تحلیل و بررسی مردم شناسی اماکن مذهبی تاریخی

مردم شناسی یا انسان شناسی فرهنگی، خطوط تمدن و فرهنگ یا خصیصه های فرهنگی گروههای انسانی را بررسی می کند. زیر بنای واقعی مردم شناسی یا انسان شناسی اجتماعی – فرهنگی، مردم نگاری است. در حقیقت مردم نگاری ثبت و ضبط اطلاعات و جمع آوری مصالح و لوازم مادی تحقیق در محل یا در موضوع مورد مطالعه است. و منظور از آن تدوین کاملترین تابلوی ممکن از یک محل می باشد، و موضوع مورد مطالعه می تواند تمام گستره های فرهنگی تاریخی و جغرافیایی را در بری بگیرد. «دکتر عسکری خانقاه، 1373» بنابراین مردم شناسی در ارتباط با سایر علوم از جمله تاریخ، جغرافیا،اقتصاد، سیاست، جامعه شناسی و بر اساس روش استدلال استقرائی، حرکت از موضوعات به سمت کل، در صدد شناخت این گستره ها می باشد. در این تحقیق که نوعی تحلیل مردم شناسی است سعی شده است تا موضوع مورد مطالعه که شهر صائین قلعه و اماکن مذهبی تاریخی آن از جهات مختلف، جمعیتی جغرافیایی، فنون، اقتصاد، دین، زبان، عادات، آداب و رسوم و … مورد بررسی و شناخت قرار گیرد. مردم شناسی می تواند در این بررسی یک جامعه ابتدائی یا روستایی یا جوامع صنعتی مدرن را مورد مطالعه قرار دهد. و از گرایش های مهمی که در زمره ی مهمترین تفکرات مردم شناختی هستند یعنی تکامل گرایی، که در جستجوی آن است که جای انسان را در بین سایر انواع حیوانات تعیین کند، که توسعه فرهنگی را منشعب از چند مرکز ایجاد و ابداع بداند و کارکرد گرایی که همه وقتش را بر روابط کارکردی بین ویژگیهای فرهنگی مختلف در نهادهای اجتماعی متمرکز نموده و ساخت گرایی و … استفاده نماید. «پیشین»

طرح مسئله

یکی از مشخصه های ادیان، ادیان چه ابتدائی و یا ادیان الهی، مسأله تقدس است. در هر دینی جاذبه های قدسی وجود دارد و مردمان آن جوامع نسبت به آن موارد و مکانهای مقدس احترام و ارزش معنوی قائل هستند، و اعمال خاصی را برای آن مکانها در نظر گرفته اند و با دقت سعی در انجام آن اعمال در آن اماکن می باشند. مردم دیندار در هر آئینی برای بازدید و زیارت و انجام اعمال مربوط به آن در زمان مناسبی به آنجا مراجعه و به وظایفی که مطابق با آداب و رسوم آئینشان آئینشان است عمل می کنند. در کشور ما نیز که مردم پیرو دین اسلام و مذهب تشیع هستند، مکانهای مقدسی بسیاری در نقاط مختلف کشور بصورت، قدمگاه، مزارمطهر، اقامتگاه، از امامان و اولاد آنها پراکنده شده است. وبه مردم سالانه بصورت انبوه حتی با طی مسافتهای طولانی خود را به این اماکن می رسانند. به آنها متوسل می شوند، زیارت می کنند و نذر قربانی به جای می آورند. در جامعه مورد مطالعه ما یعنی صائین قلعه که یکی از شهرهای استان زنجان با قدمت بسیار می باشد و با وجود چنین امکن مقدسی بصورت امامزاده، ما شاهد حضور گسترده مردم بری عرض ارادت، دعا، نیایش، توسل ، هستیم که در این تحقیق سی در شناخت این گرایش ها تجزیه و تحلیل مربوط به آن می باشیم.

موضوع تحقیق

تحلیل مردم شناسی اماکن مذهبی تاریخی شهر صائین قلعه.

هدف تحقیق

شناخت اماکن مذهبی و تاریخی صائین قلعه و معرفی گذشته تاریخی  تحولاتی که در این شهر و اماکن مقدس و مذهبی آن روی داده، آشنا کردن مردم با خصوصیات جغرافیایی، اقلیمی، اقتصادی، منطقه، شناخت امکانات بالقوه مادی و معنوی و وادار نمودن افراد، برای تحقق بخشیدن و بالفعل کردن آنها، شناخت تأثیرات  و کارکردهای مختلف ، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، روانی اماکن مذهبی و امام زاده ها و علل گرایش مردم به زیارت و احترام این اماکن، و همچنین شناخت آداب و رسوم مختلف، در مورد زیارت، نذر، قربانی، میهمانی، مراسم جشم، شادی، تفریح، عزاداری….که در این اماکن توسط زائرین صورت می گیرد.

انگیزه تحقیق

با نظر به این که در کشور ما با توجه به دین و آیین و مذهب مردم، گرایش و کشش زیادی به مسئله مقدس بودن اماکن مذهبی و زیارت آن اماکن وجود دارد. و این گرایش و احترام در جامعه مورد تحقیق ما به صورت گسترده مشاهده می شود سعی در پژوهش و تحلیل این مسأله بر آمده ایم.

ضرورت تحقیق

زندگی اجتماعی مردم از طریق تعاملات اجتماعی میان افراد گسترده می شود. تعامل اجتماعی یعنی تمایل افراد به برقراری رابطه با یکدیگر، که از فطرت انسانی آنها ناشی می شود، و باعث وحدت و گسترش روابط اجتماعی و همبستگی میان اعضاء جامعه می گردد. واسطه تعامل میان افراد معانی هستند و معانی شامل رفتارهای مختلف فرهنگی ، مذهبی و دینی، اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی می باشند. فرهنگ دینی و رفتارها و مراسم مذهبی، بخشی از زندگی اجتماعی مردم می باشند.

روش تحقیق

روش میدانی – مشاهده مشارکت آمیز، مصاحبه، و مطالعه ی اسناد و منابع از دیدگاه مکتب کارکردگرایی است ] چرا که در این مکتب جامعه به صورت کلی در نظر گرفته می شود، که از اجزائی تشکیل شده و هر جزء در ارتباط با هم در جهت بقای کل نظام، کارکردی را بر عهده دارند. در این مکتب در تعریف فونکسیون آمده برآورده شدن یک نیاز بوسیله یک عمل دکتر مهرداد نوابخش 1382[  بطوریکه نیازهای روحی و روانی انسان از طریق عمل عبادت، قرائت قرآن- یاد خدا-زیارت ائمه، نذر، قربانی و غیره ارضاء می شود.

جامعه آماری

جامعه آماری در این تحقیق عبارتند از: کلیه افرادی که برای زیارت و انجام اعمال خاص به این اماکن مقدس، یعنی امام زاده یعقوب(ع) امام زاده یحیی(ع) امام زاده قاسم و سارا(ع) مراجعه می کنند.

روش نمونه گیری

از روش نمونه گیری تصادفی ساده یا اتفاقی با در نظر گرفتن سن و جنس میزان تحصیلات افراد مراجعه کننده به امام زاده ها و اماکن مقدس استفاده شده است.

حجم نمونه

حجم نمونه 60 نفر است، که در سطح منطقه از 60 نفر به صورت تصادفی ساده یا اتفاقی اطلاعات مورد نظر کسب شده است.

شیوه های جمع آوری اطلاعات

شیوه های جمع آوری اطلاعات در این تحقیق عبارتند از

1. مصاحبه
2. مشاهده مشارکتی
3. عکسبرداری
4. مطالعه اسناد و منابع

مشکلات تحقیق

مشکلات مادی تحقیق در انجام آن دشواری هایی را ایجاد می کند، عدم وجود افراد آگاه و مطلع در زمینه موضوع تحقیق در جامعه که بتوانند اطلاعات دقیق و جامعی در زمینه های تحقیقی ارائه دهند.

فرضیات تحقیق

1. آیا علت توجه و گرایش مردم به این اماکن (امام زاده ها) به خاطر انتساب آنها به ائمه و امامان معصوم (ع) و علاقه به آنهاست؟
2. آیا علل گرایش مردم به اماکن مقدس و مذهبی و انجام اعمال و آداب رسوم مختلف، برای رفع مشکلات مادی و روحی و روانی می باشد؟
3. آیا معجزات و کرامات این امامزاده ها بیشتر باعث جلب توجه مردم و زیارت این اماکن می گردد؟
4. آیا مردم بیشتر برای گذراندن اوقات فراغت، و تفریح به این اماکن توجه دارند؟
5. آیا برای دست یافتن به موقعیت برتر، سیاسی، اجتماعی، شهرستان در منطقه به این اماکن توجه می گردد؟
6. آیا برای رسیدن به آرامش روحی و روانی، مردم به اماکن مقدس و امام زاده ها روی می آورند؟
7. آیا مردم بر اساس عرف و عادت، و رسم محلی به زیارت این اماکن می روند؟
8. آیا امام زاده ها و تقدس آنها نزد مردم ایران، جانشین برای پیران و موبدان اعصار پیش بوده است؟

• مقدمه

فصل اول : طرح تحقیق، کلیات طرح و مسأله آن

• طرح مسئله
• موضوع تحقیق
• هدف تحقیق
• انگیزه تحقیق
• ضرورت تحقیق
• روش تحقیق
• جامعه آماری
• روش نمونه گیری
• نحوه جمع آوری اطلاعات
• فرضیات تحقیق
• تعریف مفاهیم و متغیرهای مورد مطالعه
• گرایش
• کشش
• امامزاده
• ضریح
• حرم
• گنبد
• نذر
• قربانی
• وقف
• دعا
• صائین قلعه
• زیارت
• روز زیارت
• توسل و شفاعت

فصل دوم: شناخت کلی شهر صائین قلعه(جامعه مورد تحقیق)

• پیشینه تاریخی
• موقعیت جغرافیایی
• ویژگیهای طبیعی
• ناهمواریها
• آب وهوا
• بادها و اثرات آن
• منابع آب
• پوشش گیاهی
• زندگی جانوری
• ویژگیهای اقتصادی:
• دامپروری
• صنایع
• راهها
• ویژگیهای انسانی:
• هرم سنی
• ویژگیهای سیاسی
• آثار تاریخی
• مراکز آموزشی، مذهبی، تفریحی و …

فصل سوم: تئوری و ادبیات تحقیق

• دین و اعتقادات دینی
• شکل گیری دین
• الف) ادیان ابتدائی:
• نیاپرستی
• توئیسم
• آنی میسیم
• فتسیزم
• مانا و تابو
• سحر وجادو
• ب) ادیان قدیم یا تعدد خدایان
• ج) ادیان متکی بر یکتا پرستی
• 1- دین یهود:
• اماکن مقدس، مناسک دینی و آئین عبادت قوم یهود
• 2-دین مسیح:
• عقاید در دین مسیح
• مهمترین مناسک و شعائر دین مسیح
• 3- دین زرتشت:
• اماکن مقدس، مناسک دینی  در زرتشت
• 4- اسلام:
• مناسک دینی و عقاید و اعتقادات در دین اسلام