تاثیر اعمال هزینه اجتماعی آلاینده ها در شاخص های اقتصادی نیروگاه های برق آبی

تعدد پروژه های مورد نیاز کشور در کلیه بخشها از یک سو و کمبود سرمایه از سوی دیگر سبب می شود تا ارزیابی اقتصادی طرحها به عنوان یکی از مهمترین معیارهای تصمیم گیری جهت پروژه ها مطرح گردد. اساس روشهای ارزیابی اقتصادی طرحها بر برآورد هزینه ها و فایده های طرح استوار می باشد . تلاش برای برآورد دقیق تر هزینه ها و فایده های طرح می تواند در کیفیت ارزیابی اقتصادی تاثیر مثبت فوق العاده ای داشته باشد . همانطور که عدم دقت در این زمینه می تواند موجب نتیجه گیریهای نادرست گردد. پروژه های تولید انرژی برق آبی در دهه اخیر با استفاده از روش نیروگاه حرارتی جایگزین مورد ارزیابی اقتصادی قرار گرفته اند. در این چارچوب کلیه هزینه های نیروگاه حرارتی جایگزین به عنوان درآمدهای طرح منظور می گردد. ( شامل هزینه های سرمایه گذاری اولیه و بهره برداری و نگهداری ) اما تا سالهای اخیر هزینه های ناشی از آلودگی محیط جهت تولید انرژی این نیروگاه ها نادیده گرفته شده است این مقاله می کوشد بر پایه آخرین اطلاعات ارائه شده در زمینه محاسبه هزینه خارجی آلاینده نیروگاههای حرارتی با استفاده از” روش تبدیل تعدیل شده ” روشی را جهت وارد کردن هزینه های اجتماعی انواع آلاینده ها بر ارزیابی اقتصادی پروژه های برقابی ارائه دهد.

مقدمه

محدودیت سرمایه سبب می شود تا ارزیابی اقتصادی پروژه ها و طرح های سرمایه گذاری به عنوان یکی از مهمترین معیارهای تصمیم گیری جهت بهگزینی ابعاد و اولویت بندی پروژه ها مطرح گردد . تلاش برای برآورد دقیق هزینه ها و فایده های طرح می تواند در کیفیت ارزیابی اقتصادی و دقت شاخص های اقتصادی بدست آمده تاثیر فوق العاده ای داشته باشد همانطور که عدم توجه مطلوب به این موضوع می تواند موجب نتیجه گیریهای نادرست گردد.

 

ارزیابی اقتصادی نیروگاههای برق آبی

روشی که به طور معمول برای ارزش گذاری فایده های پروژه های برق آبی بکار گرفته می شود از دیدگاه ملی هزینه تولید انرژی و قدرت به وسیله نیروگاه حرارتی است که همان تقاضا را به مشابه برآورد می سازد در این مقاله مقایسه اقتصادی از دیدگاه ملی صورت گرفته است.

با توجه به تفاوت توزیع هزینه های نیروگاههای برق آبی و حرارتی در طول زمان و تفاوت کیفیت انرژی تولید شده از نظر فنی و زیست محیطی، ارزش گذاری و مقایسه این دو شکل متفاوت تولید انرژی الکتریکی دشوار می گردد .

معادل سازی (Equivalence  of  kind)استفاده از تکنیکهای اقتصاد مهندسی و تلاش برای معادل سازی نوع  به ما امکان می دهد که طرح های مورد بررسی در شرایط اقتصادی همسان(Equivalence of  time) زمان مقایسه شود .

عوامل گوناگونی می تواند نتایج مطالعات اقتصادی پروژه های برق آبی را تحت تاثیر قرار دهند، عواملی نظیر نرخ تنزیل٬ نرخ ارز خارجی٬ هزینه های سوخت٬ ارزش ذاتی آب و هزینه های اجتماعی آلودگی هوا از مهمترین این عوامل هستند. توضیح مختصری در مورد هر یک از این عوامل در این قسمت ضروری به نظر می رسد.

نرخ تنزیل –  در واقع نشانگر محدودیت سرمایه است به همین سبب یکی از پارامترهای اساسی محاسبه در ارزشیابی های اقتصادی می باشد . بطوریکه نوسان نرخ تنزیل می تواند شاخص های اقتصادی را تحت تاثیر قرار دهد و طرح را از محدوده توجیه اقتصادی خارج نموده و یا آن را داخل این محدوده نماید .

نرخ ارز خارجی – از آنجا که برخی از اقلام مورد استفاده در محاسبات اقتصادی پروژه های برقابی ( چه در بخش هزینه ها و چه در بخش فایده ها ) دارای مقادیر ارزی می باشد . لذا تغییرات نرخ ارز خارجی به پول ملی میتواند در محاسبات اقتصادی پروژه های برق آبی تاثیر داشته باشد.

هزینه سوخت-  قیمت سوختهای فسیلی یکی از مهمترین اجزاء تشکیل دهنده هزینه های بهره برداری و نگهداری نیروگاههای حرارتی ( فایده طرح های برقابی) می باشد . با توجه به مزیت نسبی گاز و ….. در کشور٬ ارزشگذاری درست قیمت سوخت از اهمیت ویژه ای برخوردار است و باید مورد توجه قرار گیرد.

ارزش ذاتی آب – آب مورد استفاده در پروژه های برق آبی می تواند به منظور دیگری از جمله آب کشاورزی یا تامین آب شهری ارزش ایجاد کند. این ارزش جدای از هزینه های اجرای پروژه است و در واقع هزینه فرصت از دست رفته آب است که باید به این هزینه ها اضافه گردد. در حال حاضر پروژه های برقابی مورد بررسی٬ دارای آن میزان اراضی مناسب برای آبیاری در پایین دست و حتی نیازهای شهری جهت بهره برداری نیستند که بتوانند با منظورهای تولید انرژی به رقابت بپردازید. اما گسترش نیازها و تغییر در الگوی توسعه منطقه ای می تواند موجب افزایش ارزش ذاتی آب شود که می باید حتماً در محاسبات اقتصادی دخالت داده شود.

موارد فوق همگی از عوامل موثری هستند که تقریباً در ارزیابی اقتصادی به عمل آمده جهت پروژه های برقابی مورد توجه قرار می گریند. اما آنچه که تاکنون در ارزیابی اقتصادی پروژه های برق آبی کمتر مورد توجه قرار گرفته است هزینه های اجتماعی، آلودگی می باشد . این مقاله سعی بر آن دارد با ارائه روشی جهت ارزیابی اقتصادی پروژه های برق آبی با احتساب هزینه های اجتماعی آلودگی٬گامی در جهت ارزیابی های اقتصادی دقیق تر پروژه های برق آبی بر دارد

بخش انرژی و اثرات زیست محیطی

با توجه به وسعت فعالیتهای بخش انرژی، مسائل زیست محیطی مرتبط با آن نیز دارای ابعاد گسترده ای می باشد که از آن جمله میتوان به آلودگی هوا٬آب و خاک در سطح محلی و منطقه ای و به مسائلی  نظیر تغییرات اقلیمی و بارانهای اسیدی در سطح بین المللی اشاره نمود. در این میان آلودگی هوا و اثرات زیست محیطی منتج از آن دارای اهمیت خاصی بوده و بیشترین مسائل زیست محیطی بخش انرژی مرتبط با این آلودگی می باشد.

و ذرات معلق از جمله آلاینده هایی هستند که به سبب تولید و مصرف انرژی الکتریکی بوجود CH,Co,So³,Co²,No² می آیند. در این میان نیروگاههای حرارتی با توجه به سهم عمده آنها در تولید برق یکی از عوامل آلوده کننده محیط زیست بوده اند . که بعد از بخش حمل و نقل و صنعت بیشترین آلاینده را تولید نموده اند. جدول شماره 1 ٬میزلن نشر انواع آلاینده را از نیروگاههای کشور و جدول شماره 2 سهم نیروگاهها را در انتشار آلاینده در سطح کشور نشان می دهد.شاخص انتشار آلاینده های هوا از نیروگاههای مختلف نشان می دهد که نیروگاههای هوا از نیروگاههای مختلف (آنهم به میزان ناچیز) هیچگونه٬آلاینده دیگری تولید CO² نشان می دهد که نیروگاههای برقابی به غیر از نمی نمایند و در واقع انرژی حاصل از نیروگاههای برقابی از نظر زیست محیطی انرژی پاکیزه ای می باشد . اخیراً از گیاهان موجود در دریاچه سدها منتشر شده است که البته هزینه آن(CH4 ) گزارشاتی مبنی بر تولید آلاینده متان چندان قابله ملاحظه نمی باشد .

هزینه های اجتماعی بخش انرژی

(Bui 1996) بنابر تعریف٬ هزینه اجتماعی٬ هزینه است که جامعه برای دریافت کالا٬ یا خدمت پرداخت می کند  به طور کلی این تعریف در قالب رابطه (1) بیان می گردد. (Scott & Janet 2000) که در این رابطه :

SC=هزینه واقعی  تولید (Social Cost)

PC=هزینه واقعی تولید (Private Cost)

EC=هزینه خارجی (External Cost)

 (RPCC) و مقدار آلودگی باقیمانده (PCC) نیز خود تابعی از هزینه های کنترل آلودگی (EC) هزینه خارجی می باشد٬ در این صورت رابطه (2) را به صورت زیر می توان مطرح نمود:

EC=f(RPCC,PCC) (2)

که در رابطه (2):

EC=هزینه های خارجی

PCC=هزینه های کنترل آلودگی (pollution control cost)

RPCC=هزینه های کنترل آلودگی باقیمانده (Remain  Pollution control cost)

علت وجودی رابطه (2) بدان سبب است که تجهیزات کنترل آلودگی کارایی 100 درصد ندارد و حتی در صورت استفاده از تجهیزات مناسب باید هزینه ای را برای اثرات خارجی آلودگی های کنترل شده در نظر گرفت .

با توجه به توجه روزافزون به مسائل زیست محیطی به نظر می رسد که اعمال هزینه های اجتماعی تولید انرژی الکتریکی نیروگاههای حرارتی جایگزین در ارزیابی اقتصادی نیروگاههای برقابی ضروری می باشد. پیشنهاد می شود جهت تخمین درستی از هزینه های اجتماعی از روش تبدیل ” تعدیل شده ” به کار گرفته شود . این امر سبب خواهد شد که شاخص های اقتصادی واقعی تری از طرحهای برق آبی بدست آید. نتیجه بدست آمده از این مطالعه موردی نشان می دهد که اعمال هزینه های اجتماعی سبب بهبود قابل توجه شاخص های اقتصادی پروژه های برق آبی می گردد و می تواند در توجیه اقتصادی پروژه های تولید انرژی الکتریکی به روش برق آبی موثر باشد.

آلودگی صوتی در نیروگاه آبی

صدا همواره یکی از مسائل قابل توجه در نیروگاهها بوده است. به علل مختلف از جمله توانهای متفاوت وسایل نیروگاهی از نظر تولید شدت صوت متفاوت می باشد و از این رو پرسنل هر قسمت با مقدار خطرات گوناگونی روبه رو هستند که این خطرات با سه کمیت توان فرکانس صدا و زمان مواجهه صوت متناسب هستند. عوامل اول و دوم در حین کار نیروگاه تقریباً خارج از کنترل کادر بهره برداری می باشد پس تنها راه مقابله با اثرات سوء صدا کاهش زمان مواجهه با آن است که با اندازه گیری شدت صوت در قسمتهای مختلف نیروگاه زمان مجاز توقف در آن محلها را به کمک استاندارد های موجود می توان بدست آورد.

بطورکلی صدا به دو بخش تقسیم می شود:

1. در محیط صنعتی
2. در محیط غیر صنعتی : محیط های غیر صنعتی محیط های هستند که انتشار صدا در آنها همراه با انتشار صدا نیست٬ مثل محیط های اداری٬ آموزشی و بیمارستانها٬ در مورد محیط های کار صنعتی معیار حفظ قدرت شنوایی است . یعنی هر چند صدا اثرات سوء دیگری هم دارد ولی معیار سلامتی را بوجود نیامدن افت شنوایی می دانند.

اثرات سوء صدا بر انسان

مواجهه طولانی با صدا در محیط کار سبب تغییر موقت و یا دائم آستانه شنوایی می شود به عقیده متخصصین٬ کاهش شنوایی عبارت از تغییر آستانه شنوایی به میزان متوسط 25 دسی بل در فرکانسهای 500 ٬  1000 و 2000 هرتز می باشد. عوامل موثر در ایجاد افت شنوایی تراز فشار صوت مدت زمان مواجهه٬ سن و بالاخره استعداد و حساسیت شخصی است .

صدمات فیزیولوژیکی

صدای زیاد سبب بروز صدمات فیزیولوژیکی چون ازدیاد ضربان قلب٬ بالا رفتن مصرف اکسیژن٬ افزایش تعداد تنفس٬ ناراحتی های دستگاه گوارش و بالا رفتن فشار خون میشود .

اثرات روانی

بررسی های انجام شده در محیط های کار و اجتماع نشان داده است که بطور کلی میزان مبتلایان به بیماری روانی و عصبی شاغلینی که در محیط های کارشان صدا بیش از حد مجاز وجود دارد . بیش از حد معمول می باشد.

نتیجه

استانداردی که در وزارت بهداشت وجود دارد ( تعیین استاندارد به دو کمیت تراز فشار صوت و زمان مواجهه با  85 به ازای 8 ساعت مواجهه با صدا تعیین کرده اند. منظور این است db صدا بستگی دارد ) مقدار مجاز صدا را  85 مواجه باشد و مشکل دیگری نداشته باشد قاعدتاً نباید دچار db اگر فردی 8 ساعت با صدایی با تراز صدای  3 افزایش تراز فشار صوت زمان مواجهه با آن نصف می شود . لازم به db افت شنوایی شغلی شود . به ازای  116 باشد . ( مدت db ذکر است افراد به هیچ وجه نباید در مواجهه پیوسته با صدایی با تراز فشار بیش از  116 فقط 20 ثانیه می با شد ) . db مواجهه با صوت طبق آزمایشات ادیومتری انجام شده بر روی پرسنل نیروگاه افت شنوایی در اکثر پرسنل شاغل مشاهده می شود که جهت جلوگیری از صدمات ناشی از این عارضه برای کلیه پرسنل نیروگاه دو راه حل پیشنهاد می شود :

1. تهیه گوشیهای مخصوص کاهنده شدت صوت ( که برای کلیه پرسنل نیروگاه خریداری شده است ) .
2. ساخت اتاقکهای آکوستیک در طبقات نیروگاه جهت استقرار اپراتور ( در حال طراحی و سپس اجرا می باشد ).

بررسی مسئله رسوب و فرسایش در حوزه آبریز نیروگاههای برق آبی جریانی

یکی از مواردی که در طراحی نیروگاههای برق آبی جریانی مورد بررسی قرار می گیرد برآورد رسوب حوزه آبریز رودخانه مورد مطالعه می باشد . رسوب گذاری می تواند مخزن بند انحرافی٬ تاسیسات آبگیر٬ کانال انتقال ٬پره توربین و سیستم خنک کننده ژنراتور را تحت تاثیر قرار دهد. در این مقاله به(Forebay) حوضچه تعادل بررسی روشهای متداول ارزیابی فرسایش خاک و تولید رسوب و عوامل موثر در فرسایش خاک پرداخته شده است  در محاسبه بار رسوبی کل استفاده گردیده است . نتایج این مطالعات در مورد چند PSIAC همچنین از روش سرشاخه رودخانه های جنوب غربی کشور نظیر بشار و نخجیر واقع در استان کهکیلویه و بویر احمد مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته است .

طی دو دهه (Mini and Micro Hydropower) استفاده از انرژی تولید شده در نیروگاههای برق آبی کوچک اخیر مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است . معمولا این نیروگاهها بر روی رودخانه های کوچکی که در نواحی مرتفع واقع شده اند و شیب طولی نسبتا زیادی دارند بنا می گردد. اختلاف ارتفاع و دبی آب در میزان انرژی بدست آمده از این نیروگاهها نقش بسزایی دارد. در طراحی این واحدهای کوچک تولید انرژی مسائل حائز اهمیت فراوانی باید مد نظر قرار گیرد که مطالعات هیدرولوژیکی ژئومورفولوژی از آن دسته می باشند. اما آنچه که بندهای مخزنی کوچک اعم از بتنی یا خاکی و کانالهای انتقال را از نظر تامین آب مورد تهدید قرار داده است . فرسایش خاک حوزه های آبریز آنهاست. لذا شناخت از میزان فرسایش خاک یک حوزه آبریز که سرانجام به پشت بند و یا کانالهای انتقال منتقل گردیده و جایگزین آب مورد انتظار خواهد شد و چگونگی تاثیر عوامل مختلف در فرآیند مخرب اقتصادی اجتماعی فرسایش خاک خواهد توانست توانمندی برنامه ریزی را در جهت کاهش تاثیرات منفی از یک طرف و بالا بردن بازده سیستم از طرف دیگر افزایش دهد . در این مقاله به بررسی مسئله فرسایش و محاسبه میزان رسوب در حوزه آبریز چند نیروگاه برق آبی کوچک در استان کهکیلویه و بویر احمد پرداخته شده است .

نتایج این تحقیق ما را به سوی راههای ارزیابی و بررسی امکان کاهش رسوبات حمل شده بسوی نیروگاه برق آبی رهنمون می سازد و در طراحی مخزن روزانه و مخزن تعادل و در نظر گرفتن میزان حجم مفید هریک مورد استفاده قرار می گیرد میزان رسوبات حمل شده همچنین در تعیین عمر مفید توربین و نیز تعیین تراز پنستاک و تاسیسات آبگیری و تخلیه نیروگاه موثر خواهد بود . در نهایت پیش بینی می گردد که در سالهای ابتدایی بهره برداری حجم مخزن پشت بند از رسوبات پر شود و پیشنهاد می گردد که در فواصل مختلف زمانی در طول سال آبی بخصوص در مواقع سیلابی نسبت به برداشت نمونه رسوب و ارسال به آزمایشگاه رسوب اقدام گردد تا بتوان مقایسه ای بین آمار واقعی و برآورد شده داشته باشیم . همچنین می توان با احداث بند هایی با ارتفاع کم ( در حدود 1 متر) بر روی سر شاخه های رسوب زا و یا استفاده از گودال های طبیعی و با توجه به توپوگرافی هر منطقه مقداری از رسوبات را قبل از رسیدن به محل احداث بند اصلی ته نشین نمود. لایروبی پشت بند اصلی رودخانه های مورد نظر در محل نیروگاهها (هر از چند سال یکبار) از تمهیداتی است که باید جهت مواجهه با این مشکل اعمال گردد.

ارزیابی اثرات زیست محیطی احداث سد و نیروگاه بر رودخانه کارون در استان چهار محال و بختیاری

هنگامی که بحث سد و محیط زیست مطرح است عاملی که موجب دگرگونی محیط زیست می شود سد است و بدون شک یکی از پایه های اصلی و اساسی در توسعه جوامع و کشورهای مختلف سد سازی است . در شرایطی که آب به عنوان مسئله ای مبرم در توسعه به حساب آمده و نقش منابع آبی در توسعه و رونق اقتصادی و رفاه اجتماعی در بسیاری از جوامع جهان سوم ناشناخته مانده است یکی از مهمترین روشهای برداشت و ذخیره آب احداث سد است و بالطبع احداث سد علاوه بر بهره برداری از منابع آب تامین کننده هدف مهم دیگری نیز می باشد و آن تولید انرژی است. منتها احداث سد و نیروگاه پیامدهای گسترده مثبت و منفی کوتاه مدت و بلند مدت مستقیم و غیر مستقیم بر وضعیت زیست محیطی محل احداث سد دارد. و بر این اساس مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی در طرحهای نیروگاههای برقابی بر اساس مصوبات و موازین زیست محیطی لازم و ضروری است.

در این طرح تحقیقاتی به مطالعه و ارزیابی اثرات زیست محیطی احداث سد و نیروگاه بر رودخانه کارون در استان چهار محال و بختیاری پرداخته می شود و اثرات گزینه های مختلف سد کارون (5) بررسی و بهترین گزینه بصورت کلی پیشنهاد می گردد.

در جهان امروز هر طرحی چه کوچک و چه بزرگ بر اساس دو معیار اصلی و اساسی زیست محیطی ارزیابی می شود. اولین ملاک و معیار برای توجیه یک طرح اقتصادی بودن آن است که بطور قطع پیامدهای اجتماعی و فرهنگی را نیز به همراه خواهد داشت . از سالهای دور در بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه عامل اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار گردیده است . اما دومین معیاری که در اواخر قرن بیستم به عنوان پایه ای جهت انتخاب و اجرای طرحها پذیرفته شده است حفظ و حراست اکولوژی ناحیه طرح است . براساس این دو معیار حد پذیرش طرح بر پایه توسعه پایدار قرار می گیرد .

نکته مهمی که در این میان مطرح است این است که گاه در برخورد اول بررسی زیست محیطی برخی طرحها گاه در تضاد با احداث سد و نیروگاه می باشد. زیرا اصولا احداث سد و نیروگاه باعث دگرگونیهای وسیعی در محیط زیست می شود و تخریب بسیاری از ساختارهای زیست محیطی و مهاجرتهای گونه ها و از بین رفتن محدوده های وسیعی از پوششهای گیاهی را بدنبال دارد.

در شرایطی که امروزه آب بعنوان یکی از پایه های اصلی و اساسی توسعه است و مسئله ای مبرم در رونق اقتصادی و رفاه اجتماعی می باشد و کمبود آن موجب محدودیتهای زیادی می گردد روز به روز توجهات سیاست گزاران به این موضوع بیشتر معطوف می گردد. کمبود آب نه تنها به بخش کنترل ذخیره و تامین آب مربوط نمی شود بلکه به نحوه توزیع٬ انتقال٬ ضریب بهره وری٬ برنامه ریزی٬ مدیریت ٬صرفه جویی و سایر بصورت مستقیم و غیر مستقیم تاثیر می گذارد. در همین راستا احداث سدهای بزرگ و کوچک و شبکه های آبیاری بر رودخانه های موجود در کشورهای مختلف برای بهره گیری از پتانسیل آبی موجود جهت تامین نیازها و اهدافی نظیر شرب٬ کشاورزی٬ صنعت٬ تولید انرژی برق آبی ٬کنترل سیلاب و بهبود کیفی و کمی آب مد نظر قرار گرفته است. لیکن قبل از احداث چنین پروژه هایی٬ انجام مطالعات پیش توجیهی زیست محیطی از اهمیت زیادی برخوردار است .

ارزیابی اثرات زیست محیطی نیروگاههای برق آبی کوچک

بدون تردید انرژی برق یکی از سالمترین انواع انرژی در جهان است اما استفاده از آب رودخانه یا چشمه ها جهت  و نهایتا توسعه پایدار(Environmental) نیروگاههای برق آبی کوچک مستلزم نگرش به مسائل زیست محیطی  می باشد . در این مقاله به ارزیابی اثرات زیست محیطی نیروگاههای برق (Sustainable  Development) آبی پرداخته شده است و به منظور پیش بینی اثرات زیست محیطی در انواع طرحهای توسعه و ایجاد فرصتی برای کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت راهکارهایی ارائه می گردد. نتایج این مطالعات در مورد چند منطقه روستایی با فعالیتهای کشاورزی آبزی پروری و … از مناطق استان کهکیلویه و بویر احمد مقایسه و تدوین گردیده است .

تحولات اقتصادی اجتماعی و زیست محیطی از اجزای توسعه بشمار می روند . هرچند هدف از توسعه ایجاد تغییرات مثبت است . لیکن اجرای هر طرح عمرانی ممکن است مسائل و مشکلات چندی را نیز بدنبال داشته باشد . با توجه به ضرورت استفاده بهینه از مواهب و منابع طبیعی منطقه در جهت دستیابی به توسعه پایدار امری ضروری و حیاتی است. بنابراین از اهداف اصلی بررسیهای زیست محیطی نیل به توسعه پایدار است.

در گذشته پیشبرد رشد اقتصادی به عنوان محرکه ای در جهت افزایش رفاه عامل مطمئن نیل به توسعه بدون حساسیت نسبت به اثرات مخرب محیط زیست آن بشمار می رفت. ضرورت اجتناب از اثرات مخرب و اطمینان از منافع دراز مدت موجب ظهور مفهوم پایداری گردید. به منظور پیش بینی اثرات زیست محیطی انواع طرح های توسعه و ایجاد فرصتی برای کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت آنها روند ارزیابی زیست محیطی  را می توان به صورت EIA در دهه 1970 گسترش یافت. (Environmental   Impact Assessment-EIA) زیر تعریف کرد. ” فرآیند قراردادی برای پیش بینی پیامدهای زیست محیطی فعالیتها توسعه انسانی و برنامه ریزی روشهای مناسب برای حذف یا کاهش اثرات مخرب و تقویت اثرات مفید ” بنابراین تجزیه و تحلیل زیست (EIS) و نرخ تغییرات که به بیانیه اثرات زیست محیطی EIA محیطی از دو قسمت برآورد تغییرات  به برآورد اثرات (Case  study) معروف است تشکیل شده است. در این مقاله به صورت مطالعه موردی زیست محیطی و نحوه تغییرات آنها در مورد مناطقی از استان کهکیلویه و بویر احمد به نامهای بن رود کرمی٬پوله٬ سریس٬ زیرانا و آبسردو که محل احدث چند نیروگاه برق آبی کوچک جریانی می باشد پرداخته شده است و عوامل و پارامترهای موثر زیست محیطی (Mini & Micro Hydropowers) به بحث و تبادل نظر گذاشته شده است .

ارزیابی زیست محیطی نیروگاه های برقابی کوچک ضرورت یا عدم ضرورت

همزمان با مطالعات فاز تفصیلی و اجزاء نیروگاههای برق آبی کوچک ، سازمان حفاظت محیط زیست مقرر نموده است که پروژه های برق آبی که در مناطق دارای شرایط زیستی قرار می گیرند بدون توجه به ابعاد و ظرفیت نصب ( زیر 100 مگاوات ) باید از نظر زیست محیطی ارزیابی شده و در نهایت مجوز ادامه مطالعات و اجرا صادر گردد.

در این پژوهش تمامی اجزاء یک نیروگاه از نظر آلودگی زیست محیطی ( و تاثیرات بر محیط های فرهنگی ، اجتماعی و طرح های توسعه ) مورد بررسی قرار گرفته و مشخص گردید که اجراء این نیروگاهها حداقل اثرات منفی زیست محیطی را دارند که در طی طراحی اجزاء پروژه سعی در اجراء تمهیداتی جهت جلوگیری از آن می شود و در مقابل اثرات مثبت عمده ای بر روی محیط های فرهنگی ، اجتماعی و طرح های توسعه خواهد داشت .

استفاده از انرژی آبی دارای قدمت زیادی است و بشر در مسیر تکامل خویش با آگاهی و شناخت از قوانین طبیعت توانسته است این انرژی عظیم را به استخدام درآورد . استفاده از نیروگاههای آبی بنا به دلایل متعدد به سرعت جای خود را در حیطه تولید انرژی الکتریکی باز نموده است . از جمله مهمترین این دلیل محدود بودن منابع سوختهای فسیلی ، امکان افزایش ارزش سوختهای فسیلی توسط صنایع تبدیلی ،عدم آلودگی محیط زیست ناشی از انتشار گازهای آلاینده نیروگاه هایی با سوخت فسیلی و وجود پتانسیل های عظیم می باشد. به همین دلیل انرژی بدست آمده از نیروگاههای آبی جزء انرژیهای پاک محسوب شده و تکنولوژی بکار رفته نیز تکنولوژی پاک خواهد بود. به گونه ای که این تکنولوژی فرایند هایی را که از نقطه نظر تولید انرژی کارایی بیشتری دارند را ترکیب نموده و تولید مواد آلاینده را بدون ایجاد تغییر در شکل انرژی کاهش می دهد. با توجه به این جوامع بشری جهت برطرف ساختن معضلات زیست محیطی و یا اجتناب از ایجاد آنها آگاهی فزاینده ای یافته اند و با توجه به این مسئله که اثرات زیست محیطی بخش انرژی معمولاً بسیار زیاد است. بشر به این نتیجه رسیده که تامین و حفظ امنیت انرژی عاملی جهت جلوگیری از تخریب محیط زیست ( که بالقوه در اثر استفاده از انرژی پدید می آید) خواهد بود. اولین نیروگاه آبی به منظور تولید برق بر روی رودخانه فورکس بخش آپتن ( ایالت ویسکانسین آمریکا) در سال 1883 میلادی با دو واحد به قدرت 25 کیلو وات احداث گردید و در پی آن احداث این نیروگاهها در سراسر جهان رواج یافت به گونه ای که در حال حاضر بر اساس تخمین اولیه توان انرژی قابل استحصال در سراسر جهان 261/2 گیگا وات می باشد. برآوردهای کنونی نشان می دهد که نیروگاههای آبی کوچک مقیاس حدود 10-5 درصد کل نیروی برق آبی جهان را در بر می گیرند و با استقبال فزاینده ای در نقاط دور افتاده ( که امکان استفاده از خطوط انتقال نیرو وجود ندارد ) روبروست در کشور ما مطالعه و احداث نیروگاههای برق آبی کوچک در گذشته به عهده وزارت جهاد کشاورزی گذاشته شده بود ولی در حال حاضر به عهده شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران است . همزمان با مطالعات پتانسیل یابی نیروگاههای برق آبی کوچک ( در مناطق دور افتاده ) سازمان حفاظت محیط زیست مقرر نمود که تمامی پروژه ها می باید دارای گزارش ارزیابی محیط زیست بوده و در نهایت مجوز از آن سازمان دریافت نمایند. در این پژوهش ابتدا ضرورت وجود نیروگاههای برق آبی کوچک ذکر گردیده و سپس با توجه به سازه های لازم جهت تاسیس یک نیروگاه آلودگی ها و مسائل زیست محیطی هر بخش به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. و در نهایت با توجه به پاک بودن انرژی تولیدی پیشنهاد حذف روال اداری مربوط به ارزیابی و اخذ مجوز گردیده است.

ضرورت وجود نیروگاههای آبی کوچک

پس از انقلاب شکوهمند اسلامی تامین برق مورد نیاز مناطق روستایی و دور افتاده بعنوان یکی از ارکان در برنامه های توسعه پایدار قرار گرفت. در این راستا به واسطه اینکه در بسیاری از مناطق شبکه سراسری برق وجود نداشته یا از کیفیت لازمه برخوردار نبودند و حتی برق رسانی به واسطه فواصل زیاد مقرون به صرفه نبود ، بخشی از وظایف تولید و توزیع جزء شرح وظایف وزارت جهاد سازندگی ( جهاد کشاورزی) قرار گرفت تابدین ترتیب با مطالعه ساختگاههای مناسب در مناطق کوهستانی دور افتاده ، پتانسیلهای تولید نیروگاههای برق آبی کوچک بررسی گردیده و در سایتهای مناسب اقدام به تاسیس سازه های مورد نیاز جهت تولید برق نمایند.

به این ترتیب ساخت این نیروگاهها اهداف ذیل را تامین می نمایند:

1. جایگزینی مصرف منابع هرز رونده کشور به جای منابع ماندگار نفت و اولویت توسعه انرژیهای نو در سیاستهای کلان کشور .
2. نیاز جدی کشور به جایگزینی فعالیتهای اشتغالزا به جای فعالیتهای سرمایه بر
3. نیاز صنعت برق به تولیدات پراکنده به منظور تامین برق مصرف کنندگان از فواصل نزدیکتر.
4. جایگزینی شیوه های اقتصادی تر در تامین برق روستاها و مراکز تولیدی دور دست و جهت دهی سرمایه های کوچک در امور تولیدات سودده به جای فعالیتهای تورم زا .
5. افزایش تولید برق از طریق نیروگاههای غیر آلاینده ( در مقایسه با نیروگاههایی که با سوختهای فسیلی کار می کنند. )
6. تولید برق ارزانتر .
7. توزیع مناسب جغرافیایی سرمایه ها و منافع کشور به منظور جلوگیری از مهاجرت جوانان جویای کار روستاها ( به شهرها) در واقع فراهم شدن کار برای اهالی در حین اجرای پروژه و افزایش نسبی رونق اقتصادی در منطقه
8. ایجاد تسهیلات فرهنگی و بهداشتی برای کارکنان نیروگاهها خواه ناخواه موجب بهره گیری اهالی محلی نیز خواهد شد.

اثرات زیست محیطی نیروگاههای برقآبی کوچک و تمهیدات کاهش اثرات

از آنجا که فعالیتهای انسان در راستای توسعه به هر طریقی که باشد اثرات مختلفی بر محیط زیست خواهد داشت . لیکن نمی توان این فعالیتها را که جنبه حیاتی برای بقای انسان دارد را محدود نمود. بلکه بر عکس می باید متناسب با نیازهای حال و آینده هر چه بیشتر در توسعه و تکامل آن تلاش نمود. بنابراین با توجه به اینکه هر فعالیتی مستلزم بر گرفتن موادی از طبیعت و دفع موادی دیگر در آن می باشد کلیه فعالیتها در راستای هر هدفی باید در چارچوب ظرفیتهای محدود محیط زیست مورد بررسی قرار گیرد تا به بقاء و پایداری محیط زیست لطمه ای وارد نشود. جهت بررسی اثرات زیست محیطی ساخت و راه اندازی این نیروگاهها ، هر بخش آن ( شکل 1) به طور مجزا مورد بررسی قرار گرفته است . سازه های مورد نیاز جهت یک نیروگاه برق آبی کوچک تیپ شامل موارد ذیل می باشد :

بند انحراف آب : احداث هر گونه سازه ای بر روی رودخانه باعث اختلال در جریان حرکت رودخانه ، قطع ارتباط زیستگاههای آبی بالادست و پایین دست رودخانه ، قطع راه ارتباطی ماهیان جهت تخم ریزی در بالادست رودخانه و مهاجرت آنها می گردد. خوشبختانه در احداث بند انحرافی جهت نیروگاههای برق آبی کوچک تمامی مسائل فوق الذکر مد نظر قرار گرفته و سعی کاهش یا از بین بردن اثرات شده است که تمهیدات به شرح ذیل می باشد :

• جهت جلوگیری از قطع ارتباط زیستگاههای آبی بالادست و پایین دست و مسیر عبور ماهیان در این بندها با توجه  تعبیه می شود. هر چند که بواسطه شیب زیاد آبراهه ها در مناطق صعب العبور کوهستانی ، امکان مهاجرت ماهیان به بالادست عملاً غیر ممکن بوده و تنها در موارد نادری این fish way به نوع آبزیان و ارتفاع بند سیستم.
• مهاجرت صورت می گیرد. همچنین در ماه 80 آیین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی اشاراتی به استانداردهای لازم جهت حفظ اکوسیستم آبی شده است .
• جهت جلوگیری از اختلال در جریان حرکت رودخانه ارتفاع این بندها را کم در نظر می گیرند. به گونه ای که عملاً بسیاری از موارد این بندها به صورت یک آبنما عمل نموده که نه تنها اختلالی در هیدرولیک رودخانه ایجاد نمی نمایند بلکه باعث تنظیم جریان و کاهش بار رسوبی نیز می شوند .
• جهت جلوگیری از قطع آب در مسیر بستر رودخانه که باعث اختلال در حفظ شرایط زیستی گونه های آبزیان در پایین دست بند می شود. حقابه لازم بر طبق استانداردهای زیست محیطی معادل 30 درصد از میانگین سالانه دبی رودخانه ( جهت حفظ شرایط زیستی گونه های آبزیان ) رها خواهد شد.

سازه آب بر: احداث سازه های آب بر ( به صورت کانال ) در مناطق جنگلی باعث قطع درختان شده و از طرفی باعث فرسایش خاک در مناطق خاکبرداری می شود. همچنین محیط اکولوژیکی را در طول مسیر خود بهم می زنند. در ساخت نیروگاههای برق آبی کوچک جهت جلوگیری از این مسائل تمهیداتی مورد نظر قرار می گیرند.

حوضچه تعادل : خوشبختانه ساخت حوضچه تعادل کمترین اثرات زیست محیطی را دارد به گونه ای که احداث حوضچه تعادل در بعضی موارد مستلزم تسطیح و خاکبرداری می باشد که باعث فرسایش خاک یا احیاناً قطع درختان است . جهت جلوگیری از عوامل نامطلوب زیست محیطی فوق تمهیدات ذیل در نظر گرفته می شود :

• بلافاصله پس از تسطیح و خاکبرداری اقدام به احیای پوشش گیاهی (گونه های سازگار با شرایط طبیعی منطقه ) در محل مورد نظر می شود که همین مسئله باعث جلوگیری از فرسایش خاک این محدوده ها است.
• اگر احیاناً منطقه جنگلی باشد بواسطه کوچک بودن محدوده حوضچه تعادل (حداکثر 40*10 متر) تعداد اندکی از درختان قطع خواهند شد . هرچند که همیشه سعی بر این بوده که محل حوضچه تعادل در محلهای عاری از پوشش جنگلی ( یا با تراکم کم درختان ) قرار گیرد.

جلوگیری از اثرات زیست محیطی حین اجراء سازه ها

بالطبع طی فاز اجراء هر پروژه ای به هنگام خاکبرداری ، خاکریزی ، تهیه بتن ، فعالیتهای انسانی و آلودگی هایی ایجاد خواهد شد که گریزی از این مسئله نخواهد بود و تنها با اجراء تمهیداتی می توان این آلودگیها را به حداقل رساند. مثلاً با نصب سیستم سپتیک تانک از ورود فاضلاب به درون رودخانه جلوگیری نمود. یا اینکه جهت تهیه بتن از دستگاههای بتونیر استفاده نمود و به وسیله انحراف آب ، زدن دایکهای حفاظتی و دپو نمودن خاکها، از ورود خاک ( ناشی از خاکبرداری و خاکریزی ) بدرون رودخانه جلوگیری نمود. تا بدین ترتیب از اثرات زیست محیطی اجراء سازه ها بر روی محیط زیست کاسته شود.

بررسی روش های تعیین  دبی زیست محیطی در نیروگاههای برق آبی جریانی

در طرح های برق آبی و یا اصولاً هرگونه طرح رودخانه ای ، رها سازی مقدار معینی آب برای تداوم حیات و اکولوژی محیط رودخانه جهت حفظ محیط زیست آن ضروری است . این میزان آب به دبی زیست محیطی  یا دبی(Minimum  Flow) معروف  است. در این مقاله روشهای مختلف جهت تعیین حداقل جریان لازم زیست محیطی ارائه شده است. همچنین در پنج منطقه پوله ،سریس ، زیرانا، آبسردو و بن رود کرمی که از مناطق استان کهکیلویه و بویر احمد می باشد به بررسی و محاسبه موردی دبی زیست محیطی رودخانه های هر منطقه با توجه به شرایط خاص هر پروژه در طرح ایجاد نیروگاه برق آبی جریانی پرداخته شده است .

پروژه های برق آبی ممکن است صدمات زیست محیطی مختلفی را باعث شوند. این اثرات معمولاً بستگی زیادی به ویژگیهای سایت دارند و توسط طراحی سازه های عمرانی نیروگاه تحت تاثیر قرار می گیرند. مثلاً بخاطر نیاز به احداث جاده های دسترسی ، خطوط انتقال و ساختن سازه سد ممکن است زیستگاه های طبیعی تا حدودی مورد تخریب قرار گیرند. در مواردی که مخزن ذخیره احداث شود ممکن است کیفیت آب تحت تاثیر قرار گیرد. ممکن است انباشت لای و لجن پیش بیاید و مشخصه یا ویژگی های جریان رودخانه تغییر کند. انحراف آب از مسیر طبیعی خود و عبور آن از درون یک توربین غیر قابل اجتناب بوده و ممکن است صدماتی به صورت مرگ و میر ماهیها و یا ایجاد مانع در برابر مهاجرت گونه های ماهیان بوجود آورد. یکی دیگر از مسائل مهم زیست محیطی تعیین دبی زیست محیطی جریان یعنی مقدار معینی آب برای تداوم حیات و حفظ محیط زیست رودخانه دارد. یافتن این میزان از پارامترهایی است که به علت پیچیدگیهای بسیار زیاد از مسائل مشکل زیست محیطی بوده و تخمین آن نیاز به اطلاعات بسیار دقیق نظیر بررسی مورفولوژیکی رودخانه ، دبی رودخانه در زمانها و مکانهای خاص ، کیفیت آب ، محیط زیست وابسته به رودخانه اعم از گیاهی و جانوری به همراه نمونه برداری از انواع زیتوده رودخانه و …. می باشد. در این مسیر تحقیقات زیادی توسط محققان انجام گرفته است. بعنوان مثال آقای شیگنو و همکارانش در سال 2001 به محاسبه مقدار حداقل جریان از روی مقدار حداکثر جریان پرداختند و بر اساس معادلات بقاء انرژی افزایش یا کاهش مقدار حداقل جریان را مدنظر قرار دادند و در این راه از تکنیک های بهینه یابی بهره گرفتند. همچنین آقای گوتو در همان سال یک روش بهینه یابی جهت حل مسئله حداقل و حداکثر جریان ارائه نمود و الگوریتم بهینه سازی عمومی و راههای بهینه سازی تقریبی را بیان کرد. در این مقاله به بررسی دبی زیست محیطی مناطقی از استان کهکیلویه و بویر احمد که محل احداث چند نیروگاه برق آبی جریانی است پرداخته شده است و در این راه از روش های تجربی تعیین دبی حداقل جریان استفاده گردیده است. البته ذکر این نکته ضروری است که در مورد نیروگاه های برق آبی کوچک صدمات زیست محیطی یقیناًدر مقایسه با منافع آنها و توانایی شان در جایگزینی روش تولید جریان برق قابل توجه نیست با اینهمه نباید از حفظ قرار گاه های  اکولوژیکی و محیط زیست اطراف محل احداث نیروگاه اجتناب نمود.

جایگاه نیروگاههای آبی در محیط زیست

در حال حاضر نیروگاههای برق آبی جایگاه ویژه ای در محیط زیست دارا هستند. از آنجا که صنعت برق در جهان مسوول حدود 30 درصد آلودگی هوا شامل انتشار گازهای دی اکسید کربن ، دی اکسید گوگرد و اکسیدهای ازت است و چون این نیروگاهها تشکیلات اقتصادی کاملا تمیزی هستند که با تکیه بر انرژی تجدید پذیر آب ، انرژی الکتریکی تولید می نمایند. لذا توسعه و بهینه سازی آنها از راههای نیل به دستور کار 21 ( توسعه پایدار) است. در این نوشتار سعی شده است ضمن ارائه توضیحی در مورد بحران تغییر اقلیم ناشی افزایش گازهای گلخانه ای از جمله دی اکسید کربن به بررسی مختصر مزایای نیروگاههای آبی در مقایسه با سایر نیروگاهها پرداخته شده و در نهایت راهکارهایی جهت بهینه سازی مصرف انرژی ارائه گردد.

بطوریکه امروزه مشخص شده است یکی از عوامل اصلی تغییر اقلیم در کره زمین ایجاد انواع آلودگیهای اتمسفری در اثر کاربرد بیش از حد سوختهای فسیلی است. رها شدن انبوه گازهای گلخانه ای در جو ، مسبب اصلی گرم شدن هوای زمین و تغییرات آب و هوای آن است که از مهمترین گازهای گلخانه ای می توان به اشاره کرد. این گاز که بیشتر حاصل احتراق سوختهای فسیلی می باشد اگر چه تا چندCO² دی اکسید کربن سال قبل آلاینده محسوب نمی شد ولی امروزه یکی از مسائل بغرنج جهانی شده است. هر ساله در نتیجه فرایندهای زیستی و فیزیکی مختلف حدود 200 میلیارد تن کربن به صورت دی اکسید کربن به اتمسفر وارد و از آن خارج می گردد که در راس آنها می توان به سوزاندن سوخت های فسیلی توسط انسان اشاره نمود که هر ساله 6 میلیارد تن کربن به اتمسفر می افزاید بطوریکه تراکم این گاز در اتمسفر حدود 356 قسمت در میلیون است .{1} همچنین انتظار می رود که مقدار آن تا سال 2050 به دو برابر مقدار فعلی برسد و اگر برای کنترل و کاهش آن اقدامی صورت نگیرد دمای زمین در طول 50 سال آینده حدود 1،5 تا 4،5 درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت. {2}در اثر گرم شدن زمین سطح آب دریاها بالا آمده و نتایج حاصل از آن برای بسیاری از کشورها فاجعه آمیز خواهد بود {3}بگونه ای که تخمین زده اند تا سال 2020 میلادی سطح آب دریاها 15 تا 75 سانتی متر بالا خواهد آمد {4}. بدیهی است بدلیل جهان شمول بودن این مشکل لازم است یک کوشش همگانی جهانی به منظور کاهش گازهای آلوده کننده بعمل آید.

چگونگی تاثیرات متقابل محیط زیست و نیروگاه های برق آبی

در این مقاله سعی گردیده است به نوعی تاثیر مستقیم تکنولوژی بر محیط زیست و نیز تاثیر بسزائی را که محیط اطراف ما می تواند تاثیرات نوع تکنولوژی داشته باشد را نشان دهد. سدها به عنوان یک عامل رشد و فناوری صنعتی می تواند تاثیرات بسزائی را بر روی محیط زیست داشته باشد تاثیرات فیزیکی و شیمیایی که بسیار مهم می باشند. در این مقاله که به عنوان چکیده ارائه گردیده است نقش سدها و محیط زیست را به صورت متقابل برروی هم مورد بررسی قرار داده است و سعی شده است از مثالهای مورد خودداری شود این مقاله حاصل تجربیاتی است که با توجه به بررسی انجام شده بر روی دو سد بزرگ شهید عباسپور و دز انجام شده است امید است این مقاله بتواند راه کارهایی را جهت نزدیکی هر چه بیشتر محیط زیست و صنعت ارائه دهد.

توجه به ضرورت استفاده از مواهب و منابع طبیعی ، بهره برداری از منابع آب سطحی یا رودخانه ای یک منطقه به منظور دستیابی به یک توسعه پایدار امری ضروری و حیاتی می باشد . از طرفی حفاظت از طبیعت و محیط زیست آن ، به منظور جلوگیری از هر گونه ناپایداری و عدم تعادل طبیعی  بین عوامل مختلف نیز از جمله اهداف است که به امر توسعه پایدار ارتباط پیدا می کند از این رو شناخت مسائل زیست محیط سدها از مسائل مهم در یک طرح آبی می باشد . امروز به خوبی به اهمیت مهار و کنترل جریانهای سطحی جهت تامین آب پی برده شده است و حجم سرمایه گذاری و صرف نیروی انسانی در این را نیز شاهدی بر آن مدعا می باشد . از طرفی اهمیت مسائل زیست محیطی نیز چنان مشهود گشته که ایجاد هر گونه سازه آبی نظیر سد بدون توجه به بررسی این قبیل مسائل ، اهداف اصلی طرح احداث سد را به زیر سوال خواهد برد و حتی در بسیاری از موارد پیامدهای حاصل از صدمات و خطرات و ضایعات ناشی از احداث یک سد ، بدون توجه به مسائل زیست محیطی چنان شدید بوده که سرمایه ملی را که در راه احداث چنین سدهایی صرف شده به کلی از بین برده و همراه با این ضایعه مسائل حاد اجتماعی ، اقتصادی و پیامد های بسیاری را برای یک ناحیه ، کشور و یا در سطح بین المللی به وجود آورده است .

سنجش اولیه اثر طرح های برق آبی بر کیفیت آب رودخانه

در این مقاله پدیده های لایه بندی حرارتی و تغذیه گرایی در داخل مخزن مورد بررسی قرار گرفته و روش های تجربی  موجود برای برآورد اولیه وقوع این پدیده ها ارایه شده است . در ادامه ، این قواعد و روابط تجربی برای سدهای برق آبی در دست مطالعه کشور به کار گرفته شده و احتمال وقوع لایه بندی حرارتی و نوع آن در آنها تعیین شده است . نتایج برآوردهای حاصل از قواعد فوق نشان می دهد که غالب طرح های برقابی پس از احداث و آبگیری دچار پدیده لایه بندی حرارتی خواهند شد .

احداث سد بر روی رودخانه و مسدود شدن جریان آب می تواند سو بر کیفیت آب رودخانه داشته باشد آب در حال جریان، تحت تاثیر فرآیندهایی چون هواگیری (reaeration) تنفس سلولی و اختلاط و.. از کیفیت تقریباً یکنواختی برخوردار است . پس از انسداد جریان ، فرآیندهای مختلف فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی می توانند بر کیفیت آب مخزن و در نتیجه آب رها شده به پایین دست موثر باشند . از عوامل اصلی موثر بر کیفیت آب پایین دست را می توان نحوه بهره برداری از مخزن ، چگونگی تخلیه ورقوم آبگیری نام برد .

فرآیندهای فیزیکی ، شیمیایی ، و بیولوژیکی موثر بر کیفیت اب که می توان آنها را تحت عنوان کلی فرآیندهای لیمنولوژیکی آورد تحت تاثیر برخی شرایط فیزیکی سد و محیط زیست هستند .

از جمله عوامل فیزیکی فوق می توان اقلیم ، شکل مخزن ، کمیت و کیفیت جریان ورودی و کاربری اراضی در حوزه آبریز سد را نام برد بنابراین برای ارزیابی دقیق اثر یک سد بر روی کیفیت آب پایین دست باید اطلاع کاملی از چگونگی اثر شرایط فیزیکی سد و محیط بر فرآیندهای لیمنولوژیکی داشت که این امور در مراحل مقدماتی مطالعات ( خصوصاًدر کشور ما به علت نقصان اطلاعات کیفیت آب ) مشکل است .

بنابراین در این مرحله از مطالعات به منظور ارزیابی اولیه داشتن یک تصویر کلی از وضع موجود و یا شرایط قابل انتظار در پایین دست می توان از قواعد و مفاهیم کلی استفاده نمود . با انجام این روش و استفاده از مفاهیم توان برنامه دقیق تری جهت انجام نمونه برداری و آزمایشات کیفی آب تنظیم نمود .

1. 1.Friedrich R.,kallenbach(1990),”voss 2,”external of electricity generation.
2. In:external Environmental costs of electric power,germany,Oct.23-25,1990,springer-verlag,berlin Heidelberg,consumption,springer verlag,berlin-heidelberg.
3. world energy council-(1996),”Energy Environment & climate:Economic Instruments “3454.James st.london.,,SWIA IHD,UK..
4. Scott j.c. harcourt college publishers.
5. معاونت امور انر‍‍ژی ( 1376)٬ ترازنامه انرژی 1376 و وزارت نیرو …..
6. معاونت امور انرژی (1380) و” ترازنامه انرژی 1379″ و وزارت نیرو . پیرس٬ ترنر  (1375)” اقتصاد محیط زیست”٬ انتشارات دانشگاه فردوسی ترجمه دهقانیان٬ س
7. مجله محیط شناسی دانشگاه تهران شماره 31.
8. مبانی آکوستیک – لارسن ، کنزلر، آستین ، آر فرای ، ترجمه دکتر ضیاٴالدین اسماعیل بیگی ، دکتر مهدی برکشلی
9. صدا در صنعت – دکتر پروین نصیری دانشگاه علوم پزشکی تهران دانشکده بهداشت
10. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهگیلویه و بویراحمد (1377) ” مطالعات قابلیت سنجی استان کهگیلویه و بویراحمد” ( بخش محیط زیست٬ بخش منابع آب ) معاونت هماهنگی و برنامه ریزی
11. CHOW٫V.T٫AND MAIDMENT٫D.R and Mays٫L.W.”Applied Hydrology “٫MCGraw-Hill inc.1988
12. Dally٫W.R ٫and dean ٫RG.”suspended sediment transport & beach profile Evaluation” ٫Journal of waterway٫port٫coastal and ocean engineering Div. ٫ASCE٫Vol.110٫no.1٫ February 1984
13. 4-watts٫G.M. ٫”development and field tests of a sampler for suspended sediment in Wave action” ٫TM34٫U.S.army corps of engineers٫beach erosion board٫washington٫D.C. ٫Mar.1953
14. اداره کل حفاظت محیط زیست استان چهار محال و بختیاری ” مطالعه جامع محیط زیست کشور ” وضعیت محیط زیست استان چهار محال بختیاری ” جلد بیستم اسفند ماه 1372 .
15. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان چهارمحال و بختیاری ” ساماندهی پراکنده روستاهای بخش مرکزی اردل ” شرکت مهندسین مشاور مآب٬ تابستان 1377.
16. طالب بیدختی ، ن و دیگران (1367 ) توسعه پایدار و مسائل زیست محیطی ، مجله رهیافت شماره هفدهم
17. Jain ٬ R.K  et al  environmental assessment . R.R Donnelley and sons . company ٬ 1993
18. شریعت ، سید محمود و همکاران (1357) مقدمه ای بر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط زیست ایران .
19. Cada. ، G.  F. Oak Ridge  National Laboratory ، and Zadroga.F.  Universidad  nacional ، Heredia،  Costa Rica ،  “ Environmental  Issues and  site selection  criteria for small Hydro Power Projects in Developing Countries ” (draft) ، Final Report to National  Rural Electric Cooperative Association . Washington , D. C. September 1980
20. Carlisle , R. K. , and D.W. Lystra , “Environmental  Impact Assessment Methodology of small scale Hydro electric  Projects ” Conference  Proceeding Water Power , 19 : The first International Conference on small scale Hydropower . Washington , D. C. , U.S.  Government printing , office , 1979
21. گروه کار اثرات زیست محیطی طرح های آبیاری ، زهکشی و کنترل سیلاب – کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران (1376) ” راهنمای اثرات زیست محیطی طرح های آبیاری ، زهکشی و کنترل سیلاب ” .
22. Morris , P. and Therivel , R. “ Method of Environmental Impact Assessment . British Library Cataloguing in publication Data . UCL Press , London , 1988
23. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهکیلویه و بویراحمد – معاونت هماهنگی و برنامه ریزی ، (1377) ، ” مطالعات قابلیت سنجی استان کهگیلویه و بویراحمد ( بخش محیط زیست ، بخش منابع آب ) ” .
24. سازمان حفاظت محیط زیست . دفتر حقوقی و امور مجلس . مجموعه قوانین و مقررات حفاظت محیط زیست ایران . 1379
25. سید شریعت ،م، سید منوری، م ، مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست ،1375
26. گزارش مطالعات مرحله شناخت نیروگاه آبی سرد آبرود مازندران ، انتشارات وزارت جهاد سازندگی ( معاونت اداره کل برق و انرژی ) 1369 .
27. مجله نیروگاههای آبی کوچک انتشارات جهاد سازندگی ( عمران روستایی ) 1372
28. V and Genta J.L. “ Micro and Mini Hydroelectric Power Assessment in Uruguay ” Agreement Report , Montevideo , Uruguay , WREC , 1996
29. Shigeno . M , Takashi . I and Yamamoto , Y “ Minimum Maximal Flow Problem – An Optimization over the Efficient set – , “ Discussion paper No.912 , Institute of policy and planning sciences , University of Tsukuba , March 2001 .
30. J, Thoai . N. V. and Yamamoto . Y “ Global optimization method for solving the Minimum Maximal Flow Problem ” Institute of policy and planning sciences , university of Tsukuba , May 2001 .
31. سازمان مدیریت و برنامه ریزی کهکیلویه و بویراحمد ، مطالعات قابلیت سنجی استان کهگیلویه و بویراحمد ، بخش محیط زیست و منابع آب ، معاونت هماهنگی و برنامه ریزی ، 1377 .
32. Fritz , J.J ‘ small and Mini Hydropower ’ Systems , MCGraw – Hill book Company , 1984 .
33. Soellner . D. R , “ Environmental Assessment of Small Scale Hydroelectric Power Plants ” National Rural Electric Cooperative Association . International Programs Division , Quito , Ecuador , August , 1980 , 3 pp .
34. Jain , R.K et al.‘ Environmental Assessment ’ R.R. Donnelley and sons , Company , 1993 .
35. Dez Dam .Summary instrumentation Report .By C.E Korhonen –PHD
36. مطالعات پایداری سدهای کشور – سد بتنی قوسی دز
37. گزارش عملکرد شش ماه اول سال 1379- شرکت تولید و بهره برداری سد و نیروگاه دز – تهیه و تنظیم -دفتر فنی و مهندسی