آموزش و پرورش ژاپن

ژاپن کشوری است که با رشد صنعتی خود در سطح جهان نظر همه محققان را به سوی خود جلب کرده است ، هر فردی خواهان آن است که بداند این کشور کوچک چگونه در مدت کمتر از یک قرن توانسته است بازارهای بزرگ جهان را تسخیر نماید حتی اگر خودمان به پیرامون محل زندگی خویش نیم نگاهی بیندازیم آثار تلاش ها و اختراعات و ابتکارات مردم این کشور را خواهید دید . شکی نیست که پیشرفت هر کشور ریشه عمیق در آموزش و پرورش آن کشور دارد و این امر در کشور آفتاب تابان به خوبی توانسته است با برنامه ریزی دقیق و آموزش جدی بر همه مشکلات فائق آمده و تکنولوژی و صنعت خود را به اعلاء ترین درجه از پیشرفت رساند و نظر محققان آموزشی را به خود جلب نماید .

از آنجایی که یکی از اهداف مقدس نظام جمهوری اسلامی ساختن جامعه ای ایده آل و موفق و الگو می باشد و این امر بدون توجه به آموزش و پرورش امری غیرممکن خواهد بود لذا آشنایی و شناخت آموزش و پرورش کشورهای درحال توسعه و پیشرفته بسیار ضروری بوده و راهگشای ما در پیشرفت علمی و صنعتی کشورمان می باشد . لذا بر آن شدم تا با مطالعه و تحقیق پیرامون سازمان آموزش و پرورش این کشور قدمی هرچند ناقص برداشته و به این ترتیب شناختی مختصر در این زمینه بدست آورم .

این تحقیق شامل سه بخش عمده می باشد . که بخش اول آن به شناخت وضعیت جغرافیایی و تاریخی و خصوصیات فردی ژاپنی ها می پردازد و بخش دوم آن که خود شامل دو بخش دیگر است به آشنایی با آموزش و پرورش گذشته ، قبل از عصر می جی    ( miji ) ، سالهای (1868  1630) م و در عصر « می جی » ( 1945  1868 ) م ، پرداخته شده است و در بخش سوم که شامل آموزش و پرورش ژاپن امروز و نظام فعلی می باشد پرداخته شده است .

قابل توجه است که در این نوشته بیشتر سعی بر اختصار و فهرست نگاری از نظام آموزشی کشور ژاپن با مختصری از وضعیت هر موقعیت شده است هرچند که هر عصری دارای فلسفه ها و تعلیم و تربیت خاص مربوطه به خود است که در این تحقیق مجال به پرداختن گسترده آن نبود و بیشتر بر نظام فعلی تاکید شده است .

آشنایی مختصر با وضعیت جغرافیایی ، اقتصادی ژاپن [1] :

ژاپن ، با وسعت 372.313 کیلومتر مربع پنجاهمین کشور جهان است که در نیمکره شمالی و نیمکره شرقی در شرق قاره آسیا بصورت مجمع الجزایر در شمال غرب اقیانوس کبیر و در کنار دریای ژاپن و نزدیکی سواحل روسیه و کره جنوبی واقع شده است و در کمربند زلزله ای اقیانوس کبیر که قسمت اعظم آن را جنگل ها با آب و هوای نسبتاً گرم و پر باران می باشد وجود دارد .

• جمعیت آن در سال 1900 میلادی بالغ بر 180 میلیون نفر و تراکم جمعیت 313 نفر در کیلومتر مربع می باشد . 76% مردم کشور ساکن شهرها بوده و پرجمعیت ترین شهر آن توکیو با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت می باشد . 3/24% جمعیت را افراد کمتر از 14 سال و 4/64% را افراد بالاتر از 60 سال تشکیل داده است ، متوسط عمر مردان در سال 1983 معادل 5/72 سال و زنان 80 سال است . 4/99%  مردم این کشور از نژاد ژاپن بوده و 5/0% از نژاد کره می باشند .
• زبان رسمی و رایج ژاپنی بوده که با خط مخصوص به خود نوشته می شود .
• دین اکثر مردم بودایی و شینتو بوده و 8/0% مسیحی می باشد و 2/0% مسلمان
  می باشند .
• حکومت این کشور امپراطوری است و نخست وزیر و وزراء در عین حال عضو مجلس می باشند . قوه مقننه از دو مجلس که یکی مجلس نمایندگان با 511 عضو که به مدت چهارسال انتخاب شده و دیگری مجلس مشاورین با 252 عضو که به مدت 6 سال انتخاب می شوند ، تشکیل شده است .
• قانون اساسی که در سال 1947 تدوین شد ژاپن را که از 43 ناحیه که هرکدام بوسیله یک فرماندار انتخاب می شود و دارای یک شورای محلی می باشد و اداره می شود به دو ناحیه شهری و یک ناحیه پایتخت نشین تشکیل یافته است قرار داده است .
• صنعت و کشاورزی عبارت است از فولاد سازی ، ماشین آلات ، کشتی سازی ،
  هواپیماسازی ، شیمیایی ، الکترونیک ، برنج ، غلات ، سبزیجات ، میوه جات ، سیب زمینی ، توتون مهمترین محصولاتش را تشکیل می دهد .
• نیروی کار بالغ بر 70.000.000 نفر است که 36% آن در صنایع 12% آن در کشاورزی و 52% در بازرگانی و تجارت مشغول می باشند .
• میزان تولید ناخالص ملی در سال 1985 حدود 1057 میلیارد دلار بوده که درآمد سرانه به 170.000 دلار که 8/36% از صنایع 1/8% از کشاورزی 23% از تجارت و 11% از خدمات می باشد بدست می آید .
• ارتباطات در ژاپن به صورت دولتی و خصوصی اداره می شود ، در سال 1976 تعداد 944 فرستنده رادیویی 6117 فرستنده تلویزیونی و 59.650.000 گیرنده رادیویی و 26.545.000 گیرنده تلویزیونی بوده است ( آمار مربوط به سال 1984 می باشد ) در سال 1975 تعداد 14.283.000 رادیو و 12.453.000 تلویزیون تولید شده است .
• نشریات در این کشور بطور متوسط 250 نشریه روزانه با تیراژی حدود 61.081.000 و سرانه 526 روزنامه برای هر هزار نفر منتشر می گردد که مقیاس آن براساس سیستم متریک می باشد ؟

تاریخچه مختصر ژاپن :

تاریخ روشن و واضح ژاپن به سال 660 قبل از میلاد برمی گردد که امپراطور ژاپن در این سال بوسیله جیموتنو تاسیس شد و از همان سال امپراطوران ژاپن به خود جنبه الهی دادند ، در قرون اولیه میلادی قبایل مختلفی در جزایر ژاپن سکونت داشتند که حکومت هریک از آنها در دست کاهنان بود . نخستین اروپایی هایی که به ژاپن راه یافتند پرتقالی ها بودند که در سال 1542 با این کشور روابط بازرگانی برقرار نمودند ، در اواسط و اواخر قرن شانزدهم مسیحیت به ژاپن وارد شد در اواخر قرن 16 سه جنگجوی بزرگ یعنی « بوتوناگا ، هیدیوشی ، وایباسو » یکی بعداز دیگری ژاپن را به تسلط خود درآوردند .

ایباسو ، موسس سلسله « شوگویی توکوگاوا » بود که در سال « 1867  1603 » بر ژاپن فرمانروایی کرد .

جامعه ژاپن در دوره خاندان « توکوگاوا » طبقه بندی شده بود و حدود و اختیارات آنها سخت رعایت می شد . این طبقات عبارت بودند از : فئودال ها ، سامورایی ها ، دهقانان ، صنعت کاران ، تجار . در قرون 17 و 18 شهرها رونق گرفت و طبقه بازرگانان بر کشور مسلط شدند .

در اواسط قرن 19 رژیم « شوگوتی توکوگاوا » که از داخل و خارج در معرض تهدید بود از پا درآمد و درسال 1868 « شوگون » وقت ناچاراً استعفا کرده و در سال 1868 امپراطوری « موتسوهیتو» به عنوان اولین امپراطوری پس از 700 سال قدرت را در دست گرفت و از این زمان دوره معروف بازگشت « می جی » آغاز گردید . در این دوره فرمانروایان ژاپن به جای خودداری از ورود بیگانگان و عدم تجارت با آنان ، سعی درا ستفاده از فنون و صنایع و تمدن مغرب زمین کرده و در این راه به پیشرفت های فراوانی نائل شدند و به خاطر وجود رهبرانی لایق ژاپن به سرعت به یک مملکت صنعتی نوین و یک قدرت نظامی و قطب اقتصادی مبدل شد .

خصوصیات فردی و اجتماعی مردم ژاپن [2] :

به لحاظ اینکه در رابطه با خصوصیات فردی و اجتماعی ژاپنی ها در مقالات ، کتابها ، نقل قولها ، کنجکاوی زیادی نشان داده می شود در این قسمت سعی شده است باتوجه به سخنان وگفته های هیئت های اعزامی ، و فیلم های ژاپنی ، نوشتجات و مجلات و کتابهای گوناگون چکیده ای از این خصوصیات فردی ، اجتماعی را بیان کنیم . اما باید اذعان کنم که هرچند جامعه کنونی ژاپن رفته رفته دچار سرمایه داری غربی گردید . آموزش و پرورش ژاپن هنوز هم نتوانسته است مفاسد اجتماعی که خودبخود در نظام های سرمایه داری بوجود می آید را به کلی از بین ببرد و می توان گفت که مجموعه مفاسدی که در        جامعه های غربی سرمایه داری به عیان مشاهده می گردد ، در جامعه ژاپن به صورت جوانه های ناپیدا و مخفی و یا به شکل عیان به چشم می خورد و برنامه های رادیو و تلویزیون و دیگر وسایل ارتباط جمعی خاصه مجلات و روزنامه های خاص در تقویت و اشاعه آن در بین جوانان بسیار فعال هستند ، بدیهی است خصوصیاتی که در ذیل آمده است عموماً به نکات مثبت اشاره شده است ولی به این معنا نیست که کشور ژاپن هیچ مشکلی ندارد بلکه چون ذکر علل پیشرفت مادی و فنی ژاپن مورد نظر بوده است فقط به موارد مثبت اشاره شده است .

توضیح ساختار نظام آموزش و پرورش ژاپن

آموزش قبل از دبستان

سن ورود به آموزش کودکستانی 3 تا 5 سالگی است که اجباری نمی باشد . کودکستان ها تحت نظارت مقامات محلی و ملی قراردارند . در سال 1985م ـ نسبت کودکستان های دارای کودک 5 ساله بالغ بر 7/63 درصد بوده است که از سال 1974م ـ در حدود 61 تا 64% ثابت مانده است . برنامه های دوره آموزش قبل از دبستان و تعیین ضوابط آن توسط وزارت آموزش و پرورش ، علوم و فرهنگ صورت می گیرد . تعداد ساعات استاندارد روزانه در کودکستان ها 4 ساعت است که هر کودکستان موظف است در طول سال 137 نوع برنامه آموزشی در شش زمینه داشته باشد کودکستان ها توسط بخش خصوصی یا شهرداری ها اداره می شود و کودکستان های شهرداری ها به تناسب درآمد اولیاء از کودک شهریه دریافت می کنند که میزان آن در توکیو برای خانواده عضو سفارت 8000 ین در ماه است .

آموزش ابتدایی

آموزش ابتدایی در ژاپن از سن 6 سالگی آغاز می شود و 6 سال به طول می انجامد و همه کودکان 6 تا 12 ساله را دربرمی گیرد ـ چارچوب کلی برنامه های درسی این دوره از آموزش توسط وزارت آموزش و پرورش علوم و فرهنگ ژاپن تعیین می شود و بطورکلی به 3 گروه تقسیم شده اند :

• مواد عمومی
• آموزش های اخلاقی
• فعالیت های خاص غیردرسی

تنگناها و مشکلات آموزش و پرورش ژاپن

در پایان باید گفت که هرچند آموزش و پرورش ژاپن با بافت کنونی مسئولیت آموزش و پرورش میلیون ها دانش آموز را به عهده دارد اما خالی از عیب نیست و مشکلات و تنگناهایی را پیش رو دارد که می توان بطور اختصار بر بعضی از آنها اشاره نمود .

1. تاکید بیش از حد بر حفظ کردن دروس کلاسی که مانع رشد تفکر و قضاوت مستقل و قدرت ابتکار دانش آموزان شده است .
2. یکنواختی و ساختار خشک عملیات نظام آموزشی باعث بروز پدیده های نامطلوبی
   شده است .
3. در سالهای اخیر رقابت برای ورود به دانشگاهها بسیار شدت یافته است و براثر آن
   « وضعیت آشفتگی » در آموزش و پرورش دیده می شود .
4. رشد اقتصادی سریع باعث توسعه کمی آموزش و پرورش شده است و براثر آن در ارزشیابی فرد بیش از حد به سوابق علمی او اهمیت داده می شود .
5. معلمین با همه تلاشی که به عمل می آورند ، در پاره ای موارد فاقد صلاحیت فنی یا عمومی لازم برای این حرفه می باشند .
6. در حال حاضر برنامه مدارس غالباً به جای آنکه بر محور دانش آموز تنظیم گردد بر محور تفکرات معلم برگزار می شود .
7. با توجه به تحولات زندگی ، برخی والدین در برخورد با مسائل آموزشی فرزندانشان افراط و تفریط می کنند و یا اصلاً دخالتی نمی کنند .
8. با همه فوائد رادیو و تلویزیون و مطبوعات توسعه این مجموعه عوامل ، اثرات منفی و مضری بر آموزش کودکان و نوجوانان گذاشته است .
9. بر اثر گسترش علوم و تکنولوژی ، عقاید مادی و دنیامدارانه بیشتر شیوع یافته و تاکید بیشتری بر ارزشهای مادی و قابل محاسبه و برداشت های تجربی و ملموس گذاشته شده است .

[1] – از کتاب گیتاشناسی کشورها
[2] – از نشریه شماره 1 تا 6 « پژوهش و توسعه » در رابطه با آموزش و پرورش ژاپن .

• مقدمه ۱
• قسمت اول
• آشنایی مختصر با وضعیت جغرافیایی ژاپن ۴
• آشنایی مختصر با وضعیت تاریخی ژاپن . ۶
• آشنایی مختصر با خصوصیات فردی اجتماعی ژاپن . ۷
• قسمت دوم
• آموزش و پرورش ژاپن در گذشته ۱۱
• آموزش و پرورش ژاپن در عصر می جی ۱۳
• قسمت سوم
• آموزش و پرورش ژاپن بعد از عصر می جی . ۲۰
• آموزش و پرورش ژاپن امروز – نوین . ۲۱
• بخش اول : ساختار نظام آموزشی ژاپن . ۲۳
• بخش دوم : تربیت معلم در نظام آموزشی ژاپن ۳۳
• بخش سوم : دانشگاهها و موسسات آموزش عالی . ۳۷
• بخش چهارم : نقش رادیو و تلویزیون در نظام آموزشی ۳۹
• بخش پنجم : مشکلات و تنگناهای نظام آموزش و پرورش ژاپن . ۴۲
• منابع و مآخذ . ۴۵

منابع

1. آموزش و پرورش در ژاپن و استرالیا ـ تدوین : عبدالحسین نفیسی ـ ناشر : معاونت امور اجتماعی و مدیریت آموزش و پرورش عمومی و فنی حرفه ای ـ چاپ دوم ـ اسفند 1366
2. کتاب تعلیم و تربیت جهانی در قرن بیستم ـ ترجمه و تالیف : امان الله صفوی ـ
   ناشر : انتشارات قطره ـ 1372
3. کتاب تاریخ جهانی آموزش و پرورش ـ جلد اول ـ تالیف : گاستون میالاره ـ ژان ویان ـ ترجمه : محمدرضا شجاع رضوی ـ انتشارات : آستان قدس رضوی ـ 1370
4. روزنامه کیهان مورخ سیزدهم دی ماه 1365
5. کتاب جامعه و آموزش و پرورش .