عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان

در دوران ما قبل کشاورزی، دوره گردآوری خوراک، انسانها علاوه بر مشکل کمبود غذا، با خطرات زیادی از جمله خطر حیوانات وحشی، سیل، رعد و برق، طوفان و غیره مواجه بودند و به دلیل ابتدایی بودن تکنولوژی آن زمان، انسانها توان مقابله با این خطرات را نداشتند، بنابراین،مرگ و میر در آن دوران خیلی بالا بود. ولی با انقلاب کشاورزی، یکجانشینی و با تولید مازاد مواد غذایی، سطح مرگ ومیر نسبتا پایین آمد و نرخ رشد جمعیت نیز تا اندازه ای افزایش یافت. بعد از آن با وقوع انقلاب صنعتی و بدنبال پیشرفتهایی که در زمینه های فنی و تکنولوژیکی، بهداشتی و درمانی، وضع تغذیه، حمل و نقل و ارتباطات صورت گرفت، مرگ و میر کاهش پیدا کرد. این مسئله ابتدا در کشورهای توسعه یافته رخ داد، بعد از جنگ جهانی دوم، به دنبال صدور تکنولوژی درمان و کنترل مرگ به کشورهای در حال توسعه، سطح مرگ و میر در این دسته از کشورها نیز با شتاب بیشتری شروع به کاهش کرد که طبیعتا رشد فزاینده جمعیت این کشورها را در پی داشت. البته بیشترین کاهش مرگ و میر مربوط به مرگ و میر کودکان و اطفال بود. محاسبات مک کئون[1] (1975) نیز بیانگر این نکته است:

«یک سوم از کاهش عمومی مرگ و میر در انگلستان مرتبط با کاهش مرگ ومیر در نخستین سال زندگی و نیمی از آن مرتبط با کاهش مرگ ومیر در پنج سال اول زندگی بوده است» (میرزایی، 1380: 271).

در حال حاضر میزان مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه خیلی بالاتر از کشورهای توسعه یافته است، اینکه چه عواملی باعث بالا نگه داشته شدن این میزان در کشورهای در حال توسعه می‌شود، بر اهمیت بررسی عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان و مکانیسم تاثیر گذاری آنها می‌افزاید. بنابراین در این تحقیق تلاش می‌شود عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان شهر میانه مورد بررسی قرار بگیرد تا با آگاهی بیشتر از این عوامل و مکانیسم تاثیر گذاری آنها، راه‌حل‌های بهتری جهت کاهش میزان مرگ و میر کودکان ارائه گردد.

در فصل اول پس از بیان مسئله و تبیین اهمیت موضوع، به بیان اهداف تحقیق پرداخته شده است. در ادامه نیز نظری اجمالی به تحولات جمعیت جهان و ایران، تحولات مرگ و میر در جهان و ایران انداخته شده است و در آخر همین فصل اشاره ای به ویژگیهای  شهر میانه شده است.

فصل دوم نیز شامل تئوریهای مرگ و میر، پیشینه تحقیق و مدل تحلیلی تحقیق می باشد. در فصل چهارم نیز، روش شناسی تحقیق، چارچوب تحلیلی تحقیق، فرضیه‌ها، تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل و وابسته آورده شده است.

در فصل چهارم ابتدا توصیف داده ها و سپس تحلیل دو متغیره آنها صورت گرفته است. بدلیل اسمی (دو حالته) بودن متغیر وابسته، برای بررسی دقیق تر روابط بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته از روش رگرسیون لجستیک استفاده شده است. تحلیل و تفسیر این روش در قسمت پایانی فصل چهارم بیان گردیده است و در فصل پنجم، نتیجه گیری تحقیق آورده شده است.

[1]. Mc Keown

طرح مسئله

مرگ و میر یکی از مولفه‌های اصلی جمعیتی است که نقش مهمی در تعیین رشد جمعیت ایفا می‌کند. بنابراین انسانها از دیرباز تلاش کرده اند تا با کنترل این مولفه ، کنترل رشد جمعیت را تا حدودی در اختیار خود داشته باشند. سیاست جمعیتی در مورد مرگ و میر، همیشه ودر همه جا بدین گونه بوده است که میزان مرگ و میر به حداقل رسانده شود. در رابطه با همین موضوع زنجانی این چنین می گوید؛ «هر چند که نمی توان نقطه شروع تفکر انسان درباره مرگ را تعیین کرد، لیکن به حکایت یافته های باستان شناسی و اسناد مذهبی می توان بر این نکته تاکید گذاشت که تلاش برای درک اسرار مرگ و چگونگی آن از نخستین موضوعات مورد توجه انسان بوده است، شاید به همین دلیل است که در جمعیت شناسی نیز، مطالعه علمی مرگ  و میر پیش از سایر موضوعات مورد توجه بوده است».(زنجانی،57:1379)

بشر همواره تلاش کرده است تا با شناختن عوامل موثر بر مرگ و میر، زمان وقوع آن را به تاخیر می اندازد چرا که مرگ امر همه گیر و گریز ناپذیری هست، و همیشه این امید وجود داشته است که می توان آن را به تاخیر انداخت و یا تحت کنترل درآورد. در نتیجه همین تلاش ها بود که چند سالی بر عمر کوتاه آدمی افزوده شد و امید به زندگی که در گذشته به بالاتر از 30 سال نمی رسیده، اکنون به بالای 70 سال رسیده است. بدین ترتیب که بعد از انقلاب صنعتی، همزمان با تحولات اساسی در زمینه های گوناگون زندگی، با کشف آنتی بیوتیکها و تولید گسترده واکسن و داروها، سطح مرگ و میر در کشور های توسعه یافته پایین آمد. در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، در کشورهای در حال توسعه نیز، بدلیل تکنولوژی وارداتی از کشورهای توسعه یافته، سطح مرگ و میر کاهش یافت. دنبال کاهش میزان عمومی مرگ ومیر ،  میزان مرگ و میر نوزادان و اطفال نیز کاهش اساسی یافته است.به طوری که این میزان در شروع قرن نوزدهم در کشورهای توسعه یافته حدود 200 در هزار بود و اکنون تا حدود 5 در هزار در بعضی از کشورهای توسعه یافته کاهش پیدا کرده است. اما در کشورهای در حال توسعه این میزان در مقایسه با کشورهای توسعه یافته بالا است. و این نشان دهنده این است که هنوز پتانسیل کاهش اساسی در مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه وجود دارد و برنامه ریزی های دقیق، همچنین سیاستهای اجرایی لازم جهت کاهش این میزان ضروری است. این امر تحقق نخواهد یافت مگر با شناخت بهتر عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان.

اهمیت موضوع

تغییرات  رشد جمعیت ارتباط تنگاتنگی با تغییرات سطح مرگ و میر دارد. به اعتقاد پولارد «برجسته ترین رویداد جهان در نیم قرن اخیر افزایش بی سابقه جمعیت بوده که عمدتا به علت کاهش چشمگیر در میزان مرگ و میر می باشد. لکن این کاهش در میزان مرگ و میر برای تمام گروه های سنی به یکسان روی نداده است»( پولارد 98:1380). میزان مرگ ومیر کودکان ، در دورانهای مختلف، تحولات متفاوتی به خود گرفته است،به طوری که در گذشته به علت عدم امکانات بهداشتی و پزشکی، مرگ و میر کودکان (زیر 5 سال) در سطح بسیار بالایی بوده است، اپیدمی های مختلف و امراض گوناگون باعث مرگ و میر کودکان زیادی می شد.ولی رفته رفته با پیشرفتهای علم پزشکی و خدمات بهداشتی  و درمانی، میزان های مرگ و میر کودکان رو به کاهش نهاده است، هم اکنون این میزان در کشورهای پیشرفته صنعتی، خیلی کمتر از کشورهای در حال توسعه است.

اهداف تحقیق

• هدف کلی: بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان شهر میانه
• اهداف جزئی:

1. بررسی عوامل اقتصادی – اجتماعی موثر بر مرگ و میر کودکان.
2. بررسی عوامل جمعیت شناختی موثر بر مرگ و میر کودکان.
3.  بررسی تاثیر عامل استقلال زنان بر مرگ و میر کودکان.

الگوهای تئوریک مرگ و میر کودکان 

• الف) تئوریهای مربوط به مرگ و میر کودکان
• ب) علل و عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان

عوامل مربوط به اجتماع

سه دسته از متغیرهای اکولوژیکی، در بررسی تنوع جغرافیایی در اختلال در سلامتی[1] و مرگ و میر مهم هستند.

این متغیرها عبارتند از:

1. مراقبت بهداشتی محیط و استاندارد اجتماعی
2. رفاه اقتصادی و شهرنشینی
3. ترکیب جمعیت (Matteson, et al, 1998)

نتیجه گیری

در این پژوهش که به منظور «بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان در شهر میانه» انجام گرفت، پس از طرح مساله و تبیین اهمیت موضوع، به بیان اهداف تحقیق پرداخته شده است. و در ادامه نیز، به طور اجمالی و گذرا، تحولات جمعیت و مرگ و میر جهان و ایران همچنین ویژگیهای جمعیت شناختی شهر میانه مورد بررسی قرار گرفته است. تئوریها و علل و عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان، پیشینه تحقیق و مدل تحلیلی تحقیق در فصل دوم بیان شده است. فصل سوم، شامل روش شناسی تحقیق می باشد. روش تحقیق ما پیمایشی بوده و برای گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه استفاده شده است.

جامعه آماری، زنان 49-15 ساله ازدواج کرده- همسرداریابی همسر بر اثر فوت و یا طلاق- دارای حداقل یک فرزند زنده به دنیا آمده می باشند. آمار مربوط به این زنان از شبکه بهداشت و درمان شهرستان میانه اخذ گردیده است. همچنین مشخص شد که در این شهر، 8 مرکز بهداشتی و درمانی وجود دارد، بنابراین با توجه به حجم نمونه و با توجه به تعداد زنان در هر مرکز، تعداد پرسشنامه هایی که در هر مرکز باید پر می شدند مشخص و تکمیل گردیده است.

عمده ترین نتایج حاصل از این تحقیق عبارتند از:

1. از 375 زن مورد بررسی، 79 زن، کودک فوت شده در زیر 5 سالگی داشته اند و 296 زن ، کودک فوت شده زیر 5 سال نداشته اند. به همین ترتیب، ما نیز 79 کودک داریم که در زیر 5 سالگی فوت کرده اندو متعلق به همان 79 زن می باشند و 296 کودک زنده تا 5 سالگی داریم که کودکان همان 296 زن می باشند. قابل ذکر است که منظور از کودک فوت شده یک زن، یعنی در صورت داشتن چندین کودک فوت شده، اطلاعات آخرین کودک فوت شده پرسیده شده است و منظور از کودک زنده تا 5 سالگی یعنی آخرین کودک زنده زن می باشد. در واقع اطلاعات توصیفی ما مربوط به زنان (پاسخگویان) می باشد. ولی در تحلیل دو متغیره، وضعیت زنده مانی کودک در ارتباط با متغیرهای مستقل اندازه گیری شده است. در واقع اطلاعات همان می باشد چون که اطلاعات زنان مربوط به زمان تولد کودک می باشد. مانند تحصیلات مادر در هنگام تولد کودک، تحصیلات همسر زن در هنگام تولد کودک مورد بررسی، شغل مادر در هنگام تولد کودک و … که از این اطلاعات میتوان در تحلیل رابطه بین وضعیت زنده مانی و تک تک متغیرهای مستقل استفاده نمود.
2. سن ازدواج اکثر زنان (5/51 درصد) ، 15 الی 19 سالگی می باشد. همچنین سن ازدواج 3/28 درصد از زنان 20 الی 24 سالگی می باشد. به طور کلی می توان گفت سن ازدواج 8/79 درصد از زنان مورد بررسی ما در فاصله 15 تا 24 سالگی می باشد. همچنین مشخص شد.
3. اکثر زنان مورد بررسی کودک (مورد بررسی) خود را در فاصله سنی 20 تا 24 سالگی و یا 25 تا 29 سالگی به دنیا آورده اند. که به ترتیب 1/34 و 6/33 درصد متعلق به گروه سنی 24-20 و 29-25 سالگی می باشد.
4.  از 375 کودک مورد بررسی 158 کودک (1/42 درصد) فرزند اول خانواده بوده اند. در واقع این بدین معنی می باشد که از 375 نفر پاسخگو، 158 نفر در زنان مورد بررسی فقط یک فرزند داشته اند. و بعد از آن بیشترین فراوانی مربوطه مرتبه دوم می باشد. میتوان گفت که 8/36 درصد زنان در هنگام بررسی، دو فرزند داشته اند. 3/12 درصد، سه فرزند و 5/3 درصد تا زمان مورد بررسی، 5 فرزند زنده به دنیا آمده داشته اند.
5. نتیجه حاصل از بررسی تحصیلات زنان و همسران آنها نشان می دهد که سطح تحصیلات 1/41 درصد از زنان در سطح دیپلم و بالاتر بوده است. 1/49 درصد از همسران زنان مورد بررسی نیز در سطح دیپلم و بالاتر سواد داشته اند.
6. نتایج بدست آمده از بررسی استقلال فیزیکی نشان می دهد که بیش از نیمی از زنان (7/62 درصد) از میزان متوسط استقلال فیزیکی برخوردار بوده اند. در واقع استقلال فیزیکی، در این تحقیق، به معنی آزادی زن در رفت و آمد به بازار، خانه پدری، خانه دوستان و آشنایان و مسافرت به شهر یا روستای دیگر می باشد. اکثر زنان در رفت و آمد به بازار و خانه پدری آزادی عمل بیشتری داشتند و حتی خیلی ها بدون اطلاع شوهر نیز این فعالیت ها را می توانستند انجام بدهند ولی در مورد فعالیت های مربوط به رفتن به خانه دوستان و آشنایان، مخصوصا رفتن به شهر یا روستای دیگر (برای مسافرت) اکثر زنان بیان می کردند که همراه با شوهر و یا با اجازه شوهر، این فعالیت ها را انجام می دهند.
7. متغیر استقلال تصمیم گیری نیز در این تحقیق به معنی مشارکت زن در تصمیم گیریهای مشترک با همسر (تصمیم گیریهای خانوادگی) می باشد. در این مورد، 5/72 درصد از زنان، استقلال بالایی داشتند، 9/26 درصد استقلال متوسط و تنها 5/0 درصد استقلال تصمیم گیری پایینی داشتند. در واقع می توان گفت استقلال تصمیم گیری در میان زنان مورد بررسی بالا می باشد.
8. استقلال اقتصادی نیز در این تحقیق، به معنی دستیابی زن به منابع و امکانات مالی می‌باشد. 5/44 درصد زنان، استقلال بالا، 9/50 درصد زنان استقلال متوسط و 5/4 درصد استقلال اقتصادی پایینی داشته اند. در کل با بررسی این سه بعد از استقلال در میان زنان مورد بررسی، متوجه بهبود وضعیت استقلال زنان  در میان زنان مورد بررسی می شویم.

[1] . Morbidity

فصل اول

• مقدمه
• طرح مسئله
• اهمیت موضوع
• اهداف تحقیق

فصل دوم

• تحولات جمعیت جهان
• تحولات جمعیت ایران
• تحولات مرگ و میر در جهان
• تحولات مرگ و میر در ایران
• ویژگیهای جمعیت شناختی شهر میانه

فصل سوم

• الگوهای تئوریک مرگ و میر کودکان
• الف) تئوریهای مربوط به مرگ و میر کودکان
• چارچوب موسلی و چن
• چارچوب تحلیلی دونالد دبلیو- ماتسون و همکاران
• تئو ریهای تغییرات اجتماع در سطح کلان
• 3-1- تئوری مدرنیزاسیون
• 2-3- تئوری طبقه بندی جنسی
• 3-3- تئوری وابستگی
• ب) علل و عوامل موثر بر مرگ و میر
• پیشینه تحقیق
• تعدادی از مطالعات انجام شده در ایران
• تعدادی از مطالعات انجام شده درجهان

فصل چهارم

• روش تحقیق
• شیوه نمونه گیری
• فرضیه های تحقیق
• متغیر وابسته
• متغیر های مستقل
• تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل

فصل چهارم

• تجزیه و تحلیل داده ها
• 1-توصیف داده ها
• 2-تبیین و تفسیر داده ها
• روش رگرسیون لجستیک
• روشهای ارزیابی نیکویی برازش
• نتیجه مدل ابتدایی
• مدل نهایی روش رگرسیون لجستیک
• مقایسه مدل های متفاوت
• روشهای نیکویی برازش مدل نهایی رگرسیون لجستیک

فصل  پنجم

• نتیجه گیری
• فهرست منابع

منابع

• فارسی

1. ابراهیم پور، محسن (1372). میزان‌ها و عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان شهرستان خرم‌آباد– پایان نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی.
2.  آقاجانیان، اکبر و ایران محبوب، جلیل (1371). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی – اقتصادی و جمعیت شناختی بر میزان مرگ و میر اطفال«مطالعه موردی شهر شیراز» – مجموعه مقالات سمینار جمعیت و توسعه – جلد دوم – تهران انتشارات برنامه و بودجه – صص 126 – 117.
3.  امانی، مهدی (1374). کوششی در نگرش تاریخی به روند میزان‌های مواد اولیه و مرگ و شناخت مراحل انتقال جمعیتی در ایران – فصلنامه جمعیت، شماره 13 و 14 – صص 83 – 71.
4.  امانی، مهدی (1378). جمعیت شناسی جهان – چاپ اول – تهران: انتشارات سمت.
5.  امین‌زاده، فرخ(1349). جمعیت شناسی – جلد اول – تهران: سازمان انتشارات ابوریحان.
6.  پولارد، ا. اچ و دیگران (1380). روش‌های تحلیل جمعیت – چاپ چهارم – شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
7.  تقوی، نعمت‌الله (1374). مبانی جمعیت شناسی – چاپ سوم – تبریز: انتشارات نیا.
8.  تقوی، نعمت‌الله (1379). جمعیت و تنظیم خانواده – چاپ چهارم – تبریز: نشر جامعه پژوه، دانیال.
9.  حسینی، حاتم (1379). بررسی علل و عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی موثر بر مرگ و میر کودکان در شهر جوانرود – فصلنامه جمعیت – شماره 34 – 33 – صص 99 – 72.
10.  رنگ، دنیس (1349). ترجمه اسدالله معزی. جمعیت و جامعه – تهران: انتشارات دانشگاه پهلوی.
11.   زنجانی، جبیب‌الله و دیگران(1378). جمعیت، توسعه و بهداشت باروری – چاپ سوم – تهران: نشر و تبلیغ بشری.
12. زنجانی، جبیب‌الله (1379). جدول‌های مرگ و میر ایران – فصلنامه تامین اجتماعی – سال دوم – شماره اول – ص 71 – 55.
13.  سرایی، حسن(1376). مرحله اول گذار جمعیتی ایران – نامه علوم اجتماعی – شماره 10 – 9 ، صص 67 – 51.
14.  صادقی، رسول (1381). روند تحولات میزان‌های مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و عوامل اقتصادی – اجتماعی و جمعیت شناختی موثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان قروه و در سال 1381 – پایان نامه کارشناسی – دانشگاه بوعلی‌سینا – دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
15.  زنجانی حبیب‌الله – سیمین اسلامبولچی مقدم، فریدون رحمانی (1382). راهنمای جمعیت شهر‌های ایران – چاپ دوم – تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
16.  کاظمی‌پور، شهلا(1382). بررسی سطح، علل و عوامل تعیین کننده مرگ و میر تهران بزرگ در سال 1375 – نامه علوم اجتماعی شماره 21 – ص 30 – 1.
17.  کشتکار، مرتضی(1376). روندها و عوامل مرگ و میر اطفال در ایران – پایان‌نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی.
18.  لوکاس، دیوید ومیر ، پاول(1381). ترجمه حسین محمودیان – درآمدی بر مطالعات جمعیتی – چاپ اول – تهران انتشارات دانشگاه تهران.
19.  محسنی، منوچهر (1357). مقدمات جامعه شناسی، تهران چاپ‌خانه باستان.
20.  محسنی، محمدرضا(1380). عوامل اقتصادی – اجتماعی و جمعیت شناختی موثر بر مرگ‌ و میر کودکان در شهر کاشمر، پایان نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی.
21.  مرکز آمار ایران (1375). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان میانه.
22.  مهاجرانی، علی اصغر (1375). نظریه انتقالی جمعیت در کشورهای اسلامی نامه علوم اجتماعی – شماره 8 – صص 141 – 162 .
23.  میرزایی، محمد (1371). سطح مرگ و میر و توسعه: ارائه یک الگو – مجموعه مقالات سمینار جمعیت و توسعه – جلد دوم – تهران: انتشارات برنامه و بودجه – صص 35 – 27.
24. میرزایی، محمد (1378). نوسانات تحدید موالید در ایران- مجله جمعیت- سازمان ثبت احوال کشور- شماره 29 و 30- ص 58-38.

• لاتین

1. Agha,s.2000.“The determinants of infant mortality in pakistan” social science medicine  51:199-208
2. Bhargava ,A. 2002. “family planning,gender differences and infant mortality :evidence from uttar Pradesh,India” journal of econometrics 112:225-240
3. D souza,M.R. “Role of maternal autonomy on child mortality in slums of Karachi,Pakistan”
4. Ghuman,J.sh.2002. “the relationship between women’s autonomy and infant and child survival:evidence from five asian countries” UMI proquest digital dissertations.
5. Ghuman,J.sh.2003. “women’s autonomy and and child survival:a comparison of Muslims and non Muslims in four asian countries”
6. Hanmer,LUCIA.Lensink,R.White,Havard.2003.”Infant and child mortality in developing countries:analyzing the data for robust determinants.”
7. Jatrana,Santosh.1999.”determinants of infant mortality in a backward region of north India:Are socio-demographic factors dominant?” working papers in demography 82.
8. Kravdal,Q.2003-4.”child mortality in india:Exploring the community-level effect of education.”working paper.
9. Matteson,W.Donald and etal.1998.”infant mortality:A multi-level analysis of individual and community risk factors”social science Medicine.vol 47, no 11 ,pp 1841-1854
10. Matthews,Zoe and etal.,2003.”Autonomy and maternal health-seeking among Slum populations of Mumbai.social statistics research centre.
11. Monemi-Asling ,K.Pena, Rodolfo.Ellsberg. M.C.Persson,L.A. 2003. ”Violence against women increases the risk of infant and child mortality:a case-referent study in Nicaragua”
12. Mosley,W.H. and Chen,L.C.1994.”An analytical framework for the study of child survival in developing countries”
13. Population reference bureau.2003.”world population data sheet.”
14. Scott,R.Frey and Carolyn,Field.”The determinants of infant mortality in the less developing countries:A cross national test of five theories.”
15. Shen,Ce.Williamson,B.John.1999.”Maternal mortality ,women’s status,and economic dependency in less developed countries:a cross national analysis.” Social science medicine 49:197-214
16. Suwal,V.Juhee.2001.”The main determinants of infant mortality in Nepal.” Social science & Medicine 53:1667-1681
17. Turrell,Gavin.Mangersen,Kerrie.2000.”Socio economic status and infant mortality in Australia:a national study of small urban areas,1985-84.”Social science & Medicine 50:1209-1225 United Nations.1995.
18. Yassin,M.Khaled.2000.”Indices and Sociodemographic determinants of childhood mortality in rural upper Egypt.”Social science & Medicine 51:185-197.