مطالعه و بررسی مسمومیت آرسنیکی در حیوانات اهلی

پژوهشهای عملی هر چند ناچیز باشد، قابل توجه است. که اگر چیزی بر دانستنیها نیافزاید، کم ننموده و اگر برای پیشرفت دانش راه تازه‌ای باز ننماید، مسدود هم نمی‌کند. آنها که با بضاعت مختصر علمی قدم اول را برمی‌دارند، بالطبع در پی قدم دوم بوده و به دنبال اندوخته بهتری می‌روند.

اگر به بخش ترکیبات آرسنیکی این پروژه تحقیقاتی، اجمالی شود. اهمیت این ماده در دانش دامپزشکی محرز می‌گردد.

با علم به اینکه داروهای آرسنیکی قسمت عمده‌ای از داروها را تشکیل داده و صنعت داروسازی هر روز ترکیبات گوناگونی را از این دارو به بازار می‌فرستد، مطالعه و بررسی آن خصوصاً از نظر سم شناسی شایان توجه می‌باشد.

از سالها قبل مسأله اعتیاد بوسیله این دارو مورد دقت علماء فن بوده و عده‌ای برای چالاکی و تقویت از آن استفاده می‌کردند. حتی در روم قدیم، بخصوص زنها برای طراوت و وجاهت ظاهری متوسل به این دارو می‌شدند.

و یا برای انبساط و نشاط سگهای پرقیمت شکاری و یا پاسبان و یا حیواناتی که می‌خواستند آنها را فربه و چالاک به مشتری عرضه نمایند، بدون اینکه توجه به خطرات و زهرآگینی آن داشته باشند از این دارو استفاده می‌کردند.

در رابطه با زهرآگینی آرسنیک، زنها و ندیمه‌های سابق گرداننده اصلی این کشمکش بوده و حتی اطلاعات سم شناسی آنان بیش از گیاه‌شناسان و متخصصین شناسی زمان خود بوده است.

نمونه‌های تاریخ شاهد این مدعا می‌باشد. از آن جمله کاترین دومدیسی‏، ملکه فرانسه، دختران بورژیا، کاترین ملکه روسیه و امثال آنها که برای نابود کردن و انتقام کشیدن و انجام مقاصد شیطانی خود متوسل به زهر می‌شدند و جنایات بیشماری مرتکب شده‌اند. اینان دستگاه و تشکیلات وسیعی برای جمع‌آوری و شناسایی زهرهای مهلک در اختیار داشتند.

آرسنیک از زهرهای کشنده‌ای است که قرنها پیش، بوجود آن پی برده‌اند و در حیوان یا انسان برای  تبهکاری و یا خودکشی استفاده کرده‌اند.

تاردیو[1] 288 موردی زهرآگینی در انسان و یا حیوان یادداشت کرده است که 195 مورد آن بوسیله  اسید آرسنیک انجام شده است (3). چون کمترین مقدار این زهر در بدن از راه تجزیه شیمیایی حتی مدتی پس از مرگ هم تشخیص داده می‌شود لذا امروزه تبهکاری کمتری با این زهر اتفاق می‌افتد و بیشتر توجه به خواص درمانی آرسنیک معطوف می‌باشد.

مواد آرسنیک‌دار جزو اولین داروهایی بودند که در مقابل سیفلیس مؤثر بودند و هنوز هم برای درمان اسهال خونی ناشی از آمیب بکار می‌‌روند. آرسوبال یا مل[2]–  بی ارگانوآرسنیک‌هایی هستند که موثرترین دارو در درمان مرحله نورولوژیکی تریپانوزومیازیس آفریقایی می‌باشند که  عامل عفونی آن تریپانوزوما گامبینس[3] و تریپانازوما رودزینسی[4] می‌باشند.

[1] Tardive (288)

[2] Arsobal = Mel-B

[3] Trypanosoma gambiense

[4] T.rhodensiense

تاریخچه

آرسنیک مرکب از دو کلمه آرس (ARSE) بمعنای مرد (مذکر) و نیکون (NICON)، به معنای کشتن می‌باشد. چینی‌ها از زمانهای بسیار قدیم ترکیبات سولفوره آن را در پزشکی و صنعت بکار می‌بردند. آرسنیک از سموم مشهور قرون وسطی بوده بطوریکه 90 درصد مسمومیت‌ها با آرسنیک صورت می‌گرفته است.

پاپ الکساندر ششم بوسیله مستخدمش سهواً بوسیله آرسنیک مسموم شد. در زمان لوئی- چهاردهم ننگ و رسوایی بزرگی بعلت فوت ناگهانی مادام مونتسپان[1] پیش آمد که محاکم قضایی با شدت عمل خود به 441 فقره مسمومیت پی بردند که 87 فقره آن در اثر آرسنیک بوده است. مسمومیت با این سم در فرانسه و انگلستان بسیار رواج داشته و اغلب با مشروبات الکلی و یا با غذا خورانده می‌شد.

ایرانیان از زمانهای قدیم 5 نوع از ترکیبات آرسنیک را می‌شناختند و بنام زرنیخ زرد، سرخ ، سبز، سیاه و سفید می‌نامیدند. در کتاب جنگ الادویه مذکور است که دو قسم زرنیخ سبز و سیاه به سبب قوت و شدت، غیر متداول اند ولی سفید آن بنام زرنیخ النوره یا داء الشعراء که از نظر سمیت شدیدترین انواع آن است  در از بین بردن موهای زائد بدن مورد استفاده دارد.

خواص عمومی

آرسنیک ماده‌ای است جامد – سفید تا خاکستری رنگ که در حرارت 400 درجه سانتیگراد ذوب می‌گردد. خواص ظاهری آن شبیه فلزات می‌باشد ولی از نظر شیمیایی، شبه فلزی است، حقیقی، که در ردیف ازت، فسفر و آنتیموان بشمار می‌رود. آرسنیک به آسانی اکسید شده و در معرض هوا تغییر رنگ می‌دهد. ابتدا زردرنگ و بعد سیاه می‌شود. در صنعت به صورت پودر وجود دارد. این پورد بنامهای آرسنیک تری اکسید و آرسنیک سفید و اکسید- آرسنیوس و پنتا اکسید نامیده می‌شود.

خواص حیاتی و اثرات آرسنیک در بدن و اعضاء

خواص حیاتی آرسنیک به تدریج در اثر استعمال اهالی بعضی از شهرها و روستاها به منظور های مختلف که در زیر ذکر می‌گردد کشف گردیده است.

[1] Motespan

فصل اول/ مقدمه

• مقدمه – 1

فصل دوم/ کلیات

• 2-1- تاریخچه – 4
• 2-2- خواص عمومی – 7
• 2-3-خواص حیاتی و اثرات آرسنیک در بدن و اعضاء – 11
• 2-3-1- اثر بر روی پوست – 13
• 2-3-2- اثر بر روی تغذیه – 13
• 3-3-3- اثر بر روی کبد – 14
• 2-3-4- اثر بر روی دستگاه گردش خون – 14
• 2-3-5- اثر بر روی اعصاب – 14
• 2-3-6- اثر بر روی استخوانها و نمو بدن – 15
• 2-3-7- اثر بر روی سوخت و ساز بدن – 16
• 2-3-8- اثر بر روی دهان و دندان – 16
• 2-3-9- اثر بر روی کلیه – 17 –
• 2-4- سمیت ترکیبات مختلف آرسنیکی – 18
• 2-4-1- ترکیبات معدنی یا کانی – 22
• 2-4-2- ترکیبات آلی – 23
• 2-5- توکسیکوکنتیک آرسنیک – 38
• 2-5-1- جذب – 38
• 2-5-2- توزیع و تجمع آرسنیک در بدن – 40
• 2-5-3- دفع آرسنیک – 44
• 2-6- تحمل بدن در مقابل آرسنیک – 47
• 2-7- اعمال دفاعی بدن در مقابل آرسنیک – 48
• 2-8- سبب شناسی – 49
• 2-8-1 مسمومیت جنائی – 49
• 2-8-1- مسمومیت اتفاقی – 50
• 2-8-3- مسمومیت دارویی – 51
• 2-9- درجات مسمومیت به (درجات صحیح مسمومیت) – 55
• 2-9-1- سمیت حاد تا تحت حاد – 55
• 2-9-2- سمیت مزمن و تحت مزمن – 57
• 2-9-3- سمیت آرسنیک در گونه‌های مختلف حیوانات – 60
• 2-10- مکانیسم عمل – 61

فصل سوم/ جمع بندی و نتیجه‌گیری

• 3-1- علائم بالینی – 64
• 3-1-1- علائم در مسمومیت‌های فوق حاد – 64
• 3-1-2- علائم در مسمومیت‌های حاد – 65
• 3-1-3- علائم در مسمومیت‌های تحت حاد – 66
• 3-1-4- علائم در مسمومیت‌های مزمن – 67
• 3-2- یافته‌های آزمایشگاهی – 68
• 3-3- درمان و پیش آگهی – 72

فصل چهارم/ منابع

• الف- منابع فارسی – 85
• ب- منابع انگلیسی – 86

منابع

1. أخوال، عبدالمجید (1369) اثر درمانی A.L در مسمومیت‌های آرسنیکی سگ ، پایان نامه شماره 594، صفحات : 32، 36 و 45 تا 51 (دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران).
2. شیمی ، احمد (1366)دامپزشکی ، صفحات 54 تا 57 (انتشارات سازمان دامپزشکی کشور).
3. ملک. محمود (1375) بررسی درباره مسمومیت حاصله از آرسنیک و درمان آن در دامهای کوچک، پایان نامه شماره 254، صفحات 1 تا 8 و 12 تا 30 (دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران).
4. Anderson, W.A.D.& Thomas, M.S (1980). Synopsis of Pathology,  Edn., (CVM Publication Ltd., London).
5. Booth, N.H & Mcdonald, L.E.(1986). Veterinary pharmacology and Therapeutics,  End., PP:922-923 (Iowa state University Press, New York).
6. Charboneau, S.M.(1990). Arsenic Infection. Metabolism of Orally Administered Inorganic Arsenic in the Domestic Animal Toxicol Lett, 24(2):107-113.
7. Chandrasoma, p.& =Thomas, M.S.(1995). Concoise of Pathology,  Edn., PP.: 180-276 (W.B.Saunders publication Ltd., Philadelphia).
8. Clarke, E.G.C & Clark, M.L.(1990). Garners Veterinary Toxicology,  End., PP.: 14-21-22-32-33-44-47-48-50 (Wilkins Company Baltimore Publication, Ltd., London).
9. Crecelius, E.A.(1992). Changes in the Chemical Separation of Arsenic Following Ingestion by Man. Environ Health Perspect, 25:147-150.
10. Ettinger, S.J. & Feldman, E.C.(1995). Text Book of Veterinary Internal Medicine,  End., PP: 320 (W.B.Saunders, philadelphia).
11. Ettingers, S.J. & Feldman, E.C(1996). Textbook of Veterinary Internal Medicine,  Edn., PP.: 196,470-471 (W.B.Saunders, philadelphia).
12. Hornfeldt, C.S. & Borys, D.J.(1996). In Organic Arsenic Poisoning in Bovine. Journal of Toxicology, 56(3): 20-24.
13. Hoskins, J.D.(1998). Thiacetarsamide and its Adverse Effects. Journal of Toxicology, 59(4): 131-134.
14. Humphreys, D.J. (1988).Veterinary toxicology,  Edn., PP.: 19-23 (W.B.Saunders, philadelphia).
15. Kirk, R.W. (1990). Current Veterinary therapy x. domestic Animal practice, Ehd., PP.: 159-161 (W.B.Saunders, philadelphia).
16. Manahan, S.E.(1994). Toxicological chemistry,  Edn., PP.: 260- 261, 282-284 (W.B. Saunders, philadelphia).
17. Morgan, R.V.(1998). Small Animal Practice,  Edn., PP.: 1317-1318 (Churchill Livingstone Inc., London).
18. Neiger, R.D. & Osweiler, G.D. (2001). Arsenic Concentrations in Tissues and Body Fluid of Dogs on Chronic Low- Level Dietary Sodium Arsenic. Journal of Veterinary Diagnostic Investigation, 38:334-337.
19. Radeleff, R.D. (1991). Veterinary Toxicology,  Edn., PP.: 14-33 (CAB Publication, Ltd., London).
20. Robins, S.L. (1997). Basic Pathology,  Edn., PP.:461-485 (Wolf Medical publication Ltd., Philadelphia).
21. Ruckebusch, Y. & Toutain, L.P. (1995). Veterinary pharmacology and Toxicology. Journal of toxicology, 55(2):81-89.
22. Tsukamoto, H.(1993). Nephrotoxicity of Sodium Arsenate in Dogs. Journal of Veterinary Toxicology, 100(2):34-42.
23. Tsukamoto, H.(1990). Metabolism and Renal Handling of Sodium Arsenite in sheeps. Journal of Veterinary Toxicology, 97(3):111-120.