حسابداری دولتی

حسابداری دولتی که امروزه در دانشگاه های کشورها به عنوان یک رشته حسابداری و مدیریت ارائه می شود. مانند خیلی از دروس دیگر ارتباط علمی و مستقیم با آنچه که عملاً از یک فارغ التحصیل رشته حسابداری انتظار می رود، ندارند. غالب فارغ التحصیلان رشته حسابداری یا مدیریت که چند واحدی نیز در زمینه حسابداری و بودجه دولتی در دانشگاه مطالعه کرده اند در مرحله عمل ناچارند یا دوباره به سراغ مراکز آموزشی حسابداری بروند تا دانسته های خود را تکمیل نمایند ویا مدتها در یک واحد مالی دولتی فعالیت نمایند تا بطور تجربی مسائلی را بیاموزند جدای از این مسئله آنچه که می خواهیم به آن بپردازیم ضرورت یادگیری حسابداری دولتی است. اهم مواردی که ضرورت این فن و داشتن قوت برای آن را معین می سازد به شرح زیر است:

1. حجم زیاد درآمد و هزینه در بخش عمومی
2. لزوم پاسخگویی به ذینفعان بخش عمومی

همان گونه که می دانیم بودجه در یک تعریف برنامه ای است برای دولت که جهت اجرای عملیات آینده به منظور بهبود فعالیتها استفاده می شود و یک اهرم اصلی و مهم مدیریت دولتی است. در اقتصاد بخش عمومی، آنچه که فعالیت یک شرکت را امکان پذیر می سازد. سرمایه است بدون سرمایه و تخصیص مناسب آن، فعالیتهای مالی عملاً جدا نمی شود.

اگر دستگاه دولتی را به مثابه یک بنگاه اقتصادی در نظر آوریم هرچه دامنه فعالیتهای مالی گسترش یابد و هر چه حجم خدمات، تجارب و تولید گستردگی بیشتری داشته باشد. لزوم داشتن سیستم حسابداری قوی در آن بیشتر احساس می شود. حال با توجه به حجم فعالیت مورد نیاز دولت در بدست آوردن درآمدهای پیش بینی شده در بودجه کل کشور و خرج آن در مجاری پیش بینی شده بدون وجود یک حسابداری قوی قابل تصور نیست.

تعریف حسابداری دولتی

تعریف حسابداری دولتی: نظامی است که اطلاعات مالی مربوط به فعالیت های وزارتخانه ­ها و موسسات دولتی را به منظور تصمیم گیری صحیح مالی و کنترل برنامه های مصوب بودجه سالانه منابع مالی مورد استفاده دولت جمع آوری، طبقه بندی، تلخیص و گزارش می نماید.

معرفی حسابداری دولتی و وظایف آن

حسابدار دولتی کسی است که علاوه بر داشتن مهارت در حسابداری تکمیلی از عهده انجام امور مربوط به تشخیص حسابها ، تنظیم اسناد مالی ، بودجه ، عملیات حسابداری سپرده ها ، بانک و تهیه صورت مقادیر ، تنظیم حساب درآمد و هزینه اختصاصی ، بستن حسابها و تنظیم حسابهای نهایی ، تهیه انواع صورتهای مالی مهم در موسسات دولتی ، انجام عملیات مالی طرحهای عمرانی ، ادارات دولتی شهرستانها ، شهرداریها و تهیه لایحه تفریغ بودجه برآید .

نمونه وظایف

1. توانایی تشخیص حسابها در حسابداری دولتی و مقایسه آن با حسابداری بازرگانی
2. توانایی تنظیم اسناد مالی
3. توانایی تهیه، تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بودجه
4. توانایی تهیه، تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت بودجه
5. توانایی عملیات حسابداری پرداخت حقوق بازنشستگان و موظفین
6. توانایی عملیات حسابداری سپرده ها
7. توانایی عملیات حسابداری بانک و تهیه صورت مقایرت بانک
8. توانایی تنظیم حساب درآمد و هزینه اختصاصی
9. توانایی بستن حسابها و تنظیم حسابهای نهایی
10. توانایی تهیه انواع صورتهای مالی طرحهای عمرانی
11. توانایی انجام عملیات مالی ادارات دولتی شهرستانها در ارتباط یا ادارات ذیحسابی
12. توانایی انجام عملیات مالی و حسابداری شهرداریها
13. توانایی تهیه لایحه تفریغ بودجه
14. توانایی تشخیص حسابها در حسابداری دولتی و مقایسه آن با حسابداری دولتی و مقایسه آن با حسابداری بازرگانی
15. آشنایی با تعریف حسابداری
16. آشنایی با تعریف دفترداری
17. آشنایی با خصوصیات حسابداری دولتی18
18. آشنایی با اصول و موازین حسابداری بطور اخص
19. آشنایی با روشهای حسابداری دولتی
20. شناسایی اصول تشخیص حسابها و تنظیم سند حسابداری
21. توانایی تنظیم اسناد مالی
22. آشنایی با اسنادی که در خارج از واحدهای مالی تنظیم می شوند

مقایسه سازمان های دولتی و بازرگانی

انگیزه و هدف تاسیس: سازمان های دولتی بنا به ضرورت های اجتماعی و قانونی تاسیس می شود و سازمان های بازرگانی منحصراً برای تحصیل سود ایجاد می شود.

مالکیت و سرمایه: مالکیت در سازمان های دولتی اصولاً عمومی هستند و سهامداران آن همه مردم کشور هستند و به صورت سهام قابل خرید و فروش به ترتیبی که در سازمان های بازرگانی مرسوم است نمی باشد ولی در سازمان های بازرگانی، مالکیت فردی و قابل خرید و فروش می باشد.

منابع مالی: منابع مالی مورد نیاز برای برنامه های دولت از طریق وصول مالیات و سایر درآمدها و فروش منابع زیرزمینی که متعلق به افراد یک کشور است تامین می شود.تامین کنندگان منابع مالی دولت لزوماً سهم متناسبی در مقایسه با پرداختهای خود از کالا یا خدمات به صورت مستقیم دریافت نمی کنند. در صورتی که منابع مالی سازمان های بازرگانی را اشخاص تامین می نمایند و این اشخاص متناسب با میزان سهام خود از شرکتی که سرمایه گذاری کردند، سود سهام مطالبه می نمایند.

هزینه ها: دولت هزینه های خود را بر اساس درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار در بودجه سالانه پیش بینی می نماید و تا جایی که منابع مالی اجازه دهند (در حد تشخیص) کالا و خدمات، تولید و به افراد جامعه ارائه می دهد. در صورتی که در بازرگانی خصوصی در صورتی که هزینه ها در ارتباط با درآمد انجام می شود و میزان هزینه ها و سرمایه گذاری ها به میزان بازدهی و سودآوری بستگی دارد.

وصول درآمدها:دولت قدرت قانونی وصول مالیات بر درآمدها دارد و هدف، تمرکز ثروت نیست. بلکه هدف توزیع عادلانه ثروت و تقویت بنیه مالی برای ارائه خدمات بیشتر به جامعه است. در صورتی که سازمان های بازرگانی قدرت لازم برای وصول درآمدهای اجباری وجود ندارد ولی سعی می کنند از طریق تولید کالا و خدمات بر ثروت شرکت بیافزایند.

قوانین و مقررات: در سازمان های دولتی، الف) قانون محاسبات عمومی ب) قانون دیوان عالی محاسبات کشور ج) قانون برنامه و بودجه د) قانون کار  ه) قانون استخدام کشوری  و) قانون مالیات های مستقیم. ولی در سازمان بازرگانی عبارتند از:

• الف) قانون تجارت
• ب) قانون کار
• ج) قانون مالیات های مستقیم.

شباهت:

1. هر دو سازمان در بیشتر موارد محصولات مشابهی تولید و یا خدمات همانندی ارائه می نمایند.
2. هر دو مکمل نظام اقتصادی کشور می باشند- طبق اصل 44 قانون اساسی نظام اقتصادی کشور بر پایه سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی استوار است.

تفاوت حسابداری دولتی با حسابداری بازرگانی

1. در حسابداری دولتی و حسابداری بازرگانی صورتهای مالی وجود نداشته و تراز نامه نیز در حسابداری دولتی به شیوه حسابداری بازرگانی نیست
2. لزوم رعایت کنترل بودجه: در حسابداری دولتی نگهداری حساب درآمد و هزینه به منظور کنترل بودجه مصوب صورت می گیرد و اهمیت خاصی دارد، در صورتی که در حسابداری بازرگانی به این اندازه قابل ملاحظه نیست.
3. لزوم نگهداری حسابهای مستقل: در حسابداری دولتی به جای آنکه موسسه دولتی یک شخصیت حسابداری باشد، دولتی یک شخصیت حسابداری باشد، هر یک از منابع مالی مورد استفاده یک شخصیت حسابداری می باشد.
4. تفاوت در نحوه ثبت دارائی های ثابت، دارایی ها و حسابداری بازرگانی به تفکیک ساختمان، اثاثه، ملزومات و … ثبت می شود. درمانی که در حسابداری دولتی موجودی جنسی و کالا، دارایی های در جریان تکمیل و یا ایجاد و نهایتاً دارایی ثابت اعمال می شود و استهلاک در سیستم حسابداری دولتی جایگاهی ندارد.
5. تفاوت در مبنای حسابداری، در حسابداری بازرگانی مبنای تعهدی کامل می باشد و در سیستم حسابداری دولتی مبنای نقدی یا نقدی تعدیل شده می باشد.

مبانی عملیات حسابداری دولتی

انتخاب زمان شناسایی و ثبت درآمدها و هزینه در دفاتر حسابداری.

• الف) روش شناسایی و ثبت درآمد و هزینه در زمان وصول وجود درآمد و یا پرداخت وجه هزینه
• ب) روش شناسایی و ثبت هزینه و درآمد در زمان تحقق یا ایجاد هزینه و یا تحقق و تحصیل درآمد صرفنظر از زمان پرداخت وجه هزینه و یا دریافت درآمد.
• ج) روش شناسایی و ثبت درآمد در هنگام وصول وجه بدون توجه به زمان تحصیل یا تحقق درآمد و شناسایی و ثبت هزینه در موقع تحقق یا ایجاد هزینه بدون توجه به زمان پرداخت وجه هزینه

مبنای نقدی:

غالب موسسات کوچک و یا مدیرانی که کمتر حاضر به ریسک کردن می باشند از این روش استفاده می کنند. براساس این روش حسابداری، هزینه ها در زمان پرداخت و درآمدها نیز در زمان وصول ثبت می شوند.

در این روش حسابهای بدهکاران – حسابهای پرداختنی – حسابهای دریافتنی، بستانکاران وجود ندارد. نحوه ثبت عملیات حسابداری در این روش بسیار آسان می باشد و به نیروی مجرب حسابداری نیاز ندارد.اما بزرگترین عیب این روش بسیار آسان می باشد و به نیروی مجرب حسابداری نیاز ندارد. اما بزرگترین عیب این روش آن است که نمی توان ارزیابی صحیح از عملکرد موسسه بدست آورد. چرا که بخش اعظمی از فعالیتهای یک موسسه به صورت نسیه انجام می گیرد. این روش در بخش خصوصی مناسب نمی باشد زیرا حجم فروش و گردش نقدینگی با کندی صورت می پذیرد و سیستمی است که اساس آن دریافت و پرداخت وجه نقد است.

مبنای تعهدی:

روش تعهدی در نقطه مقابل روش نقدی است براساس این روش مبنای ثبت درآمد و هزینه در سال فروش کالا یا انجام خدمت است. یعنی ممکن است در دوره های قبل یا بعد وجهی وصول درآمد پیش از آن یا بعد از آن انجام گیرد.در این روش اگرچه هزینه انجام می شود یا درآمدی واصل می گردد. ولی وصول درآمد یا پرداخت هزینه در قبل یا بعد از آن دوره مالی انجام می گیرد. در این روش هر چند نیاز به حسابدار متخصص وجود دارد. اما ثبت عملیات و فعالیت های موسسه بطور کامل  انجام می شود و باعث کنترل بیشتر سیستم مالی دستگاه اجرایی می گردد. عیب دیگر این روش این است که در ثبت عملیات وقت بیشتری مورد نیاز است.

مبنای نیمه تعهدی:

در این روش هم از روش نقدی و هم روش تعهدی بطور توام استفاده می شود. براساس این مبنا درآمدها در زمان وصول ثبت می گردند. اما هزینه ها در هنگام تحمل وقوع هزینه قابل ثبت است و حتماً نباید بلافاصله پرداخت گردد. این روش امروزه در کشورهای مختلف جهان کاربرد دارد.

مبنای تعهدی تعدیل شده:

در این روش در یک دوره مالی درآمدها شناسایی و ثبت می گردند و تنها در دسترس بودن و قابل اندازه گیری بودن جهت محاسبه کافی است اگر درآمد تا پایان دوره مالی قابل وصول باشد می تواند مورد ثبت قرار گیرد و هزینه ها بر مبنای تعهدی شناسایی و ثبت می شود. اما درآمدهای قابل اندازه گیری بر مبنای تعهدی و درآمدهای غیر قابل اندازه گیری در کوتاه مدت بر مبنای نقدی محاسبه می شود. در این روش هزینه ها به روش تعهدی و درآمدها بر حسب طبع و ماهیت ثبت و شناسایی می شود.

مبنای نقدی تعدیل شده:

این روش که در حال حاضر در کشورها مورد استفاده قرار می گیرد. هم درآمدها و هم هزینه ها در دوره وصول یا پرداخت ثبت می شوند. در این روش هزینه ها در هنگام ثبت علاوه ربر تعهد باید پرداخت گردد در غیر این صورت ثبت نمی شود. قابل ذکر است که ماده 23 قانون محاسبات نیز  در تعریف هزینه به پرداخت های قطعی اشاره نموده است.

اصطلاحات مورد نیاز در سیستم حسابداری دولتی

1. اعتبار: عبارت از مبلغی است که برای مصرف یا مصارف معین به منظور نیل به اهداف و اجرای برنامه های دولت به تصویب مجلس شورای اسلامی می رسد.
2. فعالیت جاری: خدماتی است که در جهت تحقق اهداف سالانه دولت اجرا می شود.هزینه فعالیت جاری از محل اعتبارات تامین می شود. هزینه پرداختی است که به طور قطعی به ذینفع در ازاء انجام تعهد (خدمت یا انجام کار )و یا کمک و اعانه و یا به عنوان های دیگر صورت می گیرد. هزینه ها در بودجه کل کشور جهت یک دستگاه اجرایی منظور می شود.
3. دیون بلامحل: بدیهای قابل پرداخت سالهای قبل است که در بودجه سال جاری دستگاه اجرایی اعتباری برای آن در نظر گرفته نشده باشد و یا بیشتر از اعتبار در نظر گرفته شده باشد.
4. درآمد عمومی: به درآمد وزارتخانه ها و موسسات دولتی، درآمد حاصل از مالیات، سود سهام شرکتهای دولتی، انحصارات و مانند آن که در بودجه کل کشور تحت این نام می آید.
5. درآمد اختصاصی: درآمدی است که به موجب قانونی خاص برای مصرف خاص در بودجه منظور می گردد.
6. تنخواه گردان: دریافتی است موقت که موسسات جهت پرداختهای فوری از خواند یا دیگر سازمانهای مرتبط دریافت می کنند مانند تنخواه گردان حسابداری، تنخواه گردان رد سپرده.

اسناد مالی

در یک موسسه دولتی که همان دستگاه اجرایی اش واحد پشتیبانی مسئولیت ارائه خدمات عمومی را داراست. این واحد با دریافت تنخواه خریدهای اضطراری را انجام می دهد. اگر چه این واحد اجرایی از جمله اعضاء داخلی موسسه است. اما مواردی را که تهیه می کند. در خارج از واحد مالی آماده می گردد. بعضی از این اسناد جنبه قانونی نداشته و کاربرد آنها نیز التزام از واحد مالی آماده می گردد. بعضی از این اسناد جنبه قانونی نداشته و کاربرد آنها نیز التزام قانونی ندارد اما بدون مرحله تسهیل عملاً ناقص بوده و به هزینه منظور کردن عملاً ممکن نیست فرمهایی مانند

1. درخواست کالا از انبار
2. درخواست خرید کالا
3. برگ ورود کالا به انبار
4. برگ خروج کالا از انبار
5. برگ استعلام بهاء
6. پیش فاکتور
7. فاکتور و … از جمله مدارکی است که در تکمیل اسناد مالی نقش اساسی دارد. نمونه هایی از آنها در صفحات بعد است.

1. حسابداری در موسسات غیر انتفاعی و دولتی، فردین شورج
2. دستورالعمل سرفصل های استاندارد ثبت عملیات حسابداری حسابهای دولتی مربوط به اعتبارات هزینه با آخرین اصلاحات 1382 آقای ابوحمزه شیخ ودودی