نقاط قوت و ضعف آموزش الکترونیک

امروز دیگر ساختار و فرایند سنتی آموزش جوابگوی نیازهای جوامع انسانی در عصر اینترنت نیست چرا که از سالهای آغازین قرن بیست و یکم، هر یک سال ونیم، یکبار قلمرو دانش بشری بیش از دو برابر می شود تا آنجا که تغییرات علمی، فرمهای سریع و ناپیوسته قرن گذشته را پشت سر می گذارد و جهش گونه رخ می دهند. در چنین شرایطی است که افراد جامعه برای هماهنگی با تغییرات دائمی و شتابان پیرامون خود به آموزشهای مدرن نیاز فزاینده ای پیدا می کنند.

مدت زمانی نیست که صحبت از آموزش الکترونیک یا به تعبیری آموزش بر مبنای رایانه در کشورمان مطرح شده است. آنچه که همواره مورد پرسش مسئولان و صاحبنظران مسائل آموزشی و مدیریتی کشور بوده است، چگونگی راه اندازی این نوع آموزش در نظام آموزش عالی، صنایع و سازمانهای مربوط است، زیرا نتایج حاصل از مقایسه آموزشهای الکترونیک با شیوه های سنتی آمـــوزش که منحصر به کلاس درس، ابزارهای ابتدایی آموزش و شیوه معلم محور است نشـان می دهد که مزیتها و قابلیتهای آموزش برمبنای رایانه ها و اینترنت بسیار کارا، علمی، ســریع و کم هزینه تر می باشد. همین نتایج، اکثر جوامع را تشویق به راه اندازی مدارس و دانشگاههای اینترنتی و نیز سازمانهای مجازی کرده است تا سازمانها و مراکز علمی آنها به صورت ONLINE در شبکه ای گسترده به امر آموزش از راه دور بپردازند.

تحقیقاتی که در زمینه آموزشهای الکترونیک انجام شده است نشان می دهد که آغاز این شیوه جدید آموزشی به سالهای دهه 1970 میلادی باز می گردد. ورود رایانه های شخصی طی آن دهه به بـــازارها و گسترش بسیار سریع استفاده از آنها بر توسعه این تحقیقات افزوده است. اما توسعه واقعی روش آمـــوزش الکترونیک از دهه 1990 به بعد همزمان با جهانی شدن شبکه اینترنت رخ داده است.

امروز دیگر ساختار و فرایند سنتی آموزش جوابگوی نیازهای جوامع انسانی در عصر اینترنت نیست چرا که از سالهای آغازین قرن بیست و یکم، هر یک سال ونیم، یکبار قلمرو دانش بشری بیش از دو برابر می شود تا آنجا که تغییرات علمی، فرمهای سریع و ناپیوسته قرن گذشته را پشت سر می گذارد و جهش گونه رخ می دهند. در چنین شرایطی است که افراد جامعه برای هماهنگی با تغییرات دائمی و شتابان پیرامون خود به آموزشهای مدرن نیاز فزاینده ای پیدا مــی کنند.

آموزش از راه دور، راه حلی برای چالشها

تغییراتی کــــه مستمراً در جامعه رخ می دهد تمامی ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده که آموزش نیز مصون از این تغییرات نبوده است. پیشرفت در فناوری های ارتباطی و افزایش افراد متقاضی آموزش، آموزش را وادار به تغییر نموده است. آموزش از راه دور به عنوان راه حلی برای این چالشها در قرن نوزدهم به وجود آمد و مسیری تکاملی را طی کرده است. آموزش از راه دور نوعی روش ارتباطی با استفاده از رسانه به منظور یادگیری سیستماتیک است که در آن فراگیر و آموزشگر در مسافتی دور از یکدیگر قرار دارند. خصوصیت عمـــــده آموزش از راه دور گفتگویی آموزشی است که نشانگر ارتباط دوطرفه و پیوسته بین فراگیر و آموزشگر است. نظام آموزش از راه دور همانند دیگر نظامهای آموزشی دارای اجزایی است. اجزای اصلی این نظام با توجه به ویژگی های خاص خود شامل:

1. کارکنان آموزشی، که آموزشگر رکن اصلی آن است.
2. موسسه آموزشی که می تواند به صورت مستقل یا مرکب باشد.
3. رسانه و مواد آموزشی است که به صورت ساده و ترکیبی وجود دارد. این رسانه ها در انواع انسانی، چاپی و الکترونیک می باشد.

امروز اعتقاد براین است که تغییرات خود نیز در حال تغییر می باشند. تغییرات کنونی به قدری سریع به وقوع می پیوندند که آنچه را که در گذشته هنجار به نظر می رسید نابود و جریانی از فرصتهای جدید به وجود می آورند آموزش نیز مصون از اثرات تغییر نیست. توسعه و استفاده از فناوری های ارتباطی در سیستم های آموزشی سازه ای برای تغییر در آموزش هستند که موجب تسهیل ارائه و دریافت برنامه های آموزشی در فواصل مکانی شده اند.

تغییر ساختار سازمانها

ضرورت بهسازی و توسعه نیروی انسانی از طریق مشارکت کارکنان در بهبود کیفیت و افزایش بازده در سازمانها از یک طرف و گذر از قرن بیستم و ظهور تکنــــولوژی اطلاعات و ره آوردهای آن از جمله مرزگستری سازمانها از طرف دیگــر، منجر به توسعه و گسترش واژه های مجازی مانند سازمان مجازی، آموزش از راه دور و… شده است که نگرشی جدید بر نقش آموزش در بهبود کیفیت در سازمانها محسوب می شود. با توجه به ضرورت بهبود کیفیت در سازمان از طریق توسعه سازمانی، تغییر ساختار سازمانها به سمت مجازی شدن، گسترش مشاغل و پیچیدگی امور، لزوم دسترسی به نرم افزارها و سخت افزارهای مربوط به تکنولوژی اطلاعات و روشهای جدید آن و تاثیر آن در فرآیند بهبود کیفیت و افزایش بازده، پذیرش آموزشهای مجازی را غیرقابل اجتناب کرده است. عمده ترین ابزار برای دستیابی به این هدف از طریق آموزش جدید بویژه چگونگی استقرار، آموزشهای ON LINE می باشد.

موسسات آموزش از راه دور در هر کشوری بنابر مقتضیات آموزشی خاص آن کشورها تاسیس شده اند. مثلاً گستردگی خاک و پراکندگی جمعیت در استرالیا و کانادا مهمترین سازه پیدایش و رواج نظام آموزش از راه دور در این کشورها است. در چین و هندوستان، تراکم جمعیت و عدم تکافوی ظرفیت موسسات آموزشی موجود و محدودیت بودجه آموزش و در آمریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان، ژاپن مساله آموزش بزرگسالان و تداوم آموزش آنان جهت آشنایی با علوم و مهارتهای جدید از جمله سازه های مهم تاسیس اینگونه موسسات آموزش از راه دور است. در پاکستان و ایران کثرت داوطلبان تحصیل در دانشگاهها، نیاز به تربیت کادر آموزشی مدارس و ایجاد فرصت ادامه تحصیل برای کارمندان و در اغلب کشورهای آفریقایی نارسایی موسسات آموزش ابتدایی، متوسطه و عالی و تنگناهای اقتصادی سبب شده است تا آموزش از راه دور به عنوان یک نظام کم هزینه، تا حدی جایگزین نظام آموزشی سنتی گردد. اهداف آموزشی از راه دور عبارتند از:

1. ایجاد فرصت برای فراگیرانی که فرصت تحصیل را از دست داده اند.
2. تقویت نیروی انسانی کارآمد از لحاظ علمی و فنی.
3. بهبود کیفیت آموزش (آموزش مرتبط با نیازهای کشور و آموزش مستمر برای شاغلین).
4. ایجاد فرصتهای آموزشی برای کارکنان.

نگرشی نو بر نقش فناوری در بهسازی سازمان

ظهور قرن فناوری اطلاعات و ره آوردهای آن (ابزارهای ارتباطی موثر از جمله اینترنت، اینترانت، تلفن همراه، کامپیوترهای پرتابل و…) تغییرات سریع در ساختار سازمانی صنایع از جمله مرزگستری و انجام امور در خارج از مکان و زمان را دربرداشته است. این پدیده مزایای زیادی از جمله کاهش هزینه، افزایش کارایی، افزایش سوددهی و تسهیل در برقراری ارتباط را شامل می شود. «دانشگاه و صنعت مجازی« نیز از پدیده های نوظهور است که بـه طور چشمگیری در جهان گسترش یافته و بروز آن در کشور ما نیز اجتنــــــاب ناپذیر می باشد. از جمله مباحث مرتبط با امور مجازی می توان به سازمانهای مجازی اشاره کرد. انواع سازمانهای مجازی مانند تیمهای مجازی و کار مجازی دو شیوه رایج ره آورد قرن تکنولوژی اطلاعات است. در تیمهای مجازی معمـــولاً ارتباط اعضاء با یکدیگر با استفاده از سیستم های الکترونیک انجام می پذیرد و اعضاء ممکن است هرگز یکدیگر را ملاقات نکنند. تیم های مجازی باعث صرفه جویی در زمان، هزینه های مسافرت و حذف مشکل دستیابی به متخصصین شوند و به سرعت شکل گرفته و به انجام امور بپردازند و امکان دسترسی به بازار را فراهم می آورند در کار مجازی که دور از دفتر مرکزی و یا تاسیسات تولیدی انجام می گیرد، کارکنان تماس واقعی با همکاران را ندارند ولی با استفاده از ابزارهای الکترونیک به سادگی با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند. روشهای «مهمانخانه ای«، «میز مشترک« و «مراکز کار مجازی« از انواع متداول این روش می باشند.

مزایای استقرار و بهره گیری از آموزش مجازی در سازمان

آموزش مجازی در صورتی که به خوبی طراحی و بکار گرفته شود جواب می دهد. نتایج تحقیقات مختلف با متدولوژی های قوی و بعضاً با کنترلهای آزمایشی نشان می دهد، آموزشهای مجازی تاثیر مثبتی در توسعه تجارت پاره ای از کشورها داشته است. مزایای عمده استقرار و بهره گیری از آموزشهای مجازی از نظر «رندی توماس« (2001) به شرح زیر می باشد:کاهش هزینه های آموزشی، بهبود عملکرد و بهره وری بیشتر، تسریع در دسترسی به بازار، به روزآوری دانش و تسهیل در جذب نیروی انسانی.

کاهش هزینه آموزش

شرکت BRANDON HALL ،40% کاهش هزینه را بدون کاهش اثربخشی گزارش کرده است.

شرکت CISCO صرفه جویی 10 میلیون دلاری را در صرف هزینه از طریق جایگزینی و بکارگیری آموزشهای مجازی گزارش کرده است.

خطوط هواپیما ایالت متحده با کاهش 60% در زمان آموزش توانسته است 9 میلیون دلار در پرداخت هزینه های هتل و سایر هزینه ها صرفه جویی نماید.

شرکت کامپیوتری اپل، کاهش 83 درصدی هزینه را در بکارگیری یک دوره آموزش مجازی، نسبت به آموزشهای سنتی گزارش کرده است.

کارایی و اثربخشی بیشتر

آموزشهای مجازی زمان یادگیری فراگیران را به طور متوسط بین 25 تا 50 درصد کاهش داده و نشان داده است که زمان فعال حفظ اطلاعات نیز به نسبت قابل ملاحظه ای افزایش یافته است.

شرکت IBM براساس نتایج نظرسنجی که از شرکت کنندگان در دوره های مجازی اخذ نموده گزارش کرده است که فراگیران نسبت به آموزشهای سنتی با صرف زمان، مواد درسی را آموخته اند.

شرکت GE گزارش کرده است که توانمندیهای آموزشی فراگیران مجازی نسبت به آموزشهای سنتی 65% افزایش یافته است.

بهبود عملکرد

با آموزش مجازی می توان یک محیط کاری با نیروی انسانی آموزش دیده در حداقل زمان ممکن ایجاد نمود که نتیجه آن بهره وری بیشتر خواهد بود.

شرکت SUN MICROSYSTEM با بهبود شرایط و اجرای برنامه آموزش آشناسازی کارکنان با نحوه بهره گیری از آموزش مجازی توانسته است 100 میلیون دلار در پرداخت هزینه های حقوق و بکارگماری کارکنان تجاری صرفه جویی نماید.

بهبود رقابت پذیری

نتایج یکی از مطالعات معتبر که اخیراً اجرا شده است نشان می دهد که فعالیتهای عمده و کلیدی که طی آن شرکتهای امروزی می توانند به بقای خود ادامه دهند عبارتند از:

میزان نوآوری و ابداعات، جذب و نگهداشت نخبگان، ایجاد ارتباط موثر و مثبت با مشتریان و افزایش کیفیت محصولات و خدمات.

دانشگاه مجازی یا اینترنتی

گفته شد که یکی از تحولات مهم در آموزش عالی، پیدایش دانشگاههای مجازی است که با حذف محدودیتهای مکان و زمان، قلمرو خـــدمات خود را از مرزهای ملی و منطقه ای به مرزهای بین المللی و جهانی کشانده است.

در دهه های اخیر عوامل متعددی موجب افزایش توجه به آموزش مجازی در سراسر جهان شده است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. پیشرفتهای چشمگیر در فناوری اطلاعات و ارتباطات و ظرفیت آنها در ارائه فرصتهای آموزشی، کاهش هزینه ها و افزایش سهم موسسات آموزشی در بازار ملی و بین المللی
2. افزایش رشد جمعیت، جمعیت جهان تا سال 2015 از 6/1 میلیارد نفر به 7/2 میلیارد افزایش خواهد یافت که 95 درصد این رشد در کشورهای درحال توسعه خواهد بود.
3. پدیده جهانی شدن و گردش اطلاعات، ایده ها، ارزشهای فرهنگی، سرمایه، کالاها و خدمات در یک اقتصاد شبکه ای جهانی، تقاضا برای آموزش را افزایش خواهد داد.
4. افزایش تقاضا برای برخورداری از فرصتهای یادگیری مادام العمر در اثر تغییرات سریع در بازار اقتصاد و اشتغال.
5. رشد انفجار گونه دانش علمی و گسترش شکاف بین کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته.

پاره ای از مزایای دانشگاههای مجازی

! امکان آموزش، فارغ از مکان و زمان و نتیجه جلوگیری از مهاجرت های ناخواسته و گسترش بی رویه شهرهای بزرگ، حفظ بافت خانوادگی، انتقال آموزش و فرهنگ دانشگاهی به نقاط دورافتاده و تعمیم آن در میان همه اقشار جامعه، پرکردن اوقات فراغت به بهترین شکل ممکن، رواج پژوهشهای بومی، کاهش تدریجی هزینه های آموزش، کاهش قابل ملاحظه و تاحد حذف زمان رفت و آمد به دانشگاه، کاهش زیانهای ناشی از غیبت های ناخواسته دانشجویان در جلساتی از کلاسهای درس، حذف هزینه خوابگاههای دانشجویی و… ! ارتقای اثربخشی آموزش

 قابلیت پوشش متقاضیان روز افزون آموزش

دانشگاههای اینترنتی و کلاسهای مجازی قابلیت پذیرش تعداد بسیار بیشتری از دانشجویان و داوطلبان یادگیری را دارند. گستره پوشش آنها فارغ از مرزهای جغرافیایی است.

قابلیت دسترسی به کتابخانه های دیجیتال

در کتابخانه های سنتی، تعداد نسخه های یک عنوان کتاب یا مجله محدود است. اما کتابخانه های دیجیتال که معمولاً در دانشگاههای مجــــازی مورد استفاده قرار می گیرند به سادگی کپی های الکترونیک از منابع را در اختیار متقاضیان قرار می دهند. کتابخانه های دیجیتال اکثر دانشگاههای مجازی با یکدیگر پیوند اینترنتی دارند و دانشجویان می توانند از همه آنها استفاده کنند.

آموزش مجازی در نظام آموزش عالی ایران

تاکنون به پژوهش در شیوه های مدرن آموزش و اجرای آنها در ایران توجه بایسته نشده است. به عنوان نمونه، دانشگاه آزاد سابق، دست به الگوبرداری محض از یکی از دانشگاههای انگلستان (O.U.) زد، بدون آنکه به بسترهای متفاوت جغرافیایی و اجتماعی دو کشور توجه لازم نماید. فعالیتهای این دانشگاه چند سال پس از تاسیس آن با ادغام در مجتمع ادبیات و علوم انسانی (سال 1359) و بعداً در دانشگاه علامه طباطبایی تقریباً متوقف شد. دانشگاه پیام نور ازسال 1366 فعالیتهای خود را با هدف نزدیک شدن به آموزش از راه دور ولی درعمل آموزش نیمه حضوری آغاز کرد. این دانشگاه با وجود موفقیت نسبی در گسترش جغرافیایی آموزش و پاسخگویی به بخش قابل توجهی از متقاضیان تحصیلات دانشگاهی، هنوز با روشهای مدرن آموزش فاصله بسیار دارد.

راه حلهای الکترونیک

طی سال های اخیر در شبکه ارتباطات جهانی پدیده های الکترونیک بسیاری ازجمله E-COMMERCE، E-BUSINESS، و E-GOVERNMENT و غیره شکل گرفته اند کـه تماماً بر بستر شبکه جهانی اینترنت توسعه یافتـه اند. این مطلب را آقای شایسته زاده رئیس بخش اطلاعات مدیریت مرکز آموزش سازمان مدیریت صنعتی در نشستی که تدبیر با ایشان داشت عنوان کردند.

اولین گام برای محتواسازی

سازمان مدیریت صنعتی مانند سایر موسسات آموزشی که نیاز استفاده از آموزش از راه دور را احساس کرده اند، از یک سال گذشته در جهت توسعه آموزشهای مجازی اقدامات موثری انجام داده است که نخستین گام در این راه محتوا سازی و طراحی اولین دوره مدیریت استراتژیک در سازمان بوده است. سپس چگونگی ارائه آن مورد مطالعه قرار گرفت که از بستر BLACKBOARD دراین مورد استفاده شده است.

ضرورت استفاده از آموزش الکترونیک

طی دهه های اخیر حرکتهای پرشتاب بسیاری از جوامع در مقابل عقب ماندگی کشورهای دیگر ضرورت استفاده از آموزش راه دور را پررنگ تر ساخته است. این ضرورت در جوامعی چون جامعه ما نیز ملموس است اما پرسشی که مطرح می شود این است آیا باوجود شیوه های سنتی معلم و شاگرد و ساختار کهنه نظام آمــــوزش ما می توان شیوه آموزش الکترونیک را در سطح کشور رشد و توسعه داد.

موسسات اینترنتی و تنگناهای پیش رو

به نظر می رسد که نه تنها موسسات فعال در شبکه اینترنتی کشورمان، بلکه کل شبکه از مشکلات عمیقی رنج می برد. اگرچه این مشکلات به مرور در حال رفع هستند اما این روند بسیار کند است. از جمله این مشکلات می توان به پایین بودن سرعت اینترنت و نبود سرویس دهی مناسب به صورت ISP اشاره کرد. آقای مهندس منصور کاشیها مدیرعامل موسسه آموزشی رایان کاشیها ضمن تاکید بر تنگناهای موجود در شبکه اینترنتی کشورمان در این باره معتقد است، وقتی وارد کار آموزش از طریق اینترنت شدیم، به تحقیق درباره علت پایین بودن سرعت کاربری اینترنت در شبکه پرداختیم و متوجه شدیم که تمام کاربران ما از سیستم با روش «دایال آپ« (DIAL UP) استفاده می کنند و هنوز سیستم هایی چون DSL ،ADSL آن طور که باید مرسوم نیست. می دانید که این سیستم ها دارای سرعت بسیار بالا هستند طوری که می توان DATA را از طریق باند باز خطوط تلفن انتقال داد.

جامعه دانش آموزی و آموزش الکترونیک

در این خصوص تعداد زیادی از کشورها اینترنت رایگان را در اختیار دانش آموزان خود قرار داده اند تا آنها بتوانند فارغ از مسائل مالی استفاده از اینترنت، به جست وجو و فراگیری علوم و فنون بپردازند.

ما با توجه به این محدودیتها سعی کردیم روشی را پیاده سازیم تا دانش آموزان بتوانند با حداقل هزینه و وقت مطالب مورد نیاز خود را از سیستم اینترنت دریافت و در کامپیوتر شخصی خود ذخیره نمایند. در این خصوص دروس توسط بهترین دبیران آموزش و پرورش از روی کتب درسی تالیف و با فرمت PDF بر روی سایت UPLOAD گردیده است. در این فایل ها دروس به صورت نوشتاری به همراه تمرین های مختلف آورده شده است و در این سیستم دانش آموزان قادر خواهند بود در امتحانات و ارزشیابی مستمر شرکت نمایند.

حضور پررنگ بخش خصوصی

آقای مهدی کاشیها در خاتمه می گوید: امروزه ثابت شده است که بخش خصوصی در اقتصاد هر کشور نقش اصلی را بازی می کند و بخش دولتی تنها نقش برنامه ریز، هدایت گر و کنترل کننده را باید داشته باشد. به خصوص در بخش IT و آموزش از راه دور با توجه به پویایی و سرعت این حرکت بــــــایستی توسط بخش خصوصی سرمایه گذاری و اقدام شود و دولت تنها با پشتیبانی و راهنمایی از بخش خصوصی در این امر می تواند کارساز باشد و برای ایجاد باور و قبول موضوع در جامعه ضروریست از طریق رسانه ها به خصوص صدا و سیما همچنین کلیه ارگانهای مربوط به این امر کمک شود.

اهداف و ویژگیهای آموزش های مجازی

پیتر بنتلی (PETER BENTLEY) ، (2001) با توجه به اهداف زیر موفقیت آموزشهای مجازی در سازمانها را برمی شمرد. این اهـداف شامل عملیاتی (مانند کاهش هزینه ها) و استراتژیک (مانند رقابت پذیری) می گردد. اهداف عملیاتی عبارت از بکارگیری آموزشهای مجازی و ارتباط دادن آن با مقاصد، ماموریتها و اهداف عالی سازمان می باشد. اهداف استراتژیک شامل ارتباط دادن استراتژی سازمانی به کارایی و توانمندی کارکنان؛ بهبود عملکرد سازمانی، کارآیی و پاسخگویی به بازار؛ بهینه کردن زنجیره عملکردی و رضایت مندی مشتریان؛ نگهداشت بهتر کارکنان؛ ترغیب به مسئولیت پذیری بیشتر کارکنان از طریق توسعه توانایی های فردی؛ بهینه کردن سرمایه فکری و مدیریت دانش؛ به روز نمودن دانش؛ توسعه تجارت مجازی؛ تسریع در ارائه آموزشهای هدفدار و مبتنی بر نیاز و بهبود شرایط محیطی است. هرچه آموزش با اهداف و مقاصد استراتژیک سازمان بیشتر مرتبط گردد، تاثیر بیشتری در کارآیی و کاهش هزینـــه های سازمان خواهد داشت. یادگیری بیشتر در سازمان بمنظور دستیابی به این اهداف بمنزله این است که یک سازمان را با افزایش ارزش فرایندی بتوان تبدیل به یک سازمان یادگیرنده نمود.

روشهای ارائه آموزش مجازی

آموزشهای مجازی معمولاً به سه روش غیر همزمان، (ASYNCHRONOUS) همزمان (SYNCHRONOUS) و ترکیبی (MIXED) ارائه می گردد. این سه روش را می توان سه مرحله پیاپی نیز تلقی کرد. آموزش غیر همزمان روشی است که فراگیران با استفاده از امکانات و تسهیلات در نظر گرفته شده به ویژه مطالب درسی آموزش می بینند. در این شیوه تبادل اطلاعات و دانش با استفاده از ابزارهای الکترونیکی مانند فایلهای مجازی، پست الکترونیک، کنفرانسهای مجازی و… انجام می پذیرد.

نتیجه گیری

آموزشهای مجازی در کشور ما به تازگی در حال استقرار است. پس پیشنهاد می گردد سازمانها جهت استقرار آموزشهای مجازی با توجه به این که هر روز نرم افزارها و امکانات جدیدی با قابلیتهای زیاد ارائه می شود و از طرفی با کاهش قیمت آنها مواجه هستیم برای سرمایه گذاری در این زمینه پس از فرهنگ سازی لازم، با دقت و احتیاط و کار کارشناسی نسبت به خرید تجهیزات گرانقیمت اقدام نمایند. در این خصوص شایسته است وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و فناوری اطلاعات، ستاد مشترکی را تشکیل داده و از جنبه های نرم افزاری، مغزافزاری و سخت افزاری این موضوع را مورد بررسی و مطالعه همه جانبه قرار دهند. بررسی تجربیات کشورهای پیشرفته همراه با مطالعه دلایل شکست برخی از پروژه های آموزش مجازی در ایران می تواند مبنای تدوین راهنمای علمی مناسبی گردد که یقیناً با برخورداری از پشتیبانی تئوریک قوی، بودجه سالهای آتی دانشگاهها و مراکز آموزشی و تحقیقاتی قابل پیش بینی و تصویب خواهد بود.

اهمیت آموزش در چرخه مدیریت کیفیت جامع از طرفی و نقش فناوری در رویکرد جدید به توسعه آموزش مجازی به عنوان ره آورد تکنولوژی اطلاعات در کشور می تواند دانشگاه و صنعت و نتیجتاً روند بهسازی و توسعه نیروی انسانی و بهبود کیفیت را متحول سازد. این پدیده به عنوان یک فناوری مدرن نیاز به آشنایی، بومی کردن و بکارگیری موثر آن در کشور دارد. مرزگستری سازمانها و حرکت به سوی مجازی شدن راه را برای استقرار آن فراهم می کند. استقرار آموزش مجازی نیازمند در اختیار داشتن نیروی انسان متخصص و آشنا به این فناوری، مدیریت کارآمد، سیستم و امکانات سخت افزاری و نرم افزاری برای تبدیل محتوا به درس افزار و… می باشد. روند توسعه سازمانها در کشور و مزایایی که مترتب بر استقرار آموزش مجازی از جمله کاهش هزینه های آموزشی، بهبود عملکرد و بهره وری بیشتر، تسریع در دسترسی به بازار، تسهیل جذب و بکارگیری نیروی انسانی موردنظر و فراهم آوردن فرصت به روزآوری دانش و… پذیرش و توسعه این تکنولوژی را غیرقابل اجتناب می کند.

1. دکتر نادر قلی قورچیان – دکتر پریوش جعفری – بررسی دانشگاههای مجازی – اقتصاد مدیریت – 1382- تهران.
2. دکتر کامران فیضی – مسائل و راهکارهای تشکیل دانشگاههای اینترنتی در ایران – مطالعات مدیریت – 1382 – تهران.
3. دکتر غلامحسین زمانی – مهندس شهرام مقدسی – آموزش از راه دور رهیافتی بدیل در نظام آموزش کارکنان – دانش مدیریت – 1377 – تهران.
4. محمد مهدی رشیدی – آموزش ONLINE – سومین کنفرانس مدیران کیفیت- موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران – 1381 – تهران.