تعمیر موتور خودرو

پیاده و سوار کردن قطعات موتور (تعمیر اساسی)

کلیات مربوط به بازدید قسمتهای موتور

پس از شستشوی قسمتهای مختلف موتور و خشک کردن آنها ، بایستی کلیه قطعات تراشکاری شده و یا تعویض شده بازدید گردد. هم چنین خلاصی ( لقی )قسمتهای مختلف موتور کنترل شده و با ارقام مندرج در کتاب راهنمای تعمیرات موتور اتومبیل مقایسه و تطبیق داده شود. در صورتی که کتاب راهنما در دسترس نباشد می توان ارقام مربوط به مشخصات فنی موتور را از تراشکار با تجربه پرسید و یادداشت نمود. لازم به یادآوری است که هر تعمیرکاری، بایستی ارقام مربوط به مشخصات فنی موتور را که به طور تجربی به دست آمده و بین تعمیرکاران معمول است در دفترچه ای یادداشت کرده ، و در صورت لزوم از آنها استفاده نماید. همچنین در جدولهای 1و2 مقدار سفتی پیچهای موتور با تورک متر ( آچار مدرّج )، نسبت به بزرگی و کوچکی آن ( قدرت موتور )و نسبت به قطر و جنس پیچ به طور نمونه ذکر شده است .

بازدید فشار کپی و فشار یاتاقانی سر بزرگ شاتون

شاتون شماره یک را انتخاب کرده و پس از تمیز کردن، آنرا به گیره روی میز کار بسته ( لازم بذکر است که بین دود ها نه گیره،ورق آلومینیوم یا هر فلز نرمی که بتواند فشار گیره را تحمل کرده و از صدمه زدن به قطعه جلوگیری کند بایستی گذاشته شود) و دو عدد مهره شاتون را باز می کنند .پس از جدا کردن کپه شاتون ،پوسته های یاتاقان آن را بیرون آورده و مجداً با آچار رینگ و بعداًبا آچار مدرج باندازه لازم .( به جدول های 1و2 مراجعه شود) سفت می کنند.

آزمایش فشار کپی وفشار یاتاقانی یاتاقان های ثابت

بلوک موتور را روی میز قرار داده ویا به پایه مخصوص ،طوری می بندند تا کپه های ثابت در سمت بالا قرار گیرد .حالا بهمان ترتیبی که برای آزمایش فشار کپه های شاتون ها گفته شد از کپه ثابت شماره یک شروع می کنند. لذا اول پیچ های کپه ها را باز کرده و پوسته یاتاقان ها را بیرون می آورند .حالا کپه ثابت شماره یک را در جای خود قرار داده وهر دو پیچ را به اندازه معینی با آچار مدرج سفت می کنند (بجدول های 1و2 مراجعه شود).در این حالت یکی از پیچ ها را باز کرده وبا نازکترین تیغه فیلر،فاصله لبه کپه را بازدید می کند در صورتیکه فیلر نتواند داخل شود عمل تراش صحیح بوده و در غیر این صورت باید دوباره به کارگاه تراشکاری برگردانده شود .در صورت درست بودن فشار کپی،هر دو پیچ را باز کرده و پوسته های یاتاقان مربوطه را در جای خود قرار داده وبا آچار مدرج پیچ ها را سفت می نمایند سپس یکی از پیچ ها را باز کرده و به همان روش فوق ،فاصله دو لبه کپه را اندازه می گیرند در این حالت فاصله دو لبه بایستی بین 001/0 ـ004/0  اینچ (025/0 ـ1/0 میلیمتر)باشد ودر صورت کم یا زیاد بودن باید بهمان روشی که قبلا گفته شد عمل نمود.

آزمایش خلاصی پیستون و سیلندر

پس از تمیز کردن پیستون و سیلندر شماره یک (پیستون ها در کارگاه تراشکاری و شماره گذاری می شود)،فیلر بلند مخصوص اندازه گیری خلاصی سیلندر و پیستون (عرض این فیلر معمولا 375/0 یا 5/0 اینچ میباشد)را با یک دست داخل سیلندر قرار می دهند . سپس با دست دیگر از گجن بین گرفته پیستون را داخل سیلندر می نمایند(فیلر بایستی به فاصله 90 درجه از محور گجن پین قرار گیرد،زیرا بزرگترین قطر پیستون در این محل می باشد). با حرکت پیستون داخل سیلندر ،میزان خلاصی آن معلوم میشود.مقدار این خلاصی بین 001/0 ـ 002/0 اینچ (025/0 ـ05/0 میلیمتر ) می باشد .همچنین میتوان آزمایش فوق را بوسیله نیروسنج فنری که به فیلر بسته می شود انجام داد .در این حالت پیستون را ثابت نگه داشته وبا نیرو سنج فیلر را بیرون می کشند.اگر فیلر به آسانی کشیده شود ،خلاصی بیشتر بوده و در غیر این صورت اندازه خلاصی صحیح است.مقدار نیروی لازم 5 ـ 10 پوند میباشد.روش سوم ،اندازه گیری به وسیله میکرومتر می باشد بدین نحو که به وسیله میکرومتر خارجی قطر پیستون را اندازه گرفته بوسیله ساعت  داخل سنج قطر سیلندر را تعیین می کنند. اختلاف حاصل از این دو اندازه گیری،مقدار خلاصی پیستون وسیلندر را مشخص می کند.

کلیات مربوط به بستن موتور

پس از آزمایش قسمت های مختلف موتور،می توان به جمع کردن آن اقدام نمود.لازم به یادآوری است که در موقع بستن موتور،علاوه بر ابزار مورد نیاز که در موقع باز کردن، آزمایش نمودن وبستن قطعات موتور بآنها اشاره شده، وسایل دیگری نیز از قبیل چسب شلاک، واشر کامل،واشر ورقی ویکتوریا،واشر ورقه ای چوب پنبه ای با ضخامت های مختلف ، واشر تخت،واشر فنری ،اشپیل،خار وپیچ مهره ها با اندازه های مختلف که احتمالا در حین کار ،رزوه های آنها ساییده می شوند و بایستی عوض گردد به اندازه کافی تهیه نموده ودر دسترس داشت.همانطوری که قبلاًنیز ذکر گردید، تشخیص نوع پیچ ها ضروری بوده و در صورت نیاز باید به کمپانی فروشنده یا به کتابچه راهنما مراجعه نمود زیرا در هر موتوری از یک نوع پیچ مخصوص خود استفاده میشود .

جا انداختن پیستون و شاتون ،داخل سیلندر و بستن کپه های متحرک روی میل لنگ

پس از بستن شاتون به پیستون و جا انداختن رینگ ها ، پیستون شماره یک را انتخاب کرده و به وسیله روغن دان روی گجن پین روغن زده و همچنین روی رینگ ها به مقدار فراوان روغن ریخته و با دست آنها را جابجا می کنند تا تمام قسمت های رینگ ها وشیارها روغن کاری شود .سپس وضعیت رینگ ها را روی پیستون طوری قرار می دهند که دهانه آنها در امتداد هم قرار نگیرد .زیرا این عمل سبب عبور کمپرس سیلندر به داخل موتور خواهد شد  .

حالا به وسیله رینگ جمع کن رینگ ها را داخل شیار های پیستون جمع می کنند تا به راحتی بتواند داخل پیستون گردد.

بستن فلایویل روی میل لنگ

اگر جمع کردن موتور روی میز کار انجام میشود . باید موتوررا طوری قرار دادکه سمت عقب آن(فلنج میل لنگ ) درست در لبه میز قرار گرفته و بستن فلایویل به آسانی انجام گیرد . لازم به یادآوری است که باید احتیاطات لازم را انجام داد  تا از سقوط موتور جلوگیری شود زیرا علاوه بر صدمه دیدن قسمت های مختلف آن ،امکان ضرر جانی نیز پیش بینی میشود . مخصوصا در موقع بستن فلایویل باید مواظب انگشتان دست شد ( در صورتی که موتور روی پایه مخصوص باشد سقوط موتور پیش نخواهد آمد ).

لذا فلایویل را ابتدا روی خار فلنج میل لنگ  جا داده و با یک دست فلایویل را نگاه داشته و با دست دیگر واشر برگردان را قرار داده ویکی دو پیچ را می بندند. بعدا بقیه پیچ ها را با دست بسته و ابتدا با آچار رینگ یا بوکس و سپس با آچار مدرج  به اندازه معین سفت می نمایند .

بستن دینام و استارت بر روی موتور

پس از تعمیر دینام ( ژنراتور )و قبل از بستن آن روی موتور بهتر است که آن را آزمایش نموده و از مقدار برق تولیدی آن اطمینان حاصل نمود .سپس آن را بوسیله دو پیچ به بدنه موتور بسته و پیچ سومی که معمولاًبرای تنظیم تسمه پروانه است روی پایه کشوئی موقتاً بسته می شود تا پس از تنظیم تسمه پروانه ، آن را سفت نمایند .

تعمیر سیلندر

ساییدگی سیلندر و علل آن

که 80000 هزار کیلومتر کار کرده مقدار ساییدگی در قسمت بالا 0085/0 اینچ ( 21/0 سیلندر های موتور در ابتدا بشکل استوانه کامل بوده ولی به تدریج که موتور کار می کند ساییده شده پس از مدتی شکل مخصوصی را بخود میگیرند همانطور که در شکل دیده میشود ، در مسیر حرکت پیستون بیشترین ساییدگی در قسمت بالای سیلندر بوده و کمترین مقدار ساییدگی در قسمت پایین آن است .

بعلاوه مقدار ساییدگی سیلندر در جهت عمود بر گجن پین بیشتر بوده و در امتداد گجن پین کمتر است  لذا بطور کلی می توان گفت که حد متوسط مقدار ساییدگی سیلندر بوسیله اولین رینگ پیستون ، در قسمت بالا 4 تا 6 برابر مقدار ساییدگی آن رینگ در قسمت پایین است .

بازدید سیلندر های موتور

بازدید کلی بدنه موتور بایستی توسط تعمیرکار باتجربه انجام گرفته یا در تعمیرگاه تراشکاری عملی شود،در صورت وجود شیارها یا ترک ها یا خراشیدگی یا تاب برداشتگی در داخل سیلندر ها و یا در دو سمت بلوک موتور ،آنها را مورد برسی قرار داد.همچنین فاصله بین پیچ ها و فواصل دو سیلندر را بازدید نموده و ترک ها را تشخیص داد.مقدار ساییدگی داخل سیلندر را نیز باید اندازه گرفته و نسبت به تعمیر (تراش یا سنگ زدن ) با تعویض بلوک سیلندر  تصمیم گرفت .

تراش سیلندر

پس از اندازه گیری قطر سیلندر و تعیین مقدار ساییدگی آن و انتخاب پیستون اورسایز ،  بایستی سیلندر را تراشید . این عمل به وسیله سیلندر تراش انجام میگیرد . پس از قرار دادن بلوک موتور روی میز جلو دستگاه سیلندر تراش ، آنرا بوسیله گیره های مخصوصی می بندند سپس عمل سنتر کردن را انجام میدهند تا میل تراش و رنده گیر ( کله گی ) کاملاً در وسط سیلندر قرار گرفته و عقربه میکرومتر ساعتی دستگاه . کمترین انحراف را نشان دهد . این انحراف بسته به مقدار دو پهن شدن ( بیضی شدن ) سیلندر که در اثر سائیدگی می باشد فرق می کند .

بوش های سیلندر

بوش های سیلندر دو نوع می باشد : بوش خشک وبوش تر بوش تر در قسمت بالا و پایین بوسیله رینگ های لاستیکی یا رینگ های مخصوصی که با بوش ها همراه است آب بندی می گردند تا آب از طرف بوش خارج نشود . در این نوع بوش ها آب بطور مستقیم با بدنه بوش در تماس می باشد .

تعمیر سوپاپ و سرسیلندر موتور

عیب های سوپاپ

هرگاه سرسیلندر موتوری به منظور کربن گیری یا بعلت کاهش کمپرس سیلندر ها (در اثر نفوذ کمپرس از اطراف رینگ های پیستون و یا سیت سوپاپ ها )پیاده شده باشد. بایستی کلیه اجزا تشکیل دهنده سوپاپ و سرسیلندر آزمایش شود .

تعمیر ترک های سیلندر

پس از باز کردن سر سیلندر موتور باید آنرا کاملا بازدید نمود . در صورتیکه ترک هائی مشاهده شود ، می توان آنها را ترمیم کرد و دوباره از سر سیلندر استفاده نمود.(در ضمن باید توجه داشت که قبل از اقدام به دوختن ترک ها، سر سیلندر بایستی در وضعیت خوبی باشد ).

برای اینکار در ابتدای شیار ،بوسیله دریل برقی سوراخی مناسب پیچ ایجاد می کنند . سپس با قلاویز داخل سوراخ را روزه کرده و پیچ آهنی 5 میلیمتر را داخل سوراخ تا انتها می پیچانند . سر پیچ را از نزدیک سطح سر سیلندر با اره بریده و با چکش آنرا می کوبند تا صاف گردد . حالا سوراخ دوم را بغل سوراخ اولی در روی شیار ، طوری که با آن تداخل نماید سوراخ کرده ومثل حالت قبل روزه نموده و با پیچ پر می کنند . این کار را تا آخر ترک انجام می دهند . پس از پر شدن سطح تمام شیار ، با ماشین سنگ کف زنی (سنگ کف ) سطح آن را صاف  می کنند .

چرخ دنده های جلو موتور و طرز تنظیم آنها

علامت های تایمینگ روی چرخ دنده ها

بر روی چرخ دنده ها ، سینی جلو سر سیلندر ، فلایویل ، پولی سر میل لنگ و هم چنین پوسته کلاچ علامت هائی از قبیل سمبه نشان ، خط ، بریدگی ، حرف لاتین و یا درجه بندی گذاشته شده است . هنگام جمع کردن موتور ، علامت ها را مقابل هم قرار میدهند تا تایمینگ سوپاپ ها بطور صحیح انجام گیرد .

در موتورهائی که از زنجیر استفاده میشود ، معمولاً بر روی هر یک از چرخ دنده ها علامت گذاشته شده است که هنگام جمع کردن موتور ، آنها را مقابل هم قرار داده و زنجیر را جا  می اندازند .

دیاگرام باز و بسته شدن سوپاپ ها

در زمان تنفس هنگامی که پیستون به سمت پائین حرکت می کند سوپاپ هوا باز شده و  هوا  به سیلندر وارد میگردد . در زمان تراکم سوپاپ هوا بسته شده و در آخر زمان تراکم یا چند درجه قبل از آن  هوا  در اثر جرقه پاشش انژکتور منفجر شده و پیستون را با فشار زیاد به سمت پائین می راند .در زمان تخلیه ، سوپاپ دود باز بوده و کلیه گازهای سوخته در اثر حرکت پیستون به سمت بالا ، از سیلندر ( اطاقک احتراق ) خارج میگردد .

تعمیر شاتون،میل لنگ و یاتاقانها

کلیات مربوط به شاتون و گژن پین

شاتون ها از فولاد سخت بوده و بطریقه ریخته گری یا آهنگری ساخته می شود. سپس آنها را بالانس می کنند تا وزن شاتون ها مساوی گردند. همچنین کارخانه سازنده آنها را با کپه های مربوطه تک تک فیت کرده و شماره گذاری می کنند تا در موقع تعمیر موتور هر کپه بر روی شاتون مربوط تک تک فیت کرده و شماره گذاری می کنند تا در موقع تعمیر موتور هرکه بر روی شاتون مربوط به خود بسته شود. در غیر این صورت قفل شدن میل لنگ یا جفت نشدن یاتاقان ها و یا خرابی آنها ممکن است پیش بیاید.

سنگ زدن میل لنگ 

پس از شستشوی میل لنگ و اندازه گیری قطر ثابت ها و متحرک ها ، میزان سائیدگی و همچنین تعداد دفعاتی را که میل لنگ قبلاً سنگ خورده است ( مثلاً تعمیر اول یا دوم یا …) مشخص می کنند . حالا بایستی تصمیم گرفته شود که تا چه اندازه ثابت ها و متحرک ها سنگ زده شود .

سپس میل لنگ را بوسیله دو سه نظام به دستگاه میل لنگ تراش می بندند . بطوریکه نیمی از ضخامت فلنج میل لنگ بوسیله سه نظام گرفته شود و سر میل لنگ نیز همین طور در ابتدای فک های سه نظام بسته شود .

برای سنتر کردن میل لنگ باید ابتداء از متحرک ها شروع نمود . زیرا اگر اول ثابت ها سنگ زده شود . پس از سنگ زدن متحرک ها و تمام شدن کار ، ثابت های میل لنگ خارج از مرکز خواهد بود

روغنکاری یاتاقان ها

پوسته یاتاقان های ثابت موتور دارای سوراخی است که این سوراخ در امتداد مجاری روغن بلوک موتور قرار دارد . روغن از این سوراخ به مجراهای روغن میل لنگ وارد شده و سطح کلیه یاتاقانها را روغنکاری می نماید. سپس این روغن به لبه یاتاقانها رسیده و به کارتر موتور برمیگردد .

یکی از وظایف دستگاه روغنکاری ، تهیه لایه روغن بین پوسته یاتاقانها ، و ثابت ها و محرک های میل لنگ بوده واز تماس دو فلز جلوگیری می کند . هم چنین روغنکاری سبب خنک شدن یاتاقانها میشود. بدین ترتیب روغن خنک پس از ورود به یاتاقان ها ، حرارت تولید شده را جذب کرده و گرم می گردد . سومین عمل دستگاه روغنکاری ، شستشوی ذرات معلق وگرد وخاک بوده و این جرم ها را به کارتر موتور برگردانده ویا در فیلتر روغن جمع آوری می نماید .

عیب یابی

کاهش کشش موتور

در هر موقع که احساس شود ،سرعت و شتاب اتومبیل در جاده های مسطح کم شده یا در جاده هائی با سراشیبی تند وکوهستانی که کشش آن ضعیف و احتیاج به تعویض دنده پائین داشته باشد ( بفرض اینکه جعبه دنده کاملا سالم بوده و ترمز ها به حالت آزاد وسایر قسمت های موتور نیز در حالت تنظیم باشد ) ، معلوم میشود که قدرت کشش موتور کم شده و علت آن ساییده شدن سیلندرها و پیستون ها و رینگ های پیستون بوده و یا اینکه عیب از مکانیزم سوپاپ ها می باشد

افزایش مصرف روغن موتور

اگر موتور اتومبیل برای مدت طولانی روغن کم کند .در صورتیکه از قسمت های مختلف آن از قبیل واشر ها ،کاسه نمد ها ، پیچ های تخلیه روغن کارتر ، لوله های اتصال روغن ، اطراف فیلتر ، محفظه کلاچ ( هوزینگ کلاچ ) نشست روغن مشاهده نشود . دلیل روغن سوزی موتور بوده و باین معنی که روغن دیواره سیلندر ها ،از اطراف رینگ های پیستون و سیلندر گذشته و به قسمت بالای سیلندر یا محفظه احتراق میرسد ( در اثر سائیده شدن پیستون ها ، رینگ ها سیلندر ها و زیاد شدن فاصله دهانه رینگ ها ) . این روغن در محفظه احتراق سوخته و از اگزوز اتومبیل خارج میشود . واضح است که از چنین موتوری همیشه دود غلیظ از اگزوز آن خارج خواهد شد .

کم شدن کمپرس سیلندر های موتور

ساده ترین روش برای تشخیص وضعیت کمپرس سیلندر ها ، این است که موتور را پس از مدتی کار خاموش نموده و به آرامی با هندل می چرخانند ، در صورتی که موتور به راحتی گردد ، معلوم میشود که کمپرس سیلندر از اطراف رینگ های پیستون و سیلندر و یا سوپاپ ها خارج می شود . لذا باید نسبت به تعمیر موتور اقدام شود .

عواملی که در عمر موتور تاثیر دارند

نگاهداری : اگر از موتور اتومبیل خوب نگهداری شده و توصیه های کارخانجات سازنده رعایت گردد . عمر آن زیاد شده و صاحب اتومبیل مدتها بدون ناراحتی از موتور اتومبیل خود استفاده خواهد کرد .

شرایط محیط کار موتور : اگر موتور با بار بیش از اندازه و یا با حداکثر سرعت ( تخت گاز ) مخصوصاً قبل از روان شدن موتور و آب بندی رینگ ها کار کند ، باعث ساییدگی رینگ ها و سایر قسمت های متحرک موتور میگردد ، همچنین موتور هائی که در جاده های کوهستانی ویا سراشیبی تند کار می کنند عمرشان کمتر از موتور هائی است که در شرایط مناسب و با بار کم کار می کنند.

ساختمان موتور و طراحی آن : مواد مصرف شده در ساختمان موتور و عملیات حرارتی ( سخت کاری ) که بر روی بعضی از قسمت ها ( دیواره سیلندر ها ، ثابت ها ولنگی میل لنگ ، سیت و گاید سوپاپ ها و روکش کرم تاپت ها، گجن پین و رینگهای پیستون ) انجام میشود. سبب کاهش سائیدگی این قسمت ها میگردد .

بخش اول : پیاده و سوار کردن قطعات موتور

• کلیات مربوط به بازدید قسمتهای موتور  – 1
• آزمایش رینگ های پیستون – 10
• کلیات مربوط به بستن موتور – 13
• بستن میل لنگ و کپه های ثابت روی بلوک موتور – 13
• بستن پیستون ، گژن پین و شاتون – 15
• جا انداختن رینگها روی پیستون – 16
• جا انداختن پیستون و شاتون – 17
• بستن اویل پمپ به بلوک موتور – 19
• بستن فلایویل روی میل لنگ – 19
• بستن میل سوپاپ  – 20
• بستن دینام و استارت بر روی موتور – 24

بخش دوم : تعمیر سیلندر

• ساییدگی سیلندر و علل آن –  25
• سنگ زدن یا پولیش موتور – 30
• بوش های سیلندر –   34
• تعمیر ترک های بلوک سیلندر – 36

بخش سوم : تعمیر سوپاپ و سرسیلندر

• عیب های سوپاپ – 37

بخش چهارم : چرخ دنده های جلوی موتور و طرز تنظیم آنها

• تایمینگ – 41

بخش پنجم : تعمیر شاتون ، میل لنگ و یاتاقانها

• کلیات مربوط به شاتون و گژن پین – 48
• سنگ زدن میل لنگ – 61
• یادآوری – 68
• ساختمان یاتاقان – 71
• علل صدمه دیدن یاتاقانها – 76

بخش ششم : عیب یابی

• کاهش کشش موتور – 78
• عواملی که در عمر موتور تاثیر دارند – 83