خورشید در قرآن

تعریف موضوع:

تحقیق با عنوان خورشید در قرآن را شاید بتوان موضوعی فیزیکی قرآنی نامید. زیرا در این  مجموعه، وضعیت فیزیکی و یا شیمیایی خورشید و نحوه حرکت آن بررسی شده و پس از قطعیت رسیدن کامل این علوم تجربی با قرآن تطبیق داده می شود.

پیشینه تحقیق:

تحقیق در زمینه خورشید در حقیقت پیشینه ای چند هزارساله دارد و تنها قرآن نیست که بدان اشاره داشته است از بطلمیوس گرفته تا کوپرنیک ، گا لیله، کپلر و … همه و همه به نحوی خورشید را از جهات مختلف مورد کنکاش قرار داده اند و جالب اینکه قرآن کریم پیش از همه این جنجالها موضع محکم خود را در هزار و اندی سال پیش به همگان عرضه داشته است و اکثر دانشمندان امروزی یافته های علمی خود را به قرآن استناد می کنند.

سوالهای اصلی تحقیق:

• کدامیک از آیات قرآن با یافته های قطعی علوم تجربی منطبق است؟
• چند نوع حرکت را می توان برای خورشید در نظر گرفت؟
• سرانجام خورشیدی که چند میلیون سال از عمر آن می گذرد چه می شود؟

سوالهای فرعی تحقیق:

1. در چه مواردی انطباق قرآن با علوم تجربی اعجاز علمی را ثابت می کند؟
2. آیا غیر از این حرکاتی که در قرآن برای خورشید در نظر گرفته شده می توان خورشید را دارای حرکت نوع چهارمی دانست؟
3. مواردی که علوم روز در مورد حرکت و آتیه خورشید بدان اشاره میکند تا چه حد قابل انطباق و استناد به قرآن است؟

فرضیه اصلی:

1. ظنّی بودن علوم تجربی در غالب موارد
2. خورشید نیز مانند زمین دارای حرکاتی است.

فرضیه فرعی:

• خورشید همیشه دارای یک شکل، یک حرکت و یک وضعیت خاص نخواهد بود.

اهمیت مسئله:

در میان تمام ثوابت، خورشید یگانه کوکبی است که نظر بنزدیکی آن به زمین تنها مانند یک نقطه نورانی به نظر نمی رسد و می توانیم قسمتهای مختلف آن را با استفاده از قرآن و به کمک علوم تجربی تشخیص دهیم و به کمک مطالعه تابشها و حرکات آن و خصوصیات آن و پیدایش شب و روز پی ببریم و اهیمت‌ آن از این جهت شاید کمی محسوستر باشد که حیات و پیدایش آن بدون خورشید معنی ندارد.

روش تحقیق:

در این تحقیق شاید بتوان گفت که ما از دو نوع روش استفاده کرده ایم:

1- روش زمینه ای و مواردی:

دراین روش پژوهش گسترده ای از موقعیت قبلی و فعلی و آینده یک واحد مانند خورشید انجام می شود و کنش ها و واکنش های آن بررسی می گردد و با مراجعه به قرآن و تفاسیر مختلف حتمیت و قطعیت آن مورد تایید قرار می گیرد

2- روش جمع آوری اطلاعات

در قسمت دیگر این تحقیق که به صورت استفاده از کتابخانه می باشد، عمدتا از کتب روز و علوم تحربی روز استفاده شده است که نشان دهد سخنی که قرآن در هزاران سال پیش آورده هیچ جای شکی برای هیچ انسانی باقی نگذاشته است و نشان داده که معجزه ای کامل و بس عظیم است.

محدودیتهای تحقیق:

• پراکندگی موارد تفسیر علمی و اعجاز علمی در تفاسیر بزرگ و مفصل، دسترسی به آنها را دشوار می نماید.
• اگر بخواهیم کمی دقیقتر به مسئله حرکت خورشید نگاه کنیم شاید به طور قطع نتوان گفت که خورشید دارای چند حرکت است زیرا مفسران و دانشمندان مطالب مختلف و گاه متناقضی دراین مورد آورده اند.

چکیده:

این تحقیق (که اگر نام آن را بتوان تحقیق گذاشت) از سه بخش اصلی، تشکیل شده است فصل اول که با نام تفسیر علمی و دیدگاههای مختلف در مورد آنست زیر مجموعه هایی چون تاریخچه اجمالی انطباق قرآن با علوم تجربی، پیشینه تاریخی علمی اسلامی و در غرب و علل گسترش آن و علم گرایی افراطی و تعادلی، معیارها و انواع تفسیر علمی معتبر و همچنین آثار مثبت و منفی آن بررسی می‎شود. در این فصل اگر ما بتوانیم تفسیر علمی معتبرو غیر معتبر را از هم تشخیص دهیم راهی بس بزرگ را در راه رسیدن به تفسیر علمی که خلوص آن از خلط حوزه علم و دین جلوگیری خواهد کرد خواهیم پیمود، علاوه بر این در این فصل با چند نوع تفسیر علمی که توانسته اند بطور صحیح از انطباق ناصحیح قرآن با علوم تجربی روز جلوگیری کنند آشنا خواهیم شد.

اما در فصل دوم این مجموعه در ابتدا نگاهی هر چند گذرا به تاریخچه مطالعات در مورد خورشید خواهیم پرداخت چرا که دانستن پیشینه تاریخی در مورد خورشید مشکل گشای ما در مراحل بعدی شناخت خورشید خواهد بود.

در قسمت دوم، آیات قرآن در مورد خورشید و حرکت آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت و تفسیر هر آیه در ذیل همان ایه و سپس دسته بندی مفسران به دو گروه مفسران  و صاحبنظران قدیم و جدید و بررسی نظرات آنان در رأس کار ما قرار خواهد گرفت.

اما در فصل سوم و آخرین فصل این مجموعه در حقیقت خورشید از تولد تا مرگ به انضمام ویژگیها، ساختمان، زیست گرد و نحوه تشخیص حرکات خورشید در کتب علمی روز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

«لخلق السوات و الارض اکبر من خلق الناس ولکن اکثر الناس لایعلمون»[1]

آفرینش آسمان و زمین بزرگتر از خلقت انسان است ولی اکثر مردم نمی دانند»

به نام خداوند جان و خرد
کزین برتر اندیشه برنگذرد

خداوند نام و خداوند رای
خداوند روزی ده‎ای رهنمای

«الشمس و القمر بحسبان»[2]

«خورشید و ماه با حسابی از خداوند در حرکتند (یعنی در مسیری و به نحوی حرکت می کنند که خداوند تعالی بر آندو تقدیر دارد)[3]

علم ستاره شناسی از قدیمی ترین و در عین حال پیشرفته ترین علوم بشری است. از آنجا که جهان خارج از کره ما مسائل آن در محدوده ستاره شناسی قرار می گیرد، دامنه این علوم بشری از علوم دیگر گسترده تر است.

از نخستین تصورات و برداشتهای اولیه نسبت به عالم لایتناهی و ماه و خورشید و ستارگان و کهکشانها گرفته تا پیشرفته ترین سفینه ها آخرین تجهیزات فنی رصدخانه های کنونی همگی دستاوردها و زمینه های علم ستاره شناسی است و خورشید چون یک ستاره عظیم الجثه است طبیعتا در زمره ستاره شناسی قرار می گیرد.

امروزه بشر نه تنها پا از سیاره خود فراتر نهاده بلکه فضا پیماهای مصنوع او تا آخرین سیارات منظومه شمسی را پشت سر گذاشته اند و به آن سوی منظومه ما راه یافته اند.

قرآن مجید در آیه فوق الذکر انسان را به تفکر و تدبر در آفرینش آسمانها و ستارگان درخشان و تحولات شگرفی که در اوضاع آنها پدید می آید و نظام متقنی که بر آنها حکمفرماست دعوت می کند.

درست به دلیل  وجود همین نظم است که قوانین طبیعت مفهوم پیدا می کند.

دانشمندان تجربی با تکیه بر اعتماد به وجود نظم در طبیعت مشتاقانه در پی کشف قوانین علمی موجود در همه زمینه های جهان خلقت هستند»

در یک سری آیات قرآن کریم به این مسئله که خلقت تمام موجودات اعم از کوچکترین ذرات اتمی گرفته تا ترکیب گیاهان جانداران و انسان و زمین، کهکشانها و جریان امور همگی آنها روی حساب می باشد و دارای اندازه های معین و مشخص و درهر مورد قابل محاسبه دقیق می باشند.

ذیلا به برخی از این آیات اشاره می کنیم:

«و ما یعزب عن ربک من مثقال ذره فی الارض و لافی السماء و لا اصغر من ذلک و لااکبر الا فی کتاب مبین»[4]

از علم  پروردگار تو حتی وزن ذره ای پوشیده نیست نه در زمین و نه در آسمان و هیچ کوچکتر یا بزرگتری از آن نیست مگر در کتابی روشن ضبط است.

در المنجد کلمه ذره به «اتم» معنی شده پس کوچکتر از اتم (اصغر من ذلک) در واقع شامل ذرات بنیادی عالم می باشند مثل (الکترونها، پروتونها، نوترونها، فوتونها، پنتونها و کوارکها) و با عنایت به تفسیر المیزان مراد از «کتاب مبین» امری است که نسبتش به موجودات نسبت برنامه عمل است به خود عمل و هر موجودی در این کتاب یک نوع اندازه و تقدیر دارد.

از این جهت می توان حدس زد که مراد از کتاب مبین مرتبه واقعی اشیاء و تحقق خارجی آنها باشد که قابل پذیرش هیچ گونه تغییر نیست.

همین برنامه عمل اجزاء عالم از کوچکترین ذرات دنیای کهکشانها و وجود حساب و کتاب در اندازه (جرم، سرعت، زمان، بار الکتریکی، نوع حرکت، اندازه حرکت، فشار برای قرار گرفتن ذرات بنیادی اتمها در کنار یکدیگر و پارامترهای دیگر مثل ثابت جاذبه، سرعت نور در فضا، ثابت پلانک، بار الکترون و …) است که دانشمندان برمبنای انها قوانین فیزیکی و شیمای نجوم و … را بدست می آورند.

به طور مثال اطلاع داریم که زمان وقوع خورشیدگرفتگی 30 مرداد 1378 مطابق با آگوست 1999 و نقاطی از کره زمین را که بطور کامل یا ناقص می توانند این واقعه طبیعی را ببینند را با پیش بینی بسیار دقیق اعلام می کنند.

آیاتی دیگر در این مورد عبارتند از:

«… و خلق کل شیئ فقدره تقدیرا»[5]

… و هر چیز را آفرید و  برای آن اندازه ای معین مقرر داشت

«… و کل شیئ عنده بمقدار»

… و تمام اشیاء در نزد او دارای مقداری است.[6]

«والسما رفعها و وضع المیزان»[7]

و آسمان را برافراشت و میزان (عدل و نظم) را در عالم وضع نمود.

«هوالذی جعل الشمس ضیاء والقمونورا و قدرناه لتعلمو عددالسنین و الحساب ماخلق ا… ذلک الا بالحق یفصل الایات لقوم یعلمون»[8]

اوست خدایی که خورشید را روشنی بخش و ماه را نورانی قرار داد و برای آن منزلگاههایی مقدر کرد تا عدد سال ها و حساب(کارها) را بدانید. خداوند این را جز به حق نیافریده است او آیات خود را برای دانشمندان شرح می دهد.

«… ما تری فی خلق الرحمن من تفاوت فارجع البصر هل تری من فطور»[9]

.. تو در خلقت خدای رحمن بی نظمی و نقصان نخواهی یافت پس (به دیده عقل در نظم آفرینش) بنگر آیا خللی در آن می یابی؟

می توان نتیجه گرفت که کشف نظم و انسجام طبیعت (یعنی قوانین طبیعی) و اتقان صنع باری تعالی یکی از مسائل عمده طبیعت شناسی است.

ما معتقدیم که قرآن کتاب هدایت برای انسان هاست و حاوی تمام چیزهایی است که بشر درحوزه ایمان و عمل بدانها نیاز دارد. بنابراین قرآن یک دائره المعارف علمی نیست و نباید قرآن را با نظریه های متغیر علمی الزاما تطبیق داد.

از طرف دیگر نمی توان کتمان کرد که در قرآن اشارات مکرر به پدیده های طبیعی آمده است، اما اینها برای تعلیم علوم نیست بلکه هدف آنها تشویق مردم است به تعلیم علوم طبیعی و در نتیجه توجه به عظمت خلقت و در نهایت نزدیکی به خالق جهان.

اما همین قرآن ما را به تدبر در آیاتش تعقل و تفکر فراخوانده است.

«کتاب انزلنا الیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر اولوالالباب»[10]

کتابی خجسته بر تو فرو فرستادیم تا در آیات آن بیندیشند و خردمندان دریابند و پند گیرند.

«ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار … لآیات لقوم یعقلون»[11]

همانا در خلقت آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز … همه اینها آیات روشنی بر وجود خدا برای اهل  تعقل است.

«کذلک نفصل الایات لقوم یتفکرون»[12]

اولم یتفکروا فی انفسهم… [13]

نکته ای که باید بپذیریم این است که برای فهم بهتر آیات قرآنی تنها معلومات عمیق زبان عربی کافی نیست بلکه علاوه بر آن باید واجد اطلاعات علمی بسیار بالایی بود.

این حقیقت از گذشته های بسیار دور مورد تاکید قرآن پژوهان بوده است.

آمده است که کسی که از علوم زمانه خود بیشتر بداند نصیبش از حقیقت قرآن بیشتر است بنابراین سخن از تفسیر عصری به معنای منطبق کردن برعلوم نیست بلکه سخن از پرده برداری از معنای آیه در سایه دانستنیهای بیرونی است.

یکی از ویژگیهای تفسیر عصری ‌تفسیر علمی است اما تاکید می شود که منظور از تفسیر علمی دراین جایگاه این است که باید از علوم موجود هر عصر در فهم نکات قرآن استفاده شود زیرا در قرآن موارد بسیاری از مسائل خلقت زمین و آسمان، شمس و قمر، مشارق و مغارب، بروج و نجوم ، شب و روز ابر و باران و مسئله آفرینش هستی سخن گفته شده است.

مسلما فهم کامل و تفسیر منطقی این دسته از آیات متوقف بر دانستنیهایی از علوم تجربی و انسانی و تحولات علمی روز است، زیرا مفسر در برابر این همه آیات ناچار است توضیح دهد، نکات غامض و پیچیده آنها را بیان کند، موضع قرآن را در برابر بسیاری از مسائل که خود به آنها اشاره کرده شرح دهد و چنین کاری با تفسیر عصری و علمی ممکن است، به این معنا که معارف قرآن را به گونه ای بیان کند که دست کم با مسلمات علوم روز منافاتی پیدا نکند.

ما معتقدیم قرآن کلام وحی و مافوق نظریات علمی است و سخنان او برخاسته از فرهنگ و متاثر از دانستنیهای ان زمان نیست تا قرآن در طرح این مسائل عقاید آنان را در نظر گرفته باشد و طبق سلیقه و اعتقاد آنان سخن بگوید، بلکه قرآن در طرح نظریات علمی قصد جدی داشته است خداوند با آگاهی که از تمام پدیده های جهان دارد به گونه ای سخن گفته است که مردم آن روز و هر عصر دیگر استیحانش نکنند و سخنان قرآن برای آنان نامانوس جلوه نکند.

«قل انزله الذی تعلم السرّ فی السموات  و الارض»[14]

بگو قران کسی را فرستاده که از اسرار هستی و آنگونه که هست اطلاع دارد

«و انه لکتاب عزیز، لا یأتیه الباطل …»[15]

به راستی کتاب ارجمندی است، از پیش رو و پشت سرش باطل به سویش نمی آید.

یعنی معنی ندارد  قرآن چیزی بگوید که با حقایق علمی ناسازگار و برخلاف آن باشد و با علم به باطل بودنش باطل را قصد کند.

بنابراین مفسر عصری باید در قسمتهایی از آیات مربوط، مفسر علمی هم باشد و نکات و اشارات علمی قرآن را به خوبی توضیح دهد اما مرز میان دانستنیها و تئوریها وفرضیه های علمی همچنان محفوظ و مفسر در این میان گام سوز و محتاط است و باید در نظر بگیریم که قرآن قطعی است و علوم غیرقطعی بنابراین باید با قرآن تطبیق شوند.

البته برخی از مفسرین گذشته معاصر از تفاسیر خود از مطالب علمی استفاده نموده اند به طور مثال علامه طباطبایی (ره) و آیت ا.. مکارم شیرازی …، و با رعایت اعتدال از تفسیر علمی در موارد لزوم استفاده نموده اند.[16]

در فصل اول این پژوهشنامه به بررسی تفسیر علمی و دیدگاههای موافق و مخالف در مورد آن پرداخته ایم. ما با توجه به اقسام تفسیر علمی و معیارهای تفسیر علمی معتبر به طور قطع خواهیم توانست مصادیق تفسیر علمی معتبر از غیر معتبر را مورد تمایز قرار دهیم.

---

[1] غافر/ 57

[2] رحمن/ 5

[3] ترجمه تفسیر المیزان ج19، ص 160 بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، زمستان 1376، چاپ چهارم محمد حسین طباطبایی

[4] یونس/ 61

[5] فرقان / 2

[6] رعد/ 8

[7] الرحمن/ 7

[8] یونس/ 45

[9] ملک/ 3

[10] ص/ 29

[11] بقره/ 164

[12] یونس/ 24

[13] روم/ 8

[14] فرقان / 6

[15] فصلت/ 42

[16] فصلنامه بینات، شماره 37

1- نگاهی گذرا به تاریخچه مطالعات در مورد خورشید

خورشید ستاره ایست که هر انسانی می تواند هر روز آنرا ببیند و حرکات کاذب روزانه آن از طرف مشرق به مغرب همیشه توجه انسان را به خود جلب کرده است.[1]

تمدن های باستان بر این گمان بودند که زمین در مرکز جهان قرار دارد. براساس این عقیده که نظریه «زمین مرکزی» Geocentric نام داشته و بوسیله یونانیان باستان پشتیبانی گردیده است. خورشید و سیارات و ستارگان روی دایره های متحدالمرکزی به گرد زمین در گردشند.

نظریه زمین کروی در میانه های سده دوم پس از میلاد بوسیله کلودیوس، بطلمیوس، claudius, ptolemaeus [2] طی کتابی به نام almagest  چاپ و نشرگردید و بیش از هزارسال بر جهان علم فرمانروایی کرد. با وجودیکه قرنها پیش از بطلیموس فیلسوفهای چندی بویژه چون آریستاخوس یا ارسطرخوس (310 تا 230 پیش از میلاد) نظریه زمین مرکزی را به زیر پرسش برده و گردش زمین و سیارات را در پیرامون خورشید مورد تایید قرار داده بودند مع الوصف نظرات آنان نه تنها هواخواهانی پیدا نکرد بلکه با شدت و حرارت هر چه بیشتر بوسیله معاصرینشان رد گردید و نظریه خورشید مرکزی Heliocentric تا سده شانزدهم میلادی هیچگاه مورد پذیرش جدی قرار نگرفت و هیئت بطلمیوس را یکه تاز میدان علم خواست.

بطلمیوس کره زمین را ساکن و مرکز کلیه کرات پنداشته بود. او می گفت:

«در  از سطح زمین را آب فرا گرفته و کره هوا مجموع خاک و آب را احاطه کرده و کره هوا کره آتش را در میان گرفته و آتش کره ماه را در آغوش دارد (فلک قمر (ماه) را جز خود ستاره ای نیست) و پس از فلک قمر، افلاک عطارد، زهره، شمس، مریخ، مشتری و زحل به ترتیب هر فلک بعدی محیط بر فلک قبلی است و هر یک را فقط یک ستاره است که به نام آن خوانده میشود.

پس از فلک زحل، کره هشتم، یا فلک ثوابت (که جمیع کواکب ثابته مانند مریخ بر پیکر آن کوبیده شده است) قراردارد پس از آن فلک اطلس که تمام افلاک گانه به ترتیبی که ذکر شد در شکم آن جای دارد (مثل پیازی که لایه لایه بر همدیگر هستند)

«فلک مزبور خالی از ستاره و دارای قطری نامحدود است و در یک شبانه روز با کلیه افلاکی که در جوف آنست، به گرد زمین می چرخد»[3]

هیئت بطلمیوسی 17 قرن بر فکر بشر حکومت کرد و پس از او در سال 1543 نیکلاس کوپرنیک Nicolaus copernicus (1473 تا 1543 میلادی) ستاره شناس لهستانی که طرح خورشید مرکزی را ازبوته فراموشی بدر آورد و آنرا جزییات بیشتر و کامل عرضه داشته بود با مخالفت سخت انجمن های علمی ان زمان بویژه کلیسا رو به رو شد و حتی اندیشمندانی چون گالیله (1565 تا 1642 میلادی) را که به هواخواهی از آن برخاسته بودند ظاهرا به توبه استغفار وا داشت.

سرانجام یوهان کپلر johameskepler (1571 تا 1630 میلادی) ستاره شناس نامدار آلمانی نظریه زمین مرکزی را با قاطعیت تمام کنارگذاشت و با وضع قوانین معروف خویش نظریه خورشید مرکزی را جانی تازه بخشید و با سیاراتی که بر پایه قوانین کپلر به دور خورشیدبه گردش در آمده بودند چهره نوینی از جهان منظومه خورشیدی تصویر نمود و جهانیان را به پذیرش منطقی آن وا داشت.

کپلر شکل بیضوی گردش زمین به دور خورشید را کشف کرد.

پس از کپلر و کوپرنیک، گالیله ایتالیایی عقیده این دو دانشمند را مستقر و مدکل گردانید و  از آن پس نظام منظومه شمسی به صورت نوین پایه گذاری شد که سیارات به دور خورشید می چرخند ولی هنوز عقیده اخترشناسان حتی (کپلر و کوپرنیک و گالیله) برآن بود که خورشید ثابت است و حتی در ادعانامداری که علیه گالیله در دادگاه قرائت شده او را متهم به اعتقاد به سکون خورشید (بر خلاف کتاب مقدس که خورشید را متحرک می دانست) کردند ولی او حاضر نشد که حرکت خورشید را بپذیرد اما در اعصار جدید روشن شد که خورشید دارای چند حرکت است:

اول: حرکت وضعی که هر 5/25 روز یک باربه دور خود می چرخد

دوم: حرکت انتقالی از جنوب آسمان به سوی شمال که هر ثانیه 5/19 کیلومتر همراه با منظومه شمسی حرکت می کند.

و سوم: حرکت انتقالی که با سرعت 225 کیلومتر در ثانیه به دور مرکز کهکشان می گردد که در این حرکت نیز منظومه شمسی را به همراه خود می برد.

بررسی آیات قرآن در مورد خورشید:

خورشید یکی از نشانه های الهی است که خداوند به آن سوگند خورده است. در آیات متعددی از خورشید و حرکات آن یاد شده است و لذا بسیاری از مفسران و صاحب نظران و متخصصان کیهان شناسی در این مورد اظهار نظر کرده اند. آیاتی که در این مورد به آنها استناد شده عبارتند از:

1-«و آیه لهم اللیل نسلخ منه النهار فاذاهم مظلمون. والشمس تجری لمستقرلها ذلک تقدیر العزیز العلیم.»[4] و نشانه ای [دیگر] برآنها شب است که روز [مانند پوست] از آن بر می کنیم و بناگاه در تاریکی فرو می روند و خورشید به [سوی قرارگاه خود روان است] تقدیر آن عزیز دانا اینست.

2- «لاالشمس ینبغی لها ان تدرک القمر و لا اللیل سابق النهار و کل فی فلک یسبحون»[5] نه خورشید را سزد که به ماه رسد و نه شب بر روز پیشی جوید و هر کدام در سپهری شناورند.

3-«و هوالذی خلق اللیل و النهار و الشمس و القمر کل فی فلک یسبحون»[6] و اوست آن کسی که شب و روز و خورشید و ماه را پدیدآورده و هر کدام از این دو مداری [معین] شناورند

4- و سخرالشمس و القمر کل یجری لاجل مسمی»[7] و خورشید و ماه را رام گردانید. هر کدام برای مدتی به سیر خود ادامه می دهند.

5- «و سخرلکم الشمس و القمر دائبین»[8]

و خداوند خورشید و ماه را در حالی که هر دو در حرکتند به نفع شما مقهور و مسخر گردانید.

6- «الشمس و القمر بحسبان»[9]

خورشید و ماه به حساب معین در گردشند.

7- «و جمع الشمس و القمر»[10]

و خورشید و ماه جمع گردد.

8- «اذ الشمس کورت»[11]

هنگامی که آفتاب تاریک شود.

9- «فالق الاصباح و جعل اللیل سکنا و الشمس و القمر حسبانا ذلک تقدیر العزیز» العلیم»[12]

خداست شکافنده پرده صبحگاهان و شب را برای آسایش خلق مقرر داشته و خورشید و ماه به نظمی معین به گردش در آورده است (از این نظم ثابت عالم) تقدیر آن عزیز داناست.

3- بررسی نکات  تفسیری در مورد آیات مربوط به خورشید:

همانطور که می دانیم در مورد خورشید آیات زیادی وجود دارد که قرآن کریم بدانها اشاره کرده است. اما ما بیشتر به دنبال آیاتی هستیم که بحث علمی خاصی در آنها نهفته است و نیاز به تفسیر مفسران و رای دانشمندان دارد. (البته از این جهت نیازمند تفسیر است که چون ما به این گونه آیات نیاز داریم و در اصل قرآن به طور مطلق نیاز به تفسیر ندارد چون به قدری روشن و مبرهن است که هر کسی می تواند منظور آن را با کمی تدبر در آن کشف کند)

بیشتر آیاتی که در قرآن راجع به خورشید بدانها اشاره شده مربوط به بحث حرکت خورشید می باشد که مفسران و دانشمندان دراین خصوص نظرات متفاوتی را ارائه داده اند که در اینجا به تفصیل از انها استفاده خواهیم کرد ولی قبل از آن ما باید بدانیم که چه آیاتی به طور صحیح به این بحث اشاره کرده اند و از کدامیک از آیات می توان استفاده بیشتری در این موضوع کرد از این گونه آیات که به طور شگفت انگیزی قصد در تبیین حرکت خورشید در یک مدار معین دارد می توان به آیات 38 و 40 سوره مبارکه یس اشاره کرد.

---

[1] حرکت روزانه خورشدی از مشرق به مغرب در حقیقت کاذب است چون در اثر حرکت زمین از مغرب به مشرق برای انسان خطای دید حاصل می شود و گمان می کند خورشید حرکت می کند.

[2] «تاریخ حکما آمده است که چند دانشمند به نام بطلمیوس خوانده می‎شوند: 1- بطلمیوس غریب 2- بطلمیوس دلس 3- بطلیموس قلوذی که این سومی همان است که هیئت بطلمیوسی به نام اوست و 14 سال قبل از میلاد مسیح می زیسته است.

[3] پژوهشی در اعجاز علمی قرآن ج1. ص 159. انتشارات کتاب مبین، 1380. چاپ اول، محمدعلی رضایی اصفهانی

[4] یس/ 38

[5] یس/ 40

[6] انبیاء/ 33

[7] رعد/2. فاطر/13. زمر/5. لقمان/ 29

[8] ابراهیم/ 33

[9] الرحمن/ 5

[10] قیامه/ 9

[11] تکویر/ 1

[12] انعام/ 96

• تعریف موضوع – 1
• پیشینه تحقیق – 1
• سوال های اصلی تحقیق – 1
• سوال های فرعی – 1
• اهمیت مسئله – 2
• فرضیه اصلی – 2
• فرضیه فرعی – 2
• روش تحقیق – 2
• محدودیتهای تحقیق – 3
• چکیده – 3
• مقدمه – 5

فصل اول: تفسیر علمی قرآن و دیدگاههای مختلف در مورد قرآن

• تاریخچه اجمالی انطباق قرآن با علوم تجربی و اعجاز علمی – 13
• معنای اصطلاحی تفسیر علمی (انطباق قرآن با علوم تجربی) – 13
• پیشینه تاریخی تفسیر علمی در غرب – 14
• پیشینه تاریخی تفسیر علمی در اسلام – 17
• تفسیر علمی در یک قرن اخیر و علل گسترش آن – 20
• ردیابی تفسیر علمی در تفاسیر شیعه و اهل سنت – 26
• انگیزه های روی آوری مفسران به علم گرایی افراطی – 28
• جریان زیادی روی و میانه روی در تفسیر علمی و ویژگیهای آن – 29
• اقسام تفسیر علمی – 30
  • الف: اقسام تفسیر براساس هدف مفسر – 30
  • ب: اقسام تفسیر علمی از جهت شکل و شیوه – 31
• معیارهای تفسیر علمی معتبر – 35
• آثار مثبت و منفی تفسیر علمی (بررسی دیدگاههای مخالفین و موافقین تفسیر علمی) – 38

فصل دوم: خورشید در قرآن

• نگاهی گذرا به تاریخچه مطالعات در مورد خورشید – 42
• بررسی آیات قرآن در مورد خورشید – 44
• بررسی نکات تفسیری در مورد آیات مربوط به خورشید – 46

فصل سوم: خورشید: تولد ، حرکت و مرگ

• ساختمان و ویژگیهای خورشید – 70
• حرکت خورشید – 81
• چرخه زندگی خورشید (زیستگرد خورشید) – 92
• نتیجه کلی – 100
• فهرست منابع – 102

فهرست منابع و مآخذ:

1. تفسیر المیزان، محمدحسین طباطبایی ، ج19. بنیاد علمی و فکری طباطبایی. چاپ چهارم
2. الجواهر فی تفسیر القرآن. جوهری طنطاوی. ج9. المکتبه الاسلامیه.
3. اطلس منظومه خورشیدی، پاتریک مور. گری هانت. ترجمه عباس جعفری. سازمان جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
4. پژوهشی در اعجاز علمی قرآن. ج1. محمدعلی رضایی اصفهانی کتاب مبین. چاپ اول
5. جهان افرین حسین نوری همدانی. نوین قم. چاپ دوم
6. جهان بزرگ و آنچه در آنست. محمدطاهری معیری. انتشارات اطلاعات. چاپ اول
7. سفر به منظومه شمسی ترجمه سیدمحمود تقوی. مهرداد ابراهیمی کارگاه نشر. چاپ دوم
8. فصلنامه بینات شماره 37
9. کهکشانها درقرآن. لطفعلی سلیمی. انتشارات انصاری. چاپ اول
10.  تفسیر طبری (جامع البیان فی تفسیر القرآن) طبری. ج23. دارالمعرفه بیروت
11. تفسیر مجمع البیان طبرسی ج8. احیاء التراث العربی. بیروت
12. تفسیر مجمع البیان ج20. طبرسی. ترجمه حاج شیخ محمدرازی. انتشارات فراهانی
13. مقایسه ای میان تورات انجیل- قرآن علم. دکتر بوکای ترجمه ذبیح الله دبیر. دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ ششم
14. مفردات راغب اصفهانی. ماده سبع و دئب
15. نجوم به زبان ساده. اثر کامیل-فلاماریون. ترجمه م.ا. تهرانی بنگاه ترجمه و نشر کتاب. چاپ اول
16. تفسیر نمونه جلدهای 10، 13، 18. ناصرمکارم شیرازی دارالکتب الاسلامیه. چاپ پنجم.