ادبیات ایتالیا

ایتالیا سرزمین چندان وسیعی نیست . چکمه‌ای یک لنگه در گوشه‌ای از قاره‌ی اروپا . اما با چابک‌سوارانی چون (( دانته)) و ((بوکاچو)) و ((پترارکا)) در آن سوی سده‌های دور و ((آریوستو)) و ((متاستاز یو)) در میانه‌ی راه و ((ورگا)) و ((کاپو آنا)) این سوتر و در قرن حاضر بزرگانی چون : ((ازوه‌و)) ، ((پیراندلو)) ، ((بوتزاتی)) ، ((پاوه‌ز)) و چه بسیار نام‌های آشنا و ناآشنایی که خود ، نمایه‌ای طولانی است از تفکر و اندیشه ، آن هم در دوره‌های پرآشوب سیاسی و اجتماعی ایتالیای پراکنده و حتی ایتالیای متحد پس از سالهای 1815 .

ایتالیا را بیش از همه با نوابغ هنری‌اش می‌شناسیم . با نقاشانی چون : ((جوتو)) ، ((میکل آنجلو)) ،‌((داوینچی)) ،‌ (( بوتچلی)) و با پیکرتراشی چون‌ :‌ (( برنینی)) و باز هم ((میکل آنجلو)) ،‌ با ((کمدیا دل آرته)) و ((گلدونی)) در تئاتر و با ((وردی)) ، ((پاگانی‌نی)) و ((روسینی)) در موسیقی و درسینما با سرآمدانی چون: ((دسیکا)) ، ((فلینی)) ، ((پازولینی)) و آثاری معظم در معماری تمامی طول تاریخ این کشور . آشنایی با مشاهیر – که شمارشان از حد بیرون است – از طریق آثاری است ،‌ بیش‌‌تر ، دیداری و شنیداری . مقولاتی بی‌رنج برگردان کلام به کلام .

اما داستان ، حکایت دیگری است که در صورت بهترین ترجمه نیز ، معادل اصل نخواهد شد . و شعر ، بیش از داستان ، ترجمه‌ناپذیر . در حالی که نه ((داوود)) میکل آنجلو نیاز به ترجمه دارد و نه ((لبخند ژوکوند)) داوینچی و نه ((ریگولتو))ی وردی . و فیلم با کمترین ترجمه ، دنیای وسیعی را پیش روی بیننده می‌گشاید . اما رهیافت شعر و ادبیات به سرزمینی دیگر با زبانی متفاوت ، نیازمند شکیبایی است و به همین دلیل ادبیات پاره‌ای از کشورها ، خصوصا با زبانی غیر از زبان‌های رایج ، مهجور باقی می‌ماند و گنجینه‌ای پربها ، پیش چشم هیچ مشتاقی گشوده نمی‌شود . آن هم ادبیاتی همچون ادبیات ایتالیایی که چه در شعر و یا داستان در عرصه‌ی جهان حضوری چشمگیر داشته و بسیاری از آثار ادیبان ایتالیایی ، زیرساخت شهره‌ترین آثار ادبی جهان گشته و بسیاری از جوایز جهانی از جمله نوبل را از آن خود کرده است . این کم‌اقبالی ، نه تنها برای ادبیات ایتالیایی که نصیب ادبیات بسیاری از دیگر کشورها نیز شده است .

ادبیات ایتالیا از آغاز

روم با گستردن هرچه بیشتر مرزهایش ، زبان خود را به عنوان مهم‌ترین وسیله‌ی اتحاد معنوی و سیاسی بر مردم مغلوب تحمیل کرد . اما برخی از سرزمین‌ها چون یونان ، با وجود غلبه سیاسی روم بر آنان ، از پذیرش زبان لاتین سرباز زدند و به مقابله با آن برخاستند .

گویشی که در ایالات امپراتوری نشر یافت ، نه زبان لاتینی ادبی ، بلکه زبانی محاوره‌ای و عامیانه بود که روانی و سلاست بسیار و دستور زبان کم‌قاعده از مختصات بارز آن به شمار می‌رفت و تحت حاکمیت زبان‌های محلی ، از ناحیه‌ای تا ناحیه‌ی دیگر ، دچار تغییرات و تحولاتی می‌گشت .

زمان و چگونگی تغییر و تحول زبان لاتین در داخل و خارج ایتالیا و تبدیل آن به زبان‌های رمانس (زبان‌های رومی) چندان مشخص نیست . اما آشکار است که این تکوین زبان ، با سقوط امپراطوری روم شرقی ، تسریع گردید .

با تضعیف قدرت مرکزی روم ، زبان لاتین عامیانه بر اساس پیچیدگی‌های لهجه‌ای ، دچار تحولات سریع و پی در پی شد و از زبانی واحد ، به تدریج به زبان‌های دیگر تغییر شکل داد ؛ که همه ، ریشه در زبان لاتین داشته و نام رمانس و یا نئولاتین را بر خود گرفتند و امروزه به دو گروه زبان‌های شرقی و غربی تقسیم می‌شوند .

اولین سند زبان ایتالیایی

نوشته‌ای که برای اولین بار به زبان ایتالیایی در قبال زبان لاتین مورد استفاده قرار گرفت ، فرمانی از فرقه ((سن بنه دتّو ))1 متعلق به سال 960 پس از میلاد مسیح است.

به زبان لاتین :

به زبان ایتالیایی:

می‌دانم آن سرزمین‌ها ، به خاطر آن حدودی که اکنون دارد ، برای مدت سی‌سال در اختیار سن بنه‌دتو بوده است .

قرن سیزدهم

از چهره‌های معتبر سیاسی این قرن ((فدریکوی دوم)) است. او در سال 1194 به دنیا آمد و در سال 1250 در گرماگرم جنگ ایتالیا با پاپ‌ها و شهرهای شمال کشور درگذشت . قصد فردریکوی دوم ، استیلا بر تمام ایتالیا ، در هم شکستن خودمختاری فئودال‌های سیسیل و جنوب کشور بود ؛ چرا که ایتالیا در این زمان به چند حکومت خودمختار تقسیم شده بود .

فرانچسکو دَسی زی

دَسی زی در سال 1182 از پدری بازرگان متولد شد . جوانی را به شادکامی گذراند تا آن‌که تمایلات مذهبی در او پدید آمد . پس ، جمع جوانان را ترک گفت ؛ از ثروت روی برتافت و همدم فقیران و خادم حضرت مسیح گشت و فرقه‌ای به نام او پدید آمد .

فازانی

فازانی ، اهالی ((پروجا))3 را از حوادثی مثل آگاهانیدن و گروهی از مداحان گریان و به خود آسیب‌رسان (فلاجل لانتی) را گرد خود آورد . بین این مداحان غالبا بی نام و نشان ، ((یاکو پونه دتودی))4 (1306-1236) وکیلی با علایق دنیوی و خوشگذران به چشم می‌خورد . او هنگامی که همسر جوانش در حال رقص به کام زمین فرو رفت ، منقلب شد و سپس به سال 1274 به فرقه‌ی سن فرانچسکو گروید و از مداحان فقر گردید . با پاپ (( بونیفاتزیوی هشتم))1 به مقابله برخاست ؛‌ به زندان افتاد و پس از مرگ پاپ آزاد شد و به سال 1306 در پروجا درگذشت .

یاکو پونه دتودی

دتودی به خاطر ((مدح))2 هایی که در آن‌ها ،‌ انزجار خود را از دنیا و لذایذ دنیوی شرح می‌دهد شهره است . مدح معروفش به نام ((گریه مدونا برای مصیبت فرزندش مسیح) از او چهره‌ی شاعری توانمند ارایه می‌دهد .
از پروونس ، شعر بزمی که بیانگر فرهنگ دربار حاکمان پروانس است به ایتالیا راه یافت و مورد استقبال دربار ((فدریکوی دوم))3 و ((مان فره‌دی))4 در سیسیل قرار گرفت .

گوئیدو کاوالکانتی

کاوالکانتی (1300-1260) از شاعرانی است که در آثارش ، عشق رویایی ، تبدیل به شکنجه‌ای بی‌رحمانه ، غمگنانه و تلخکامی عمیق می‌گردد . گرچه توصیف مناظر روستایی و صحنه‌های دل‌انگیز عاشقانه همواره در اشعارش حضوری جاودانه دارد.

چکّو آنجوله‌ری

در این دوره به شاعر دیگری به نام آنجوله‌ری (1313-1260) باید اشاره کرد که با لبخندی طنزآلود و غالبا خصمانه ، محیطی سرشار از فقر و ناپرهیزی را در اشعاری رآلیستی به باد حمله می‌گیرد .
در حالی که در شعر قرن سیزدهم ، آثار با ارزشی پدید می‌آید ، اما نثر ، قرین سستی و رخوت است . زیرا زبان لاتین برای مقولات مهم و اساسی ، هنوز تنها زبان مناسب به حساب می‌آید . اما حدود نیمه‌ی قرن سیزدهم ، مجموعه‌ی صد داستان کوتاه ، برگرفته از کتاب انجیل و افسانه‌های شوالیه‌ای ، از شخصی فلورانسی به یادگار مانده است .

مارکوپولو

در پایان قرن ، مارکوپولو (1325-1254) بازرگان ونیزی که به اسارت جنووایی‌ها درآمده بود ، شرح حوادث و ماجراهای سفر خود به آسیا تا قلمرو سلطنت ((قوبلای خان)) در چین و اقامت هفده‌ساله‌اش در آن سرزمین را برای شخصی اهل ((پیزا))3 شرح می‌دهد . در این اثر ، لحن راوی صریح و سریع است و تمامی تلاش ، در توصیف مکان‌ها ، حوادث و انسان‌هایی است که به نوعی در این ماجرا درگیرند.

قرن چهاردهم

با نقل مکان پاپ‌ها به ((آوینیون))1 واقع در مرز فرانسه ، کلیسای کاتولیک رو به انحطاط نهاد و اقتدار پاپ در اروپا از بین رفت . این دوره که از سال 1308 تا 1378 به طول انجامید به دوران اسارت پاپ‌ها در آوینیون مشهور است .
به دلیل این نقل و انتقال ، روم اهمیت خود را از دست داد و در بسیاری از شهرهای شمالی و مرکزی ، ((کمون))2 های دموکراتیک و آزاد – که از اتحاد سکنه شهرها برای مبارزه با اربابان به وجود آمده بود – منحل گردید و جای خود را به سلطه‌ی اربابان محلی سپرد . اما دوره‌ی کمون در فلورانس بیش از هر شهر دیگری پایید و این شهر به لحاظ فضای دموکراتیک ، مرکز راستینی برای ادبیات و هنر شد . در این دوره تاسیس دانشگاه‌هایی تازه از نوع دانشگاه‌های فلورانس ، ((سیئنا))3 و پروجا ، پی گرفته شد .
در طول قرن چهاردهم ، زوال مفاهیم قرون وسطایی به همراه بحران اخلاقی و معنوی در آثار سه تن از بزرگ‌ترین نویسندگان این قرن ، یعنی ((دانته آلیگیری))4 ، ((فرانچسکو پترارکا))5 و ((جووانی بوکاچّو))6 تجلی یافت .

آثار دانته به زبان ایتالیایی

زندگی نو ، دفتر کوچکی است برتافته از بیست و پنج ((غزل)) ، چهار ((سرود)) ، یک ((بند شعر))5 ، یک ((تصنیف))6 و نوشته‌هایی به نثر . این کتاب شرح حال عاشقانه ، دانته برای بئاتریچه ، از اولین لحظه‌ی دیدار تا هنگام مرگ این فرشته گونه است . دانته این کتاب را بین سال‌های 1290 تا 1293 به یاد زنی که همواره در شاه‌نشین ذهن او جای داشت ، نوشت .
((ضیافت)) اثری ناتمام است که می بایست پانزده رساله شامل یک دیباچه و چهارده بخش دیگر ، متاثر از یاد‌داشت‌های ادبی و تمثیلی را دربر می‌گرفت . اما دانته فقط چهار بخش نخستین را نوشت و در دیباچه ، هدف از نوشتن این اثر را شرح داد و در سه بخش دیگر ، در هر کدام یک سرود را تفسیر کرد . این اثر بین سال‌های 1304 تا 1307 نوشته شد .

آثار دانته به زبان لاتین

((در باب زبان عامیانه))3 اثری است که در فصل چهارم کتاب دوم ، نیمه‌تمام باقی‌ ماند . دانته این اثر را برای دفاع از زبان ایتالیایی ، برای خبرگان زبان لاتین به این زبان نوشت . در کتاب اول به ریشه‌ی زبان ، ((اغتشاش بابل))4 و طلوع زبان عامیانه اشاره دارد .
((حکومت سلطنتی))5 به سه کتاب تقسیم شده است و بین آثار نظریه پردازانه‌ی دانته جایگاهی منطقی دارد:
در کتاب نخست ، حکومت سلطنتی را برای انسان واجب می‌شمرد و در کتاب دوم آن را حتی از جانب خدا قلمداد می‌کند . این دو کتاب تقریبا مقدمه‌ای برای کتاب سوم است که در آن ، استقلال مطلق قدرت شهروندی را از حکومت کلیسایی مورد تایید قرار داده و قدرت امپراتوران را ناشی از خداوند می‌داند . این اثر به هنگام یوش آریگوی هفتم ، بین سال‌های 1310 تا 1313 نوشته شد و بیانگر تلاشی است که می‌کوشد وطن و جهان را به نظم دوباره درآورد .

آثار پترارک به زبان لاتین

پترارکا زبان لاتین را به زبان ایتالیایی ارجح می‌دانست و به همین لحاظ بیش‌ترین آثار خود را به زبان لاتین نگاشت .
((آفریقا))1 از مهم‌ترین آثار اوست . منظومه‌ای حماسی در نه کتاب که برای او تاج شاعری را به ارمغان آورد . در این اثر شخصیتی به نام ((شیپیونه))2 به جنگ در ((کارتاژ))3 می‌پردازد .
((سکرتوم))4 از آثار منثور پترارک است که در سه کتاب نوشته شده است . این اثر شامل گفتگوی نویسنده با ((سن آگوستینو)) ست که طی آن ، تلون مزاج ، غرور و عشق به ثروت و پیروزی مورد سرزنش قرار می‌گیرد . پترارکا در این اثر ، راز شکنجه‌ی روحی خود را آشکار می‌سازد و زندگی و هوای نفس خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.

آثار بوکاچیو به زبان ایتالیایی

((ایل فیلوکولو))2 اثری است به نثر که از عشق‌های ((فلوریو))3 و ((بیانکوفیوره))4 سخن می‌گوید . این اثر برگرفته از داستانی قدیمی است که به شیوه‌ی ادبی ناپل دوره‌ی رنسانس انطباق یافته است .
((ایل فیلوستراتو))5 قصیده‌ای است حاکی از عشق غم‌انگیز جوانی عاشق .
((ایل ته زی‌دا))6 اولین قصیده‌ی حماسی به زبان ایتالیایی است که شرح جنگ‌های ((ته‌زه‌ئو))7 علیه ((آمازون))8 هاست . این اثر را پس از بازگشت به فلورانس ، که به لحاظ دور شدن از سال‌های عاشقانه‌ی دوره‌ی جوانی ، متفاوت از اثار دوره‌ی ناپل است – نوشت .

قرن پانزدهم

در حالی دولت – شهرها رو به افول می‌گذراند و سلطه‌های کوچک ناپدید می‌شوند ، دولت‌های منطقه‌ای با حکومت‌های تحت سلطه‌ی ثروتمندان ، در شهرهایی چون میلان ، ونیز ، فلورانس ، و ناپل سربرمی‌آورند . در این قرن ، زندگی در دربار حاکمان ، جایی که پاپ‌ها و شاهزادگان ، ادیبان نامی و شاعران شهیر و هنرمندان درآمد و شدند ، دوره با شکوهی آغاز می‌شود و شهرهای ایتالیا با شکوفایی شاهکارهای معماری در قصرها و کلیساها ، شکوه تازه‌ای می‌یابد و برای نشر هرچه بیشتر فرهنگ ، آکادمی و کتابخانه‌هایی در فلورانس ، رم و ناپل تاسیس می‌شود .

شعر میانه‌ی قرن پانزدهم

با آن که زبان عامیانه یا زبان ایتالیایی ، به دلیل اعتبار زبان لاتین مورد کم‌توجهی قرار می‌گرفت ، اما در فلورانس مدافعان این زبان نه تنها به دفاع از آن برخاستند ، بلکه به ابتکار ((لئون باتیستا آلبرتی)) مسابقه‌ای با موضوع ((دوستی واقعی)) طرح گردید تا بدین‌وسیله قدرت زبان ایتالیایی آشکار گردد .

شعر در فلورانس با حضور دو تن از نمایندگان برجسته آن ، به نام‌های ((لورنتزو دی‌مه‌دیچی)) ملقب به ((ایل منی فیکو)) (باشکوه) و ((پولیتزیانو)) به شکوفایی تازه‌ای دست یافت .

نثر نویسان نامی قرن پانزدهم

در این قرن ، گرایش به اومانیسم ، سوای شعر و هنر ، آثار نویسندگان را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد :

لئون باتیستا آلبرتی از پرتلاش‌ترین نویسندگان این عرصه است . او استعداد خود را در علوم و هنرهای گوناگون تقسیم کرد . آلبرتی علاوه بر نویسنده ، معماری مشهور ، نقاشی صاحب‌نام ، ریاضی‌دان و فیلسوف نیز بود .

لئوناردو داوینچی

داوینچی (1519-1452) دانشمند و هنرمند مشهور ، بیش از آنکه به دنیای ادبیات وابسته باشد ،‌ به جهان هنر و دانش تعلق دارد . از داوینچی کتابی برجای نمانده است. اما یادداشت‌های بسیاری – حدود چهل جزوه‌ی دست‌نویس – به صورت پراکنده در کتابخانه‌های اروپا از او باقی است که نشانگر عمق تفکر او درباره‌ی حوادث روزمره است که به شیوه‌ای روزمره است که به شیوه‌ای سلیس و در عین حال تاثیرگذار نوشته شده‌اند .

1-  San Benedetto فرقه ای مذهبی که شخصی به همین نام آن را در سال 529 تاسیس کرد .

• مقدمه    1
• ادبیات ایتالیا از آغاز   3
• اولین سند زبان ایتالیایی    5
• قرن سیزدهم     6
• فرانچسکو دسیزی     9
• فازانی   10
• یاکوپونه دتودی   11
• گوئیدوکاوالکانتی   12
• چکوآنجوله ری    13
• مارکوپولو   13
• قرن چهاردهم    14
• دانته آلیگیری    15
• آثار دانته به زبان ایتالیایی   17
• آثار دانته به زبان لاتین    18
• کمدی الهی    19
• فرانچسکو پترارکا  21
• آثار پترارک به زبان لاتین    22
• آثار پترارک به زبان ایتالیایی  23
• جووانی بوکاچو   25
• آثار بوکاچیو به زبان ایتالیایی    26
• آثار بوکاچیو به زبان لاتین    29
• نویسندگان کم اهمیت قرن چهاردهم   30
• فرانکو ساکت تی   30
• سنتا کاترینا دسیئنا  31
• دینو کمپانی    31
• جووانی ویلاّنی    32
• قرن پانزدهم   33
• لورنتزو الا     35
• جووانی پانتانو     35
• شعر میانه ی قرن پانزدهم    35
• لونت زودی مدیچی     36
• آنجلوپولیتزیانو    37
• نثرنویسان نامی قرن پانزدهم    38
• یاکوپو ساناتزارو     39
• لئوناردو داوینچی   39