تاثیر روش های آموزش ناشنوایان در پیشرفت تحصیلی

آموزش زبان به ناشنوایان مطمئناً یکی از بزرگترین تلاش های آموزشی است .  زبان از مهمترین چیزهایی است که ما یاد می گیریم ، در عین حال خردسالان شنوا زبان را به شکل عملی وبدون آموزش فرا می گیرند . در این امر موقعیت برای کودک ناشنوا پیچیده تر است زیرا او نمی شنوند وزبانش به طور طبیعی رشد نمی کند . کودک ناشنوا به تعلیم وتربیت ی خاص نیاز دارد .ما باید چشمهایش را جانشین گوشهایش بکنیم ومتاسفانه چشم به اندازه گوش در فراگیری زبان موثر نیست . همچنین باید نقش والدین را در آموزش فرزندانشان دوباره سازماندهی کنیم . همۀ والدین معلم هستند وهمۀ بچه ها از والدین خود چیزهایی یاد می گیرند ولی والدین یک کودک ناشنوا دریاری کودک شان برای فراگیری زبان نقش بسیار ویژه ای دارند همان طور که خانم اسپنسر تریسی ، بنیان گذار کلینیک جان ترسی ، متذکر می شود : «یک کودک ناشنوا به کسی نیاز دارد که با او صحبت کند ، به چیزی نیاز دارد که درباره اش صحبت کند وبه رغبتی برای صحبت کردن نیاز دارد» موجه ترین کسانی که می توانند به رشد زبان کودک کمک کنند والدین هستند زیرا آنها بیشتر از هر کس دیگری به فرزندشان علاقمندند وبیش از هرکس دیگری در دسترس کودک قرار دارند .

خلاصه تحقیق :

• فصل اول : که بیان مسئله نام دارد از عنوان ویک مقدمه تشکیل شده است . … در قسمت مقدمه با یک دید کلی به تعریف ناشنوایی وروشهای آموزشی پرداخته شده ودر قسمت بعد توضیح اهمیت مساله از دیدگاه اجتماعی پرداخته وسپس اهداف کلی وجزیی آن را توضیح داده شده وبعد از آن فرضیه های پژوهش وهمچنین محدودیتها واصطلاحات ومفاهیم خاص بیان شده است .
• فصل دوم : که (ادبیات تحقیق) نام دارد ابتدا به بررسی پیشینه تحقیق پرداخته وپس از آن تعریفی از ناشنوایی ، علل ناشنوایی ، انواع ناشنوایی وروش های آموزش به ناشنوایان وهمچنین ناشنوایی ، طرق سنجش شنوایی وهمچنین مشاوره با والدین کودکان ناشنوا توضیح داده شده است .
• فصل سوم : که در آن جامعه آماری ، نمونه آماری ، روش نمونه گیری وابزارهای اندازه گیری وروشهای گردآوری داده ها آورده شده است .
• فصل چهارم : که یافته های پژوهش نام دارد . جداول ، نمودارها وتحلیل داده ها صورت گرفته است .
• فصل پنجم : که آن نتیجه گیری صورت گرفته است وهمچنین فهرست منابع ونمونه ای از پرسشنامه آورده شده است .

مقدمه

یکی از اهداف نمایی و نهایی آموزش و پرورش استثنایی در همه جوامع انسانی رسیدن به این مرحله از توسعه است که هیچ کودک استثنایی بدون آموزش وهیچ کودک ناشنوا بدون کلام نماند . برای پر کردن شکاف بین دنیای صامت ناشنوایان ودنیای ناطق شنوایان راهی جز شکستن دیوار سکوت وآزاد کردن ناشنوایان از دنیای خاموش نیست و این مهم عملی نخواهد شد مگر با استفاده از گفتار خوانی ، تکلم ، سخن گفتن و به کار گیری ضمنی کلمات یعنی الفاظ و بهره گیری از قوه منطق و قدرت بیان ، که تعطیل کردن و عدم به کارگیری آن خود یک ضایعه جبران ناپذیر و مخالف قوانین رشد و مشیت الهی است این نوشته با سخن نغز موفق ترین استثنایی (هلن کلر) به پایان می بریم که در کتاب «زندگی من» معترضانه و دردمندانه می نویسد : سخن گفتن حق هر کودک است از جمله ناشنوایان است وکسی نباید به خودش اجازه دهد این حق طبیعی و قانونی را از او بگیرد .

بیان مسئله

انسان به چند جهت اشرف مخلوقات لقب گرفته . تعقل ، تفکر وتجسم از جمله صفاتی هستند که انسان را نسبت به حیوانات ممتاز ساخته است . راست قامتی ، یکی دیگر از امتیازاتی است که پیشرفت بشر را سبب گردیده است زیرا به خاطر راست قامتی وآزادبودن دست ها انسان می تواند از دستان خود در سازندگی وبه کارگیری ابزارهای مختلف استفاده کند سخن گویی نیز یکی از مشخصات ممتاز بشری است . انسان به وسیله تکلم بادیگر افراد جامعه رابطه برقرار می کند می فهمد ومی فهماند ودانستنیهای خود را به دیگران می آموزد واین آموخته ها را به صورت مکتوب به نسلهای دیگر منتقل می کند پس به جا وشایسته است اگر گفتار وتکلم را یکی از مواهب بشری بدانیم وقبول کنیم که تمدن امروزه بشر از جهاتی بسیار مدیون این موهبت است لذا هر کودک تاآنجا که ممکن است باید از حق بشری برخوردار گردد . تا در این پیشرفت تمدن از دیگران عقب نماند واز آنجا که نقص شنوایی برتکلم اثر می گذارد یکی از معلولیتهای مهم به شمار می رود وبا توجه به اینکه شیوه های جدید تعلیم وتربیت به ناشنوایان نیز می توان طریقه تکلم را آموخت پس وظیفه ماست تا با استفاده از مجموعه تدابیر وامکانات روشهای موجود از جمله لب خوانی استفاده از خواص اصوات زبان وباقیمانده شنوایی تا حد امکان در تکلم هر چه بهتر کودکان ناشنوا بکوشیم تا آنان هم بتوانند با دیگر افراد جامعه مراوده برقرار نمایند واز امکانات بهتری برای زندگی برخوردار گردند . پس باید قبول کنیم که در صورت شناخت توانائیهای افراد ناشنوا وبا توجه به خصوصیت آنان می توان از طریق تعالیم لازم ، از این گروه نه تنها انسانهای خودکفا بلکه افراد مفید وموثر به حال جامعه با بازده اقتصادی کافی تربیت نمود ولی با این همه این حقیقت را باید پذیرفت که هر معلولیتی از جمله ناشنوایی در رابطه با جامعه محدودیتهای را سبب می گردد که هر چند جامعه با خصوصیات فردی واجتماعی این گروه ها بیشتر آشنا باشد این محدودیتها کمتر خواهد بود امید است که تحقیقات آینده در این زمینه پرتو بیشتری برمسئله بیفکند .

اهمیت موضوع تحقیق :

کودکان استثنایی نیز همانند دیگر کودکان انسانهایی هستند که باید از حقوق خاص خود برخوردار شوند . تلاش ما جهت احقاق حقوق آنها در واقع نه اظهار لطف نسبت به آنان بلکه انجام یک وظیفه است ونسل کنونی وارشادین چندین هزار ساله است که بشریت نسبت به این کودکان وارد حال اگر برای افراد از جان نیز مایه بگذاریم سزاوار خواهد بود .

گرچه هزاران سال است که کودکان استثنایی به عنوان جزیی جدا ناپذیر از زندگی اجتماعی ما حضور داشته اند با این که سابقۀ تعلیم وتربیت به قدمت حیات بشری بوده است متاسفانه در کشور ما سابقه آموزش رسمی برای کودکان تنها به چند دهۀ اخیر محدود می شود .

تشخیص به موقع وزود اهمیت به سزایی دارد زیرا با استفاده از وسایل وابزار افزایش نیروی امواج ، باقیمانده شنوایی به کار گرفته می شود ودر نتیجه گفتار می تواند در سن معمول آموخته شود . باید این نکته قویاً واقع شود که کودک دچار نقص شنوایی خود نمی تواند بداند که قادر به شنیدن نیست واین وظیفه پزشکان ومعلمان است که به موقع تشخیص لازم را بدهند وبا توجه به اهمیت موضوع همۀ دست اندرکاران تعلیم وتربیت نیز می بایست از مجموعه تدابیر وامکانات آموزشی موجود در جامعه استفاده کنند تا حتی الامکان در تکلم هر چه بهتر کودکان ناشنوا بکوشند تا آنان هم بتوانند مانند دیگران با افراد جامعه مراوده برقرار نمایند واز امکانات بهتری برای زندگی برخوردار گردند .

اهداف تحقیق :

اهداف کلی :

بررسی تاثیر روشهای آموزشی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ناشنوا

اهداف جزیی :

1. شناخت روش هایی که باعث پیشرفت بهتر و آسانتر دانش آموزان ناشنوا می شود
2. استفاده از این روش ها در پیشرفت تحصیلی
3. استفاده از این روش در ارتباط با اعضاء جامعه.

فرضیه :

1. بین روش اشاره و میزان پیشرفت تحصیلی ناشنوایان رابطه وجود دارد .
2. بین ترکیب روش های مختلف آموزشی و پیشرفت تحصیلی ناشنوایان رابطه وجود دارد .
3. بین مشاوره با اولیاء دانش آموزان ناشنوا و پیشرفت تحصیلی شان رابطه وجود دارد .
4. بین عوامل مادرزادی و عوامل ناشنوایی رابطه وجود دارد .
5. بین روش لب خوانی یا گفتار خوانی و پیشرفت تحصیلی رابطه وجود دارد .

محدودیت های پژوهش :

البته هر تحقیقی که صورت می گیرد به دنبال خود محدودیت ها و تنگناهایی را ایجاد می کند

محدودیت هایی که در این تحقیق وجود داشت :

1. عدم دسترسی آسان به منابع و کتب
2. عدم همکاری بعضی از مسئولین
3. عدم آشنایی مسئولین اداره آموزش و پرورش در ارتباط با تحقیقات دانشجویی
4. عدم وجود دستورالعملی ثابت در ادارات آموزش وپرورش.

تعریف اصطلاحات و مفاهیم خاص

• زبـان :  مجموعه ای است که از کلمات و روشهای ترکیب کلمات که بوسیله تعداد قابل توجهی از افراد فهمیده و به کار گرفته می شود
• زبان دریافتی : مربوط به فراگیری و فهم زبان است
• زبان بیانی :  مربوط به کاربرد زبان به طریق ی معنادار است (آنچه می گوییم )
• نمادهای کلامی (Verbal Symbols) : نمادهای نوشتاری ، صوتی یا حرکات و اشاراتی هستند که برای بیان مفهومی خاص در ارتباط بین انسانها به کار می رود .
• لب خوانی (Lipreading ) :  به عنوان یک اصطلاح ساده تر برای ادراک گفتار است که نه تنها اطلاعات به دست آمده از حرکات لب بلکه اطلاعات حاصله از بیان چهره ای را نیز شامل می شود .
• روش ارتباط کلی (Total – Communication approach) : روشی که برای اندازه گیری میزان نقص شنوایی به کار می رود و ترکیبی از تکنیکهای دستی و زبانی است .
• گفتارخوانی :  روشی است که در آن به کودک می آموزند تا به جای لب خوانی از مجموعه ای از اطلاعات بصری برای فهم آنچه به او گفته می شود استفاده کند .
• لب خوانی :  روشهای برای همراه کردن لب خوانی با قواعد دستی را شامل می شود .

صحبت با انگشتان (صحبت انگشتی) شامل اشکال مختلف دستی که در کشورهای مختلف رایج است. اشارات شامل زبان اشاره و روشهای طراحی شده که نماینده زبان گفتاری است .

بررسی ادبیات تحقیق

سابقه تاریخی تعلیم و تربیت استثنایی :

تعلیم و تربیت این گونه کودکان سابقه زیادی در مقایسه با خلقت انسان ندارد اگر چه در مواردی برای برخی از گروههای استثنایی از جمله ناشنوایان در قرون یازده ودوازده میلادی کوششهایی به عمل آمده ولی به طور قاطع و کامل تعلیم و تربیت گروههای مختلف کودکان استثنایی به صورت جدی از اواخر قرن هجده و شاید بهتر بگوییم از آغاز قرن نوزدهم میلادی آغاز شده است .

جین گاسپارد ایتارد پزشک فرانسوی باید به عنوان یکی از پیشکسوتان در این راه نام برد ازمون کشوری اولین زنی که در ایتالیا موفق به اخذ درجه دکتری پزشکی گردید به عنوان یکی از متخصصان تعلیم و تربیت کودکان عقب مانده ذهنی نیز نام برد . تئوریهای وی در دهۀ 1960 تا 1970 در بسیاری از مراکز آموزشی اروپا و آمریکا مورد استفاده قرار گرفت .

از جمله دیگر کسانی که در آموزش و پرورش کودکان استثنایی خدماتی ارزنده نموده اند از ساموئل هو نیز می توان نام برد بخصوص در زمینۀ ناشنوایی .

توماس پکنیز گلودت در آغاز با دیدن دوشیزه ناشنوایی علاقمند به تعلیم وتربیت وکمک به وی گردید سپس برای تحقیق بیشتر به اروپا رفت وپس از بازگشت در سال 1817 م اولین مدرسه آمریکایی ناشنوایان را در آمریکا تاسیس کرد .

لویی بریل فرانسوی در سال 1809 متولد شد وی در هفت سالگی بینایی خود را از دست داد .

دکتر جان بولورا اولین نویسنده انگلیسی است که مطالبی دربارۀ مشکلات شنوایی نگاشته است نامبرده یکی از پیشقدمان است که فکر ایجاد مدرسه ناشنوایان را در سر پرورده است ولی به طور کلی مدرسه واقعی برای این گروه تا قرن 18 تشکیل نگردید .

در سال 1775 دلپی اولین مدرسه ملی کرولال ها را در فرانسه تاسیس نمود در ابتدا روش مختلط را پیش گرفت ولی بعد از مدتی به علت کثرت دانش آموز قادر نبود تمامی شاگردان را تلفظ و تکلم بیاموزد لذا به ناچار تکلم را از برنامه کار خود حذف نمود و فقط با روش اشاره به کار خود ادامه داد به وی القاب مختلفی از قبیل پیشوای کرولال ها یا پدر متد اشاره داده اند ومکتب اشاره او را مکتب فرانسوی نیز می گویند . او از جمله کسانی بود که زحمات زیادی برای طبقه ناشنوا کشید .

به خصوص خدمات وی از نقطه نظر شناسایی این گروه به عنوان یک طبقه از طبقات اجتماعی شایسته تحسین کرد .

در سال 1880 در شهر میلان ایتالیا یک کنفرانس بین المللی به منظور بحث درباره روشهای موجود در تعلیم ناشنایان تشکیل گردید .

در همین کنفرانس بود که اکثریت قریب به اتفاق شرکت کنندگان تصویب نمودند که روش تکلم بهترین و مفیدترین روش شناخته شده در تعلیم ناشنوایان است و باید بر هر روش دیگر مقدم شناخته شود .

سابقه تعلیم و تربیت ناشنوایان در ایران :

مدارک موجود در تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا در ایران به حدود اولین دهه سال 1300 شمسی مربوط می گردد در حالی که جبار باغچه بان را باید اولین موسس مدرسه ناشنوایان در ایران دانست نام ذبیح الله بهورز را به عنوان آغازگر تعلیم به ناشنوایان و بخصوص انتشار مطالبی در مورد ناشنوایان نباید فراموش کرد . در طی چهل سال از ایجاد اولین مدرسه ناشنوایی در ایران پیشرفتهای بسیاری در زمینه آموزش وپرورش نابینایان انجام پذیرفت .

مدارس تبریز ، گلبیدی اصفهان ، منصوری ، نظام صافی و مجتمع آموزشی ناشنوایان نیمروز در تهران از جمله مدارسی هستند که در طی 40 سال اخیر و قبل از ایجاد دفتر برنامه ریزی آموزشی استثنایی بنیان یافتند کانون کرولال های ایران یکی از موسسات اولیه ای است که در جهت امور رفاهی و اجتماعی ناشنوایان قدم برمی دارد این کانون در سال 1339 توسط خود ناشنوایان ایجاد گردیده وحمایت از تمامی افراد ناشنوا را در تمام مراحل به عهده گرفته است .

از آنجا که تمامی اعضای اصلی و همچنین هیئت مدیره این کانون را افراد ناشنوا تشکیل می دهند یکی از موسسات کم نظیر نه تنها در ایران بلکه در جهان است .

سابقه تاریخی تعلیم و تربیت ناشنوایان :

کوشش در راه خدمت به گروهی از انواع بشر که فاقد یکی از مهمترین حواس انسانی می باشند همواره مورد نظر دانشمندان ، پزشکان ، معلمان ، علمای اقتصاد و بالاخره مردان راه خدا بوده است .

اولین مدرک تاریخی که از تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا در دست است مربوط به سال 691 میلادی است چند سال بعد نیز در ایتالیا شخصی به نام کاسترو اقدام به تعلیم کودکان ناشنوا کرد .

کاردانو پزشک معروف قرن 16 م اقدام به پیدا کردن الفبای مخصوصی برای تعلیم ناشنوایان نمود او متد اشاره را توام با تکلم به شاگردان خود عرضه داشت .

در حالی که در قرون 16 میلادی بسیاری از کشورهای اروپایی تازه شروع به اقداماتی در زمینه باسواد کردن ناشنوایان نموده بودند اسپانیا اولین قدمهایی را در این راه برداشته بودند و یکی از پرچمداران تعلیم و تربیت ناشنوایان به شمار می رفت .

در سال 1620 برای اولین بار کتاب الفبای سهل و آسان و روش تعلیم و گفتار به ناشنوایان در شهر مادرید اسپانیا انتشار یافت .

نویسنده کتاب جان پابلو روش اشاره را در تعلیم و تربیت ناشنوایان تحریم نمود و روش تکلم موثر و مفید دانست . وی اولین کسی است که از لب خوانی در تعلیم ناشنوایان نام می برد و حتی آن را هنر لب خوانی می نامد .

تعریفی بر ناشنوایی :

ناشنوا کسی است که مقدار باقیمانده شنوایی او برای فراگیری زبان از طریق شنوایی استمرار تکلم طبیعی و فراگیری مطالب از راه گوش کافی نباشد لذا برای یادگیری نیاز به روشهای خاص وبرنامه ریزی ویژه داشته باشد بر طبق یکی از آخرین نظریه ها ناشنوایان با توجه به میزان باقیمانده شنوایی به چهار گروه تقسیم می گردند .

1. ناشنوایی مطلق (Profound ) که بیش از 85 تا 90 دسی بل از شنوایی خود را از دست داده اند .
2. ناشنوایی حاد (Serere ) که حدود 70 تا 84 دسی بل از شنوایی خود را از دست داده اند .
3. گروه ناشنوایان ملایم (Moderate ) که حدود 55 تا 69 دسی بل از شنوایی خود را از دست داده اند.
4. ناشنوایی خفیف (Mild ) که حدود 25 تا 54 دسی بل در آن کمبود شنوایی محسوس است .

بحث و نتیجه گیری

علاوه بر آنچه که در قسمت اهمیت و ضرورت موضوع مورد پژوهش به طور مفصل پرداخته شد در این فصل یادآور می شویم که با توجه به تحقیق انجام گرفته به این نتیجه می رسیم که همه دست اندرکاران تعلیم و تربیت استثنایی که با این گونه دانش آموزان سروکار دارند باید بدانند روشهای آموزشی که برای ناشنوایان به کار برده می شود هر یک در جای خود مفید وموثر می باشد هر چند ممکن است یکی از این روش ها بر دیگری ارجحیت داشته و موثرتر باشد اما ترکیب این روش ها و استفاده به جا از آن ها در موقعیت های مختلف آموزشی تاثیر زیادی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ناشنوا داشته باشد هر چند اقدامات موثری در رابطه با تاثیر آموزش ناشنوایان انجام گرفته اما آموزش و پرورش باید آنقدر انعطاف پیدا کرده تا بتواند برای تفاوتهایی که افراد استثنایی دارند ارزش قائل شود تا هر فرد استثنایی به حداکثر رشد ذهنی روانی و جسمی متناسب با توانایی هایش برسد و دیگر نیازی به برچسب استثنایی زدن به آنان نیز نخواهد بود و همچنین تحقیقات صورت گرفته و مصاحبه با دبیران دانش آموزان ناشنوا و تکمیل پرسشنامه توسط آنان به این نتیجه رسیدیم که روش لب خوانی یکی از موثرترین و پرکاربردترین روش در بین مدارس و آموزش ناشنوایان می باشد زیرا از این طریق آسانتر می توانند مقصود خود را به دیگران انتقال داده و همچنین افراد دیگر نیز با آنان ارتباط برقرار کنند .

پیشنهادها

برگزاری کلاس های آموزشی برای والدین . چون بیشتر وقت دانش آموز ناشنوا در خانه می گذرد ، آموزش پدر و مادر می تواند خیلی موثر باشد . همچنین برگزاری مرتب جلسات هفتگی و پیگیری منظم آن . در ارتباط خانه ومدرسه می تواند مفید باشد . دادن تکالیف درسی به صورت تکمیلی و راهنمایی خواستن از اولیاء نیز راه دیگری برای برقراری ارتباط با والدین این دانش آموزان می باشد . استفاده بیشتر از وسایل کمک آموزشی . برگزاری دوره ها و کلاس های ضمن خدمت . تشویق بیشتر معلمین این دانش آموزان نیز می تواند موثر باشد و کارایی آنان را افزایش دهد . کوشش شود از معلمینی در این مدارس استفاده شود که به کار با این دانش آموزان بسیار علاقمند بوده وپرحوصله ومهربان باشند و ایجاد علاقه و انگیزه در کودک نمایند .

سعی شود از معلم ثابت در طول سال تحصیلی استفاده شود واز جابجایی معلمین در طول سال تحصیلی جلوگیری نمایند . اولیاء مدرسه نظارت دقیقی بر حضور وغیاب دانش آموزان داشته باشند واز مشاورین کارآزموده استفاده نمایند .

• پیشگفتار 1
• خلاصه تحقیق 3

فصل اول : طرح تحقیق

• مقدمه 5
• بیان مسئله 7
• اهمیت مسئله 9
• اهداف تحقیق 11
• فرضیه 12
• محدودیتها 13
• تعریف اصطلاحات و مفاهیم خاص 14

فصل دوم : بررسی ادبیات تحقیق 16

• تاریخچه
• سابقه تعلیم و تربیت ناشنوایان در ایران 18
• سابقه تاریخی تعلیم و تربیت ناشنوایان 21
• تعریفی بر ناشنوایی 23
• علل ناشنوایی 24
• طرق های سنجش شنوایی 32
• انواع ناشنوایی 35
• روش های آموزش زبان به ناشنوایان 37
• چند نکته در مورد لب خوانی 41
• شیوع ناشنوایی 43
• مشاوره با والدین کودکان ناشنوا 44

فصل سوم : روش پژوهش 46

• جامعه و نمونه آماری
• روش نمونه گیری
• ابزار اندازه گیری روش گردآوری داده ها 46

فصل چهارم : یافته های پژوهش 48

فصل پنجم : بحث و تفسیر 52

• بحث و نتیجه گیری 61
• پیشنهادها  63
• پرسشنامه 64
• فهرست منابع 68
• ضمائم

منابع

1. آر.دی ساویج –ال . ایوانز- جی اف – ساویج . روانشناس ارتباط با کودکان ناشنوا . مترجم شرمین خزائلی . انتشارات آستان قدس رضوی . معاونت فرهنگی 1371
2. دانیل پی هالاهان . جیمز ام . کافمن – کودکان استثنایی (مقدمه ای بر آموزشهای ویژه . مترجم مجتبی جوادیان . انتشارات آستان قدس رضوی – تاریخ انتشار . چاپ اول 1371
3. کودکان استثنایی – تالیف محمود پاکزاد . تهران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی – سازمان چاپ و انتشارات 1376
4. کودکان استثنایی . مشاوره خانواده . مترجم نرگس ادیب سرشکی
5. مجله تعلیم و تربیت استثنایی اسفند 74 – شماره 6 احمد امیدوار
6. روزنامه همشهری – سال هفتم – 24 اسفند 75
7. حاج بابایی . مرتضی دهقانی . هشتمین . یاور 1372
8. مولف . دکتر پرویز شریفی درآمدی – روانشناسی کودکان استثنایی
9. ترجمه تالیف از کینیک جان تریسی
10. دکتر غلامعلی افروز – مقدمه ای بر روانشناسی کودکان استثنایی
11. دکتر بهروز میلانی فر – روانشناس کودکان و نوجوانان
12. فری اس تی دول . ترجمه حمیده طباطبایی راهنمایی آموزش زبان به ناشنوایان