نماز، پیوند با خدا

عصر حاضر با اینکه در مقایسه با قرون گذشته عصر بالندگی علوم و فنون به شمار می‌رود و انسان در رابطه با طبیعت بسیاری از رموز آن را بیان نموده و موانع و مشکلاتی را که در طی سالها و قرون متمادی مبتلا به آن بوده برطرف ساخته لیکن با کاربرد دستمایه های علمی و دستاوردهای حاصل از آن در امور دنیوی و بهره جویی از آن در مسیر غرور نفسانی، متأسفانه در بعدی معنوی از کشف اسرار فطری و رموز متعالی وجود خود غافل مانده و با واژگونه جلوه دادن مبانی اعتقادی و ارزشهای معنوی و اخلاقی عصر تاریکی را برای خود رقم زده و تحت تأثیر جاذبه های ساختگی، خواسته یا ناخواسته گوهر وجود خود را طعمه خسران زمان قرار داده به طوریکه سازواره علایق و گرایش ها و جاذبه ها و اهتمام عمومی با سازماندهی تبلیغات فرهنگی رسانه ای و آموزشی در سطحی بسیار وسیع و جهانی بشر را به اتصال به دنیا و انفصال از عقبی یعنی به سوی مرگ معنوی سوق می دهد و یا با تأثیرپذیری از این معنا همه تلاش ها و برنامه ریزی ها و معیارها در جهت تحقق اهداف حیات مادی و مطلوبهای نفس و تن خلاصه می شود و اهم امکانات اجتماعی و اقتصادی فرهنگی و قوانین در روابط بین‌الملل بر محوریت آن ترسیم می گردد و پیوسته با هموار نمودن مسیر از طریق سیاست‌گذاری‌های علمی و حساب شده و با بهره جویی از یافته های روانشناسی و جامعه شناسی و تبلیغاتی در ارزش گذاری به امور دنیوی و لذت طلبی مادی نوع بشر را به سوی ظاهرگرایی و استیلای شهوات و حاکمیت امیال جسمانی و عبودیت تن دعوت می کنند.

با به کارگیری ترفندها و شیوه‌های گوناگون ارزش های دینی و اخلاقی را بیرنگ می سازند و هرزگی و بیهودگی و عیاشی و کامجویی جسمانی و نفسانی را در همه ابعادش توسعه می دهند و انسان را در بند تن و حیوانیت خود به اسارت می کشند و سعی بر این دارند که حیات دینی و اخلاق را از قلوب و متن زندگی مردم خصوصاً نسلهای آینده به تدریج بزدایند و احمقانه تر اینکه راه نجات و رستگاری و آزادی بشر را در گسستن او از ارزشها و باورهای دینی و اخلاق منبعث از آن تعریف می‌کنند و با پوشش نهادن به جنبه اصلی وجود انسان و تعطیل کردن استعدادهای متعالی و با جلوگیر شدن از رشد وارستگی های انسانی چون امانت و صداقت و عزت و مردانگی و شرافت اخلاقی منبعث از فطرت دینی او را با مرگ معنوی مواجه نموده و به حیوان دست آموزی که به خاطر طعمه رام و در زیر سلطه قرار گیرد مبدل سازند.

واقعیت این است که انسان از خود گمشده عصر حاضر، در این غریبستان خاکسار در میان انبوهی از پی آوردهای علم و فن و در کنار این سفره پربرکت طبیعت که ایثارگرانه و صادقانه همه نعماتش را در اختیارش قرار داده بیش از هر زمان دیگر با احساس تشویش و ناامنی و اضطراب مواجه است و با گسسته شدن پیوندهای عاطفی و بریده شدن رشته های اخلاقی و از بین رفتن روح اعتماد و اعتقاد و جایگزین شدن یک حالت تعاون جهانی اما با رنگ سیاستی که مبنای آن بر نیرنگ و بردن گوی سبقت از دیگریست و نوعی جدال برای تصاحب و تسلط بیشتر ولو اینکه در قالب اشکالش از ظاهری مسالمت‌آمیز نیز برخوردار است ذهن انسان را مشوش نموده به گونه ای که بیش از همه از مصائبی که به وسیله همنوع خود ایجاد شده در هراس است و تمام سعیش صرف آن می شود تا خود را به طرقی از خطر مصون نگه دارد و اگر در گذشته های دور انسان خوف درندگان را در دل داشت، اکنون از آنچه که از سوی همنوعش متوجه اوست می‌ترسد با اینکه درمان بیشتر دردها را یافته است.

لیکن به علت مبتلا شدن به بیماری حرص و غرور و دنیازدگی نفسانی، اخلاقی و دین را بر کنار نهاده و از خود و یافته های خود در طبیعت، بیماری مهلکی را برای خود و زیستگاهش فراهم آورده است، گرچه ظواهر زندگی پرطمطراق و زیبا و آباد جلوه می کند. لیکن مصالح استوار بنای درونش تخریب و ویران شده و شیطان و امنیت آرامگاه زمین را به میدان جنگ و نیرنگ و فتنه و فساد مبدل نموده است.

دین و اخلاق که لباس حقیقت آدمی و عامل مستور ماندن زشتیهای نفسانی و پوششی برازنده برای جلوگیری از برهنگی آدمی و ظاهر شدن زشتیها و پلیدیهای حیوانی اوست با سرمستی های نفسانی و لذت طلبی های دنیوی و اشاعه ارزشهای شیطانی فرعونی و قارونی و سلطه همه جانبه علمی و فنی و سیاسی و نظامی حاکمان جور با هدف تاثیرگذاری بر ارکان فرهنگی و اخلاقی زندگی مردم در سطح جهان حاکمیت خود را، برای ارضای حرص منفعت طلبی مادی به شیوه های مختلف، توسعه و القاء می کنند، و بقای سلطه و منافع خود را در عریانی انسانها از لباس دین و ایمان و تهی ساختن آنها از پایبندی های اخلاقی که سلاح کارآمدی در برابر زور و تجاوز و دنیا زدگی و بیهودگی است می دانند. آنان خوب دریافته اند که غرق کردن انسانها در گودال لذت و شهوت و عیاشی و هرزگی، موجب سرگشتگی و غفلت ایشان شده و تسلیمانه یوق ذلت را بر گردن می آویزند.

چون انسان بی دین از هرگونه عزت و منزلت و غیرت تهی است و حیوانیست که تابع لذات شهوانی و نفسانی است و چنین موجودی لزوماً در موضع قدرت متجاوز و در موضع ضعف، سلطه پذیر است، و لذا انسان امروز بیش از هر زمان دیگر برای نجات از دنیا زدگی و رهایی از روح تجاوز و یا ذلت پذیری و فسادها و ضلالت های حاصل از آن، به تغذیه و تربیت دینی و اخلاقی نیاز دارد تا با نورگیری از فیض الهی و رویکرد به اخلاق فطری و مبانی ارزش اصیل، به حیاتی آرام و آزاد و امن را بر خود هموار نماید و فضای رشد و حرکت در مسیر صراط مستقیم نظام الهی را برای کسب مقام متعالی انسانی که همان قرب خداوند است بر خود فراهم سازد.

نماز فرضیه ای از پاکی تا پاکی

یا ایها الذین آمنوا اذا قمتم الی الصلوة فاغسلوا وجوهکم و ایدیکم الی المرافق وامسحوا برؤوسکم و ارجلکم الی الکعبین (ای کسانیکه ایمان آورده اید وقتی برای نماز برخاستید صورت و دستهای خود را تا آرنج بشویید و سرهای و پاهای خود را تا کعب مسح کنید) و ان کنتم جنبا فاطهروا و ان کنتم مرضی او علی سفراو جاء احد منکم من الغائط او لمستم النساء فلم تجدوا ماء فتیمموا صعیداً طیباً فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم منه ما یرید الله لیجعل علیکم من حرج ولکن یرید لیطهرکم ولیتم نعمته علیکم لعلکم تشکرون (6 مائده).

اگر جنب  بودید غسل کنید و اگر بیمار یا در سفر بودید یا از توالت آمدید یا زنانرا لمس و آب نیافتید روی به زمین پاک آورده صورت ها و دستهای خود را به آن مسح کنید خدا نمی خواهد زحمتی برای شما قرار دهد ولی می خواهد شما را پاک گرداند و نعمتش را بر شما تمام کند که سپاسگزاری کنید .

آیه دلالت دارد بر اینکه اقامه نماز مشروط به پاکیزگی و شستشو و مسح یعنی وضو می باشد و بعد شرط را تشریح فرموده و می گوید چون می خواهد شما را پاک گرداند و سپس دستور و طریقه گرفتن وضو را بیان می کند ابتدا دست و صورت خود را بشویید و دستها را تا آرنج شستشو دهید.

مسح عبور دادن دست یا کشیدن آن به عضو لمس کننده دیگر گفته می شود و می فرماید سرتان را مسح کنید البته بیان نمی کند از کدام قسمت سر باشد، ولی در روایات مختلف است که منظور قسمت جلو سر است همچنین پاها اهل سنت به جای مسح پا آن را شستشو می دهند .

از آنجا که طهارت و پاکی شرط نماز است می فرماید : اگر جنب بودید اعم از زن و مرد خود را تطهیر کنید و غسل به عمل آورید بنابراین وضو وقتی قبل از نماز وجوب دارد که شخص جنب نباشد و گرنه تنها غسل لازم است تا شخص بتواند قیام به نماز کند در دنبال آیه می فرماید اگر قدرت دسترسی به آب ندارید یه به علت بیماری قادر به حرکت نیستید یا در حال سفر در بیابان بی آب قرار دارید و وقت و فرصت از دست می رود یا از بیت الخلا و لمس زنها که نبود آب گاهی در مورد آنها نیز اتفاق می افتد که در مورد آمدن از توالت با وضو و لمس زن و با غسل حل می شود ور این دو مورد نیز وقتی دسترسی به آب امکان پذیر نشد نوعا حکمش تیمم است و لذا نیافتن آب منظور قدرت نداشتن و دسترس نداشتن به آن است در مورد مرض نیز وقتی است که استعمال آب زیان داشته باشد بدل وضو را که تیمم است انجام می دهند در مورد نزدیکی با زنان تیمم بدل از غسل صورت پیدا می کند .تیمم به معنی قصد است و روی زمین را صعید نامند منتها خاک و زمین به حال طبیعی اش باقی مانده باشد نه آنکه به وسیله پختن و سایر عوامل از حال طبیعی خارج شده باشد و بعضی گفته اند منظور طیب پاک بودن آن است .

گویی تیمم در حقیقت همان وضو است که مسح سر و پاها از آن افتاده است و شستن دستها تا مرفق هم به دو مسح تبدیل یافته و آب هم جای خود را به خاک داده است و این معنا را می رساند که دو عضو تیمم همان دو عضو وضو است بنابراین در تیمم تنها مسح مقداری از دو عضوی که در وضو شسته می شود واجب است یعنی مقداری از دستها تا مرفق و این معنی با همان چیزی که از ائمه معصومین علیه السلام رسیده که مقدار مسح صورت را به ما بین دو جبین و مقدار مسح را به مچ تا سرانگشتان محدود نموده اند منطبق میشود .

در میان احکام دینی حتی یک حکم دیده نمی شود که منظور آن حرج و سختی باشد بلکه آن را نفی و تأکید فرموده که خداوند ، اصولا قانون سخت وضع نمی کند . البته ممکن است بعضی از احکام در ظاهر سختی هایی داشته باشد که آن هم مبتنی بر ملاک و مصلحتی است مثلا در ماه رمضان خوردن غذا را در هنگام روز منع فرموده که منظور حکم سختی نیست بلکه اهدافی سازنده و آثاری که در این حکم وجود دارد منظور و هدف است .

و بدین گونه خداوند می فرماید احکامیکه برای شما فرض شده به خاطر مشقت وضع نشده بلکه منظور و مقصود پاک کردن شما و تمام نمودن نعمت و رحمت بر شماست و غرض از وضو و غسل و تیمم همانا طهارت و پاکی است و اینها اسباب طهارتند البته این طهارت فقط در معنای زدودن نجاست ظاهری نیست بلکه طهارت مهمتر معنوی در آن منظور است و با ذکر لیتم نعمته می خواهد بفرماید که درست است که با وضع وضو و غسل و تیمم شما به طور خصوصی به وسیله آنها پاک می شوید ولیکن اینها جزئی از اعمال و قواعد دین است با تشریع آن همه احکام نعمت بر شما تمام میشود هدف اینست که با انجام اعمال عبادی نسبت به همه فرائض دینی برای خدا خالص شوید و برای نعمت دین که شامل حال شما کرده سپاسگزاری کنید .

وضو به عنوان مقدمه ضروری نماز نه تنها موجب تطهیر جسم از آلودگیها می شود بلکه تطهیر روح را در بر می گیرد با گرفتن وضو مؤمن احساس می کند جسم و روحش از آلودگیها و گناهان و لغزشها پاک می شود این احساس پاکی و طهارت روحی انسان را برای ارتباط معنوی با خداوند و ورود به آرام سازی جسمی و روحی مهیا می سازد وضو علاوه بر تأثیر روحی تأثیر فیزیولوژیک نیز دارد زیرا ثابت شده که شستن قسمتهایی از بدن آن هم 5 مرتبه در فاصله های معینی از امورات روزانه موجب استراحت و آرامش عضلات و تخفیف شدن تشنج و خستگی جسمی و روانی می گردد و از این جهت پیامبر اکرم سفارش فرموده که انسان هنگام خشم وضو بگیرد (فاذا غضبت فتوضا).

بنابراین اولین اصل ضروری برای ادای نماز پاکیزگی در معنای عام آنست این پاکی از ظاهر جسمانی آغاز تا باطن و حقیقت یعنی ذهن و روح را شامل می شود و اعتبار و درجه نماز رابطه مستقیم با این طهارت دارد و بر همین اساس است که نماز بدون غسل یا وضو و در موارد استثنایی بدون تیمم باطل است وضو به معنی پاکیزه و زیبا و تیمم در معنی قصد پاکی است سمبل و نمودی از پاکی و طهارت حقیقی جهت حضور در محضر پروردگار است و وجوب وضو و پاکی قبل از نماز به نمازگزار اعلان می کند که محضر الهی جای ناپاکان نیست و لذا قیام بر قرار گرفتن در برابر معبود مستلزم زدودن ناپاکی ها از پهنه جسم و فکر و صفحه دل می باشد که حاوی اثرات تعلیمی و تربیتی ارزشمندی است .

وضو یا شستشوی بخشی از اعضای بدن مطابق فرمان الهی مبین اینست که نمازگزار باید چهره گناه الوده خود را از گناه پاک سازد و به چهره ای پاک و زیبا مبدل سازد دستهایش به سوی گناه دراز نشود پاهایش به سوی گناه قدم برندارد. مسح سر سمبلی از شستشوی ذهن و فکر از افکار باطل و طرحهای شیطانی است . به طور کلی آماده شدن برای وضو بالازدن آستین همت برای پاک شدن و کنار گذاشتن بدیها و توبه کردن از گناه و قدم نهادن در سبیل پاک و مستقیم الهی است .

طهارت جسمانی یا ظاهری شامل پاکیزگی خود جسم است تنظیف و تمیزی بدن را به عنوان یک امر وجوبی و الزامی برای قیام به نماز لزوم بهداشت و نظافت جسمانی را برای تأمین سلامت و تندرستی تعلیم می دهد و طهارت جسمانی علاوه بر ظاهر طهارت اعضا و جوارح بخشهای درونی و سلول ها را نیز در بر می گیرد و به معنای آنست بدن و پیکری که می خواهد لایق قرار گرفتن در محضر خالق خود باشد باید تمام اجزای وجودش اعم از درون و برون پاک باشد از رزق حلال و از راه مشروع تغذیه شده باشد و لذا کسی که به طریق نامشروع کسب روزی می کند و جسم خود را با مال حرام تغذیه می کند شایستگی قرار گرفتن در محضر خدا را ندارد زیرا که اجزای بدنش ناپاک است و به شستشوی عمیق تر که آن برگشت بر سبیل خدا و توبه از کسب حرام است نیاز دارد حتی عوارض و تعلقات جسم مانند لباس نباید غصبی باشد و علاوه بر اینکه ظاهر لباس نباید کثیف و نجس باشد بلکه باطن آن نیز پاک باشد یعنی از مال حلال تهیه شده باشد که در غیراینصورت نماز باطل خواهد بود .

طهارت عقلی و فکری و زبانی نیز د راهداف نمادین وضو نهفته است کسی که تمام فکر و ذهن و زبانش در جهت تدارک حیله و نیرنگ بکار می رود و سرمست از منافع دنیوی است و با بهره گیری از قدرت فکری و علمی خود حقوق دیگران را پایمال می کند تکاثر احتکار و گران فروشی و ایجاد بازار آشفته از نیات سوء برای ارضای تمایلات و زیاده خواهیهای اوست حلال و حرام را از هم تفکیک نمی کند و همواره درصد سوء استفاده از موقعیت فکری و اقتصادی است و در ایجاد محرومیت و شکاف طبقاطی و رواج فساد اخلاقی ناشی از فشار اقتصادی و محرومیت مستقیم یا غیر مستقیم نقش دارد .

با دروغ و تملق و چاپلوسی زندگی می کند و فاقد شعور اخلاقی و تعهد اجتماعی است و ریا و نیرنگ بر اجزای فکر و ذهن و عملش حاکمیت دارد . چنین آدمی پاک نیست و لیاقت حضور در محضر خدا را ندارد مگر اینکه توبه کرده و مال و عمل خود را اصلاح کند و اگر چنین کسی نماز بخواند نمازش باطل و بی ارزش است زیرا شرایط داخل شدن در نماز که محضر الهی است را ندارد و پاکیزگی در معنای اعم آن است نه فقط پاکی ظاهری و جسمی  .

همچنین کسی که با وضو گرفتن وضو مهیای نماز می شود بایستی جان و دلش را از حسد ها و حب و بغضهای نفسانی و شهوات و همه زنگارهای شیطانی پاک شود و صفحه دل لیاقت سجده گاه خداوندی پیدا کند و لذا شستشو یا پاک نمودن جسم و فکر و عمل و دل از آلودگیها و پلیدی ها  از اهداف تعلیمی و تربینی نهفته در وضو است که به عنوان  یک امر وجوبی و در عین حال مقدماتی برای نماز و بیان کننده ارزش و اهمیت نماز و اهداف مهمتر نهفته در آن است و وضو خود هشدار و بیدار باش ارزشمندی بر فرد مسلمان است که سرآغاز بندگی خدا در پاکی است نماز هم جایگاه پاکان است و در محضر خدا جایی برا یناپاکان وجود ندارد زیرا که نماز طریق اتصال و پیوند با مطلق پاکیزگی و زیبایی است بایستی با کسب پاکی ها به محضر خدا رفت و سپس با قرارگرفتن در برابر پاکی بی نهایت با نور هدایت او در طریق قرب او راه جست .

در ادای نماز سه عنصر وجود آدمی حضور دارد حضور جسم و قیام جسمانی و بیان زبانی  . حضور عقل  تدبر و تفکر. حضور قلب و حقیقت وجود و در درجه بندی نماز و مراتب آن میزان حضور آنها هر کدام به نوبه خود می تواند در تحقق اعتبار و ارزش آن تأثیر گزار باشد .