بررسی آیات قرآن در مورد امام علی (ع)

چکیده:

مطالب مندرج در این تحقیق شامل دو فصل می شود که در رابطه با هر فصل توضیح مختصری بیان می کنیم :

در فصل اول به بررسی چند آیه در سوره های بزرگ قرآن که شان نزول آنها در مورد امام علی(ع) نازل شده از دیدگاه مفسران اهل سنت و شیعه می پردازیم. مفسران اهل تشیع و اهل تسنن در مورد اکثر آیات بیان کرده اند که شأن نزول این آیات در مورد حضرت امیر (ع) است و حتی آن را با توجه به احادیث و روایات و اقوال مختلفی تایید کرده اند. اما بعضی از مفسران اهل سنت متأسفانه در کنار این قول، اقوال دیگری را ذکر کرده اند و بعضاً گفته اند که شأن نزول این آیه علاوه بر علی (ع) کسان دیگر نیز هستند و حتی بعضی از مفسران اهل تسنن آورده اند که شأن نزول این آیات در مورد حضرت امیر (ص) نیست و اشخاص دیگری را ذکر کرده و یا چیزی در مورد آن ذکر نکرده اند.

در فصل دوم به علل اختلاف تفاسیر شیعه و سنی در مورد بعضی از این آیات اشاره شده که دلیل این اختلافات چیست و چرا با وجود این  همه دلائل و احادیث باز عده ای از مفسران اهل تسنن این موضوع را منکر شده اند .

مقدمه:

از آنجا اهل تشیع به گفته خود پیامبر(ص) برای نجات خود از گمراهی و ضلالت باید به دو چیز متمسک بشوند و آن دو یکی قرآن و دیگری اهل بیت (ع) هستند، در این پروژه سعی براین شد که به بررسی آیاتی در قرآن که شان نزول آنها در مورد امام علی (ع) اولین امام و جانشین پیامبر (ص) است پرداخته شود، لذا موضوع خود را تحت عنوان دیدگاه مفسرین شیعه و سنی در مورد آیاتی که شأن نزول آنها درمورد امام علی (ع) است، قرار دادم و به بررسی نظرات مفسران شیعه و اهل سنت پرداختم و دلیل اینکه اهل سنت با وجود این آیات چرا امامت امام علی (ع) را انکار و به آیات قرآن و وصیّت پیامبر عظیم الشأن اسلام حضرت محمد (ص) عمل نکردند.

که در این پروژه تا حدودی مشخص می شود و همچنین دلیل اطاعت نکردن از دستور خدا و پیامبر(ص) چه بوده است، و چرا اهل سنت حاضر نبودن که واقعیت را قبول کنند و امامت را به جانشین بر حق پیامبر خدا(ص) یعنی حضرت علی(ع) واگذار کنند تا مشکلاتی که برای اسلام و جهان اسلام پیش آمده، رخ نمی داد، که دامنه آن حتی تا امروز نیز کشیده شده است. امید است توانسته باشم که حق مطلب را اداء کرده باشم .

اهمیت موضوع:

در رابطه با اهمیت موضوع امام علی(ع) در قرآن از دیدگاه مفسران شیعه و سنی نکاتی را بیان می نمایم :

1. آیات زیادی وجود دارد که در قرآن شأن نزول آنها در مورد امام علی(ع) و اهل بیت(ع) است و این موضوع به اندازه ای مهم بوده است که قرآن نیز به آن اشاره کرده زیرا جامعه اسلامی می طلبد که همیشه پیشوا و رهبر داشته باشد تا به گمراهی و ضلالت نرود.
2. علاقه ای که بنده به حضرت امیر(ع) دارم و همچنین مقام والایی که حضرت دارند و تا امروز کسی پی به عظمت و مقام آن بزرگوار نبرده اند، اینجانب را بر آن داشت که به این موضوع از دیدگاه قرآن بپردازم .

سوال تحقیق :

1. چه آیاتی در قرآن در عظمت شأن حضرت امیر(ع) نازل شده است ؟
2. چه آیاتی در قرآن امامت حضرت امیر (ع)را اثبات می نماید ؟
3. دیدگاه اندیشمندان شیعی و سنی در مورد آن دسته از آیات چیست ؟

فرضیه :

قرآن کریم در آیات عدیده ای به اتفاع شأن و امامت حضرت امیر(ع) اشاره کرده است.

پیشینه بحث:

چون بحث من بخشی از آیاتست، پیشینه آن به تمام تفاسیری بر می گردد که آیات قرآن را تفسیر کرده اند، البته کتابهایی در این باره نوشته شده که مهمترین آنها: کتاب الغدیر علامه امینی می باشد .

مقدمه:

در این فصل به بررسی چند آیه از سوره های مطول قرآن که شأن نزول آنها در مورد حضرت امیر (ع) آمده از دیدگاه مفسران شیعه و اهل تسنن پرداخته شده است، به این صورت که آیه ذکر شده و دیدگاه و نظر مفسران شیعه و اهل تسنن به ترتیب در مورد هر آیه ذکر شده  و در آخر هر آیه نتیجه ای از آن گرفته شده است.

تفسیر آیات وارده:

یکی از آیاتی که شأن نزول آن در مورد حضرت امیر است آیه 274 از سوره بقره است که در زیر به بررسی آن می پردازیم:

الَّذینَ یُنفِقُونَ اَمْوالَهُم بِالَّیْلِ وَ النَّهارِ سرًّا وَعَلِانَیةً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لَاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون.بقره 274

ترجمه : آنها که اموال خود را، شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است، نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند.

علامه طباطبائی در ذیل این آیه اینچنین می گوید:

در مجمع البیان در ذیل آیه شریفه آمده که آیه در شأن علی(ع) نازل شده است که آن حضرت چهار درهم داشت یکی را در شب ،و یکی را در روز، سومی را پنهانی ،و چهارمی را علنی صدقه داد، به دنبال آن این آیه نازل شد که((کسانی که اموال خود را شب وروز سرّی و علنی انفاق می کنند)) مرحوم طبرسی سپس می گوید:این روایت هم از امام باقر(ع)و هم از امام صادق (ع) نقل شده است.

علامه طباطبائی می گوید : این معنا را عیاشی نیز درتفسیرش وشیخ مفید در اختصاص و شیخ صدوق در عیون آورده اند، و در الدر المنثور است که عبد الرزاق و عبد بن حمید، وابن جریرو ابن ابی حاتم و طبرانی و ابن عساکر از طریق عبد الوهاب بن مجاهد از پدرش مجاهد از ابن عباس روایت کرده اند که در تفسیر آیه: «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُم بِالَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرَّاً وَ عَلانِیهً» گفته است: این آیه در شأن علی( ع) نازل شد، که چهار درهم داشت یکی را در شب  ودومی را درروز وسومی را پنهانی و چهارمی را علنی صدقه داد و در تفسیر برهان از کتاب مناقب بن شهر از ابن عباس و سدی و مجاهد و کلبی و ابی صالح و واحدی طوسی و ثعلبی، طبرسی و ماوردی و قیسری و شمالی و نقاش و…. نقل کرده اند که همة نامبردگان در تفسیرهای خود گفته اند: علی بن ابی طالب چهار درهم نقره داشت یکی را شبانه ،دومی را در روز، سومی را سّری ،و چهارمی را علنی صدقه داد، به دنبال آن، آیة «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُم بِالَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرَّاً وَ عَلانِیهً» نازل شد، ودر آن به تک تک درهم های آن جناب مال نامیده شده و او را به قبول صدقاتش بشارت داده است .[1]

استاد محقق آیت الله مکارم شیرازی در تفسیر این آیه این چنین می گوید : در احادیث بسیاری آمده است که: «این آیه درباره علی(ع) نازل شده است، زیرا آن حضرت درهمی در شب ،و درهمی در روز، و در همی آشکارا ،و در همی در نهان انفاق کرد ولی طبق معمول قرآن آیه یک حکم کلی را دربارة چگونگی و طرز انفاق و کیفیات مختلف آن شرح می دهد و وظیفة انفاق کنندگان را مشخص میسازد که باید از نظر آشکار بودن و پنهان بودن مراعات جنبه های اخلاقی و اجتماعی و حیثیت شخصی را که به او انفاق می کنند،بنماید. یعنی: در آنجا که انفاق به نیازمندان موجبی برای اظهار ندارد، به منظور حفظ آبروی آنها و خلوص بیشتر بطور مخفی انفاق کنید، و در آنجا که پای مصالح دیگری(همانند تعظیم شعائر مذهبی و تشویق و ترغیب دیگران) در کار باشد، و هتک احترام مسلمانی نگردد، آشکارا انفاق نمایند. خداوند به چنین افراد مژده اجر و پاداش شایسته ای می دهد، می فرماید:اجر و پاداش آنها در نزد خداست و برای آنها وحشت و خوف و اندوه نیست.

«فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهمَ و لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزِنُون»

میدانیم انسان چون برای ادامه و اداره زندگی خویش خود را بی نیاز از مال و ثروت نمی داند معمولا هنگامی که آن را از دست می دهد اندوهناک می گردد و برای آینده خود نیز نگران می شود زیرا نمی داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود و همین امر در بسیاری از مواقع مانع انفاق می گردد،مگر آنها که از یک سو به وعده های الهی ایمان داشته باشند و از سوی دیگر آثار اجتماعی انفاق را بدانند چنین افرادی  از انفاق در راه خدا خوف و وحشتی از آینده ندارند و بخاطر از دست دادن قسمتی از ثروت خود اندوهگین نمی شوند، زیرا می دانند در مقابل چیزی که از دست داده اند بمراتب بیشتر از فضل پروردگار و از برکات فردی و اجتماعی و اخلاقی آن ،دراین جهان و آن جهان بهره مند خواهند شد.[2]

استاد محسن قرائتی در تفسیر این آیه می گوید:در تفسیر صافی ـ مجمع البیان قرطبی ـ فخر رازی نقل شده که این آیه دربارة حضرت علی (ع) نازل شده است .حضرت فقط چهار درهم داشت یک درهم در روز یک درهم در شب سومین آنرا مخفیانه و چهارمین درهم را آشکار در راه خدا انفاق نمود.[3]

در تفسیر اثنی عشری در تفسیر این آیه این چنین آمده: به اتفاق علمای خاصه و اکثر علمای عامه این آیه در شأن حضرت علی (ع) نازل شد اما خاصه مانند: ابن بابویه شیخ مفید، شیخ طوسی،طبرسی …روایت نموده اند از ابن عباس به یک مضمون که حضرت علی (ع) از متاع دنیا بیش از چهار درهم نداشت یک درهم را در شب انفاق نمود یکی را در روز پنهانی و یکی را آشکارا پس این آیه شریفه دربارة آن حضرت نازل شد.[4]

در تفسیر مجمع البیان در تفسیر این آیه این چنین آمده: ابن عباس می گوید این آیه درباره حضرت علی (ع) نازل گشت زیرا او چهاردرهم داشت یک درهم در روز یک درهم در شب یک درهم در پنهانی و یک درهم آشکارا انفاق نمود وهمین مطلب از امام جعفر صادق و امام محمد باقر(ع)نقل شده است.

وازابوذرواوزاعی نقل شده که این آیه در مورد انفاق اسبان در راه خدا نازل گشته است و بعضی گفته اند این آیه عمومیت دارد و هر کسی به این کیفیت درراه خدا انفاق کند مشمول آن خواهد بود بنابراین ما می گوییم این آیه نخست دربارة علی(ع) نازل گشت و هرکسی به این نحو انفاق کند مشمول حکم آن نیز می باشد ولی چون علی (ع) بر همه سبقت داشته است دارای فضیلت بیشتری می باشد .

سپس خداوند کیفیت انفاق و پاداش آن را یادآوری می کند. «الَّذِینَ یُنْفِقُونَ اَمْوالَهُم بِالَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرَّاً وَ عَلانِیهً»  آنانکه مالهای خود را در شب وروز، پنهان وآشکارا انفاق می کنند یعنی در تمام حالات انفاق می کنند زیرا صدقات وقتی غیر از این اوقات ندارند «اَفَلَهُم اَجْرُهُم عندَ رَبَّهِمْ» پاداش آنها نزد خداست.

وجه اینکه حرف «فاء» در«فَلهَم» در اینجا آمده اینست که برساند پاداش در اثر انفاق در اطاعت خدا بدست می آید و لاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ خوفها و وحشتهای قیامت بر آنها نیست و آنان در قیامت محزون و غمناک نمی باشند و بعضی گفته اند یعنی ازنابودشدن پاداش و نقصان آن خوفی بر آنها نیست و در اثرآن محزون نمی گردند.[5]

در تفسیر طبری در ذیل این آیه این چنین آمده :

سبب این آیه آن بود که امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب کرّم الله وجهه چهاردرم داشت یکی بشب بداد و یکی بروز بداد ویکی اندر نهان بداد و یکی آشکارا بداد ایزد تعالی آن ازوی بپسندید و بروی ثنای کرد و این آیت بفرستاد.[6]

در تفسیر کشف الاسرار در مورد این آیه چنین آمده :

این آیت در شأن علی (ع) آمد: چهارم درم داشت و در همه خاندان وی جز آن نبود هر چهار درم به درویشان داد یک درم شب ،یکی بروز ،یکی پنهان ،یکی آشکارا رب العالمین او را بدان بستود و در شأن وی آیت فرستاد. این آن صدقه است که در خبر می آید، که یک درم بشیئی دارد بر صد هزار درم سبق درهم مائه الف درهم –گفتند- یا رسول الله این چگونه باشد گفت: رجل له در همان «فاخذ اجود هما و تصدق به و رجل له مال کثیر فاخرج من عرضها ماة الف فتصدق بها» و گفته اند که رب العزه چون مسلمانان را تحریض کرد بر نقفة اصحاب صفه- عبدالرحمن عوف مال بسیار با ایشان داد به روز، چنانکه هر کس می دید و علی(ع) یک وسق خرما که شصت صاع باشد با ایشان برد شب، و هیچکس آن ندید، رب العالمین در شأن ایشان هردو آیت فرستاد.[7]

نتیجه ای که از بررسی تطبیقی مفسران شیعه و سنی در مورد این آیه بدست آمده عبارت است از :

مفسران شیعه و سنی همه در تفاسیر خود ذکر کرده اند که آیه در شأن امام(ع) نازل شده است و همگی نیز متفق القولند که امام علی (ع) چهار درهم داشت یکی را در شب و یکی را در روز یکی را سرّی و یکی را آشکارا صدقه دادند، که هر کدام از انواع این انفاقها شامل حکمتی بوده است.

از آیات دیگری که شأن نزول آن در مورد حضرت امیر(ع) است آیه 59 از سوره نساء است که دیدگاه مفسران شیعه و سنی را در مورد این آیه ذکر می کنیم :

یأَیُّهَا الَّذینَ ءَامَنُوا أَطِیعُوا اللهَ و أطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِی الأمْرِ مِنْکُم فَإِن تَنزْعتُمْ فِی شَیءٍ فَرُدُّوُه إِلَی اللهِ و الرَّسُولِ إن کُنْتُمْ تُومِنُونَ بِاللهِ و الْیَوْمِ الْأَخِرِ ذَلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً. نساء 59

ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده اید اطاعت کنید خدارا و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالامر (=اوصیای پیامبر) را ….

در بیان این آیه در بحث تفسیری چیزی در مورد امام علی (ع) نیاورده شده ولی در بحث روایتی علامه طباطبایی بحثهایی در مورد امام علی (ع) داشته که توضیح می دهیم.

در تفسیر برهان از ابن بابویه روایت شده که وی به سند خود از جابر بن عبدالله انصاری نقل کرده که گفت: وقتی خدای عزوجل آیة شریفة «یأَیُّهَا الَّذینَ ءَامَنُوا أَطِیعُوا اللهَ و أطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِی الأمْرِ مِنْکُم… »را بر پیامبر(ص) گرامیش محمد(ص) نازل کرد. من به آن جناب عرضه داشتم یا رسول الله خدا و رسولش را شناختیم اوالامر کیست؟ که خدای تعالی طاعت آنان کردن را دوشادوش طاعت تو قرارداده فرمود: ای جابر آنان جانشینان منندو امامان مسلمین بعد ازمنند که اولشان علی(ع) و امام حسن و امام حسین(ع) و … می باشند.

علامه می فرماید: در تفسیر عیاشی از عمروبن سعد ازابی الحسن(ع) حدیثی مثل این آمده که در تفیسر أَطِیعُوا اللهَ و أطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُوْلِی الأمْرِ مِنْکُم فرمود: این آیه دربارة علی (ع) و نیز دربارة ائمه نازل شده که خدای تعالی آنان را در جای انبیاءجانشین آنان قرارداده با این تفاوت که آنان نه چیزی را حلال می کنند، ونه چیزی را که حلال است تحریم می کنند،ودرتفسیر عیاشی است که در روایت ابی ابصیر از امام باقر(ع) آمده که فرموند آیه شریفة: «أَطِیعُوا اللهَ و أطِیعُوا الرَّسُولَ …»  دربارة علی بن ابیطالب(ع) نازل شده من عرضه داشتم مردم می گویند اگر دربارة علی نازل شده چرا نام علی(ع) و اهل بیتش در قرآن نیامده امام ابو جعفر(ع) فرمود: به ایشان بگویید به همان دلیل که خدای تعالی نماز را در قرآن مجیدش واجب کرده ولی نام از سه رکعت و چهار رکعت نبرد، تا آن که رسول خدا(ص) نماز را برای مردم تفسیر کردوبه همان دلیل که حج را واجب ولی نفرمود: هفت طواف کنید تا آن که رسول خدا (ص) آن را تفسیرفرمود همچنین فرمود خدای تعالی آیه: «أَطِیعُوا اللهَ و أطِیعُوا الرَّسُولَ…» را دربارة علی و حسن و حسین (ع) نازل کرد و لی نام آنرا نبرد. این رسول خدا (ص) بود که فرمود« من کنت مولاه فهذا علی مولاه» هر کس که من به حکم «أَطِیُعوا الرَّسُولَ» مولای اویم علی به حکم «أُوْلِی الأَمْرِ مِنْکُمْ» مولای اوست و نیز دربارة همة اهل بیتش فرمود «اوصیکم بکتاب الله و اهل بیتی انی سالت الله ان یفرق بینهما حتی یوردهما علی الحوض فاعطانی ذلک» من شمارا وصیت می کنم به کتاب خدای تعالی واهل بیتم من از خدای تعالی خواسته ام بین آن دو را جدایی نیندازد تا هر دو را کنار حوض به من وارد کند وخدای تعالی این درخواستم را به من داد.

و نیز فرمود: پس شما ای مسلمانان به اهل بیت من چیز یاد ندهید،که آنان اعلم ازشمایند، اهل بیت من شمارا تا قیامت از هیچ در هدایتی بیرون نمی کنند و به هیچ ضلالتی داخل نمی سازند و اگر رسول خدا (ص) بیان نمی کرد که اولامر چه کسانی هستند قطعاً آل عباس وآل عقیل و آل فلان ساکت نمی نشستند وادعای خلافت و اوالأمری می کردند، ولی چون خدای تعالی درکتابش نازل کرده بود که «إِنَّما یُرِیدُ الله لِیُذْهِبَ عَنْکُمْ الرِجْسَ اَهْلَ بیت ویُطَّهِرَکُمْ تَطْهیرا» همه می دانستند که منظوراز اهل بیت علی و حسن و حسین(ع) هستند چون رسول در خانه ام سلمه دست علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) را گرفت وداخل کسائشان کرد، وام سلمه عرضه داشت، آیا من از اهل تو نیستم؟ فرمود عاقبت بخیری ولی ثقل من و اهل من و اهل بیت من اینهایند.[8]

استاد محقق آیت اله مکارم شیرازی در تفسیر این آیه اینچنین می گوید:این آیه دربارة یکی از مهمترین مسائل اسلامی ،یعنی مسئله رهبری بحث می کند و مراجع واقعی مسلمین را در مسائل مختلف دینی و اجتماعی مشخص می سازد. نخست به مردم با ایمان دستور می دهد که از خداوند اطاعت کنند ،در مرحله بعد فرمان به پیروی از پیامبر(ص) می دهد ،و در مرحله سوم فرمان به اطاعت از اولی الامر می دهد که از متن جامعه اسلامی برخاسته و حافظ دین و دنیای مردم است.دربارة اینکه منظور از اولوالامر چیست در میان مفسران اسلام سخن بسیار است که می توان آن را در چند جمله خلاصه کرد:

1-جمعی از مفسران اهل تسنن معتقدند که منظورازاول والامر زمامداران وحکام ومصادردرامورند، در هر زمان و در هر محیط و هیچ گونه استثنایی برای آن قائل نشده اند و نتیجه آن این است که مسلمانان موظف باشند هر حکومتی به هر شکل پیروی کنند حتی اگر حکومت مغول باشد .

2-بعضی دیگر از مفسران مانند نویسنده تفسیر المنار تفسیر فی ضلال القرآن و بعضی دیگر معتقدند که منظور از اولوالامر نمایندگان عموم طبقات، حکام و زمامداران و علما و صاحب منصبان در تمام شئون زندگی مردم هستند، اما نه بطور مطلق و بدون قیدوشرط بلکه اطاعت آنها مشروط به این است که برخلاف احکام و مقررات اسلام نبوده باشد.

پانویس

[1] تفسیر المیزان ، طباطبایی علامه محمد حسین، ج2،ص622،مترجم موسوی همدانی محمد باقر ،انتشارات اسلامی

[2] تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، ج2، ص 267، ناشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ بیست  ویکم، تاریخ نشر1368

[3] تفسیر نمونه، نور، ج1، ص548، مترجم قرائتی محسن/ ناشر موسسه در راه حق/ سال چاپ 76

[4] تفسیر الثنی عشری، ج1، ص 500، مترجم شاه عبدالعظیمی حسین بن احمد حسینی، ناشر میقات، سال چاپ 63

[5] تفسیر مجمع البیان،طبرسی ابوعلی الفضل بن الحسن،مترجم مفتح محمد،ج3،ص178،ناشرفراهانی،سال چاپ63

[6] تفسیر طبری، طبری، ابوجعفر محمدبن جریر، ج1، ص 179‌،سال چاپ  1339 ش چاپخانه دولتی ایران، انتشارات دانشگاه تهران

[7] تفسیرکشف الاسرار،رشید الدین المیبدی ابوالفضل ،ج1،ص746،انشارات امیرکبیر،سال چاپ44

[8] تفسیرالمیزان،طباطبایی علامه محمد حسین،ج4،ص914،مترجم موسوی همدانی محمدباقر،انتشارات اسلامی

در این فصل به بررسی علل اختلاف تفاسیر شیعه و سنی در مورد آیاتی که در شأن حضرت علی (ع) آمده است پرداخته شده، و ذکر شده دلیل این اختلافات چه چیزی بوده و منشا آن از کجا سرچشمه گرفته است.

اولین آیه مورد بحث آیه 3 سوره مائده می باشد:

امامیه بطور عموم و بدون استثناء اتفاق دارند با اینکه: این آیه کریمه پیرامون نصّ غدیر نازل شده است بعد از آنکه پیغمبر دانستند وعرب آن را درک و فهم نمودند و هر کس که این خبر باورسید بدان استدلال و احتجاج نمود و بسیاری از علماء تفسیر و پیشوایان فن حدیث و حافظین آثار از اهل سنت با امامیه بر آن اتفاق نموده اند، و آن حقیقتی است که معتبر شناخته شده و نقلی که در جلد 3 تفسیر رازی، ص 529 از اصحاب آثار (راویان و مفسرین) بثبت گشته آن را تایید می نماید مشعر بر اینکه: پس از نزول این آیه بر پیغمبر(ص) آنجناب بیش از هشتاد و یک روزیا هشتاد و دو روز زنده نبود، و ابو السعود در حاشیه تفسیر رازی جلد3 ص 523این مدت را تعیین کرده، و مورخین از اهل سنت ذکر نموده اند که وفات پیامبر(ص) در دوازدهم ربیع الاول بود.

و گوئی ما بعد از به حساب نیاوردن روز غدیر و روز وفات آنجناب یک روز بر (سبیل شامخ) بر آن افزوده شده و در هر صورت این به حقیقت نزدیکتر است. از قول باینکه آیه مزبور در روز عرفه نازل شده که در صحیح مسلم و صحیح بخاری مذکور گشته، چه در این صورت چند روز زیاد می نماید، مضافاً بر نصوص بسیاری که از این قول پشتیبانی می نماید طوری که جز تسلیم بمفاد آن گزیری نیست، تا برسیم به بحث در پیرامون آن .(اینک: روایات مربوط بوقت نزول این آیه.)

1-حافظ، ابوجعفر، محمد بن جریر طبری متوفای سال 310، درکتاب الولایه باسناد خود از زیدبن ارقم در حدیثی که در ص89 گذشت روایت نموده که: این آیه در روز غدیر خم در شأن علی (ع) نازل شد.

2- حافظ، ابن مردویه، اصفهانی ،متوفای410 ،از طریق ابی هارون عبدی، از ابی سعید خدری روایت کرده که این آیه در روز غدیر خم بر رسول خدا (ص) نازل گشت، هنگامیکه فرمود من کنت مولاه فعلی مولاه، و سپس روایت مزبور را از ابی هریره نقل کرده و در آن تصریح شده که روز مزبور هجدهم ماه ذی الحجه الحرام است یعنی روز بازگشت پیغمبر(ص) از حجه الوداع ـ تفسیر ابن کثیر جلد 2 ص14 ـ و سیوطی در جلد 2 الدر المنثور ص 259 گوید: ابن مردویه و ابن عساکر سند ضعیف از ابی سعید خدری آورده اند که چون رسول خدا (ص) در روز غدیر خم علی (ع) را منصوب و ولایت اورا اعلام فرمود جبرئیل این آیه را آورد: الیوم اکملت لکم دینکم….

3-حافظ، ابونعیم اصفهانی متوفای 430 در کتاب خود «مانزل من القرآن فی علی (ع)» روایت نموده گوید: حدیث کرد مارا، محمد بن احمد بن علی بن مخلّد (محتسب، متوفای 357) که او از محمد بن عثمان بن ابی شیبه و او از یحیی حمانی و او از قیس بن ربیع، و او از ابی هارون عبدی از ابی سعید خدری فی اله عنه روایت نموده که: پیغمبر(ص) مردم را در غدیر خم بسوی علی (ع) دعوت نمود بامر آنجناب خارو خاشاک زیر درخت برطرف شد و آنروز پنجشنبه بود، سپس پیغمبر (ص) علی (ع) را طلبید و دو بازوی  او را گرفت و بلند کرد تا بحدی که مردم سفیدی زیر بغل رسول خدارا دیدند، سپس آن اجتماع متفرق نشد مگر بعد از نزول این آیه «اَلْیُومَ اَکْمِلْتُ لَکُم دِینِکُم تا آخر آیه. سپس رسول خدا (ص) فرمود: «الله اکبر علی  اکمال الدین و اتمام النعمه و رضی الرب برسالتی و بالولایه لعلی من بعدی». سپس فرمود: «من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم و ال من والاه، و عاد من عاداه و انصر من نصره، و اخذل من خذله و….

ودر جلد 1 الاتقان ص31 ضمن  تعداد آیاتی که در سفر نازل شده گوید: و از جمله آنها است الیوم اکملت لکم دینکم… در حدیث صحیح از عمر روایت شده که آیه مزبور در شام عرفه روز جمعه سال حجه الوداع نازل شده، برای آن طرق  بسیاری است لیکن ابن مردویه با بررسی در طرق از ابی سعید خدری روایت نموده ودرآن مذکور است که آنروز هجدهم ذی الحجه هنگام بازگشت پیامبر (ص) از حجه الوداع بوده و هردوی آنها صحیح نمی آید.

(ما میگوئیم) اگر مراد او از عدم صحت ایراد و نکوهش در اسناداست این درست نیست، زیرا روایت ابی هریره در نزد استادان فن حدیث صحیح الاسناد شناخته شده وثقه ومورد اعتماد بودن رجال آن را تصریح کرده اند، و ما بطور تفصیل این موضوع رادر باب روزه روزغدیر بیان خواهیم کرد، و حدیث ابوسعید طرق بسیاری دارد چنانکه در کلام حموینی نقل از کتاب او فرائد السمطین گذشت، علاوه بر این، این روایت اختصاص بابی سعید و ابی هریره ندارد و ضمن مطالب گذشته بخوبی دانستید که عین آنرا جابر بن عبدالله و مفسر تابعی مجاهد مکی و امامان حضرت باقر و حضرت صادق (ع) روایت کرده اند و علماء حدیث باین رواه تکیه کرده ودر برابر روایت نامبرده تسلیم شده اند کما اینکه روایت آن از علما و حافظین حدیث مختص بابن مردویه نبوده و از خود سیوطی در منثورش شنیدید روایت خطیب و ابن عساکر را ودانستید که در نقل و روایت این حدیث گروه دیگری نیز هستند که با بررسی در سند آنرا روایت نموده اند که در عداد آنها افرادی است مانند: حاکم نیشابوری و حافظ بیهقی، و حافظ ابن ابی شیبه و حافظ دارقطنی و غیره…، بدون اینکه در آن طعن و انتقادی از طرف یکی از آنان مشهود گردد.

واگر مراد او عدم صحت  از لحاظ معارض بودن آن باروایاتی است که حاکی از نزول آیه مزبور در روز عرفه است در اینصورت نامبرده در حکم قطعی ببطلان یکی از دو جانب گزافه گوئی نموده و برفرض اینکه جانب دیگر در نظر او رجحان داشته باشد موجب آن نخواهد بود که بجانب دیگر حکم قطعی ببطلان بدهد، چنانکه در مورد تعارض دو حدیث مقرر است خصوصاً در صورتی که ممکن باشد جمع بین آندو باینکه گفته شود: این آیه دوبار نازل گشته، چنانکه همین احتمال را ابن جوزی در کتاب خود تذکره در ص18 داده مانند آیاتی چند از آیات کریمه که مکرر نازل شده اند، واز آن جمله است آیه بسمله که یکبار در مکه و بار دیگر درمدینه نازل شده و غیر این آیه که ذکر آنها خواهد آمد.

بعلاوه، داستان نزول آیه مزبور در روز غدیر تأیید می شود با آنچه در پیش از رازی و ابی السعود و غیر آندو اشعار نمودیم دایر بر اینک پیغمبر(ص) بعد از نزول این آیه بیش از هشتاد و یک یا دو روز زیست نفرمود، به صفحه 115مراجعه فرمائید. و پس از اتمام این دلائل و آثار آنچه در خور نهایت شگفتی است سخن آلوسی است که در ج2 روح المعانی ص 249گوید: شیعه از ابی سعید خدری آورده اند که: این آیه پس از فرمایش پیغمبر (ص) درباره علی کرم الله وجهه که در غدیر خم فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه. نازل شد.

وپس از نزول آن آنجناب فرمود: الله اکبر علی اکمال الدین و اتمام النعمه و رضی الرب برسالتی و ولایه علی کرم الله تعالی وجهه بعدی. و پوشیده نیست که این از افتراهای آنان (شیعه) است، ورکاکت (ضعف و بی مایگی) خبر در آغاز امر گواه بر این مطلب است…! ما نمی توانیم احتمال این را بدهیم که آلوسی بر طرق این حدیث و راویان آن آگاهی نداشته و بعلت جهل و عدم وقوف این روایت را بشیعه فقط نسبت داده است، بلکه انگیزه های عصبی و کینه توزی او را وادار نموده که این حقیقت آشکار را در پرده های اشتباه کاری و هوچیگری بپوشاند.

دیگر این گمان را بخود راه نداده که کسی باشد و پس از وقوف و اطلاع بر کتب اهل سنت و روایات آنها بااو در آویزد و بحساب فتنه انگیزی او برسد. آیا کسی نیست از این مرد سئوال کند باشناسایی تو کسانی رااز پیشوایان حدیث و علما و تفسیر و حاملین تاریخ از غیر گروه شیعه که حدیث مزبور را روایت نموده اند چگونه روایت مزبور را اختصاص به شیعه داده؟

وبا اینکه سلسله اسناد این روایت به ابوهریره و جابر بن عبدالله انصاری و امام باقر و امام صادق (ع) نیز منتهی گشته ،چگونه اسناد حدیث مزبور را بابی سعید خدری مختص نموده؟ سپس از او سوال شود رکاکت (ضعف و بی مایگی) را که در حدیث مزبور پنداشته و آنرا گواه بر این قرار داده که حدیث مزبور از ساخته های شیعه است آیا در لفظ حدیث وجود دارد؟ و حال آنکه همزاد سایر احادیثی است که روایت شده ،و هیچگونه پیچیدگی و ابهامی در آن نیست یا این رکاکت خیالی از ضعیفی است که در اسلوب آن هست ویا متضمن تکلّفی است در بیان مقصود ویا تنافری در ترکیب آن وجود دارد در حالی که بر مجرای موازین عربیت صرف جاری است؟! ویا این رکاکت در معنای آن است.

در صورتیکه در آن روایت اثری از این نوع رکاکت نیست جز آنکه: آنچه در فضیلت امیرالمومنین روایت شود، وهر منقبت و فضیلت که بآن جناب نسبت داده شود در نظر آلوسی و به عقیده اوریک و ضعیف و ناپسند است!! و این همان کینه و عصبیت باطله است که دارنده آن را بوادی هلاکت می افکند!! کاش میدانستم که شیعه اگر روایت صحیحی را نقل نمودند وروایات اهل سنت هم آنرا تایید و پشتیبانی نمود، چه گناهی مرتکب شده اند که یک ناصبی معاند بااین کیفیت در وادی عداوت عنان خود را سر دهد وبا عناد لجوجانه بگوید این روایت را شیعه آورده….

وپوشیده نیست که این ازمطالب ساخته وبی حقیقت آنها است درحالیکه برای ما فراهم است که هم اکنون احادیث رکیک وبی مایه اوراکه کتاب ضخیم اوپراست ازآن درمعرض نمایش  بگذاریم تا ارباب انصاف وصرافان سخن مطالب ضعیف ورکیک را از غیر آن تمیز دهند، ولی باچشم پوشی از آن می‎گذریم واز راه کرم و فتوت او را وامی گذاریم.!![1]

آیه بعدی که مورد بحث ما می باشد آیه 55سوره مائده می باشد:

ابن تیمیه می گوید: برخی از کذابان حدیثی افترابسته اند، مبنی براینکه این آیه إنَّما وَلیّکُمُ اللهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذینَ آمَنوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصّلاهَ وَیُوتُونَ الزَّکوهَ وَهمُ راکِعونَ. تنها صاحب اختیار شما خدا و پیامبرش و کسانی از مؤمنانند که نماز بپا داشته در حال رکوع زکات می دهند.

[1] ترجمه الغدیر،امینی نجفی شیخ عبالحسین ،ج2،ص115،مترجم واحدمحمدتقی ،سال چاپ 1363، ناشرکتابخانهبزرگ اسلامی