اصول تربیت از دیدگاه اسلام و ویژگی‏ های حاکم بر اصول تربیتی

وجود اصول و قواعد کلّى در مناسبات انسانى و مرجعیت آن براى تفسیر رفتارها آن‏چنان آشکار است که غالباً نیازى به بیان تشریحى آن وجود ندارد. بدیهى است که هیچ کنش و واکنش انسانى نمى ‏تواند در خلا و بدون ضابطه‏اى مشخص آغاز، و بى‏هدف پایان پذیرد. رفتارهاى یکسان زیادى مى‏ توان یافت که خاستگاه واحدى ندارند؛ به منظور متفاوتى انجام مى‏شوند و احتمالاً نتایج مختلفى نیز به بار مى ‏آورند.

امر تربیت که یکى از زمینه‏ هاى مهم در مناسبات انسانى است نیز از این قاعده مستثنا نیست. نحله‏ها و مکاتب تربیتى هیچ‏گاه خود را فارغ از چارچوب‏هاى بنیادین و اصول نظرى معرفى نمى ‏کنند. حتى مکتب‏ هایى چون رفتارگرایى، که بر رفتار تاکید مى‏کنند و اهداف کلى و آرمانى را چندان قابل مطالعه و تحقیق نمى‏دانند، نیز هرگز ادعایى در شکستن حصر قواعد و اصول کلى حاکم بر رفتار را ندارند؛ چرا که پذیرش همین قواعد و اصول کلى سبب امتیاز و تشخیص مکاتب تربیتى و جدایى آنها از یکدیگر مى‏ شود. آنچه همه، بر سر آن اتفاق نظر دارند داشتن هدف و روش هاى متناسب با آن است. انتخاب هدف هاى تربیتى ریشه در نوع انسان‏ شناسى مختلف دارد و هدفها، تعیین‏کننده نوع روشهاى تربیتى‏اند. بنابراین، مى‏ توان هماهنگى اصول را با مبانى انسان‏شناسى از طریق هدف و غایت‏ شناسى کاملاً توجیه کرد. به بیانى واضحتر منشا انشقاق اصول، اهدافى است که همواره از زوایاى درک موقعیت انسان در جهان بر اساس رویکردهاى گوناگون به او و جهان دریافت شده است. با توجه به آنچه بیان شد، حداقل مفاهیمى که در دستور کار هر مکتب تربیتى قرار مى‏گیرد عبارت است از: مبنا، هدف، اصل و روش. شناخت مفاهیم مزبور و درک نحوه ارتباط آنها نسبت به یکدیگر و کارکرد متمایز هر یک در زمینه‏ى تربیت، ما را به ساخت چارچوب یا نظام تربیتىِ مشخص رهنمون مى‏سازد؛ چارچوبى که فرایند تربیت در آن آغاز، و به سرانجامى متناسب با شاخص‏ هاى آن، نایل مى ‏شود.

• چکیده
• مقدمه
• مفهوم «اصل» در قلمرو تربیت
• ضرورت و فایده‏ ى اصل تربیتى
• ویژگی‏ هاى حاکم بر اصول تربیتى
• ارتباط اصول با دیگر عناصر نظام تربیتى
• منابع اکتشاف اصول تربیت اسلامى
• اصول تربیت
• ۱. اصل خدا محورى
• ۲. اصل تعبّدمدارى
• ۳. متربى ‏محورى
• ۴. زندگى محورى
• ۵. فردمحورى
• ۶. عمل‏گرایى
• ۷. اخلاق‏مدارى
• ۸. سعى‏ محورى
• ۹. اعتدال ‏گرایى
• ۱۰. محبت ‏محورى
• ۱۱. نظارت ‏مدارى
• ۱۲. خوف و رجا
• ۱۳. مرگ‏ اندیشى (فناپذیرى دنیوى)
• ۱۴. آرمان ‏گرایى
• ۱۵. آخرت ‏اندیشى
• منابع

منابع

1. قرآن کریم
2. نهج‏ البلاغه، تهران، شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1373.
3. ابن فارسى، احمد. 1410 ق، معجم مقائیس اللغه، [بى‏جا] الدار الاسلامیه.
4. ابن منظور. 1408 ق، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربى.
5. استیس، والتر. 1377، دین و نگرش نوین، ترجمه احمدرضا جلیلى، تهران، انتشارات حکمت.
6. اعتمادى، میرزا آقا. 1376، اصول و فنون آموزش و پرورش، تهران، آواى نور.
7. باقرى، خسرو. 1368، نگاهى دوباره به تربیت اسلامى، تهران، سازمان پژوهش و برنامه‏ریزى آموزشى وزارت آموزش و پرورش
8. جیمز، ویلیام. 1367، دین و روان، ترجمه مهدى قائینى، قم، دارالفکر.
9. درایتى، مصطفى، معجم الفاظ غرر الحکم و درر الکلم، 1372، قم، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه.
10. زاهدى، مرتضى. 1375، فلسفه تربیت و فعالیت های تربیتى، تهران، آواى نور.
11. شاتو، ژان. 1369، مربیان بزرگ، ترجمه غلامحسین شکوهى، تهران، دانشگاه تهران.
12. شریعتمدارى، على. 1367، اصول و فلسفه تعلیم و تربیت، تهران، امیرکبیر.
13. شکوهى، غلامحسین. 1367، تعلیم و تربیت و مراحل آن، مشهد، آستان قدس رضوى.
14. شکوهى، غلامحسین. 1368، مبانى و اصول آموزش و پرورش.
15. الصطفوى، حسن. مقدمه حول کتاب المصباح الشریعه، 1379، تهران، مرکز نشر کتاب.