش نظری و مهارتی 1380.