رابطه انبوه سازی و رشد جمعیت

همراه با رشد شتابان شهرنشینی مسئله تامین مسکن همواره به عنوان اولین مسئله مهم اقتصادی و اجتماعی در جوامع شهری تبدیل شده است . رشد سریع شهرنشینی در کشورها توسعه منابع وامکانات برای پاسخگویی به نیاز افراد به سرپناه را تحت فشار قرار داده است در کشورها به دنبال رفع مشکل تامین مسکن از طرف وزارت مسکن سیاستهای مختلفی اعمال شده است یکی از این سیاستها سیاست انبوه سازی مسکن می باشد

در این پروژه سعی شده است که این سیاست را که به عنوان راه حلی برای مشکل کمبود مسکن در شهرها اعمال شده است بطور موردی در شهر یزد مورد ارزیابی قرار گیرد .

اهمیت موضوع تا آن حد است که مسکن امروزه به عنوان یکی کالای اساسی بیشترین انگیزه خانوارها به منظور پس انداز ایجاد می کند . همچنین بیشترین میزان اشتغالزایی را در بین فعالیتهای اقتصادی مربوط به بخش مسکن می باشد

به همین منظور هر سیاستی که به مرحله اجرا می رسد در صورت عدم کارایی تاثیرات کلانی بر روی اقتصاد کشور سرمایه ملی و هزاران فاکتور دیگر خواهد گذاشت.

در این مقاله سعی بر آن شده است که کارایی این سیاست که به عنوان راه حلی برای مشکل کمبود مسکن در شهرها اعمال شده است بطور موردی در شهر یزد مورد ارزیابی قرار گیرد .

بررسی کارایی سیاست انبوه سازی در مقابل تک سازی با استفاده از نظرات افراد ساکن در این مجتمع ها می باشد به دنبال رسیدن سوالاتی که مطرح شد با استفاده از روش تحلیل تجربی حرکت کردیم و در طی کار از روش تکمیل پرسشنامه جهت  اثبات فرضیه های پیش بینی شده استفاده شد و نتایج ارزیابی نیز در طول پروژه ارائه شده است .

تاریخچه انبوه سازی

روش انبوه سازی و کوچک سازی ریشه در تاریخ و شرایط خاص دارند شاید بتوان سابقه این امر را در دوران مصر باستان بازیافت . در آن دوران برای هزاران نفر کارگری که ساختن اهرام ثلاثه را بر عهده داشته اند مجموعه مسکونی متراکم و انبوه با حداقل امکانات بنا شده بود . که تنها حکم سرپناهی را داشتند که آنان را تا حدی تنها از گزند سرما و گرما محفوظ می داشت در طول تاریخ نیز جابه جایی جهان خانه محقر و کوچک برای زندگی مردم فقیر و کم درآمد ایجاد شد؛ که برخی مناطق به صورت مجموعه های مسکونی کوچک ظاهر شده اند .

کوچک سازی و انبوه سازی به تعبیر امروزی ریشه در برنامه های مسکن شهرهای صنعتی اروپایی پس از انقلاب صنعتی دارد که در جهت تامین مسکن مهاجرین روستایی که برای کارگری به شهرها آمده بودند و در محیطهای بسیار آلوده و کثیف و غیر انسانی زندگی می کردند ارائه و به اجرا درآمد . وجود این اماکن نامناسب زیست عاملی در ارائه آرا و اجرای طرحهای و برنامه های متنوعی برای تهیه مسکن مناسب کارگران و شهروندان و اصلاح کالبد و سیما و بافت  شهرهایی بود که طی دوره انقلاب صنعتی شکل گرفته بودند [ نقی زاده ، محمد ، انبوه سازی و پیامدهای آن ، مجله مسکن انقلاب  شماله 15،‌صفحه 4.2]

تاریخچه انبوه سازی در ایران و یزد

ابتدا به دلیل تقلید از کشورهای غربی احداث ساختمانهای بلند مرتبه در ایران آغاز شد و پس از آن با تصویب و تدوین قانون تملک آپارتمانها در سال 1343 و سپس تامین مسکن برای اقشار کم درآمد متوسط رشد سریعتری به خود گرفت از سوی دیگر افزایش درآمد نفت و رونق اقتصادی سبب توسعه سریع شهرها و تبع آن بلند مرتبه  سازی در سالهای نیمه نخست دهه 50 شد . پس از آن نیز در دهه 70 فروشی تراکم از سوی شهرداری جهت تامین بودجه مورد نیاز شهرداری از یک سو  و افزایش شدید قیمت زمینی در شهرهای بزرگ از سوی دیگر سبب رونق برج سازی در نقاط مختلف تهران شد از دیگر علل گرایش به انبوه سازی می توان به سودآوری بالا در زمینه کوچک سازی و انبوه سازی اشاره نمود ‍] کیهان زاده ؛ آرش ، بررسی مجتمع های مسکونی بلند مرتبه از دیدگاه اجتماعی ، مجله انبوه سازی مسکن ، شماره 6 ، صفحه 16]

از نیمه دوم دهه 70 حمایت از الگوی تبدیل مسکن در مقیاس وسیع با عنوان توسعه و تشویق انبوه سازی به مثابه راهبرد اصلی توسعه بخش مسکن در دستور کار سیاستگذاران این بخش به خصوصی وزارت مسکن و شهرسازی قرار گرفت .مکمل این راهبرد کاهش مداخلات دولت دربازار زمینی و یا به عبارت بهتر آزادسازی بازار زمینی بوده است تبلور این سیاست را می توان در شعار تغییر سیاست زمین حمایت به مسکن حمایتی مشاهده کرد به این ترتیب کاهش مداخله در بازار زمینی و تشویق توسعه انبوه سازی مسکن به عنوان دو ستون اصلی در برنامه های توسعه مسکن عمل کرده است .[ یزدانی ، فردین ، تثبیت بازار زمینی و تولید انبوه مسکن ، انبوه سازان مسکن ، صفحه 2]

تمایل بسیار زیاد خانواده ها جهت دستیابی به مسکن مستقل و دوری گزینی آنها از شکل خانوارهای گسترده و جمعی به خانوارهای هسته ای یکی از عواملی است که تقاضای مسکن را افزایش داده است که یکی از اشکال تامین مسکن وجود پروژه های آپارتمانی است این شکل از واحدهای مسکونی در سال 74 با تکمیل و واگذاری آپارتمانهای مجتمع فیروزه در شهر یزد به شکل واقعی خود شروع شد فاز اول این مجتمع مسکونی توسط شرکت سرمایه گذاری مسکن به تمام رسید که شامل 14 بلوک آپارتمانی است .

اهداف تحقیق

• شناخت وضع موجود مسکن در یزد
• شناخت ضعفها و مشکلات مسکن در یزد
• ارائه راهکارها جهت  بهبود وضعیت مسکن آپارتمانی در یزد
• دلیل خالی ماندن تعداد زیادی از آپارتمانها در یزد و عدم استفاده از آن

اهمیت تحقیق

شهر یزد در حال حاضر به عنوان یک کانون جمعیتی مهم در استان یزد مطرح است این شهر نیمی از جمعیت شهری استان و 90 درصد شهرنشینان یزد را در خود جای داده است علاوه بر تمرکز جمعیت دراین شهر ، امکانات و تاسیسات بسیاری نیز چه در خود شهر و چه در پیرامون آن متمرکز و مجتمع شده است.

یکی از مشکلات عمده شهر یزد در حال حاضر رشد و توسعه پراکنده‌ ، ناموزون و غیر اصولی و گسترش سرسام آور ساخت و سازهای در سطح شهر  است . این شکل از توسعه باعث شکل گیری سیمای شهر به صورت خانه های بزرگ و پراکنده ، سطوح ارتباطی زیاد و زمینهای بایر بسیار در درون پیکره کالبدی شهر است .

برخی از ویژگیهای این شکل از گسترش را میتوان به شرح زیر برشمرد : ناموزونی در کاربری اراضی و نحوه استفاده از زمین ، نابودی تدریجی اراضی کشاورزی و باغات و بهم خوردن تعادل زیست محیطی ؛ شهرک سازیهای بدون برنامه و بدون قرار گیری در خدمت یک کلیت انسجام یافته ، ایجاد بافتی متخلخل ونیمه متروکه ، به طوری که در حال حاضر مساحت شهر یزد حداقل دو برابر ظرفیت لازم برای جمعیت فعلی آن است . جلوگیر یاز صرفه جوئیهای ناشی از تجمع و عالم بازدارنده در توسعه متعادل شهری ، ایجاد یک جریان واپس گرایی به نفع یک فعالیت و تضعیف یا عقب روی سایر فعالیتها ، ایجاد سیمای نامطلوب شهری ، ایجاد ساختار شهری از هم گسسته و غیر متشکل  و.. وجود  چنین مشکلاتی از یک سو و از سوی دیگر تجمع در الگوی مصرف و سکونت تقاضاهای روز افزون برای مسکن به ویژه از سوی اقشار کم درآمد یاجوان ، ضرورت گسترش آپارتمان سازی و آپارتمان نشینی را در شهر یزد مطرح ساخته است

در شهر یزد آپارتمان نشینی و آپارتمان سازی در حال کسب تجارت اولیه است ، به همین دلیل اقدام به گسترش آن نیازمند بررسیهای فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی و جغرافیایی اقلیمی است . [مشهدیزاده ، ناصر ، بررسی زمینه های اقتصادی ، اجتماعی و کالبدی آپارتمان نشینی و آپارتمان سازی در شهر یزد ، سیمنارهای توسعه مسکن ، ص 343.342.]

ارزیابی انبوه سازی و کوچک سازی (معایب انبوه سازی)

برای ساختمانهای همسان و کوچکی به عنوان طرح های انبوه سازی و کوچک سازی و با هدف تامین مسکن ارزان برای اقشار کم درآمد ساخته می شوند تبعاتی را می توان برشمرد که مستقیماً بر انسان ( فرد و خانواده ) بر فرهنگ او و بر کالبد شهر اثر می گذارند . این تبعات در سه گروه «آثار انسانی »،«‌آثار فرهنگی و اجتماعی » و «‌آثار محیطی و کالبدی » قابل طبقه هستند.

مزایای انبوه سازی

در واقع ، ساخت انفرادی که همان ساخت سنتی است در اجرای هر یک از مقوله های بالا رد نقطه مقابل ساخت انبوه قرار می گیرد به بیان دیگر ، در ساخت سنتی ، دسترسی به منابع مالی محدود اتلاف در مصرف مصالح زیاد ، سرعت ساخت در حد پایین ، ارتقای تکنولوژی کند و… است که این محدودیت ها و اتلاف منابع با روح زمانه ما بهره وری بالایی مطالبه می کند . مغایرت دارد و محکوم به زوال است در این رهگذر راهی جز اعمال مدیریت به روز پیش روی دست اندرکاران قرار ندارد . از این روی سیاستگذاران مسکن ، که وظیفه بستر سازی را بر عهده خواهند داشت در جهت حفظ منافع ملی و هم پایی با روش های جهانی ، سیاستگذاری و بستر سازی تولید انبوه مسکن را برای پاسخ به نیاز زمان و نیازهای روز افزونی که در این زمینه در کشور وجود دارد برگزیدند .[کاموری ، بیژن ، انبوه سازی از دیدگاه حرفه مندان مهندسی انبوه سازان ، عکس ص 59]

پیشنهادات

1. متحدالشکل بودن پروژه های انبوه سازی موجب عدم مطلوبیت آن شده است چون به سلامت ، فرهنگها و مسائل فرهنگی و اجتماعی توجه ندارد و باید پروژه های انبوه سازی در قالب برنامه ریزی جامع و همه سونگر اجرا شود تا سبب تبعات منفی فرهنگی ، اجتماعی ، اقتصادی و کالبدی محیطی نگردد
2. وجود متراژ بیش از 90 متر برای واحد مسکونی در یزد شاید یکی از راهکارهای باشد که بتواند آپارتمان نشینی را تشویق کند و در تامین نیازهای خانواده و انتظارات خانواده از مسکن کمک کند
3. ایجاد فضای باز مشترک بیشتر امکانات فضای سبز ، فضای بازی کودکان و محل تجمع و تعامل اجتماعی مثل سالن هایی با کاربریهای مختلف می تواند در رفع مشکلات مسکن آپارتمانی مردم یزد کمک کند چونکه با توجه به پاسخ های خود افراد ساکن آپارتمان و مشاهده میدانی مشخص شد که موارد ذکر شده یا وجود ندارد و یا نسبتاً ناقص است
4.  از آنجا که عمده مشکلات افراد ساکن آپارتمان در یزد زندگی یکنواخت و بدون تنوع است اهمیت ایجاد امکانات تفریحی و گذراندن اوقات فراغت در مجتمع های مسکونی مثل فضای سبز و در نزدیکی مجتمع های مسکونی ‌مثل سینما و ورزشگاه  دو چندان می شود.

1. اسمعیل پور ، فاطمه ، علل توسعه بی رویه شهر یزد ، بعد از انقلاب با تاکید بر مهاجرتهای روستایی ؛ پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا سال 80.
2. سازمان مسکن و شهرسازی استان یزد، دست در دست خشت بر خشت ، صفحه 157.
3. کیهان زاده ، آرش ، بررسی مجتمع های مسکونی بلند مرتبه از دیدگاه اجتماعی مجله انبوه سازان ، مسکن شماره 6 ، ص 18-15.
4. نقی زاده ، محمد ، انبوه سازی و پیامدهای آن مجله مسکن انقلاب شماره 105، صفحه 4.3.
5. صادقی، افسانه ، رویکردی به تاثیرات انبوه سازی مسکن دربافت جدید بر توسعه درون شهری ؛ مجله انبوه سازان مسکن شماره 6، ص 6
6. مشهدیزاده ، ناصر ، بررسیهای زمینه اقتصادی اجتماعی و کالبدی آپارتمان نشینی و آپارتمان سازی در شهر یزد ، مجموعه مقالات سمینارهای توسعه مسکن ،ص 242،343.
7. نقی زاده ، محمد ، انبوه سازی کوچک سازی و پیامدهای آن ، مجله مسکن انقلاب ؛ شماره 105
8. کاموری ، بیژن ، انبوه سازی از دیدگاه حرفه مندان ، مهندسی ، مجله انبوه سازان مسکن ، ص 59