یونجه و ویژگی های آن

نامهای علمی و محلی

تورنفورت، گیاه شناسی فرانسوی در سال 1700، یونجه و فرمهای مربوط به آن را تحت اسم «مدیکا» بیان کرده است. نام مدیکاگو برای جنس یونجه و واژه مدیکا برای مترادف آن به کار برده شد. لینه یونجه معمولی را مدیکاگو ساتیوا و گونه های جنس مدیکاگو را تحت یونجه گونه مدیکاگو رادیاتا نامگذاری کرد. گیاه شناسان طبقه بندی لینه را پذیرفتند و هم اکنون یونجه معمولی را با نامی که لینه روی آن نهاده بوده، یعنی مدیکاگو ساتیوا، می شناسند.

امروزه در دنیای غرب یونجه را به نامهای آلفافا، لوسرن، و کامان آلفافا می شناسند. در برخی از نواحی مرکزی کشور، مانند شیراز و کرمان و غیره، گیاه یونجه را اسپست می نامند و
می شناسند.

یونجه گیاهی است پایا از تیره پروانه واران و از دسته شبدرها که برگهایش دارای تقسیمات سه تایی می باشند. گلهایش غالباً بنفش رنگ و کوچک و گاهی زردرنگ است و گل آذینش خوشه ای است. اسپست، سبست، سبیس، اسپیستا، برسیم حجازی، سفسف، قضب، فشفشه، ینجه، یونجه معمولی، یونجه باغی، یونجه رازکی، یونجه زرد، یونجه شنی، یونجه صحرایی، یونجه وحشی، زکام یونجه.

گیاه شناسی

یونجه گیاهی است چندساله یا دائمی که ریشه ای راست و مستقیم دارد و به ریشه اولیه یونجه معروف است. یونجه جوانه زده در این موقع نسبت به آب بیش از اندازه، کمبود آب، شوری خاک و یا سله بستن سطح خاک، حساسیت خاصی نشان می دهد.

برگ اولیه، ساده و معمولاً قلبی شکل است. علاوه بر ریشه اصلی راست و مستقیم اولیه، ریشه های جانبی نیز دارد. یک رابطه همزیستی بین ریشه گیاه یونجه و نژاد باکتری ریزوبیوم تثبیت کننده ازت هوا وجود دارد که بعد از گذشت چند هفته از رشد و نمو، این گیاه دیگر نیازی به ازت خاک نخواهد داشت.

ساقه اصلی یونجه، تقریباً چهارگوش به نظر می رسد و مغز آن از سلول های پارانشیمی نسبتاً بلند و فشرده، پر شده است. در قاعده دمبرگ این گیاه دو گوشوارک یا استیپل باریک وجود دارد که به دمبرگ متصل اند. برگچه های یونجه، کشیده، طویل و تقریباً یک سوم انتهای آن مضرس است.

رنگ برگچه های یونجه سبز تیره، شکل آنها تخم مرغی و سطح زیرینشان به مراتب بیش از سطح زبرینشان از کرک پوشیده است. گل یونجه دارای خصوصیات ویژه ای است. خاصیت طبیعی پلی پلوئیدی یونجه، به نظر می رسد در ارتباط با رشد و نمو گل، گرده افشانی و باروری گیاهان، عوامل مؤثر در گرده افشانی در مورد گیاه یونجه کمتر تأثیر داشته اند.
یونجه هایی که در بهار به گل می نشینند دارای رشد و نمو زیادتری هستند.

ایجاد رنگهای مختلف گل ممکن است در اثر عوامل ژنی یا سن گل باشد، رنگ گل حداقل توسط پنج ژن کنترل و تعیین می شود. تخمکهای یونجه «کامیلوتروپ» است. مشکل بزرگ گرده افشانی گل یونجه پیش از آزاد شدن اندامهای جنسی، مربوط به غشای کوتیکولی است که روی کلاله تشکیل و مانع از ترشح مواد توسط کلاله (به منظور جذب گرده) می شود.

دانه گرده یونجه، دو هسته ای و چسبناک است و به آسانی به حشرات ناقل گرده می چسبد. از زمان گل کردن تا زمان آزاد شدن اندامهای جنسی، که ممکن است دو هفته به طول انجامد، گرده ها به طور طبیعی در گل ذخیره می شوند. گرده های یونجه را می توان برای چندین ماه در  دمای زیر صفر و در خلاء نگهداری کرد (101 روز در ^oC10-). بعد از جوانه زدن دانه گرده و تشکیل لوله گرده و رسیدن به تخمدان، عمل لقاح انجام خواهد شد.

تطابق

کاشت این گیاه تأثیر مهمی در اصلاح زمین زراعی از راه تهویه زمین، برقراری تناوب، پایین بردن آب سطح الارضی (زهکشی)، افزایش مواد آلی و ازدیاد ازت خاک دارد. این گیاه قادر است دمای 60-50 درجه سانتی گراد زیر صفر یا 50 درجه سانتی گراد بالای صفر را بدون صدمه دیدن تحمل کند.

یونجهه در خاکهای بیش از حد مرطوب یا در خاکهای اسیدی که دچار کمبود آهک باشند، میزان عملکرد چندان رضایتبخشی ندارد. می توان یونجه را برای خاکهای شور نسبتاً مناسب و برای خاکهای اسیدی نامطلوب تلقی کرد. خاکهای لیمونی حاصلخیز با تحت الارض قابل نفوذ بهترین نوع خاک برای رشد و نمو یونجه به شمار می روند.

آمار

خلاصه اقدامات انجام شده در طرح افزایش تولید علوفه:

• ـ انتخاب اراضی با انعقاد قرارداد کشت و راهنماییهای فنی کشتکاران در مساحتهای مورد قرارداد.
• ـ تهیه و توزیع واریته های مختلف بذرهای یونجه، شبدر، اسپرس و جو.
• ـ تهیه و توزیع کودهای شیمیایی مورد نیاز در مساحتهای مورد عمل و در مراکز شهرستانها.
• ـ تهیه و توزیع سم مورد نیاز جهت ضدعفونی بذر جو.
• ـ انجام خدمات منظور شده در طرح.

کشت و کار یونجـه

زمین برای زراعت یونجه باید خاکی داشته باشد حاصلخیز ـ شنی رسی یا رسی شنی، مخصوصاً عاری از گیاهان هرز، مسطح با شیب مناسب برای آبیاری و بالاخره این که تهویه در آن به آسانی انجام شود. شیب بین یک تا دو در هزار در نظر گرفته می شود.

تلقیح بین جنس و گونه

تلقیح بین گونه های مختلف یونجه به سهولت انجام می گیرد به طوری که می توان تلقیح بین یونجه معمولی یا مدیکاگو ساتیوا و مدیکاگو فالکاتا را که نتیجه آن یونجه دورگ یا مدیکاگو مدیاست نام برد.

گل یونجه دارای پنج گلبرگ است و بزرگترین آنها گلبرگ اصلی یا درفش نامیده می شود که قسمت فوقانی آن نرم و قاعده اش، به علت داشتن بافتهای سخت، حالت نرمی خود را از دست داده و سفت است.