استفاده از ویتامین A همراه با واکسیناسیون جهت پیشگیری از وقوع بیماری کوکسیدیوز (Coccidiosis) در پرندگان

مساله کمبود مواد غذایی و بخصوص پروتئین حیوانی یکی از بزرگترین مشکلات کشورهای در حال توسعه می‌باشد. عوامل مختلفی از جمله ارزش غذایی، سلامت گوشت، سرعت رشد، بازده بالای لاشه و سهولت تغذیه باعث گردیده است که پروتئین گوشت مرغ نسبت به پروتئین گوش سایر حیوانات حائز اهمیت باشد.

بنابراین باید گامهای موثری جهت پیشبرد صنعت طیور برداشته شود. یکی از مهمترین اقدامات پیشگیری از عوامل عفونی مانند بیماری کوکسیدیوز است.

کوکسیدیوز بیماری مهمی از لحاظ اقتصادی در صنعت طیور می‌باشد که باعث کاهش جذب غذا و به دنبال کاهش راندمان تولید می‌گردد. بطور معمول از داروهای مختلف در غذا یا آب برای مهار بیماری و افزایش میزان تولید استفاده می‌شود، لیکن گران بودن داروهای شیمیایی، مقاوم دارویی و ایجاد گونه‌های مقاوم در مقابل داروهای شیمیایی، تضعیف سیستم ایمنی، مسمومیت‌های سلولی همراه با کاهش بازدهی در گله نیز از جمله مهمترین عوامل محدود کننده مصرف این ترکیبات می‌باشند. همچنین آثار سوء زیست‌محیطی ناشی از ورود مستمر داروهای شیمیایی در طبیعت و عواقب نامطلوب حاصل از حضور بقایای دارویی در فرآورده‌های شیمیایی است. از طرف دیگر پیچیدگی چرخه حیات ارگانیسم و پاسخ ایمنی توسعه واکسیناسیون را با مشکل مواجه کرده است. لذا با توجه به مشکلات فوق، اتخاذ یک روش کنترل نوین بدون عوارض سوء که مبتنی بر ایمنی تغذیه و ژنتیک باشد ضروری است. در این طرح اثرات استفاده ویتامین ‌A همراه با واکسیناسیون جهت پیشگیری از وقوع کوکسیدیوز مورد مطالعه قرار گرفته است.

تاریخچه کشف ویتامین A

کشف اولیه ویتامین A به مک کالوم و دیویس نسبت داده شده است. در سال 1913 آنها دریافتند که موش‌های صحرایی تغذیه‌شده با جیره بدون ویتامین A همراه با چربی خوک (Lard) رشد نکردند ولی موش‌های تغذیه‌شده با همان جیره به علاوه کره، رشد کردند. در همان سال، اسبورن و مندل گزارش کردند که در کره چیزی وجود دارد که برای زندگی و رشد موش ضروری است.
در سال 1930، مور از انگلستان نشان داد که موشهای مبتلا به کمبود ویتامین A وقتی با کاروتن تغذیه شدند، مقدار زیادی ویتامین A در کبد آنها یافت شد. نقش پیش‌ ویتامینی کاروتن وقتی مشخص گردید که کرر از سویس موفق به تعیین ساختمان شیمیایی بتاکاروتن در سال 1930 و ویتامین A در سال 1931 شد. ویتامین A اولین ویتامینی بود که ساختمان شیمیایی آن مشخص گردید. در سال 1937، ویتامین A به صورت خالص و به شکل متبلور در آزمایشگاه تولید شد. در سال 1947 برای اولین بار ویتامین A به صورت سنتتیک تهیه شد.

ساختمان و شیمیایی

از نظر شیمیایی، ویتامین A معروف به رتینول با فرمول بسته (C20H29OH) یک الکل منوهیدریک غیراشباع می‌باشد. زنجیر کربنی آن دارای چهار اتصال دوگانه است که به یک حلقه شش‌ضلعی بتایونون منتهی می‌گردد. این حلقه دارای یک اتصال دوگانه در بین کربن‌های α و β نسبت به زنجیر کربنی می‌باشد. این ویتامین از مشتقات کربورهای کربنی است و این کربورها از پلیمریزه شدن هیدروکربن اشباع‌نشده بنام ایزوپرن (CH2=C-CH=CH2) حاصل می‌گردند. فرمول ساختمانی ویتامین A به صورت زیر می‌باشد.

ایزومرهای ویتامین A

این ترکیب دارای تعداد زیادی ایزومرهای هندسی سیس و ترانس می‌باشد ولی تمام ایزومرها در طبیعت وجود ندارند و حتی از طریق مصنوعی نیز تهیه نشده‌اند. (4)
تاکنون شماری از مشتقات و استریو ایزومرهای ویتامین A یافت شده‌اند که از نظر ارزش بیولوژیکی با هم متفاوت می‌باشند. ویتامین A ممکن است به شکل آلدئیدی (رتینال) یا الکلی (رتینول) یافت شود که این اشکال دارای فعالیت ویتامین A می‌باشند. اگرچه اسید رتینوئیک بخشی از وظایف ویتامین A را انجام می‌دهد. یک واحد بین‌المللی ویتامین (IU) A برابر با 3/0 میکروگرم ویتامین A الکل خالص تمام‌ترانس می‌باشد. از آنجا که این ماده نسبتا ناپایدار است غالباً 344/0 میکروگرم ویتامین A استات خالص تمام به عنوان یک ماده پایدارتر استعمال می‌گردد. در صورتی که سنتز ویتامین A با دقت کنترل نگردد، ایزومرهای سیس مختلفی تولید خواهد شد که این ایزومرها از ارزش بیولوژیکی کمتری برای حیوانات برخوردار هستند.

کاروتنوئیدها (پیش‌ویتامین‌های A):

کاروتنوئیدها پیگمان‌هایی هستند به رنگ زرد مایل به نارنجی و از نظر شیمیایی عبارتند از هیدروکربورهایی با فرمول خام (C40H56) که فرمول گسترده آنها تشکیل شده است از یک زنجیر کربنی که در یک یا دو انتها به یک حلقه شش‌ضلعی منتهی می‌شود.
کارتنوئیدها شامل دو دسته هستند:

1. کاروتن‌ها : α، β و γ
2. زانتوفیل ها که شامل طیف وسیعی از ترکیبات مانند لوتئین ، کریپتوزانیتن ، زیزانتین آفانین و غیره هستند. اکثر این ترکیبات نمی‌توانند به ویتامین A تبدیل شوند و فقط کریپتوزانتین و آفانین قابلیت تبدیل شدن به ویتامین A را دارند. برای اینکه کاروتنوئیدهای مختلف پتانسیل فعالیت ویتامین A را داشته باشند باید لااقل حاوی یک حلقه کامل بتایونون باشند. بتاکاروتن که دارای دو حلقه بتایونون است یک مولکول مضاعف ویتامین A بوده و از نظر تئوری، اگر شکسته شدن در مرکز مولکول واقع شود می‌تواند دو مولکول ویتامین A فعال ایجاد کند. بنابراین بتاکاروتن با دو حلقه بتایونون فعالیت ویتامین A بیشتری از سایر کاروتنوئیدها دارد.

آلفا کاروتن اگرچه از نظر ساختمان گسترده مولکولی شبیه بتاکاروتن است ولی در حلقه β محل پیوند دوگانه عوض شده است.
در گاما کاروتن، حلقه β باز است. بنابراین آلفا کاروتن و گاما کاروتن قابلیت ایجاد یک مولکول ویتامین A را دارند.

متابولیسم

• الف) جذب:

محل اصلی جذب محل اصلی جذب ویتامین A و کاروتنوئیدها در مخاط ابتدای ژژنوم می‌باشد. جذب ویتامین A و بتاکاروتن در روده کوچک توسط میسل‌هایی (گویچه‌هایی) همانند آنچه در جذب اسیدهای چرب اتفاق می‌افتد، صورت می‌پذیرد. در سلول‌های روده‌ای، قسمت اعظم بتا کاروتن به ویتامین تبدیل می‌گردد که قسمت زیادی از آن دوباره استریفیه شده و به همراه شیلومیکرون‌ها از طریق سیستم لنفاوی وارد جریان خون و کبد و می‌شوند. در این مراحل مقدار کمی از از رتینول اکسید شده و به رتینال و اسید رتینوئیک تبدیل می‌شود. کاروتن نیز توام با تبدیلات آنزیمی جذب می‌شود. برا ی این منظور ابتدا به رتینال تبدیل گردیده، سپس به صورت رتینول جذب می‌شود. وجود اسیدهای چرب با وزن مولکولی کم، جذب پیش‌ساز ویتامین را افزایش می‌دهد (7).
در حالت استاندارد از تبدیل 1 میلی‌گرم بتاکاروتن، 667/1 واحد بین‌المللی ویتامین A ایجاد می‌شود که در طیور نیز این رابطه صدق می‌کند. در طیور یک واحد بین‌المللی ویتامین A برابر 6/0 میکروگرم بتاکاروتن است.
فعالیت ویتامین A برحسب واحد بین‌المللی اندازه‌گیری می‌شود و رابطه آن با اشکال مختلف ویتامین A به قرار ذیل است:

یک واحد بین‌المللی ویتامین A برابر است با 3/0 میکروگرم رتینول
یک واحد بین‌المللی ویتامین A برابر است با 344/0 میکروگرم رتینول استات
یک واحد بین‌المللی ویتامین A برابر است با 55/0 میکروگرم رتینول پالمتات (7 و 8)

• ب) انتقال:

شکل فعال فیزیولوژیکی ویتامین A (رتینول) بوسیله پروتئین ناقل ویژه‌ای که اصطلاحا پروتئین متصل‌شونده با رتینول (RBP) نام دارد از کبد جابجا می‌شود. انتقال ویتامین A به بافت‌ها توسط فرآیندهایی کنترل می‌شود که تولید و ترشح RBP را به وسیله کبد تنظیم می‌کنند. RBP یک حلقه پلی‌پپتیدی با وزن مولکولی 2100 دالتون می‌باشد و با رتینول یک کمپلکس مولار 1:1 (یک به یک) تشکیل می‌دهد. حدود 90% RBP موجود در پلاسما به پیش‌آلبومین متصل‌شونده با تیروکسین، کمپلکسی را تشکیل می‌دهد. رتینول، RBP و کمپلکس آلبومین همراه با هم به بافت مورد نظر منتقل می‌گردند و در آنجا به گیرنده موجود در سطح سلولی متصل می‌شوند و رتینول وارد سلول‌های بافت مورد نظر می‌گردد. پروتئین‌های متصل‌شونده به رتینول بنام Cellular RBP در سلول وجود دارند که در جابجایی رتینول در داخل سلول و احتمالاً فعالیت بیولوژیکی آن دخالت دارند (5 و 7 و 11 و 56).

• ج) ذخیره:

بیش از 95% ویتامین A در کبد و مقدار کمی از آن در بافت‌های چربی، ریه و کلیه‌ها ذخیره می‌شوند. کاروتنوئیدها در چربی‌ها ذخیره می‌گردند. در طیور فقط هیدروکسی کاروتنوئیدها جذب می‌شوند. مشخص شده است که هرچه طول مدت روشنایی و میزان نور در پرورش طیور در قفس زیادتر باشد، مقدار ویتامین A کبد کاهش می‌یابد. سطح ویتامین ‌ Aالکلی خون در تمام اوقات نسبتا ثابت است. وقتی یک دز بالای ویتامین‌ ‌ A مصرف شود سطح آن بطور موقت بالا می‌رود و چند ساعت بعد به حالت طبیعی برمی‌گردد. فقط وقتی ذخیره ویتامین ‌ Aدر کبد تمام شده باشد و مقدار مصرف روزانه نیز کم باشد، سطح ویتامین در خون شروع به تنزل می‌کند. کل ذخیره ویتامین ‌ Aدر کبد بستگی به میزان مصرف قبلی دارد.
بیشترین ذخایر کبدی مربوط به کریستالین ویتامین ‌‌ A استات و کمترین ذخیره مربوط به کریستالین کاروتن می‌باشد (7 و 8 و 34).

• د) دفع:

رتینول در کبد کنژوگه شده و از طریق صفرا دفع می‌شود. همچنین این ماده طی فرآیند اکسیداسیون در کبد، کلیه‌ها و روده به رتینال و سپس اسید رتینوئیک تبدیل می‌شود که اسید رتینوئیک به صورت آزاد و یا گلوکورونیداز از راه صفرا دفع می‌گردد. ویتامین A که بصورت بتاگلوکورونید توسط صفرا دفع می‌شود تحت اثر آنزیم بتاگلوکورونید از حاصله از باکتری‌های روده تجزیه و مجددا جذب می‌گردد.

میزان نیاز به ویتامین A در طیور

حداقل میزان نیاز به ویتامین ‌ A توسط کمیته NAS-NRC تعیین شده است و شامل مقداری از ویتامین A می‌باشد که تحت شرایط ایده‌آل محیطی، رشد مطلوب در جوجه‌های جوان گوشتی و حداکثر تولید تخم مرغ را در مرغ‌های تخمگذار ایجاد نماید (5 و 7).
حداقل میزان نیاز به ویتامین A در طیور، طبق جداول NRC بدین صورت می‌باشد:

• جوجه‌های در حال رشد تا 8 هفتگی به میزان I U/kg 1500
• جوجه‌های در حال رشد 8 تا 18 هفتگی به میزان I U/kg 1500
• مرغ‌های تخمگذار به میزان I U/kg 4000
• مرغ‌های مادر به میزان I U/kg 4000
• بوقلمون و اردک (تمام رده‌های پرورشی) به میزان I U/kg 4000 (5 و 7).

برای بدست آوردن مقدار لازم ویتامین A در جیره باید به عوامل تغییر دهنده نیاز توجه کرد. این عوامل عبارتند از:

1. اختلافات ژنتیکی
2. اختلاف میزان ویتامینی که از راه تخم مرغ به جوجه رسیده است.
3. نوسانات احتمالی در مکمل‌های غذایی
4. تخریب ویتامین A در غذاها از طریق اکسیداسیون، حرارت، پلت‌‌سازی، اثرات کاتالیزوری عناصر و کمیاب و اثرات پراکسیداسیون چربی‌های فاسد شدنی غیراشباع.
5. تخریب ویتامین ‌ A در روده به وسیله عوامل فاسد کننده مانند کوکسیدیا، کاپیلاریا، برخی باکتری‌ها و کرم‌های گرد.
6. عدم کفایت مقادیر پروتئین یا چربی برای تشکیل بالیپوپروتئین‌ها جهت انتقال ویتامین ‌ A.
7. نیترات‌ها: مصرف آب یا خوراک پرنیترات، تبدیل کاروتن به ویتامین ‌A و مصرف خود ویتامین ‌ Aرا در بدن مختل یا متوقف می‌نماید. علت این امر ممکن است اکسید شدن ویتامین ‌ Aدر خون در اثر اکسیداسیون و احیا در واکنش تبدیل نیترات به نیتریت باشد.
8. عدم وجود مقادیر کافی مونوگلیسریدها یا املاح صفراوی جهت تشکیل میسل.

کمبود ویتامین A در طیور

نشانه‌های مهم در کمبود ویتامین A در طیور بالغ:

وقتی طیور با جیره‌ای که از نظر ویتامین A فقیر می‌باشد تغذیه شوند، نشانه‌های کمبود بر حسب مقدار ذخیره ویتامین در کبد و سایر بافت‌های آنها، در طول 2-5 ماه ظاهر می‌گردد. در ابتدا پرنده‌ها لاغر و ضعیف‌تر شده، پرهای آنها ژولیده می‌شوند. به دنبال آن تخمگذاری کاهش یافته و فاصله بین سیکل تخمگذاری افزایش می‌یابد. جوجه درآوری کاهش می‌یابد و میزان جابجایی جنین و تلفات جنینی افزایش پیدا می‌کند. چشم‌ها و بینی ترشحات آبکی دارند و پلک‌ها غالباً به هم چسبیده هستند. با ادامه کمبود، در چشم‌ها ترشحات پنیری شیری‌رنگ به وجود می‌آید. در این موقع پرنده قادر به دیدن نیست، مگر اینکه این ترشحات از روی چشم پاک شوند. این نشانه‌ها در تمام حیوانات و انسان مشترک بوده و گزروفتالمی نام دارد.

نشانه‌های مهم کمبود ویتامین A در جوجه‌ها:

در تغذیه جوجه‌های یک روزه با جیره فقیر از ویتامین A، چنانچه این جوجه‌ها نتاج مرغ‌هایی باشند که ویتامین A ناچیزی دریافت کرده باشند، نشانه‌های کمبود ویتامین در اواخر هفته اول زندگی ظاهر می‌شوند. در صورتی که جوجه‌ها نتاج مرغ‌هایی باشند که مقادیر زیادی ویتامین A دریافت کرده باشند، علائم کمبود تا 6-7 هفتگی ظاهر نخواهد شد، حتی اگر جیره این جوجه‌ها کاملاً فاقد ویتامین A باشد. مهمترین نشانه‌های کمبود ویتامین A در جوجه‌ها شامل بی‌اشتهایی، توقف شد، خواب‌آلودگی، ضعف، عدم تعادل، لاغری مفرط و ژولیدگی پرها هستند. اگر کمبود شدید باشد، جوجه‌ها حالت آتاکسی را نشان می‌دهند که بی‌شباهت به آتاکسی از کمبود ویتامین E (آنسفالومالاسی) نیست.
در نژادهایی که ساق و نوک آنها زرد رنگ است، رنگدانه زرد در اثر کمبود این ویتامین از بین می‌رود و تاج و ریش جوجه‌ها همیشه رنگ پریده است. در کمبود مزمن ویتامین A ممکن است چشم‌ها ریزش داشته و در زیر پلک‌ها مواد پنیری‌شکل جلب توجه نمایند. گزروفتالمی یکی از نشانه‌های مشخصه کمبود ویتامین ‌A است، اما این عارضه در جوجه‌های جوان کمتر دیده می‌شود زیرا در کمبودهای حاد، ممکن است قبل از اینکه چشم‌های جوجه به ضایعات کمبود ویتامین مبتلا گردند، خود جوجه به دلیل عوارض وخیم‌تری از بین برود.

آسیب‌شناسی کمبود ویتامین A:

اولین ضایعه ناشی از کمبود ویتامین ‌ A در مرغ‌های بالغ، در قسمت فوقانی دستگاه گوارش و عمدتا در غدد مخاطی و مجاری آنها ظاهر می‌شود. اپیتلیوم کراتینه‌شده و بافت مطبق جانشین اپیتلیوم مخاطی می‌شود و مجاری غدد بزاقی را مسدود می‌کند و با ترشحات و مواد نکروزه‌شده سبب تورم آنها می‌شود. کورک‌های سفیدرنگ و کوچک در مجاری تنفسی، دهان، مری و حلق یافت می‌شوند که ممکن است به چینه‌دان هم برسد. کورک‌ها اندازه‌های متغیری داشته، از ضایعات ریزبینی تا 2 میلیمتری قطر دارند. کلیه‌ها کمرنگ می‌شوند، لوله‌های ادراری ورم می‌کنند و رسوبات اسید اوریک روی آنها دیده می‌شود. در حالت شدید عارضه، حتی میزنای‌ها نیز با اسید اوریک پر می‌شوند. در مواقع کمبود شدید ویتامین ‌A، مقدار اسید اوریک خون از حد عادی 5 میلی‌گرم در هر100 میلی‌لیتر خون افزایش می‌یابد. در قلب، کبد و طحال پرنده‌های بیمار، اسید اوریک رسوب می‌کند. کمبود ویتامین ‌A، سوخت و ساز اسید اوریک را مختل نمی‌کند، بلکه به کلیه‌ها صدمه می‌زند، به طوری که مانع دفع عادی اسیداوریک می‌شود.
در کمبود ویتامین A امکان تشکیل سنگ‌های کلیه و مثانه افزایش پیدا می‌کند. زیرا بافت پوششی آزرده مجاری ادراری مانع دفع طبیعی ادرار است و دفع کلسیم نیز کاهش می‌یابد. از طرفی سلول‌های شاخی جدا شده، به صورت یک هسته مرکزی برای تشکیل سنگ‌ها عمل می‌کنند.
در کمبود این ویتامین، رشد استخوان‌ها از جمله ستون فقرات و جمجمه دچار اختلال و ناهنجاری می‌شود و به نوبه خود در اثر فشاری که به اعصاب وارد می‌آورد سبب دژنرسانس اعصاب می‌گردد. برای مثال می‌توان به آتروفی فشاری در عصب بینایی اشاره نمود که موجب کوری می‌شود. علاوه بر اینها بالا رفتن فشار مایع مغزی نخاعی بر شدت ضایعات عصبی می‌افزاید.

هیپرویتامینوز A

بطورکلی احتمال مسمومیت ناشی از ویتامین A در طیور نادر است. مقادیر حدود 5/1-1 میلیون واحد بین‌المللی رتینول و استرهای آن در هر کیلوگرم از غذا برای طیور غیرسمی است. مقدار سمی ویتامین A، 500 برابر حداقل مورد نیاز می‌باشد. رتینال نسبت به رتینول سمیت بیشتری دارد و علت این مساله احتمالاً آن است که رتینال در بدن حیوانات به راحتی به اسید رتینوئیک تبدیل می‌شود که این شکل از ویتامین A، سمی‌ترین شکل ویتامین A است به طوری که مقدار سمی آن حدود 100-50 برابر حداقل مورد نیاز می‌باشد.

نشانه‌های هیپرویتامینوز A:

1. کاهش وزن
2. بی‌اشتهایی
3. تورم و جرم گرفتن پلک‌ها به طوری که چشم‌ها بسته می‌شوند.
4. زخم‌های آماسی در هنخزین، دهان، پوست اطراف دهان و پوست مجاور پاها.
5. کاهش استحکام استخوان‌ها و بروز اختلالات استخوانی مانند: فرسایش و نازکی تنها اصلی، شکنندگی و کوتاهی استخوان و از بین رفتن ماده زمینه‌ای غضروف.
6. مرگ و میر (5 و 7 و 51)
7. اختلالات کبدی (48)
8. تغییر در نفوذپذیری غشاء که باعث بالا رفتن فشار مایع مغزی ـ نخاعی و همچنین شکنندگی اریتروسیت‌ها و تخریب لیزوزومی می‌گردد.

ثبات ویتامین A

الف. عوامل کاهنده ثبات:

1. نگهداری طولانی مدت پیش‌مخلوط‌ها
2. وجود عناصر معدنی کمیاب مانند مس در پیش‌مخلوط‌ها
3. دما و رطوبت بالا محیط
4. رطوبت بالا در مکان‌های نگهداری نامناسب می‌تواند موجب تخمیر و تولید حرارت شده و از قدرت اثر ویتامین A بکاهد.
5. آب حاصل از تراکم رطوبت در ترکیبات غذایی ذخیره‌شده در تانک‌های بزرگ ممکن است موجب رشد کپک‌ها گردد که زمینه کاهش قدرت اثر ویتامین را فراهم می‌آورند.
6. اکسیداسیون چربی و ایجاد چربی فاسد
7. پلت‌سازی و عصاره‌گیری که مستلزم دمای بالا می‌باشند (5).

ب. عوامل افزاینده ثابت:

1. کاهش مدت بین ساخت ترکیبات ویتامین A و مصرف دام
2. ذخیره ویتامین در سرما، تاریکی، محل خشک و ظروف بسته
3. عدم مخلوط نمودن عناصر کمیاب و پیش‌مخلوط تا زمانی که پیش‌مخلوط جهت جیره آماده می‌شود.
4. کنترل پیش‌مخلوط برای نگهداری pH بین 5/6-5/4 جهت جلوگیری از اسیدی و قلیایی شدن (8).

مروری بر بیماری کوکسیدیوز طیور

تعریف بیماری

این بیماری توسط پروتوزوآها که انگل‌های تک‌یاخته‌ای درون‌سلولی هستند، ایجاد
می‌گردد. این پروتوزوآها متعلق به شاخه آپی کمپلکسا و جنس ایمریا می‌باشند. (12 و 13).
ایمریا ها در اپیتلیوم روده تکثیر نموده و سبب تخریب بافت‌ها می‌گردند و متعاقب آن فرایندهای هضم و جذب مختل گردیده، پرنده از دریافت مواد غذایی و آب محروم می‌شود. در نتیجه پرنده دچار دهیدراسیون، کم‌خونی، حساسیت در برابر سایر عوامل بیماریزا، افزایش ضریب تبدیل غذایی و کاهش اضافه وزن می‌گردد (6).

وقوع بیماری

این بیماری بیشتر در ماکیان و میزان کمتر در بوقلمون اتفاق می‌افتد، هرچند که این بیماری در غاز، اردک، کبوتر، بلدرچین و کبک هم بروز می‌کند. کوکسیدیوز معمولاً در پرندگان جوان در حال رشد و معمولاً تحت شرایط گرم و مرطوب یا شرایط منجر به ایجاد رطوبت در بستر بروز می‌نماید (6).

بیولوژی و چرخه زندگی

کوکسیدیا دارای چرخه زندگی مستقیم و پیچیده می‌باشند. این چرخه از یک مرحله انگلی و یک مرحله غیرانگلی تشکیل می‌شود در مرحله عفونی، ااسیست فعال (هاگدار) توسط پرنده بلع می‌شود و عوامل مکانیکی و شیمیایی موجود در روده (تریپسین و نمک‌های صفراوی ) منجر به آزاد شدن اسپوروسیست ها و متعاقباً اسپوروزوئیت ها در داخل دوازدهه نوم می‌گردند. اسپوروزآیت‌ها به مخاطات حمله می‌برند و گاهی قبل از اینکه به این عمل دست بزنند طول لوله گوارشی را به طرف پایین طی می‌کنند.
اسپوروزآیت‌ها به دو قسمت بافت روده حمله می‌کنند. اولین قسمت، راس خمل‌ها و فضای بین سلول‌های روده‌ای و دومین قسمت، نفوذ در کریپت‌ها و فضای بین سلولی آنها و سپس به لایه لامینا پروپریا حرکت کرده و نفوذ به سلول‌ها را از این لایه شروع می‌نمایند.

رابطه ویتامین ‌ A و کوکسیدیوز طیور

محققان مختلفی اثرات مفید ویتامین ‌ A را بر کوکسیدیوز طیور گزارش کرده‌اند که خلاصه و اهم آنها به شرح زیر می‌باشد:

1. آلن[1] (1932)، مورفی[2] و همکاران (1938)، دیویس[3] (1953)، اراسموس[4] و همکاران (1960) و پاندا[5] و همکاران (10 و 15 و 36 و 37.
2. مور[6] (1975)، ولف[7] و واراندانی[8] (1960) نشان دادند که کمبود ویتامین‌‌ ‌A باعث کاهش مقاومت اپیتلیوم و دژنرسانس سلول‌های اپیتلیوم ترشح‌کننده می‌گردد و نیز در تولید موکوپلی‌ساکاریدهایی که سطح سلول‌های اپیتلیال روده را می‌پوشانند، اختلال صورت می‌گیرد که به به دنبال آن، مقاومت سلول‌های اپیتلیال در مقابل نفوذ اسپوروزوآیت‌ها کاشه یافته و مرگ و میر افزایش می‌یابد (35 و 55).
3. سینگ و داناوان[9] (1972) گزارش کردند که حدت کوکسیدیوز در جوجه‌هایی که میزان کمتری ویتامین ‌ A دریافت می‌کردند، نسبت به جوجه‌هایی که مقادیر بالایی از ویتامین ‌ Aرا می‌گرفتند بیشتر بود و همچنین رابطه خطی معکوسی بین میزان ویتامین ‌ Aدر جیره و تعداد ااسیست‌های مدفوع وجود داشت. این مطلب نشان می‌دهد که مقاومت اپیتلیوم روده در کمبود ویتامین‌A کاهش می‌یابد و در نتیجه اسپوروزآیت‌ها به راحتی برای رشد اپیتلیوم و زیر مخاط راه می‌یابند (42).

مکانیسم ایمنی‌زایی ویتامین A در برابر کوکسیدیوز

ویتامین A از دو طریق موجب عمل فوق می‌گردد:

الف) افزایش مقاومت مخاط روده:

با توجه به اینکه ویتامین A در سنتز موکوپلی‌ساکاریدها (موکوئیتین سولفوریک اسید) نقش اساسی دارد، در نگهداری بافت‌های پوششی و غشاء مخاطی نقش مهمی را ایفا می‌کند که در نتیجه آن، مقاومت سلول‌های مخاط روده در برابر نفوذ اسپروزوآیت‌ها افزایش می‌یابد (4 و 42).

ب) افزایش کارایی سیستم ایمنی:

مکانیسم اثرات ویتامین A روی پاسخ‌های ایمنی دقیقا مشخص نشده است ولی تلاش‌های انجام‌گرفته مربوط به بیولوژی سلولی و هسته‌ای نشان داده است که رتینوئیک اسید نیز نقشی مشابه هورمون‌های استروئیدی و تیروکسین در فعال سازی و تظاهر ژن‌های خاص دارد. گیرنده‌های هسته‌ای رتینوئیک اسید (RAR) در اغلب بافت‌های یافت شده است. کشفیات اخیر در RAR هسته‌ای و مربوط بودن این گیرنده‌ه در ابر خانواده گیرنده‌های استروئیدی، باعث ایجاد این عقیده شده است که رتینوئیدها تمایز، رشد و نمو و مورفوژنز را از طریق تقویت ژنی که از قبل فعال شده انجام می‌دهند. اخیرا یک RAR در لنفوسیت جوجه‌ها تشخیص داده است که این گیرنده به دقت توسط ویتامین A جیره تنظیم می‌شود. از آنجایی که گیرنده‌های RAR در همه‌جا تظاهر می‌یابند در اثر لیگاند وادار کردنی فاکتورهای تشیق‌کننده نسخه‌برداری، قابل تصور است که رتینوئیک اسید به طور مستقیم ژن‌های فعال‌شده در سلول‌های ایمنی را تقویت کند و یا باعث القاء فعالیت پروتئین کیناز شود واین کار موجب راه‌اندازی مکانیسم‌های متعدد سلولی برای ایجاد تمایز می‌شود.

نتایج

الف) میزان دفع ااسیست‌:

نتایج مربوط به میزان دفع اسیست در هر گرم مدفوع ( OPG) در جداول (2) و (3) نشان داده شده است.

اثر واکسن: نتایج بدست‌آمده نشان می‌دهند که بطور کلی میزان دفع اسیست در جوجه‌های واکسینه‌شده در مقایسه با جوجه‌های واکسینه‌نشده کمتر بوده است به عبارت دیگر انجام واکسیناسیون موجب کاهش میزان دفع اسیست گردیده است. (جدول 1) بطوریکه تعداد اسیست دفع‌شده در روز سیزدهم پس از چالش و ایجاد عفونت کوکسیدیایی تجربی در جوجه‌های واکسینه‌شده بطور معنی‌داری پایین‌تر از جوجه‌های غیرواکسنه بود (05/0p>).

اثر ویتامین A: نتایج حاصل نشان می‌دهند اگرچه در این بررسی افزودن مکمل ویتامین A تاثیر معنی‌داری بر میزان دفع اسیست در جوجه‌های مبتلا به عفونت کوکسیدیایی تجری نداشته است (05/0p>) ولی موجب کاهش تعداد ااسیست‌های دفع‌شده از طریق مدفوع از روز نهم بعد از تلقیح و ایجاد آلودگی تجربی گردید (جدول 2).

 

اثر توام واکسیناسیون و ویتامین‌A:

نتایج بدست‌آمده نشان می‌دهند که در روزهای هفتم و هشتم بعد از تلقیح ااسیست‌ها و ایجاد آلودگی، بیشترین میزان دفع اسیست مربوط به جوجه‌های واکسنه‌نشده‌ای بود که مکمل ویتامین A را به همراه غذای خود دریافت نموده بودند در حالی که جوجه‌های واکسینه‌شده‌ای که مکمل ویتامین  A را دریافت نمی‌کردند کمتری میزان دفع ااسیست‌ها را به خود اختصاص دادند. در روزهای نهم و دهم بیشترین میزان دفع اسیست به جوجه‌هایی اختصاص داشت که واکسینه شده ولی از مکمل ویتامین   A در جیره غذایی آنها استفاده نشده بودند. از روز یازدهم بعد از عفونت کوکسیدیایی تجربی بالاترین میزان دفع ااسیست مربوط به جوجه‌های واکسینه‌نشده‌ای بود که از دریافت مکمل ویتامین A در جیره غذایی خود محروم بودند. بطور کلی نتایج بدست‌آمده حاکی از آن بودند که با گذشت زمان و از روز هشتم پس از ایجاد عفونت تجربی میزان دفع ااسیست‌ها در تمام گروههای آزمایشی کاهش یافت. با این حال در هیچ یک از مقاطع نمونه‌برداری از مدفوع تفاوت معنی‌داری بین میزان دفع ااسیست‌ها از طریق مدفوع بین گروههای مختلف مشاهده نگردید (جدول 3) (05/0p  >).

ب) میانگین وزن بدن: نتایج مربوط به میانگین وزن بدن در جدول (4) و (5) ارائه شده‌اند.

اثر واکسن: نتایج حاصل نشان می‌دهند که تاثیر واکسن ضد کوکسیدیوز بر میزان رشد و وزن جوجه‌های در عفونت کوکسیدیایی تجربی معنی‌دار نبوده است (جدول 4) (05/0p> ).

اثر ویتامین A: به طور کلی دریافت ویتامین  A تاثیر معنی‌داری بر میزان رشد و وزن بدن جوجه‌ها نداشته است (جدول 4) (05/0p>).

اثر توام واکسن و ویتامین  A: در سن 21 روزگی بیشترین و کمترین میانگین وزن بدن به ترتیب به جوجه‌های واکسینه شده و واکسینه‌نشده‌ای اختصاص داشت که مکمل ویتامین A را همراه با جیره غذایی دریافت نکرده بودند. در سن 42 روزگی بیشترین میانگین وزن بدن مربوط به جوجه‌های واکسینه‌نشده‌ای بود که جیره غذایی فاقد ویتامین A را دریافت کرده بودند و در حالی که کمترین میانگین وزن بدن به جوجه‌های واکسینه‌شده‌ای اختصاص داشت که بوسیله جیره غذایی فاقد مکمل ویتامین   A تغذیه شده بودند. در پایان آزمایش (سن 49 روزگی) نیز دو گروه واکسینه‌نشده‌ای که به ترتیب بوسیله جیره فاقد مکمل ویتامین A و جیره حاوی این مکمل تغذیه شده بودند، بیشترین و کمترین میانگین وزن بدن را به خود اختصاص دادند. بطور کلی در طول دوره آزمایش تفاوت معنی‌داری بین میانگین وزن بدن در گروههای آزمایشی مختلف وجود نداشت (جدول 5) (05/0p>).

بحث

همانطوریکه نتایج حاصله نشان می‌دهند واکسیناسیون به تنهایی بدون توجه به حضور ویتامین A توانسته است میزان OPG را تقلیل دهد به طوری که دو هفته پس از چالش اختلاف دفع میزان ااسیست بین گروه واکسینه‌شده و واکسینه‌نشده از نظر آماری معنی‌‌دار گردیده است (جدول 2).

حضور ویتامین A به تنهایی نتوانسته است سبب تقلیل میزان اسیست دفع‌شده پس از چالش گردد اما مقایسه گروهی که ضمن دریافت واکسن، مکمل ویتامین   A نیز دریافت کرده است با گروهی که تنها ویتامین  A را دریافت نموده و یا گروه شاهد که هیچ یک از دو مورد ویتامین A و واکسن را دریافت نکرده است نشان می‌دهد که گرچه اعداد و ارقام از نظر آماری فاقد اختلاف معنی‌دار می‌باشد لیکن میزان OPG در گروهی که ویتامین ‌ A را همراه با واکسیناسیون دریافت نموده بود در مقایسه با گروه شاهد در روز هفتم از چالش از نظر عددی حدود 50% تقلیل یافته بود (جدول 3).

هیچ یک از دو عامل واکسیناسیون ویتامین ‌  A به تنهایی نتواسته‌اند بر میزان افزایش در سنین مختلف تاثیرگذار باشند (جدول 4) لیکن عامل واکسیناسیون به تنهایی میزان وزن را در سن 42 روزگی نسبت به سایر گروهها تا حدودی تقلیل داده که این مقدار پس از یک هفته (سن 49 روزگی) تقریباً جبران گریده است.

میزان غذای خورده‌شده در گروهی که واکسیناسیون انجام گرفته است (در سن 3 هفتگی) بطور معنی‌داری کمتر از گروهی بود که واکسن را دریافت نکرده بود. این امر می‌تواند ناشی از عفونت اولیه حاصل از واکسن باشد. گرچه اختلاف مذکور در پایان سن 49 روزگی نیز مشاهده می‌شود لیکن این اختلاف از نظر آماری معنی‌داری نگردیده است (جدول 6).

گرچه افزودن ویتامین ‌ A به غذای گروهی  که واکسن را دریافت ننموده در سه هفته اول سبب افزایش غذای مصرفی گردیده است اما این افزایش مصرف غذا از نظر آماری معنی‌داری نبوده و تا پایان دوره تقریباً در محدوده غذای مصرفی سایر گروهها قرار گرفته است (جدول 7).

---

[1]. Allen

[2]. Murphy Davis

[3] . Davis

[4]. Erasmus

[5]. Panda

[6]. Moore

[7]. Wolf

[8]. Varandani

[9]Singh & Donavan

مقدمه
تاریخچه کشف ویتامین A
ساختمان و شیمیایی
کاروتنوئیدها (پیش‌ویتامین‌های A)
متابولیسم
الف) جذب
ب) انتقال
ج) ذخیره
د) دفع
اعمال متابولیکی
۱) بینایی
۲) تولید مثل
۳- حفظ غشاهای مخاطی
۴) نقش کو آنزیمی و هورمونی
۵) سنتز موکوپلی ساکاریدها
۶) غشاهای سلولی و درون سلولی
۷) رشد استخوان
۸) سنتز کورتیکواستروئیدها
۹) فشار مایع مغزی نخاعی
۱۰) سرطان
۱۱) ایمنی
۱۲) فیزیولوژی غده تیروئید
۱۳) متابولیسم مواد
میزان نیاز به ویتامین A در طیور
کمبود ویتامین A در طیور
۱) نشانه‌های مهم در کمبود ویتامین A در طیور بالغ
۲) نشانه‌های مهم کمبود ویتامین A در جوجه‌ها
۳) آسیب‌شناسی کمبود ویتامین A
هیپرویتامینوز A
نشانه‌های هیپرویتامینوز A
منابع ویتامین A
الف. منابع حیوانی
ب. منابع گیاهی
ج. منابع سنتتیک
ثبات ویتامین A
الف. عوامل کاهنده ثبات
ب. عوامل افزاینده ثابت
ج. تثبیت ویتامین A
مروری بر بیماری کوکسیدیوز طیور
تعریف بیماری
وقوع بیماری
بیولوژی و چرخه زندگی
سبب‌شناسی
الف. گونه‌های مهم و بیماریزای ایمریا
ایمریا اسرولینا (تایزر ۱۹۲۹)
ایمریا برونتی (لواین ۱۹۴۲)
ایمریا هاگانی (لواین)
ایمریا ماگزیما(تایزر)
ایمریا میتیس (تایزر ۱۹۲۹)
ایمریا میواتی (ادگار و سیبولد)
ایمریا نکاتریکس (جانسون ۱۹۳۰)
ایمریا پریکاکس (جانسون ۱۹۳۰)
ایمریا تنلا (رایلیت و لوست ۱۸۹۱۹) (فانتوم ۱۹۰۹)
عوامل موثر در بروز و شدت بیماری
– عوامل محیطی و مدیریت
– سن
– ژنتیک
– تداخل با سایر بیماری‌ها
اپیدمیولوژی
ایمنی‌شناسی
نشانه‌های بالینی
تشخیص
۱) آزمایشهای میکروسکوپی
۲) طبقه‌بندی ضایعات
طبقه‌بندی مدفوع
۴) روش‌های هیستوپاتولوژی
۵) روش‌های مورد استفاده در تشخیص گونه‌ها
درمان
کنترل و پیشگیری
۱. به حداقل رساندن ضایعات ناشی از بیماری
۲. به حداقل رساندن مقاومت‌های ایجادشده در برابر داروهای شیمیایی مصرفی
۳. ایجاد ایمنی با دوام علیه کوکسیدیوز به خصوص در گله‌های مادر
رابطه ویتامین ‌ A و کوکسیدیوز طیور
مکانیسم ایمنی‌زایی ویتامین A در برابر کوکسیدیوز
الف) افزایش مقاومت مخاط روده
ب) افزایش کارایی سیستم ایمنی
مواد و روش کار
نتایج
الف) میزان دفع ااسیست‌
اثر توام واکسیناسیون و ویتامین‌A
ب) میانگین وزن بدن
ج) میزان مصرف غذا
د) ضریب تبدیل غذایی
ه‍) میزان تلفات
بحث
منابع

منابع

1. امیر هوشمند شمسایی، ویتامین‌ها و اهمیت و عوارض ناشی از کمبود آنها در طیور، زیتون، شماره 88، فروردین 68، صفحه 20-21
2. ح. تاجبخش (1375)، ایمنی‌شناسی بنیادی، انتشارت دانشگاه تهران
3. فلاح، محمد، 78-77، تاثیر واکسن ساخته‌شده علیه کوکسیدیوز ماکیان در پیشگیری از تلفات و بازدهی تولید جوجه‌های گوشتی، پایان‌نامه برای دریافت دکترای عمومی دامپزشکی شماره 2647، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران
4. پرویز شهبازی، ناصر ملک‌نیا (1375)، بیوشیمی عمومی، 1375، صفحه 74-76
5. تغذیه مرغ، تالیف: ام. ال. اسکات، ام. سی. نشیم، ارجی، یانگ، ترجمه: جواد پوررضا، انتشارات اردکان، چاپ دوم (1379)، صفحه 185-160
6. راهنمای بیماری‌های طیور، تالیف سی. ایی. وایمتن، رای. بیکفورد، ترجمه. م. ح. بزگمهری فردی، ب. شجاعدوست، ع. اکبری، غ. کلیدری و ن. شبحی. چاپ اول (1375)، صفحه 246- 240
7. محسن فرخوی، بررسی نقش ویتامین A در تغذیه طیور، فصلنامه چکاوک، دوره پنجم، شماره 1، بهار 1375، صفحه 107-99
8. مسعود هاشمی (1375). مواد معدنی و ویتامین‌ها در تغذیه حیوانات اهلی و انسان، انتشارات فرهنگ جامع، چاپ اول، صفحه 222-191
9. مهدی اخیایی، کوکسیدیوز طیور، عوامل موثر در بروز بیماری و کنترل موثر آن، فصلنامه چکاوک (6) 2، شماره 18، ص: 39-30
10. Allen, E.A. (1932). The influence of diet on the development of experimental coccidiosis in chicken kept under sanitaru conditions. Am. J. Hyg. 15: 163-185.
11. Blomhoff, R., Green, M.H., Green,J.B,. Berg,T., Norum.R.R., (1991). Vitamin A metabolism: new perspectives on absorption, transport and storage. Physiology Reviews 71:951-990
12. Calnek, B.W., Barner, J.H., Beard, C.W., Reid, W.M., Yoder, H.W. (1991). Disease of poultry Ninth Edition, pp: 780-797 Iowa state university press.
13. Chambon, p., Zelent, Z. petkovich, M., Mendelsohn, C., Leroy, P.Krust, A. Kastner, P. and Brand, N. (1991). The family of retinoic acid nuclear receptors, In: Retinoids: 10 years on (Ed. Saurat, J-H) Karger, Basel, pp:10-27
14. Dalloul, R.A., Lillehoj, H.S., Shellem, T.A. (2002). Effect of vitamin A deficiency on host intestinal immune response to Eimeria acervulina in broiler chickens, Poultry Sci. 81 (10): 1509-1515
15. Davis, A.W. (1952). Lowered liver vitamin A reserve in avian coccidiosis. Nature, 170:849
16. Davis, C.Y., and Sell, J.L. (1983). Effect of all-trans retinol and retinoic acid nutriture on the immune system of chicks, Nature. Pct”113 (10): 9-1914
17. Davis, C.Y., and Sell, J.L. (1983). Immunoglobulin concentrations in serum and tissues of vitamin A deficient broiler chicks after newcastle disease virus vaccination, poultry science. 68(1): 46-136
18. Dingle, J.T. (1968). Vacuoles, vesicle and lysosomes. British Medical Bulletin 24: 141-145
19. Eaton, H.D. (1969). Chronic bovine hypo and hypervitaminosis A and cerebrospinal fluid pressure. American Journal of Clinical Nutrition 22:1070-1080
20. Evg Hong. (1993) Lee. Control of coccidiosis in commercial chickens and turkey medication Versus Vaccination (immucor Vac).
21. Erasmus, J., M.L. Scott and P.P. Levine, (1960). A relationship between coccidiosis and vitamin A nutrition in chickens. Poultry Science. 39:565-572
22. Friedman, A., Meidovsky, A., Leitner, G. and Sklan, D. (1991). Decreased resistance at immune response to E.coli infection in chicks with low and high intakes of vitamin A. Journal Nutrition 121:395-400
23. Giguere, V., Ong, E.S., Segui, P. and Evans, R.M. (1987). Identification of the receptor for morphogen retinoic acid. Nature 3330:624-629
24. Halevy, O., Arazi, Y., Melamed, D., Friedman, A. and Sklan, D. (1993). Retinoic acid receptor- α gene expression in modulated by dietary vitamin A and by retinoic acid in chichen lymphocytes. Journal of Nutrition 124:2139-2146
25. Johnson, J.W., and Reid , M. (1970). Anticoccidial drugs: Lesion scoring techniques in battery and floor-pen experiments with chicken: Exp. Parasitol. 28:30-36
26. Jordan, F.T.W., Pattison, M., Alexander, D., Foagher, T., (2002) Poultry disease PP: 405-420
27. Jordan, F.T.W., (1990) Poultry disease, Third Edition PP:226-241
28. Lassard, M., Hutchings, D., Care, N.A. (1977). Call-Mediate and humoral immune response in broiler chickens maintained on diets containing different levels of vitamin A , poultry science 76(10): 1368-78
29. Leutskaua, Z.K., and Fais, D. (1977(. Antibody synthesis stimulation by vitamin A chicken, Biochim. Biophys. Acta. Mar 18: 475 (2): 207-16
30. Levine, PP., Norman, D. (1985). Veterinary protozoology. 5^th Edition chapter 7. PP: 130-142, 178-188, 223-227
31. Long, P.L. The biology of the coccidia, University Park Press Baltimore M. Siddique (1981). Role of vitamins in immune response in poultry, Department of Veterinary Microbiology, University of Agriculture. Faisalabad.
32. D. Ruff , (1993). External and Internal factors affecting the severity of avian coccidiosis. 6^th internal coccidiosis conference, Canada. June: 21-25
33. Mc Donald, R.A. Edwards, J.F.D Greenhalgh, C.A Morgan, (1995) Animal Nutrition, Fifth Edition PP: 68-72
34. Moore, T. (1957). Vitamin A. Elsevier Publishing company, New York
35. Murphy, R.R., Hunter J.E. and Kandel, H.C (1938). The effects of rations containing gradient amounts of cod liver oil or the subsequent performance of the laying pullets following a natural infection of coccidiosis. Poultry Science. 17:377-380
36. Panda , B., Combs, G.F. and Dewalt H.M., H.M (1964). Studies on coccidiosis and vitamin A nutrition of broilers. Poultry Science. 43:154-164
37. Petkovich, Mo, Brand, N.F., Krust, A., and Chambon, P. (1987), A human retinoic acid receptor which belongs to the family of nuclear receptor. Nature 330: 444-450
38. A., Khan, S.A., Raza, F.K., Saeed, Mo, Bashir, I.N. (1977). Effect of vitamin A on growth traits, immunoregulatory organs and immune response in broiler chicken, Journal of Applied Animal Research. 12(1): 81-88
39. Reid, W.M., Johnson J. (1970). Pathogenicity of Eimeria acervulina in light and heavy coccidia infections. Avian disease. 14: 166-177
40. Rikhter, G., Okhrimenko, K.H., Vizner, (1989). Effect of dietary protein and vitamin A levels on the resistance of chickens to coccidiosis, Ptiuserodstvo (10), P:41-43
41. Singh, S.P. and Donovan, G.A. (1973). A relationship between coccidiosis and Dietary vitamin A levels in chickens. Poult. Sci. 4: 1295-1301
42. Sergeev, A.V. (1984). Effect of Vitamin A deficiency in mice on The Formation of Specific Cytolytic T-Lymphocyte, Vopr Med Khim, Jan-Feb: 3041:9-55
43. Sherr, E., Adelman, C., Saxon, A., Gilly, M., Wall, R., Sidell, N. (1988). Retinoic acid induces the differentiation of B cell hybridomas from patient with common variable immunodeficiency. Journal of Experimental Medicine. 168:55-71
44. Shirley, M.W. (1986). Studies on the immunogenicity of the seven attenuated lines of Eimeria given as a mixture to chickens: Avian pathology 15: 629-638
45. Sidell, N., and Ramsdell, F. (1988). Retinoic acid upregulates interleukin- 2 receptors on activated human thymocytes. Cellular Immunology, 115: 299-309
46. Sidell, N., Taga, T., Hirano, T., Kashimoto T. and Saxon, A. (1991). Retinoic acid induced growth inhibition of a human myeloma cell line vi down regulation of IL-6 receptors. Journal of Immunology 146: 3809-3814
47. Singh, M. and Singh, V.M. (1978). Fatty liver in hypervitaminosis A; synthesis and release of hepatic triglycerides. American Journal of Physiology 234: E511-514
48. Solsby, E.J.L. (1982). (1982). Helminths, Arthropods and protozoa of domesticated animal. Seventh Edition. PP: 630-642
49. Treebble, T.M., Wotton, A., Miles, E.A., Mulle, M., Arden, N.K., Balinger, A.B., Stroud, M.A., Burdge, Burdge, G.C., Calder, P.C. (2003). Prostaglandin E₂ production and T cell function after fish- oil supplementation: response to antioxidant consultation. American Journal of Clinical Nutrition 78(3): 378-382
50. Uche, U.E. (1986). Concurrent outbreak of avitaminosis A and coccidiosis in a poultry flock, Bulletin of Animal Health and production in Africa. 34(1), p:3-7.
51. Umesono, K., Giguere, V. Glass, C.K., Rosenfeld, M.G. and Evans, R.M. (1988). Retinoic acid and Thyroid hormone induce gene expression through a common responsive element. Nature 336: 262-265
52. Wolbach, S.B. (1974). Vitamin A deficiency and excess in relation to bone growth. Journal of bone and joint surgery. 29: 171-192
53. Wolf, G: (1991). The intracellular vitamin A binding proteins: an overview of their functions. Nutrition Reviews 49: 1-12
54. Wolf, G., and p.T. Varandani, P.T. (1960). Studies on the function of vitamin A in mucopolysaccharide biosynthesis. Biophys. Acta. 43:501-512
55. Wolf, G.G. (1990). Recent progress in vitamin A research: nuclear retinoic acid receptors and their interaction with gene elements. Journal of Nutritional Biochemistry 1: 284-289
56. Zelent, A., Krust, A., Petkovich , M., Kastner, P. and Cham;on, P. (1989). Cloning of Marine alpha and beta retinoic acid receptor and a novel receptor gamma predominantly expressed in Skin. Nature 339: 714-717