قلب ، بیماری های قلبی و پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی

قلب یا دل یک تلمبه ماهیچه‌ای است که به گونه شبانه‌روزی خون را به سرتاسر بدن تلمبه می‌کند. قلب نزدیک صدهزار بار در روز می‌تپد. قلب در سینه قرار دارد و به گونه همیشگی در حال کار کردن و تلمبه زدن است. برای اینکه قلب بتواند این کار سنگین را انجام دهد , نیاز دارد که بدست سرخرگ‌های تاجی (کرونر)، به ماهیچه خودش هم خونرسانی مناسبی صورت پذیرد. دو سرخرگ‌ تاجی (چپ و راست) کمابیش کوچک بوده و خون در بر گیرنده اکسیژن بسیار را دریافت می ‌‌دارند.

مهمترین علت پیدایش بیماری های قلبی- عروقی، تصلب شرایین می باشد. تصلب شرایین سبب می شود که سرخرگ های گوناگونی که به سمت های مختلف بدن خون می‏ رسانند، به تدریج سخت و تنگ گردند و توانایی آنها برای انتقال اکسیژن و مواد غذایی به سلول های بدن کاهش یابد. عواملی هستند که موجب سریعتر شدن تصلب شرایین می گردند و در صورت وجود آنها احتمال پیدایش بیماری قلبی- عروقی افزایش پیدا می کند. برای پیشگیری از پیدایش بیماری‏های قلبی- عروقی و مرگ و میر و ناتوانی ناشی از آنها، باید این عوامل خطر را بشناسید و به توصیه‏های پزشکی توجه نمایید.

آناتومی قلب

این عضو مخروطی شکل به صورت کیسه‌ای عضلانی تقریباً در وسط فضای قفسه سینه (کمی متمایل به جلو و طرف چپ) ابتدا در دل اسفنج متراکم و وسیعی مملو از هوا یعنی ریه‌ها پنهان شده و سپس توسط یک قفس استخوانی بسیار سخت اما قابل انعطاف مورد محافظت قرار گرفته است. ابعاد قلب در یک فرد بزرگسال حدود 69×12 سانتیمتر و وزن آن در آقایان حدود 300 و در خانمها حدود 250 گرم (یعنی حدود 0.4 درصد وزن کل بدن) می ‌باشد.

قلب توسط یک دیواره عضلانی عمودی به دو نیمه راست و چپ تقسیم می‌شود. نیمه راست مربوط به خون سیاهرگی و نیمه چپ مربوط به خون سرخرگی است. هر یک از دو نیمه راست و چپ نیز مجدداً به‌وسیله یک تیغه عضلانی افقی نازکتر به دو حفره فرعی تقسیم می‌شوند. حفره های بالایی که کوچک ‌تر و نازک تر هستند بنام دهلیز موسوم بوده و دریافت کننده خون می ‌باشند. حفره‌های پایینی که بزرگ‌تر و ضخیم ‌ترند بطن های قلبی هستند و خون دریافتی را به سایر اعضاء بدن پمپ می‌کنند. پس قلب متشکل از چهار حفره است : دو حفره کوچک در بالا (دهلیزهای راست و چپ ) و دو حفره بزرگ در پایین (بطنهای راست و چپ).

قلب چگونه کار می‌کند

کارکرد اصلی قلب , تلمبه کردن خون قرمز و مقادیر فراوانی اکسیژن و مواد غذایی از راه سرخرگ‌های بزرگ به سرتاسر بدن می‌‌باشد وقتی اکسیژن این خون بدست بافت‌ها برداشته شد, سیاهرگها خون فاقد اکسیژن کافی را که به رنگ تیره‌تری در آمده است را دوباره به قلب بر می‌‌ گردانند.

قلب دارای دو قسمت می‌‌باشد که هر قسمت آن به گونه یک تلمبه جداگانه عمل می‌کند. هر یک ازاین قسمت‌ها نیز به دو بخش تقسیم می‌شود. بنابراین قلب رویه مرفته دارای چهار اتاقک می‌‌باشد. حفره‌های بالایی را که اصطلاحاً دهلیز می‌‌نامند , به گونه جمع کننده خون ورودی به قلب عمل می‌کنند و حفره‌های پایینی که به آنها “بطن” گفته می‌شود , با انقباض خود مایه می‌شوند که خون از قلب به بیرون تلمبه شود. سمت راست قلب , خون‌هایی را که از شاهرگ‌های تمام بدن می‌آید را گرفته و به سمت شش‌ها تلمبه می‌کند تا اکسیژن شش‌ها بتوانند وارد این خون شوند. قسمت چپ قلب , خونی را که از شش‌ها بیرون می‌شود را گرفته و سپس آن را به تمام قسمت‌های بدن می ‌‌فرستد تا نیازهای اکسیژن آنها را برطرف نماید . برای اینکه خون به همراه اندام‌ها و ماهیچه‌های بدن برسد , باید با فشار فراوانی تلمبه گردد. شما وقتی یک سرخرگ ‌تان بریده می‌شود , می ‌‌بینید که خون باچه فشاری به بیرون فواره می ‌‌زند. برای اینکه این تلمبه زدن با قدرت کافی انجام شود , عضلات قلب باید خیلی نیرومند باشند و هیچگاه همانند دیگر عضلات (برای نمونه ماهیچه‌های پاها) دچار خستگی نگردند. بنابراین , عضلات قلب نیاز دارند که خودشان به خوبی خونرسانی شوند و اکسیژن و مواد غذایی به اندازه کافی به آنها رسانده شود. این خونرسانی خود عضلات قلب , بدست سرخرگ‌های تاجی و شاخه‌های آنها صورت می ‌‌پذیرد.

شریان های کرونری

شریانهای کرونری از آئورت بیرون می‌آیند. آئورت ، شریان یا سرخرگ اصلی بدن می‌باشد که از بطن چپ ، خون را خارج می‌ سازند. شریانهای کرونری از ابتدای آئورت منشا گرفته و بنابراین اولین شریانهایی هستند که خون حاوی اکسیژن زیاد را دریافت می ‌دارند. دو شریان کرونری ( چپ و راست ) نسبتاً کوچک بوده و هر کدام فقط 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند

این شریانهای کرونری از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و تقریباً یک مسیر دایره‌ای را ایجاد می‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب توسط پزشکان قدیم دیده شد، آنها فکر کردند که این شبیه تاج می‌باشد به همین دلیل کلمه لاتین شریانهای کرونری (Coronary یعنی تاج) را به آنها دادند که امروزه نیز از این کلمه استفاده می ‌شود. از آنجایی که شریانهای کرونری قلب از اهمیت زیادی برخوردار هستند پزشکان تمام شاخه‌ها و تغییراتی که می‌تواند در افراد مختلف داشته باشد را شناسایی کرده‌اند. شریانهای کرونری چپ دارای دو شاخه اصلی می‌باشد که به آنها اصطلاحا نزولی قدامی و شریان سیرکومفلکس یا چرخشی می‌گویند و این شریانها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می ‌شوند.

این شریانها ، باعث خونرسانی به قسمت بیشتر عضله بطن چپ می‌شوند. بطن چپ دارای عضلات بیشتری نسبت به بطن راست می ‌باشد زیرا وظیفه آن ، تلمبه کردن خون به تمام قسمت‌های بدن است. شریانهای کرونری راست ، معمولاً کوچک‌تر بوده و قسمت زیرین قلب و بطن راست را خونرسانی می‌کند . وظیفه بطن راست تلمبه کردن خون به ریه‌ها می‌باشد. شریانهای کرونری دارای ساختمانی مشابه تمام شریانهای بدن هستند اما فقط در یک چیز با آنها تفاوت دارند که فقط در زمان بین ضربانهای قلب که قلب در حالت ریلکس و استراحت قرار دارد، خون دراین شریانها جریان می‌ یابد.

وقتی عضله قلب منقبض می‌شود، فشار آن به قدری زیاد می‌شود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی‌دهد، به همین دلیل قلب دارای شبکه موثری از رگهای باریک خونی است که تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی برآورده می‌کند. در بیماران کرونری قلب ، شریانهای کرونری تنگ و باریک می‌ شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم می‌گردند. (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل مختلفی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند).

سرخرگ‌های تاجی

سرخرگهای تاجی (تاجی) از آئورت بیرون می‌‌آیند. آئورت , سرخرگ‌ اصلی بدن می‌‌باشد که از درون چپ , خون را بیرون می‌‌شازند. سرخرگ‌های تاجی از آغاز آئورت منشا گرفته و بنابراین نخستین سرخرگ‌هایی دام تنها 3 یا 4 میلیمتر قطر دارند.

این سرخرگ‌های تاجی از روی سطح قلب عبور کرده و در پشت قلب به یکدیگر متصل می‌شوند و کم وبیش یک راه دایره‌ای را ایجاد می‌کنند. وقتی چنین الگویی از رگهای خونی قلب بدست پزشکان قدیم دیده شد , آنها فکر کردند که این همانند تاج می‌‌باشد از این روی واژه لاتین “سرخرگ‌های تاجی” (Coronary) را به آنها دادند که امروزه نیز از این واژه بهره گیری می‌ شود . از آنجایی که سرخرگ‌های تاجی قلب از اهمیت فراوانی برخوردار هستند , پزشکان تمام شاخه‌ها و دگرگونی‌هایی که می‌تواند در کسان گوناگون داشته باشد را شناسایی کرده‌اند. سرخرگ‌های تاجی چپ دارای دو شاخه اصلی می‌‌باشد که به آنها اصطلاحا “نزولی قدامی” و “سرخرگ‌ چرخشی می‌ گویند و این سرخرگ ‌ها نیز به نوبه خود به شاخه‌های دیگری تقسیم می‌شوند. این سرخرگ‌ها , مایه خونرسانی به قسمت بیشتر عضله درون چپ می‌ شوند. درون چپ دارای عضلات بیشتری در برابر درون راست می‌‌باشد زیرا وظیفه آن , تلمبه کردن خون به تمام قسمت‌های بدن است. سرخرگ‌های تاجی راست , بیشتر کوچک ‌تر بوده و قسمت زیرین قلب و درون راست را خونرسانی می‌کند. وظیفه درون راست تلمبه کردن خون به شش‌ها می‌‌باشد . سرخرگ‌های تاجی دارای ساختمانی همانند تمام سرخرگ‌های بدن هستند ولی تنها در یک چیز با آنها تفاوت دارند که تنها در زمان میان ضربان‌های قلب که قلب در حالت آسوده (ریلکس) قرار دارد , خون دراین سرخرگ‌ها جریان می‌‌ یابد. وقتی عضله قلب منقبض می‌شود , فشار آن به قدری بسیار می‌شود که اجازه عبور خون به عضله قلب را نمی‌دهد , از این روی قلب دارای شبکه کارسازی از رگهای باریک خونی است که مایه می‌شود تمام نیازهای غذایی و اکسیژن رسانی آن را به خوبی انجام دهد. در بیماران تاجی قلب , سرخرگ‌های تاجی تنگ و باریک می‌شوند و عضلات قلب از رسیدن خون و اکسیژن به اندازه کافی محروم می‌‌گردند (مانند هنگامی که که یک لوله آب به دلایل گوناگونی تنگ شود و نتواند به خوبی آبرسانی کند). در حالت استراحت , می‌شود اشکالی برای فرد ایجاد نشود , ولی هنگامی که قلب ناچار باشد کار بیشتری انجام دهد و برای نمونه شخص بخواهد چند پله را بالا برود , سرخرگ‌های تاجی نم توانند بر پایه نیاز اکسیژن این عضلات , به آنها خون و اکسیژن برسانند و برآیند اینکه شخص در هنگام بالا رفتن از پله‌ها دچار درد سینه (آنژین) می‌ گردد.

بیماری های قلبی

عوامل خطر برای بیماری های قلب و عروق عبارتند از:

سن بالا، جنس مذکر، سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس، فشار خون بالا، افزایش چربی خون به ویژه کلسترول ، دیابت قندی، سیگار کشیدن، چاقی، کم تحرکی ، انجام ندادن فعالیت های بدنی و اختلال در انعقاد خون.

با توجه به اینکه دیابت از عوامل خطر بیماری های قلبی- عروقی است و معمولا با عوامل خطر دیگر همراهی دارد (و گاهی شاید ایجاد کننده آنها باشد)، مبتلایان به دیابت باید بیش از دیگران مراقب سلامت قلب و عروق خود باشند. پژوهشهای فراوان پزشکی نیز نشان داده اند که عوامل خطر قلبی- عروقی در مبتلایان به دیابت نوع 2 شایعتر هستند.

بیماری های قلبی- عروقی را می توان به سه گروه عمده تقسیم کرد:

• بیماری های کرونری قلب
• حوادث عروقی مغز
• بیماری رگهای محیطی

بیماری های کرونری قلب

قلب یک پمپ عضلانی به اندازه مشت گره کرده انسان است که در هر دقیقه به طور متوسط 60 تا 100 بار می تپد و خون را در بدن به گردش در می آورد. گردش خون سبب می‏شود که اکسیژن و مواد غذایی به اندام های بدن برسد و مواد زائد ناشی از فعالیت سلول ها نیز دفع گردد. عضله قلب هم از این قاعده مستثنی نیست و باید خون رسانی مناسب داشته باشد تا این کار حیاتی خود را به درستی انجام دهد. خونرسانی به عضله قلب توسط رگ هایی موسوم به «سرخرگ های کرونر» صورت می گیرد. رسیدن خون به قلب و میزان فعالیت عضله قلب تا حدی مشابه وضعیت عرضه و تقاضا است؛ هرچه قلب فعالیت بیشتری داشته باشد (مثلاٌ هنگام فعالیت‏های سنگین بدنی یا اضطراب و تنش)، به خون بیشتری احتیاج خواهد داشت. سرخرگ‏های کرونر باید بتوانند این افزایش نیاز را تامین کنند وگرنه سلولهای عضله قلب با مشکل روبرو خواهند شد.

تصلب شرایین و همچنین پیدایش لخته درون رگ‏های کرونر سبب می شود که خون رسانی به سلول های عضله قلب کاهش یابد. در نتیجه کمبود اکسیژن و مواد غذایی و انباشت مواد زائد در عضله قلب، دردی پدید می آید که به «درد قلبی» یا «آنژین صدری» معروف است. اگر سرخرگ کرونر به طور کامل (به وسیله تنگی شدید یا لخته خون) بسته شود، سلول‏های قلبی مربوط به حوزه آن سرخرگ خواهند مرد که به این وضعیت «انفارکتوس قلبی» می ‏گویند. گاهی نیز در اثر اختلال شدید و گسترده در کارکرد عضله قلب، مرگ ناگهانی رخ می دهد.

نشانه‏ های مهم بیماری قلبی

• درد قفسه سینه:  این درد کوبنده یا فشارنده در ناحیه پشت جناغ سینه احساس می شود و ممکن است به گردن، دستها، پشت و یا شکم هم انتشار یابد. آنژین صدری اغلب هنگام کارهای بدنی یا فشارهای روحی و روانی که فعالیت قلب افزایش پیدا می کند، بروز می‏نماید و معمولاٌ با استراحت یا مصرف نیتروگلیسرین زیرزبانی تسکین می یابد.
• تنگی نفس: احساس تنگی نفس می تواند از نشانه های بیماری کرونری قلب باشد گرجه در بسیاری از بیماری های تنفسی و… نیز این حالت پدید می آید.
• تپش قلب: در این وضعیت، فرد به طور ناراحت کننده ای ضربان قلب خود را احساس می‏کند. تپش قلب در حالت های اضطرابی و برخی بیماری های دیگر قلبی نیز ممکن است پدید آید.

حوادث عروقی مغز (سکته مغزی)

هنگامی که رگهای تغذیه کننده مغز به شدت آسیب ببینند، خون به سلول های مغزی نمی‏رسد و آنها دچار مرگ خواهند شد که به این حالت «انفارکتوس مغزی» می‏گویند. سکته مغزی هم در اثر تنگی و بسته شدن رگ های مغز پدید می آید و هم به دنبال پاره شدن و خونریزی رگهای مغز. مهم ترین عامل خطر برای حوادث عروقی مغز افزایش فشار خون (پرفشاری خون) است. خطر سکته مغزی در مبتلایان به دیابت که فشار خون بالا هم دارند، دو برابر افرادی است که تنها به پرفشاری خون دچار هستند. این مسئله اهمیت کنترل فشار خون در بیماری دیابت را آشکارتر می سازد.

نشانه های حوادث عروقی مغز بسته به اینکه کدام قسمت مغز اختلال خونرسانی پیدا کند، بسیار گوناگون هستند. کرختی یا ضعف حرکتی شدید (فلج) در یک نیمه بدن و نابینایی یا تاری دید زودگذر یک چشم از جمله نشانه های حوادث عروقی مغز می باشند.

اصول پیشگیری از بیماری های قلب و عروق در افراد دیابتی

چربی (به ویژه کلسترول) خون خود را کاهش دهید

کلسترول که نوعی چربی است، در پیدایش و گسترش تصلب شرایین نقش مهمی دارد زیرا می تواند در دیواره رگها رسوب کند و همراه با عوامل دیگر به تنگی و بسته شدن سرخرگ ‏ها بینجامد.

فشار خون خود را کنترل کنید

فشار خون بالا افزون بر اینکه فشار بیشتری بر قلب وارد می سازد و نیاز آن به خون را افزایش می دهد، روند تصلب شرایین را هم تسریع می کند و سبب آسیب اندامهای گوناگون بدن می گردد.

وزن خود را به حد مناسب برسانید

چاقی عامل خطر مهمی برای افزایش فشار خون است. همچنین چاقی یا اضافه وزن موجب افزایش مقاومت سلول های بدن نسبت به انسولین می شود. شما باید زیر نظر یک پزشک یا متخصص تغذیه وزن بدنتان را به میزان متناسب با قد، جنس و سن خود برسانید.

سیگار نکشید

استعمال دخانیات سبب افزایش ضربان قلب و در نتیجه کار قلب می شود و فشار خون را هم بالا می برد. همچنین سیگار بر اثر روی عوامل انعقادی و نیز غلیظ کردن خون احتمال تشکیل لخته و بسته شدن سرخرگ ها را افزایش می دهد. افزون براین، سیگار با اثر بر رگهای کوچک، خونرسانی به بخش های انتهایی اندام ها (به ویژه پاها) را مختل می کند و این عارضه در افراد دیابتی که گرفتاری اعصاب محیطی نیز دارند، بسیار مهم است و خطر قطع عضو را باز هم افزایش می دهد. این آثار جدای از سرطان زایی سیگار است که موجب ناتوانی و مرگ خواهد شد. امروزه سیگار مهم ترین علت قابل پیشگیری سرطان بشمار می آید.

قند خون خود را کنترل کنید

کنترل دقیق قند خون، هم به طور مستقیم و هم به طور غیر مستقیم، نقش مهمی در پیشگیری از بیماریهای عروقی می تواند داشته باشد.

فعالیت ورزشی منظم داشته باشید

پژوهش‏های پزشکی نشان داده اند که داشتن یک زندگی کم تحرک (از نظر بدنی)، صرف نظر از عوامل طر دیگر، احتمال دیابت، چاقی و بیماری کرونری قلب را افزایش می دهد. پیاده روی، دوچرخه سواری، تنیس روی میز، باغبانی و دویدن آرام فعالیتهای بدنی هستند که اثر مفیدی بر تندرستی شما خواهند داشت. توصیه می شود که روزانه 30 دقیقه به فعالیت بدنی بپردازید، می توانید این میزان فعالیت را در سه دوره 10 دقیقه ای (بافاصله) نیز انجام دهید.

درد قلبی

هر عضوی از بدن درد خاص خود را دارد و در جای خاصی احساس می‌شود. با این حال پزشکان چندان موافق نیستند دردهایی را که در قسمت قلب و قفسه سینه احساس می‌شود درد قلبی بنامیم. آنها بیشتر از اصطلاح درد قفسه سینه یا آنژین صدری استفاده می‌کنند و تمام دردهای ناحیه سینه را مهم تلقی کرده (هر چند درست روی قلب نباشد) و علت آن را کاملاً بررسی می‌کنند. علت این است که برخی از دردهای قفسه سینه اصلاً منشا قلبی ندارند و در اثر آسیبهای سایر اندامها ایجاد می‌ گردند.

معمولا درد قلبی در افراد به صورت درد مبهم یا احساس فشار ، سنگینی ، سفتی ، فشردگی یا خفگی بیان می‌شود تا درد واضح و اغلب به صورت احساس ناراحتی است تا درد. و در صورت شدید بودن بیمار درد را بصورت خرد کننده ، فشارنده و له کننده توصیف می‌کند که نفس فرد را تنگ کرده و او را از ادامه فعالیت باز می‌دارد.

کیفیت این درد بیشتر فشارنده است تا سوزشی یا تیز. بنابراین در کسانی که دچار دردهای سوزشی قلب می‌شوند (بویژه وقتی اندازه محل درد از حد یک سکه تجاوز نمی‌کند)، باید به فکر علل دیگری برای درد بود. البته اینگونه دردها نیز ممکن است منشا قلبی داشته باشند ولی نشانه ایسکمی (کاهش خونرسانی بافت قلب) نمی‌باشند. معمولا دردهای قلبی با فعالیت بدنی و یا تغییر حالات روحی و روانی (از جمله استرسهای ناگهانی) ، سرما ، غذا یا ترکیبی از این عوامل تسریع و تشدید می‌شود و با استراحت تسکین می‌یابد. البته بسیاری از حملات با این الگوها هماهنگی ندارد. مدت این دردها نیز از 5 دقیقه تا 30 دقیقه متغیر است. در صورتی که درد قلبی از نیم ساعت بیشتر به طول بینجامد احتمال سکته قلبی در فرد مبتلا به شدت افزایش می‌یابد

محل درد قلبی

معمولاً این درد در ناحیه جناغ سینه (قسمت پایینی آن) یا سمت چپ قفسه سینه احساس می‌شود اما درد سایر قسمتهای سینه نیز ممکن است مربوط به قلب باشد. ولی ممکن است به سایر قسمتها نیز انتشار داشته باشد. گاه این درد به بالای‌ شکم‌ راه می‌یابد و فرد تصور می‌کند دچار سوءهاضمه شده است و گاه به‌ آرواره‌ یا زیر چانه ، گردن ‌، پشت و بین‌ دو کتف‌ یا بازوها (بویژه دست چپ) نیز تیر می‌کشد. مورد اخیر (انتشار به دست چپ) حالتی نسبتاً اختصاصی بوده و باید فرد را نسبت به قلبی بودن منشا درد آگاه سازد.

علایم‌ شایع همراه درد قلبی‌

معمولا حمله قلبی با علائمی مانند احساس‌ نزدیکی‌ مرگ‌ ، تعریق‌ سرد ، تهوع‌ و استفراغ ، احساس‌ خفگی ، تنگی‌ نفس ، ضعف‌ و منگی همراه است.علت درد قلبی در درجه اول کاهش خونرسانی به بافت عضلانی قلب می‌ باشد. به طوری که عروق قلب نتوانند جوابگوی نیاز قلب به اکسیژن و مواد غذایی باشند. این امر در چند حالت ایجاد می‌شود اما شاید دو سه مورد آن از بقیه مهمتر باشند که بسته‌ شدن‌ نسبی‌ یا کامل‌ سرخرگ‌های‌ قلب‌ توسط‌ لخته‌ خون ‌گرفتگی‌ یا انقباض‌ عروقی و اختلال‌ شدید در ضربان‌ قلب‌ از آن جمله‌اند.

عوامل خطرآفرین قلب

هر کسی ممکن است دچار درد قلبی بشود ولی دردی که توصیف آن بیان شد، بیشتر در کسانی که ریسک فاکتورها یا عوامل خطر ساز تنگی‌ها و انسداد عروق قلبی را داشته باشند بروز پیدا می‌کند. این عوامل به طور خلاصه عبارتند از:

جنس مذکر ، چاقی و وزن بالا ، فشار خون بالا ، چربی خون بالا (بالا بودن‌ سطح‌ کلسترول‌ بد خون‌، یا پایین‌ بودن‌ سطح‌ کلسترول‌ خوب‌ خون) ، دیابت‌ ، استرس و فشارهای روحی و روانی ، داشتن سابقه خانوادگی بیماری‌ سرخرگ‌های‌ قلب و ‌سکته قلبی ، رژیم‌ غذایی‌ پر از چربی‌های‌ اشباع‌ شده‌ ، نداشتن‌ فعالیت بدنی‌ کافی (بی ‌تحرکی آفت قلب است) و کشیدن سیگار. در گذشته‌ای نه چندان دور سکته قلبی و دردهای مربوط به قلب بیشتر در افراد مسن و نهایتاً میانسال بروز پیدا می‌کرد اما امروزه سن بروز چنین دردهایی بسیار پایین آمده و متاسفانه برخی افراد در سنین جوانی درد قلبی و گاه سکته قلبی را تجربه می ‌کنند.

غش قلبی

علائم اخطار دهنده غش

• احساس بد حالی و سستی و سرگیجه
• رنگ پریدگی و پوست سرد و عرق‌دار
• تهوع و استفراغ
• گزگز دست و پاها
• نبض ضعیف ، تنفس سطحی و افت فشار خون
• اختلال بینایی بصورت سیاهی رفتن چشم و احساس صدایی مثل سوت در گوش
• از دست دادن تعادل و سقوط و بیهوش شدن

علل غش

علت آن ممکن است شوک هیجانی ، خستگی مفرط ، ایستادن طولانی ، گرما ، برخاستن ناگهانی از حالت خوابیده به نشسته یا ایستاده ، سوء تغذیه ، کم خونی ، فقدان هوای تازه و غیره باشد. غش می‌تواند در یک فرد کاملا سالم در نتیجه یک عکس‌العمل عاطفی طبیعی و یا در نتیجه بازتاب اختلال تنظیم فشار خون ، حادث ‌شود. شنیدن ناگهانی اخبار خوب یا بد ، افت ناگهانی فشار خون یا قند خون و مسائل دیگر همگی باعث می‌شوند جریان خون مغز کاهش پیدا بکند و فرد به طور موقت غش بکند.

سنکوپ یا غش واقعی ممکن است طی یک سری بیماریهای قلبی و عروقی ، علل عصبی بیهوشی ( مثل صرع( ، افت قند خون ، دیده شود. البته باید در نظر داشت که شل شدن ناگهانی عروق بدن در اثر محرکهای داخلی یا خارجی مهمترین و شایعترین علت غش می‌باشد مانند سنکوپ سینوس کاروتید ، سنکوپ دفع ادرار ، سنکوپ سرفه و سنکوپ عصبی و قلبی.

تپش قلب

همانگونه که می‌دانید قلب نوعی تلمبه است. خون بوسیله آن در بدن جریان می‌یابد، اما چه تلمبه حیرت‌زایی! قلب در هر تپش تقریبا صد سانتیمتر مکعب خون را در بدن پخش می‌کند. روزانه حدود 10 هزار لیتر خون بوسیله این تلمبه در درون رگهای هدایت می‌شود. در مدت عمر متوسط یک انسان شاید 250 میلیون لیتر خون بوسیله قلب، تلمبه زده شود. طول مدت هر تپش قلب انسان، کمی بیش از هشت‌دهم ثانیه است. بنابراین،‌ قلب روزی صدهزار بار می‌‌تپد و در فاصله هر یک تپش به مدتی برابر زمان یک تپش،‌ به استراحت می‌پردازد. پس قلب روزانه حدود 6 ساعت آرامش دارد.

این که می‌گوییم «تپش» قلب، مقصودمان بسته و باز شدن آن است؛ یعنی انقباض و انبساط آن. تلمبه قلب در حالت انقباض (بسته شدن) خون را بیرون می‌راند؛ اما در حالت انبساط (باز شدن) خون را به درون قلب می‌کشد. البته گمان نکنید که این کار به سادگی مثلا باز و بسته شدن مچ دست صورت می‌گیرد. خیر؛ بلکه انقباض قلب به ‌صورت نوعی موج از پایین قلب شروع شده، تا به بالای آن حرکت می‌کند.

علل تپش قلب

تپش قلب در اکثر موارد نشانه بیماری خاصی نمی‌باشد و جای نگرانی چندانی ندارد. ولی برای بیمار ممکن است این نشانه خیلی خطرناک به نظر برسد. زیرا تصور می‌کند که به دنبال تپش قلب ممکن است توقف قلبی اتفاق بیفتد و قلب از کار بیفتد. همین نگرانی و استرس باعث تحریک قلب شده و تپش قلب فرد تشدید پیدا می‌کند.

 علل روحی و روانی

تپش قلب به تنهایی نشان دهنده هیچ گروه خاصی از اختلالات نیست و اغلب در واقع اختلال فیزیکی اولیه نبوده، بلکه مشکلی روانی است. گاهی بویژه در بیماران مبتلا به اضطراب ، بیماران از احساس تپش قلب شکایت دارند ولی در بررسیها اختلال ریتمی مشخص نمی‌شود.

علل فیزیولوژیک یا طبیعی

حالت هایی هستند که به طور طبیعی باعث تپش قلب می‌شوند. ورزش و فعالیت بدنی شدید می‌تواند باعث ایجاد تپش قلب برای مدت چند دقیقه شود. فردی‌ که‌ بیماری‌ قلبی‌ ندارد ممکن‌ است‌ با ورزش‌ ضربان‌ قلب‌ را به‌ 160 بار دقیقه‌ یا بیشتر برساند که‌ البته‌ این‌ طبیعی‌ است‌ و مشکلی‌ محسوب‌ نمی‌شود. استرس ، هیجان و اضطراب نیز از عوامل شناخته شده تپش قلب به شمار می‌روند. از سوی دیگر مصرف چای غلیظ ، قهوه تلخ و برخی سیگارها ممکن است در فرد تپش قلب ایجاد نمایند.

علل آریتمی قلبی

توجه به الگوی تپش قلب و همچنین نبض همزمان ، تشخیص را آسان می‌کند.در تمام حالتهای دیگر تپش قلب بیشتر به صورت تند زدن و شدید زدن قلب خود را نشان می‌داد و ضربان قلب منظم بود. نبض نامنظم در حین حمله تپش قلب تقریبا همیشه دال بر آریتمی است. آریتمی‌های شایعی که منجر به تپش قلب می‌شوند، فیبریلاسیون‌ دهلیزی ‌، انقباضات پیش ‌رس دهلیزی یا بطنی تاکیکاردی یا تند ضربانی‌ فوق‌ بطنی‌ و بطنی و ‌تند ضربانی‌ سینوسی ‌می‌باشند. ضربانها در تاکیکاردی یا تند ضربانی‌ فوق‌ بطنی‌ و بطنی و ‌تند ضربانی‌ سینوسی ‌، سریع و منظم ، در فیبریلاسیون دهلیزی سریع و نامنظم و در انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی بصورت “یک در میان” مشاهده می‌شوند.  در بعضی مواقع تپش قلب به صورت نابجا و نابهنگام بروز پیدا می‌کند که فرد احساس می‌کند قلبش می‌ریزد یا یک ضربه محکم به دیواره قفسه سینه اصابت می‌کند. اگر فرد در این حالت نبض خود را گرفته باشد متوجه می‌شود که یک نبض خالی زده است. این نوع تپش قلب در اکثر موارد نشانه یکی از شایعترین آریتمی‌های قلبی به نام “انقباض پیش‌رس یا زودهنگام بطنی” یا (PVC) است که اگر تعداد آن از حدی بیشتر شود ممکن است خطرات جدی برای فرد به همراه داشته باشد.

ایست قلبی و مرگ ناگهانی

مرگ ناگهانی قلبی عبارت است از مرگ طبیعی ناشی از علل قلبی در فردی که ممکن است بیماری شناخته شده قلبی داشته باشد. اما زمان و نحوه مرگ در او غیر منتظره باشد، به طوری که ظرف یک ساعت از شروع علائم حاد، هوشیاری وی بطور ناگهانی از بین برود. نمونه ساده آن این است که بیماری سکته قلبی می‌کند ولی کار او به بیمارستان و CUU نمی کشد. در همان میانه راه قلب وی کاملاً از کار می افتد و ظرف چند دقیقه مرگ کامل عارض می‌ گردد . ممکن است بسیاری چنین مرگی را به دلیل سادگی و سرعت آن بپسندند و از خدا بخواهند مرگی ساده و ناگهانی برایشان مقدر کند. اما در پزشکی , مقابله با بیماری و مرگ یک اصل است و به همین دلیل راه‌هایی برای نجات بیماران دچار ایست قلبی در نظر گرفته شده است.

عوامل شناسایی و پیشگیری در بیماری های قلبی

تست ورزش

وقتی کسی دچار درد قلبی می‌شود ممکن است نوار قلب چیز خاصی را نشان ندهد، اما شک بالینی پزشک به این سمت است که رگهای قلب بیمار گرفتگی دارند. در این موارد با انجام تست ورزش تا حد زیادی صحت و سقم این مطلب روشن می‌شود. به عبارت دیگر تست ورزش آزمونی است که تغییرات نهفته نوار قلبی را از طریق تحمیل ورزش و فعالیت بدنی شدید به فرد آشکار می‌سازد.

اسکن قلب

اسکن پرفیوژرن میوکارد (اسکن قلب) به معنی تصویربرداری خونرسانی میوکارد (عضله قلب) به روش تصویربرداری هسته‌ای می‌باشد که با تزریق وریدی از یک ماده رادیو اکتیو بی‌خطر (معمولا تکنسیم 99 و تالیوم201)، خونرسانی به عضله قلب در دو حالت ورزش و استراحت بطور جداگانه مورد بررسی دقیق (اسکن) قرار می‌‌‌گیرد. در یک قلب طبیعی ، ماده رادیواکتیو بطور یکنواخت در میوکارد (عضله قلب) پخش می‌شود. در بیماران مبتلا به مشکل عروق کرونر قلب ، پس از فعالیت در منطقه مشخصی کاهش برداشت دیده می‌شود که پس از استراحت بطور کامل یا ناقص به حال اول برمی ‌گردد.

علائم بیماری سرخرگهای کرونر قلب غالبا در هنگام فعالیت بیمار ظاهر می‌شوند و معمولا در حالت استراحت مشکلی وجود ندارد. بنابراین برای بررسی دقیقتر و واقعی‌تر وضعیت خونرسانی به عضله قلب بهتر است قلب را در شرایط فشار بررسی کنیم تا آن منطقه که دچار افت نسبی جریان خون (ایسکمی) به علت تنگی سرخرگی است خود را بهتر نشان دهد. در اینصورت با درمان به موقع تنگی ، از پیشرفت بیماری و خطرات بعدی پیشگیری خواهد شد. بنابراین اسکن قلب باید توام با تست ورزش انجام شود. آزمون ورزش که حداکثر نیم ساعت بطول می‌انجامد یا با دوچرخه و یا با دستگاه تردمیل ( Treadmill) به عمل می‌آید

آنژیوگرافی

کاتتریزاسیون و آنژیوگرافی قلب روش قطعی و استاندارد برای بررسی آناتومی و فیزیولوژی قلب و عروق می‌باشد.

این روش که در ابتدا بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد، برای اولین بار در سال 1929 توسط ورنر فورسمن بر روی انسان صورت گرفت.هدف فورسمن ابداع روشی برای رساندن مستقیم داروها به درون قلب بود، اما قابلیت تکنیک فورسمن، به عنوان یک ابزار تشخیصی توسط افراد دیگر مورد توجه قرار گرفت. امروزه سالانه بیش از یک میلیون مورد کاتتریزاسیون و آنژیوگرافی قلبی برای اهداف تشخیصی، مداخله درمانی و یا هر دو انجام می‌پذیرند.

اندازه گیری فشار خون

خونی که در هر انقباض عضله قلب از داخل سرخرگها عبور می‌کند به دیواره آن فشاری وارد می‌کند که آن را فشار خون گویند. فشار خون دارای یک میزان ماکزیمم (فشار خون سیستولی) و یک میزان مینیمم (فشار خون دیاستولی)می‌باشد. در هنگام تعیین و گزارش فشار خون هر دو میزان باید ذکر شود. این میزانها بیشتر بر حسب میلیمتر جیوه و گاهی سانتیمتر جیوه گزارش می‌شود. گزارش فشار خون بصورت عدد کسری است که صورت آن فشار خون سیستولی یا ماکزیمم و مخرج آن فشار خون دیاستولی یا مینیمم می‌باشد.

1. پیشگیری از بیماری های قلبی با ورزش /  مهران عسگری خانقاه، محمدحسین ماندگار (مترجم) / ناشر: اکنون 1383
2. پیشگیری ثانویه در بیماری های قلبی – عروقی / مژگان قاری پور (مترجم)، محمد هاشمی (زیرنظر)، محمد طلایی (ویراستار) / ناشر: کنکاش – 15 اسفند، 1384
3. پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی / حمیدرضا جوادی / ناشر: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قزوین – 1383
4. مهار عوامل خطرساز در بیماری های قلبی و فشار خون بالا / آرش بدایت (گردآورنده)، سینا مرادمند (مقدمه)، فریناز نیرومند / ناشر:  تیمورزاده – 02 اردیبهشت، 1385
5. همه چیز درباره سکته قلبی و بیماری های عروقی قلب! / نیلوفر نیلچی / ناشر: نیک پیک 1383
6. بیماری های قلب و عروق و تفسیر سریع نوار قلبی / مصطفی صابر / ناشر: خسروی  1383