نقش گردشگری در توسعه پایدار و اشتغالزایی

گردشگری، یکی از پویاترین فعالیت‌های اقتصادی عصر حاضر است که نقش مهمی در توسعه پایدار محلی ایفا می‌کند. این صنعت از طریق ترکیب و به‌کارگیری همزمان منابع داخلی و خارجی منافع اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی زیادی را به همراه دارد.

در بسیاری از کشورها، امروزه گردشگری نیروی اصلی بهبود و رشد اقتصادی کشور محسوب شده و با فراهم آوردن فرصتی راهبردی به اقتصاد محلی تنوع بخشیده، موجب اشتغالزایی شده، ایجاد درآمد می‌کند و باعث افزایش ارزش منابع وارد شونده به محیط محلی می‌شود.

از این رو گردشگری، یک گزینه اولیه در امر توسعه به حساب می‌آید و ارکان مهم آن عبارتند از: محیط زیست و فرهنگ محلی در کنار رضایت و موافقت محلی برای پذیرش گردش.

گردشگری و توسعه محلی یک قلمرو

رشد گردشگری در خلال دهه‌های اخیر، به گونه‌ای بوده که در مناطق مختلف دنیا به وضوح دیده شده است. فرآیند جهانی‌سازی به طور مشخص توسعه این بخش را تحت‌تاثیر قرار داده و مرزها را به عنوان یکی از مشکلات مهم برای آن از بین برده است.

حرکت‌های جمعیت و منابع، عوامل دخیل در این تحول محسوب شده و اثبات می‌کنند گردشگری ظرفیت بالایی برای تاثیرگذاری داشته و می‌تواند طلایه‌دار توسعه اقتصادی و اجتماعی در قلمروهای مختلف باشد.

زیر بخش‌های اقتصادی کمی وجود دارند که از چنین انعطاف‌پذیری و قابلیت انطباق با محیطی که در آن عمل می‌کنند، بهره‌مند باشند و این دلیل ارتباط مبحث گردشگری با موقعیت‌های راهبردی برای توسعه محلی است، اما گردشگری، ارتباط تنگاتنگی با سایر عوامل اقتصادی دارد و عوامل مختلف دست به دست هم می‌دهند تا کشوری، از مسیر گردشگری به موفقیت‌های اقتصادی برسد.

در چارچوب گفتمان‌های اشتغالزایی و سرمایه‌گذاری، نیز گردشگری می‌تواند ابزار مهمی برای توسعه ثروت باشد. فراتر از این، گردشگری تاثیرات مثبتی در تقویت ارزش‌های بومی منطقه، اثبات ارزش‌های فرهنگی محلی، گشودن جوامع محلی به روی تاثیرات خارجی و توسعه توان بالقوه یک قلمرو می‌گذارد که شایان توجه است. اما چگونه؟

ایجاد شرایط لازم برای فعالیت این منطقه به عنوان منطقه گردشگری فرآیند پیچیده‌ای است و مشکلات فراروی آن اغلب از به کمال رسیدن و ایده‌آل شدنش جلوگیری می‌کند.

عملکرد صحیح یک منطقه هدف گردشگری، به طور مستقیم و انحصاری به تعداد گردشگرانی که از آن بازدید می‌کنند برنمی‌گردد، بلکه این عدد صرفا یک شاخص و دستاورد است و نباید مرجع قرار گیرد و یا به عنوان نقطه‌ای برای آغاز تفسیر چرخه زندگی پیچیده یک منطقه گردشگری انتخاب شود.

از سوی دیگر، ایجاد یک منطقه هدف جدید درون جریان‌ها و شبکه‌های موجود در بازار، کار ساده‌ای نیست و فروش چیزی که تازه آغاز به فعالیت کرده، مشکلات زیادی را به دنبال دارد.

از این رو، نهادهای اجرایی محلی، باید در جهت ارتقای وضعیت بافت اجتماعی – اقتصادی فعالیت کنند، به نحوی که در سرمایه‌گذاران منطقه برای سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مربوط به خدمات گردشگری مانند هتل، رستوران و … انگیزه ایجاد کنند.

مقدمه

جهانگردان از عهد قدیم تا به امروز انتقال دهنده ی فرهنگ و تمدن و اکتشافات و تجربیات گروههای بشری به یکدیگر و عامل مهم ترقی و تمدن محسوب می شده اند. این جهانگردان بزرگ بوده اند که با نیروی مافوق بشری و شگرف و عزمی آهنین به اکتشافات نقاط مجهول در اعماق جنگلهای آفریقا و استرالیا و کشف جزایر اقیانوس آرام و همچنین قاره جدید آمریکا پرداخته و دنیای کوچک قدیم را مبدل به جهان بزرگ امروز کرده اند و در انتقال شیوه ها و رسوم مختلف گروههای مردم به یکدیگر عوامل موثری بوده اند.

جهانگردی در قدیم مخصوص کسانی بود که همت و جرات سفر کردن را داشتند زیرا سفر دوران زمان پر از خطرات متعدد و مشکلات گوناگون بوده و تنها اشخاص حادثه جو و ماجرا دوست دست به این کار می زدند. هر مسافرتی مستلزم ترک چند ماهه یا چند ساله شهر و دیار خویش بوده و شخص مسافر نیز علاوه بر داشتن بدنی سالم و ورزیده و بنیه ای قوی، می بایست کم و بیش قدرت تامین مخارج چنین سفری را داشته باشد اما امروز که شما می توانید صبحانه را در تهران، ناهار را در لندن یا پاریس و شام را در نیویورک صرف کنید بدون آنکه احساس کمترین خستگی نمایید خواهید توانست از لذتها و فواید متعدد سفری بهره مند شوید. به همین علت است که جهانگردی در این زمان اهمیت ویژه ای یافته و برای برخی کشورها عایدات و درآمدهای هنگفتی می آورد، و رقم بزرگی از درآمدهای بودجه این کشورها را تشکیل می دهد.

اکنون بسیاری از دولتها شدیداً صنعت جهانگردی را تبلیغ و تشویق می نمایند و با تشکیل وزارت جهانگردی و ترتیب و تاسیس اجرای راهنمایی جهانگردی در تمام مناطق و شهرهای خود و تهیه وسایل رفاه و آسایش جهانگردان و مراکزی خاص برای توقف و راهنمایی آنها به جذب توریست می پردازند و برخی از این کشورها شمار فراوانی از جهانگردان را جذب می نمایند.

ایران نیز به طور بالقوه از جمله این کشورهاست و با سبط امکانات و تسهیلات جهانگردی می توان درآمد هنگفتی کسب نمود.

نوآوریها و تحولات سریع و اساسی در وسایل ارتباطی، افزایش نسبی درآمد مردم و همچنین افزایش وسایل نقلیه، احداث جاده های زمینی و گسترش و توسعه ی خطوط هوایی و کوتاه شدن زمان مسافرت، موجب تغییرات اساسی در نحوه ی سیاحت و جهانگردی شد و مسافرت بعد تحلیلی و ماجراجویانه ی خود را که مخصوص تعدادی از مردم ثروتمند بود تا حد زیادی از دست داده و به یکی از خدمات اجتماعی و عمومی تبدیل شده است و طبقات مختلف جهانگردان با نژادها و مذاهب و ملتهای مختلف می توانند به زیارت و سیر آفاق بپردازند، تا آنجا که امروز اصلاح صنعت جهانگردی در بسیاری از ممالک بزرگ و کوچک جهان متداول شده است و یکی از پایه های اساسی اقتصاد بعضی از کشورها از جمله اسپانیا و ایتالیا بر صنعت توریسم استوار است. رشد و توسعه جهانگردی بین المللی که از مظاهر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی سالهای پس از جنگ جهانی دوم است دامنه اش به ایران نیز کشیده شده است، زیرا ایران علاوه بر دارا بودن موقعیت مناسب و مساعد جغرافیایی دارای بسیاری از مواهب طبیعی و اکتسابی است که هر کدام به تنهایی یاروی هم رفته قادر است این کشور را به انواع جاذبه های قابل عرضه به جهانگردان مجهز سازد.

در مجموع رونق اقتصادی افزایش درآمدی و بالاخره توجیهی که به گذران اوقات فراغت مبذول می شود، سبب شده که مردم ایران نیز به حرکت درآمده و در داخل کشور به سیاحت بپردازند و موجبات گسترش و توسعه ی سیاحت داخلی را فراهم نمایند.

با عنایت به فضاهای روانی که به دلیل ماشینی شدن زندگی بشر بر آحاد مردم وارد می‌شود و از آنجایی که انسانها در هر کجای دنیا پس از کار طاقت فرسا با سیستم های مکانیکی و الکترونیکی نیاز مبرم به سیاحت، گردش و آرامش سفر خواهند داشت در دهه های آینده شاهد رشد فزاینده و شتابناک این صنعت خواهیم بود.

در سالهای گذشته برای ساماندهی صنعت توریسم و ایجاد آرامش مورد انتظار برای مسافر و توریسم نیاز به طراحی علوم مرتبط با این صنعت احساس شد. در کشور ما با توجه به جاذبه‌های مختلف توریستی از جمله معماری های بی‌بدیل، وجود تاریخ هفت هزار ساله نانوشته و دو هزار و پانصد مکتوب و مستند، منابع طبیعی، آب و هوای چهارفصل صحیح، جاذبه‌های اکوتوریسم، آب، جنگل، کویر و … این صنعت از چهار دهه قبل سازماندهی شده و سالها قبل موضوع آموزش رشته‌های مختلف این صنعت از سوی متولیان صنعت گردشگری در ایران موردتوجه قرار گرفت و نهایتا در سال 1378 این آموزشها به بخش خصوصی واگذار شد که مسلما حضور بخش خصوصی در ارجا توفیق این امر را مضاعف نمود که اثر بخشی ارتقا آمار کیفی و کمی بخش خصوصی در بحث آموزش و خدمات جهانگردی را در مقوله‌های دیگر مورد بررسی قرار خواهیم داد.

برای شناخت توسعه و گسترش این صنعت و علوم مربوطه بایستی متناسب با رشد صنعت توریسم توسعه و تقسیم‌بندی تخصصی علم توریسم را نیز مدنظر داشت و از ظرفیت‌های دانشگاهی، آموزش‌های کوتاه مدت آموزشهای ضمن خدمت و مستمر برای رعایت تناسب رشد صنعت به ارتقا علمی بهره جست در غیر این صورت شاهد آسیب‌ببه این صنعت بوده و آسیب‌ صنعت توریسم آسیب به روح و روان و آرامش انسان ها است که آسیب‌ها به آرامش انسان‌ها گناهی نابخشودنی خواهد بود.

در تعریف این علم و در تقسیم‌بندی کلاسیکی یکی از جاذبه‌های بسیار مهم که مورد توجه اغلب مردم دنیا است.

طرح مسئله

پس از مطالعه، بررسی و پژوهش در بسیاری از منابع و ماخذ متفاوت و بهره گیری از سوابق تحقیق تقریباً یک سوال مشخص وبا خبرهای متفاوت مطرح گردیده و آن اینکه چرا با وجود جاذبه های توریستی فراوانی که در ایران وجود دارد تعداد توریستهای خارجی ایران قابل توجه نیست.

علتها و دلایل متعدد و متفاوتی در این زمینه ارائه گردیده و در کنار آنها شاید یکی از دلایل توجیه بیشتری داشته باشد و آن اینست که:

برای برنامه های جذب توریست در ایران، مصالح اولیه آماده است ولی ملاط مناسبی که این مصالح را به هم ارتباط دهد و ساختار مناسب جذب توریست را ارائه نماید چندان تعریف نشده است و آن چگونگی ارتباط با جهانگرد است.

عروس کویر، دارالعباده، یزدی که ریشه در تاریخ دارد. اما این شهر تاریخی، آن طور که شایسته و زیبنده نام آن است و با آن امکانات، قابلیت ها و استعدادهای بالقوه نه تنها در سطح فراملی مطرح نیست بلکه در سطح کشور نیز جا نیفتاده است. وجود مشکلات و تنگناهای فعالیت در بخشهای مختلف اقتصادی ؟ محدودیتهای رشد و توسعه بخشهای صنعت و کشاورزی زمینه توجه به صنعت گردشگری در کشور و استان را فراهم کرده است. حال با توجه به برخی اقدامات انجام شده و عدم استقبال قابل توجه گردشگران بالاخص جهانگردان خارجی از منطقه سوالات متعددی در ذهن نقش می بندد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود:

1. عوامل موثر بر جذب توریسم چیست؟
2. قابلیتهای گردشگری مثل آثار تاریخی، فرهنگی و… در منطقه کدامند؟
3. آیا امکانات و تسهیلات مثل هتلها، مهمانپذیرها، حمل و نقل عمومی، مترجم و راهنما برای گردشگران تدارک دیده شده است؟
4. چه اقدامات موثری در خصوص جذب توریسم انجام داده ایم یا به عبارتی چه سیاستهایی برای جذب توریست اتخاذ شده؟
5. آیا به خواسته ها و نیاز شخصی گردشگری توجهی شده است و با آنها ارتباط مناسبی برقرار گردیده است یا خیر؟ و بعضاً سوالات متعدد دیگر..

در میان فعالیتهای بشر کمتر فعالیتی هست که توانسته باشد به طور همزمان توجه اقتصاددانان، جغرافی دانان، متخصصان محیط زیست، روانشناسان، جامعه شناسان و محققان علوم سیاسی و مدیریت را به خود جلب کند، جهانگردی یکی از این فعالیتهاست.

تاریخچه و وضعیت کنونی سازمان و مراکز ایرانگردی و جهانگردی

از نیم قرن پیش، جهانگردی در ایران رسماً شکل گرفته و برای اولین بار اداره ای به نام امور جهانگردی در وزارت کشور تشکیل گردید و فعالیتهایی را در امور جهانگردی و ایجاد تسهیلات مربوط به این صنعت آغاز نمود.

اداره امور جهانگردی در سال 1320 جای خود را به شورای عالی جهانگردی داد و سرانجام در فروردین سال 1342 تصویب نامه ی سازمان جلب سیاحان به امضای هئیت وزیران وقت رسید و از همان تاریخ رسماً شروع به کار نمود. در سال 1353، سازمان جلب سیاحان با وزارت اطلاعات وقت ادغام شد و این وزارت تحت نان وزارت اطلاعات و جهانگردی شروع به کار کرد. اداره ی امور ایرانگردی و جهانگردی توسط چهار شرکت سهامی به اسامی شرکت سها تاسیسات جهانگردی ایران، شرکت سهامی گشترهای ایران، شرکت سهامی مرکز خانه های ایران و شرکت سهامی سازمان مراکز جهانگردی برای ورزشهای زمستانی تحت نظارت وزارت اطلاعات و جهانگردی اداره می شد. در حال حاضر، سازمان مراکز ایرانگردی و جهانگردی، اداره و بهره برداری از واحدهای اقامتی به شکل هتل، متل، مهمانسرا، اردوگاه، کلبه، چادر، رستوران، چایخانه، پیست اسکی و تاسیسات مربوطه را به عهده دارد.

توریسم و گردشگری

مسئله توریسم و صنعت گردشگری در دنیای معاصر در کشورهای توسعه یافته هم پای دیگر صنایع و بخشهای اقتصادی توسعه چشمگیری داشته است. به طوری که امروزه بسیاری از کشورهای جهان با داشتن توان گردشگری و سرمایه گذاری در ایجاد امکانات و تسهیلات و خدمات رفاهی مورد نیاز گردشگران، درآمد ارزی قابل توجهی عایدشان می گردد علاوه بر این صنعت گردشگری برای آنان دستاوردهای متنوع فرهنگی، سیاسی، اجتماعی نیز در پی داشته است. حال این صنعت به عنوان صادرات نامرئی کالا و خدمات و کارخانه بدون دود و یک منبع مهم درآمد ارزی و عامل موثر در ایجاد اشتغال…. مورد توجه اکثر کشورهای جهان قرار گرفته است.

در ایران ما به علت مسائل خاصی پس از پیروزی انقلاب و شروع جنگ تحمیلی و… مساله توریسم نتوانسته است جایگاه واقعی خود را در این مدت چندین ساله بیابد و با وجود ؟ و مواهب بسیار خوب طبیعی، فرهنگی اقتصادی و ارتباطی و جغرافیایی و… در بازارهای جهانگردی سهم بسیار ناچیزی دارد.

از آنجا که سیاستهای استعماری در فعالیتهای اقتصادی کشورها جهان سوم تاثیرگذار بوده و مضافاً اینکه وابستگی اقتصادی کشور به نفت موجب رکود در سایر بخشهای اقتصادی کشور شده و این نابسامانی و رکود اقتصادی سبب مهاجرت و خالی شدن اوستاها عنوان مراکز تولید و گسترش روز افزون شهرها و پیدایش زندگی شهری توام با مشکلات عدیده و پیدایش مسائل و مشکلات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و… برنامه ریزان را بر آن ساخته است تا با توجه به توان بالای کشور و استانها در زمینه گردشگری و رهایی از مشکلات اقتصادی و استفاده از دستاوردهای متنوع صنعت گردشگری به این مهم توجه خاصی صورت گیرد و با توجه به اینکه کشور ما در جهان در بخش عرضه های گردشگری در بین ده کشور بزرگ دنیا قرار دارد و استان یزد نیز در سطح ملی و کشور یکی از ده استان برتر کشور است و بعضی یکسری از هفت استان برتر کشور در زمینه توانهای گردشگری قلمداد می کنند ضرورت برنامه ریزی توسط مسئولین ذیربط در این بخش در سطح ملی و منطقه ای و حتی استانی و محلی را بیش از پیش می طلبد.

با توجه به اینکه استان یزد از نظر اقلیمی و جغرافیایی محدودیت خاصی دارد که سایر استانهای کشور ندارند و امکان توسعه بخشهای اقتصادی با توجه به محدودیتهای فوق الذکر بیش از این امکان پذیر نمی باشد به طوری که توسعه بخش کشاورزی به علت کمی بارش و پایین رفتن سطح آبهای زیرزمینی و شوری خاک و تبخیر شدید و رشد جمعیت امکان پذیر نیست. در اینها صنعت گردشگری با توجه به پتانسیلهای مهیا و نامهیا و موقعیت خوب جغرافیایی و اقلیمی و ارتباطی می تواند زمینه ساز رشد و شکوفایی و توسعه استان باشد.

امروزه با شروع انقلاب صنعتی در قرن 18 جهانگردی با توجه به احتیاج روز افزون به مواد اولیه مصرف و با  ایجاد توسعه شبکه ارتباطی (جاده- راه آهن- راه هوایی- دریایی و…) و با اختراع ماشین و کوتاه شدن فواصل، کاهش ساعت کار و افزایش درآمد و تعطیلات آخر هفته و مرخصی سالیانه مفهومی جدید یافته جهانگردی در عصر امروز به عنوان یک مسئله حساس فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، فنی، اجتماعی و… در سطوح ملی و جهانی مدنظر است.

لذا در ایران از بعد اقتصادی اگر به جهانگردی نگریسته شود از آنجا که تامین کننده اصلی درآمد ارزی کشور نفت و فرآورده های نفتی است و یا نظر به اینکه کشورمان غنی از جاذبه های طبیعی، تاریخی و به یادماندنی مذهبی فرهنگی- اقتصادی و… و موقعیت خوب جغرافیایی است می تواند باعث جذب و جلب توجه گردشگران و جهانگردان بسیاری باشد.

به دنبال آن استان یزد و به ویژه شهر یزد به خاطر دارا بودن و برخوردار بودن از ارزشهای تاریخی، سنتی، صنایع بومی و دستی و سنتی و معماری کویری همراه با بناهای مستحکم تاریخی و مذهبی از قرن دوم و پنجم هجری به بعد و بافت قدیمی شهر به عنوان نمونه ای بارز از معماری سنتی و خشت خام و گل (معماری گلین)همراه با کوچه های پیچ در پیچ و دیوارهای بلند و طاقهای ضربی، ساباط و رباط و بادگیرهای رفیع و بلند، آب انبارهای زیبا و متعدد همراه با اقلیم و پدیده های ژئومورفولوژِ و کویرهای متنوع و… جایگاه ویژه ای جهت جذب و جلب توریسم داخلی و خارجی دارد.

گردشگری و اشتغال زایی

توان بالقوه گردشگری برای اشتغالزایی، یکی از ویژگی‌های مهم این صنعت است. خدمات زیادی در بخش گردشگری تاکنون به وجود آمده است و ظرفیت بالایی برای ایجاد خدمات جدید دیگر نیز وجود دارد و از این گذشته، گردشگری توان جذب نیروهای مازاد سایر بخش‌های اقتصادی را نیز دارد.

اما یکی از مشکلات نگران‌کننده در این عرصه استخدام کنترل‌نشده و بی‌رویه نیروهای غیر متخصص است و این امر در درازمدت می‌تواند به افت شدید کیفیت خدمات ارائه‌شده در این بخش و کاهش مطلوبیت و به تبع ارزش آن در بازار منجر شود.

دلایل شکل‌گیری چنین وضعیتی متعدد است از جمله اینکه در مناطقی شرایط اقتصادی نابسامان موجب می‌شود که قسمتی از نیروهای کار متعلق به بخش‌های دیگر به بخش گردشگری انتقال پیدا کنند و تبدیل به مجریان تورهای کوچک شوند. این تغییر ناگهانی آن قدر سریع اتفاق می‌افتد که برنامه‌های آموزشی صحیح و کارآمد نمی‌تواند برای آن پیش‌بینی شود.

همچنین در مناطقی که هیچ سنتی در زمینه گردشگری وجود ندارد، فعالیت‌های گردشگری به طور غریزی سامان یافته و این آفتی است که به ویژه در زمینه گردشگری روستایی زیاد به چشم می‌خورد. به این ترتیب تخصص‌گرایی مورد غفلت واقع می‌شود و در اینجا هم دوباره اهمیت دخالت به هنگام نهادهای اجرایی عمومی در برگزاری دوره‌ها و برنامه‌های آموزشی خود را نشان می‌دهد.

صنعت گردشگری، ساختاری است که از مجموعه اجزاء و عوامل سخت افزاری و نرم افزاری تشکیل شده است که درک مفاهیم تشکیل دهنده این ساختار ما را در ایجاد این صنعت و شناخت اجزای آن و برآورد نیاز به سرمایه، نیروی انسانی، زیرساخت ها، آموزشها و پژوهشها یاری می رساند که بدون درک ساختار مورد نظر نمی توانیم انتظار عملکردها و رفتارهای مناسب داشته باشیم.

ایجاد صلح یکی از اجزای مهم مقوله گردشگری است که موجب وحدت ملی در کشورهای چند قومی در راستای بازدید اقوام مختلف از سرزمین، فرهنگ، آداب و رسوم و میراث فرهنگی و تاریخی یکدیگر و شناخت و تفاهم بیشتر و در نتیجه وحدت و وفاق ملی می گردد.

مسیر و مقصد گردشگری از دیگر اجزاء صنعت گردشگری است که در این راستا به شاخه های مختلف مذهبی، طبیعت گردی، درمانی و تاریخی و فرهنگی تقسیم می رسیم که در گذشته مقصد بیشتر جهانگردان درون تمدنی و فرهنگی بوده است که در حال حاضر به گردشگری بین المللی در شاخه های متعدد تبدیل شده است.

کسب اطلاعات گردشگری در گذشته بسیار ناقص بوده که در حال حاضر می توان از طریق مختلف توسط آژانسهای مسافرتی، کتاب، روزنامه و سیستم ارتباطی ماهواره ای و اینترنت همه اطلاعات مورد نیاز را اخذ نمود که در این راستا نقش مهم تبلیغات در جذب گردشگر بسیار پررنگ می نماید.

برای توسعه امر گردشگری در کشورهای مختلف تدابیر مختلفی اندیشیده شده است که نمونه آن می توان به کشور ایران در گذشته اشاره کرد که در محدوده زمانی از گردشگری کارکنان دولت حمایت می شد و در این راستا بسیاری از نهادها و سازمانهای دولتی در محلهای مناسب گردشگری، اماکن ویژه ای برای کارکنان خود ساخته و یا اجاره می کردند که کارمندان و خانواده آنان در مدت معینی از امکانات اقامتی رفاهی دولتی و سازمانی استفاده کنند که خود این امر نوعی محدودیت در محل مسافرت را پیش می آورد که نمونه بارز آن می توان سفر به شمال ایران و مشهد را در خصوص کارمندان ادارات و شرکتهای دولتی نام برد که این روند به معنی ایجاد امکانات و اقامتگاههای دولتی و تعیین مقصد گردشگری می باشد که عملا دولت، شهرها و استان هایی را از درآمدهای گردشگری برخوردار کرده است.

حمایت از قشر کارمند و خانواده آنها در امر گردشگری نوعی عدالت اجتماعی است اما عدم ایجاد تعادل در فضایی جغرافیایی، نوعی عدم عدالت جغرافیایی است که موجب عدم توزیع جغرافیایی مواهب گردشگری در مناطق مختلف کشور می شود که خود به عدم تعادل توسعه ای منجر می گردد.

از سویی به دلیل گرانی هتل و مراکز اقامتی در برخی مناطق گردشگری استفاده از چادر و کمپ ایجاد شده است که در این راستا زیرساخت های لازم در این حوزه باید در نظر گرفته شود تا امنیت گردشگران تامین شود.همچنین سرمایه داری پدیده جدیدی را در گردشگری مطرح کرده است که چندی است در ایران رو به گسترش است و آن احداث هتل، مراکز اقامتی و مجتمع های بین راهی است که این امر باعث شده که مناطق و شهرهای گردشگری کشور، هم سرمایه بیشتری به خود جذب نمایند و هم برای خود، گردشگر پایدار و ثابت بیابند چرا که در این زمینه شرکتهای عظیم به پشتوانه بانکها سرمایه گذاری های عظیم انجام خواهند داد و گاه به صورت زنجیره ای اقدام به ساخت هتل و مراکز تفریحی می کنند.سرمایه بنیان گردشگری است و موجب توسعه گردشگری می شود.

در ایران چندی است زمزمه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری قوت یافته و با برگزاری همایش فرصت های سرمایه گذاری در صنعت گردشگری ایران این امر صورت اجرایی به خود گرفت.در این راستا با ایجاد تسهیلات در خصوص حضور سرمایه گذاران می توان شرایط مطلوبی را مهیا و به توسعه این صنعت خاموش در ایران کمک کرد. در این میان با آزاد سازی سواحل دریای خزر، امکان بهره گیری از اقامتگاههای تحت پوشش شرکتهای دولتی در اختیار عموم مردم قرار خواهد گرفت تا مدعی اجرای اصل 44 باشیم.

امروزه اهمیت صنعت گردشگری در ایجاد اثرات مثبت فرهنگی و اقتصادی در سطح دنیا بطور روز افزونی آشکار شده و دولتمردان چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه، گردشگری را به عنوانی یکی از عوامل مهم ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری می دانند. در ایران صنعت گردشگری به عنوان یک بخش اقتصادی ،دارای اثرات فزاینده نسبتا بالایی در تولید و اشتغال بوده و به عنوان ابزاری برای بهبود توزیع درآمد شناخته شده است.با این حال باید توجه نمود که توسعه گردشگری بخصوص در مراحل اولیه آن نیازمند ایجاد زیرساخت ها و تسهیلات مناسب در کنار جاذبه های گردشگری بخصوص هتل و رستوران، کمپینگ و مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی می باشد. بدیهی است که توسعه این امکانات نیازمند اختصاص سرمایه فراوانی است که باید با استفاده از ابزارهای مختلف ،بستر جذب سرمایه های داخلی و خارجی برای تحقق اهداف تعیین شده فراهم گردد. در این راستا و باتوجه به سند چشم انداز برنامه چهارم توسعه و سیاستهای اصل 44 قانون اساسی و منویات دولت محترم برگزاری این همایش بسیار مثبت ارزیابی گردیده و امید است فرصت مناسبی برای معرفی فرصتهای سرمایه گذاری در صنعت گردشگری کشور به صاحبان سرمایه و علاقه مندان فراهم گردیده و مقدمه ای برای ورود عموم سرمایه گذاران به بخش گردشگری باشد.

بخش گردشگری از جمله بخشهای سرمایه بر اقتصاد است که در مراحل اولیه رشد و توسعه خود نیازمند ایجاد زیرساختهای مناسب از جمله در زمینه اقامت، حمل و نقل، ارتباطات، بهداشت و سایر خدمات مورد نیاز گردشگران می باشد. در این راستا، برای تحقق سریعتر اهداف تعیین شده در سند چشم انداز، قانون برنامه چهارم توسعه و سیاستهای اصل 44 قانون اساسی، جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی حائز اهمیت باشد.

امروزه اهمیت صنعت گردشگری در ایجاد اثرات مثبت فرهنگی و اقتصادی در سطح دنیا بطور روزافزون آشکار شده و دولتمردان چه در کشورهای توسعه یافته و چه در کشورهای در حال توسعه، گردشگری را به عنوان یکی از عوامل مهم ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری می دانند.

در ایران صنعت گردشگری به عنوان یک بخش اقتصادی، دارای اثرات فزاینده نسبتا بالایی در تولید و اشتغال بوده و به عنوان ابزاری برای بهبود توزیع درآمد شناخته شده است. با این حال باید توجه نمود که توسعه گردشگری بخصوص در مراحل اولیه آن نیازمند ایجاد زیرساختها و تسهیلات مناسب در کنار جاذبه های گردشگری بخصوص هتل و رستوران، کمپینگ و مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی می باشد.

مفاهیم جهانگردی

در آغاز هر نوع بررسی درباره اقتصاد سفر و جهانگردی لازم است موضوع مورد بررسی و اجزایش را که برای تحلیل اقتصادی مناسب هستند تعریف نمود.

جهانگردی نه یک پدیده است نه صرف مجموعه ای از فعالیتها، بلکه یکی از فعالیتهای انسان است که رفتار جهانگرد، کاربرد منابع و رابطه متقابل وی با مردم، اقتصاد و محیط های دیگر را در بر می گیرد. جهانگردی به مکان هایی خارجی از سکونتگاه وی را به همراه دارد.

به طور کلی جهانگردی تعریف واحد و راضی کننده ای ندارد که مورد توافق همه باشد البته همه قبول دارند که سفر و جهانگردی مقولات زیر را شامل می شوند:

1. نیازها و انگیزه های جهانگرد
2. رفتار جهانگرد در انتخاب نوع جهانگردی و محدودیتهای آن
3. سفر به مکانی دور از خانه
4. رابطه متقابل جهانگرد و عرضه کنندگان کالای مورد نیاز وی در بازار
5. آثار سفر و جهانگردی بر جهانگرد، میزبان، اقتصاد و محیط زیست

علم اقتصاد در بسیاری از این حوزه ها نقشی ایفا می کند، به ویژه در آنجا که لازم است اثرات اقتصادی و اقدامات مربوط به کنترل جهانگردی و نیروهای بازار که تقاضای جهانگردان را به عرضه و کالاهای جهانگردی، مرتبط می کنند مورد تحلیل قرار گیرند همچنین، از یک طرف توجه به رابطه متقابل علم اقتصاد با جامعه شناسی، روانشناسی و جغرافیای جهانگردی اهمیت دارد و از طرف دیگر، علم اقتصاد در برنامه ریزی، مدیریت و بازاریابی سازمانها و مقصدهای سفر و جهانگردی نقشی بر عهده دارد.

فعالیت جهانگردی و محصولات آن

در بازار سفر و جهانگردی، فعالیت یا فعالیتهای جهانگردی شامل تمام سازمان هایی می شود که کالاها و خدمات جهانگردی را به عنوان بخشی از نیازهای جهانگردی به افرادی که عرضه می کنند که به عنوان جهانگرد یا سیر و سیاحتگر تعریف شدند. این سازمانها مجموعه گسترده ای هستند که به کار حمل و نقل مسافر، تامین اقامتگاه و عرضه جاذبه های جهانگردی اشتغال دارند. اما علاوه بر این سازمانها، سازمانهای پشتیبانی کننده ای مانند مراکز اطلاعات جهانگردی، سازندگان سوغاتی، خرده فروشان و شرکتهای پخش بروشور وجود دارد.

فعالیت های جهانگردی را به دلیل ؟ حیطه شمول آن بهتر است به چند بخش تقسیم نمود حاصل یکی از طبقه بندی ها به شرح زیر است:

1. حمل و نقل
2. اقامتگاه
3. جاذبه های مصنوعی که مناطق حفاظت شده جاذبه های طبیعی را در برمی گیرد
4. خدمات پشتیبانی در بخش خصوصی
5. خدمات پشتیبانی در بخش عمومی
6. واسطه ها مانند تور فروشان عمده و آژانسهای مسافرتی

مثل سازمانهای مسافرتی و جهانگردی به دلیل ماهیت خود در درجه اول به محصول خود نظر دارند و در بهترین جاست محتمل، به بازار موجود در بخش خود. برای مثال بیشتر هتلداران هنگامی که نام محصول آنها پرسیده می شود از اقامتگاه نام می برند آژانسها اکثراً در پاسخ به خدمات مسافرتی اشاره می کنند. بنابراین، هر چند اذعان می کنند که در صنعت سفر و جهانگردی می گیرند اما عده کمی از آنها مدعی عرضه محصولی به نام جهانگردی هستند. این امر در تحلیل اقتصادی از صنعت جهانگردی مسئله ای را پدید می آورد زیرا محصولاتی که تصور می شود. اعضای این صنعت عرضه می کنند الزاماً همان نیست که به نظر می رسد مورد تقاضای مصرف کنندگان باشد. جهانگردان احتمالاً فهم کلی تری از محصول سفر و جهانگردی دارند تا عرضه کنندگان آن، آنچه مشکلات را بیشتر می کند اینست که فایده مورد نظر بسیاری از جهانگردان، ممکن است محصولات قابل مبادله نباشند. برای مثال جهانگرد شاید واقعاً علاقمند به خریداری فرصتی یک هفته ای برای نشستن در یک ساحل آفتابی باشد، علاقمند به حصول فواید استراحت کامل، اعاده آرامش فکری و آفتاب گرفتن در ساحل باشد. جهانگرد دیگر صرفاً متقاضی فرصتی برای یک ملاقات کاری رو در روست تا بتواند به نمایندگی از شرکت خود قراردادی را منعقد کند. هیچ یک از این دو جهانگرد واقعاً در پی خریدن محصولات قابل مبادله نیستند بلکه فقط یک خیال تجربه، فعالیت یا فرصت کاری را جستجو می کنند.

سازمانهای مسافرتی و جهانگردی هر قدر توسعه می یابند و در شیوه بازاریابی محصولاتشان پیشرفت می کنند. با اقداماتی مانند ترتیب دادن تورهای جامع یا عرضه محصولات مبادله نشدنی بیشتر در جهت ارضای خواسته جهانگردان عمل می کنند تا از دید عرضه محصول خود، با وجود این در تمام حوزه های جهانگردی به طرفین بازار هنوز فهم واحدی از محصول جهانگردی ندارند.

منابع مسافرتی و جهانگردی

از تعاریف قبلی، بی درنگ دو مسئله عمده پدیدار می شود:

• چون تولید کننده و مصرف کننده نسبت به آنچه «محصول» جهانگردی را تشکیل می دهد غالباً تصورات متفاوتی دارند درباره اینکه چه منابعی در جهانگردی به کار می رود شاید اختلاف نظر وجود داشته باشد.
• بعضی از منابعی که صنعت جهانگردی متقاضی آن است کالای عمومی یا حتی منابع رایگان هستند.

در حالی که می توان گفت که در جهان امروز اگر منابع رایگانی هم باقی مانده باشد تعداد آن انگشت شمار است. یعنی هر نوع فعالیت بشر در این جهان عملاً تقاضایی را پدید آورد که بالاخره کسی باید هزینه اش را بپردازد- اما بی شک بسیاری از کالاهای مورد تقاضا در جهانگردی کالای عمومی هستند. این کالاها می تواند تسهیلات موجود باشد که مورد بهره برداری کامل قرار نگرفته اند و فرد بدن کاهش استفاده دیگران از این تسهیلات از آن استفاده می کنند. به عبارت دیگر این وضعیت نشانگر صفر بودن هزینه ها فرصت است.

عرضه کنندگان سفر و جهانگردی نیز ترکیبهای مختلف از همان منابع کمیابی را به کار می برند که تولیدکنندگان دیگر مورد استفاده قرار می دهند. تلاشهای گوناگونی برای تعیین و طبقه بندی منابعی که از نظر آماری سهم چشمگیری در سفر و جهانگردی دارند انجام شده است.

گردشگری و توسعه در جهان سوم

کشور ما نیز به لحاظ موقعیت مکانی و داشتن عناصر مهم جذب گردشگری چون مناطق طبیعی آثار باستانی، تنوع اقلیمی و تمدن ریشه دار و انقلاب کلامی (انقلاب فرهنگی که پیام آور صلح، داشتن استدلال و منطق بر ایجاد ارتباطات و… است) در تلاش است تا از اقتصاد تک پایه به سمت اقتصاد متنوع و با ثبات حرکت نماید و در این چارچوب علاوه بر تنوع بخشی به اقتصاد خود، پیام فرهنگی و سیاسی خویش را که بر محور گفتگوی تمدنهاست به صورت جریان آزار مبادلات فرهنگی و ارتباطی در معرض افکار جهانیان قرار دهد.

بدون شک دستیابی به چنین اهدافی مستلزم شناخت فرآیند گردشگری (طبقه بندی، رویکردها، سیاستها و آثار اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی و اقتصادی و…) می باشد تا با یک پشتوانه علمی و آگاهی از آثار مثبت و منفی این پدیده در جهان و ایران، به انتخاب آگاهانه یک راهبرد منطقی واقع گرا توام با برنامه ریزی و مدیریت صحیح گردشگری در چارچوب فرآیند توسعه همه جانبه و پایدار دست زد.

مفهوم سازی جایگاه گردشگری در توسعه

اگر بخواهیم به نقش گردشگری در توسعه جهان سوم پی ببریم، باید در شناخت شیوه ها «قوانین» مربوط، نگاهی به کارکرد عملی صنعت گردشگری بین المللی داشته باشیم این امر در مورد دیگر فعالیتهای مهمی که تجارت جهانی را شکل می دهند نیز صدق می کند و نباید گردشگری را جدا از آنها مورد مطالعه قرار داد. این ادعا امروزه تا حدودی بدیهی بوده و مورد پذیرش قرار گرفته است. تنها در دهه گذشته بود که پذیرش آن نظریه پردازی ها ما را در مورد گردشگری تغییر داد.

در متون نوین مکتبهای فکری در رویکرد اساسی وجود دارد. مکتب نخست که در اینجا از آن با عنوان «رویکرد اقتصاد اساسی» نام برده می شود مبتنی بر این فرض است که گردشگری با شیوه ای سر و کار دارد که کاملاً با الگوهای تاریخی وابستگی اقتصادی و استعمارگرایی ارتباط تنگاتنگی دارد. بر طبق این مکتب فکری، شکل گیری صنعت گردشگری تحت تاثیر و نفوذ شدید عوامل تعیین کننده اقتصادی و سیاسی است و سایر جنبه های جالب آن از اهمیت چندانی برخوردار نیستند از میان این موارد می توان به تنوع امکانات در مقاصد، انواع مختلف تعطیلی، یا حتی چگونگی احساس گردشگران نسبت به تجربه سفر اشاره کرد. جریان کلی تحلیلهای اقتصاد سیاسی در مورد آثار گردشگری بانگرش منفی توام است و به آن به عنوان وسیله ای می نگرد که توسعه و خوشبختی ما در شهرهای ثروتمند ناشی از بها و هزینه ای است که کشورهای فقیر می پردازند.

نظریه دیگر، بیشتر مربوط به طبقه بندی گردشگری بر حسب بخشهای کارکردی متعدد آن بدون توجه به آثار سیاسی است این چشم انداز به تجربه تاریخی تغییر در جوامع جهان سوم و امکان پذیر بودن مساعدت صنعت در نابرابریها توجه چندانی نمی کند. به عبارتی دیگر، این ؟، شیوه ی تحلیلی است که تلاش می کند یک نگرش بی طرفانه را در موقعیتی که بی طرف ماندن بسیار مشکل است- ارائه دهد. در اینجا بر اهمیت اقتصادی قابل ملاحظه صنعت برای کلیه افراد و کشورهای ذینفع و شیوه بهبود کارآیی آن و به حداقل رساندن آثار معکوس آن تاکید می شود. این نگرش کارکردی عموماً خوش بینانه بوده و معتقد است که اکثر مشکلات را می توان از طریق مدیریت خوب و معیارهای مناسب سیاسی حل و فصل کرد.

به هر حال، اشتباهات که تصور کنیم این «نظریه» در تضاد کامل با یکدیگرند. هر دو رویکرد در کمک به شناخت و ارزیابی کامل نوع موضوع سودمند هستند و همچنین نماینده منافع متفاوت گروهها و کشورهای ذینفع در گردشگری جهان سوم می باشند.

گردشگری فرهنگی: یک ارزیابی

فرهنگ قدرت فوق العاده ای دارد. ما در شگفت آنچه که همنوعان انجام داده اند و می توانند انجام دهند ایستاده ایم. فرهنگ ها را بر می انگیزد که چیزهایی را که خودمان انجام دهیم، چیزهایی را که در غیر این صورت ممکن است هرگز فکر انجام یا احساس توانایی دست زدن به آنها را نکرده ایم. ما از فرهنگ دیگران برای مقاصد خودمان «تغذیه» می کنیم. امیدواریم فرهنگ ما هم برای آنها همین کار را انجام دهد. بازدید از یک محل فرهنگی اگر به خوبی پیش برود، می تواند تجربه ای نیرودهنده باشد. این تجربه ظرفیت به هم زدن آرامش ما را دارد و اگر این کا را بکند ضرورتاً چیز بدی نیست.

نخستین و تنها مبنا برای مسئله مناسب ترین روش اداره ی گردشگری فرهنگی شناخت این نکته است که دستور کار باید تعیین و سپس، در سطح جهانی، بر اساس پذیرش وابستگی متقابل مان اجرا شود. پاسخ به پرسش «غربی در برابر غیر غربی، کدام فرهنگ محیط زیست را حفظ خواهد کرد؟» که یونسکو در سمپوزیوم بین المللی فرهنگ و محیط زیست در اندونزی مطرح کرد، این خواهد بود که فقط می توان یک پاسخ داشت و آن اینست «هر دو با هم» البته گفتن آن آسانتر از انجامش است ولی وجوب و علاقه ای سازمانهایی نظیر یونسکو، شورای بین المللی جهانی سفر و محل های تاریخی شورای بین المللی موزه ها، سازمانهای جهانی جهانگردی و شورای جهانی منفرد جهانگردی به این حوزه و برگزاری رویدادهایی نظیر کنفرانس زمین در ریو، نشاندهنده ی این است که خواه ناخواه در تئوری، حداقل پذیرش این اصل رایج است.

اگر چه هنوز همه ی مردم دنیا به واقع سفر نمی کنند، ولی در مرحله ای واقع شده ایم که غریبه ها از اغلب جاها بازدید می کنند. از نقطه نظرهایی این امر می تواند نابرابریهایی ناخوشایندی را ایجاد کند. برخی می توانند از زندگی یک شهروند جهان برخوردار باشند، در حالی که دیگران هرگز نمی توانند از حیات خلوت خانه شان فراتر بروند با وجود این وقتی چگونگی اداره گردشگری فرهنگی مدنظر قرار می گیرد، به این موضوع در معنای وسیعش نگریسته می شود. چون این امر به عنوان امری حیاتی برای پژوهش و کشف دستور کاری مناسب برای گردشگری فرهنگی تلقی می شود.

عبار مشهور «جهانی فکر کن، محلی عمل کن» به خوبی در برخی از طبقات اجتماعی رسوخ کرده، از جمله در بسیاری از رسانه ها، به علت ویژگی وضوح عقیده این رسانه ها، این موضوع می تواند احساسی را منتقل کند که نکته مزبور به طور جهانی درک شده است. اینکه آیا حتی امروز، همه مردم آنچه را که در این محافل رسانه ای گفته می شود می دانند یا نمی دانند و اگر می دانند ضرورتاً در نقطه نظرهای آنها سهیم نیستند. موضوعی بحث برانگیز است. به دلایلی از قبیل بی اطلاعی، نفع شخصی یا خودخواهی، بخشهایی از جامعه ی جهانی احتمالاً هنوز محلی فکر و محلی عمل می کنند حتی گردهمایی های ملی یا فرهنگی می توانند با پیروزی نفع شخصی در برابر منبع گروه به عنوان یک کل، پایان یابد.

بنابراین گردشگری، به عنوان یک صنعت جهانی، در معرض نیروهای سیاسی اقتصادی و فرهنگی است.

بررسی معماری تاریخی یزد در قرون اولیه اسلامی

یزد برخوردار از تاریخ وفرهنگ ارزنده ایست که بجای مانده از قرون و اعصار بس کهن می باشد .این آثار بیش از همه الهام گرفته از شرایط مذهبی و اجتماعی قرون اولیه اسلامی در سرزمین یزد بوده است.

فرهنگ ایران زمین ازدیرباز دارای شکوفائی ویژه ای بوده است که این شکوفائی در مقایسه با فرهنگ و تمدن ممالک همجوار ، رونق و شکوه فراوانی بیش از اسلام داشته است بدین معنی که این فرهنگ در زمان هخامنشیان از رشد و پیشرفت بالایی برخوردار بود که با حمایت سلاطین ساسانی به اوج شکوفایی و ترقی خود رسید .پس از ورود اسلام به ایران بسیاری از مظاهر فرهنگ و تمدن این سرزمین به نوعی با مظاهر اسلامی پیوستگی برقرار نموده وبسیاری  از اعتقادات و مظاهر فرهنگ و تمدن این سرزمین به نوعی به مظاهر اسلامی پیوستگی برقرار نموده وبسیاری از اعتقادات و مذاهب ایرانی که با اعتقادات اسلامی تضاد و دوگانگی  نداشت، در  مذهب  و رفتار مردم  حفظ گردید و در آثار فرهنگی  و تمدنی اسلام ،رنگ اسلامی به خود گرفت و در اندک زمانی این ارزشها و اعتقادات اسلامی در تمام جنبه های مادی و معنوی زندگی مردم این سرزمین کهن به صورت امری پایدار درآمد .آثارو بناهای تاریخی کهن نیزتقریبا بدون ویرانی سبک و سیاق اسلامی به خود گرفت .

سرزمین یزد در مسیر چندین هزار ساله فرهنگ و تمدن خود ، یادگارهای تاریخی با ارزشی از خود بجای نها ده و از این جهت ، خدمت شایانی به فرهنگ هنر ملی ـ  اسلامی ایران زمین نموده است . ارزش این بناها هنگامی نمایان میگردد که بخاطر بسپاریم این اثار تاریخی بجای مانده  در عمق دشت کویر یکی از مخوف ترین مناطق کویری در سطح ایران و شاید جهان ،بدست توانای هنرمندان یزدی به یادگار مانده است .

بهره گیری از سبک معماری و نوع  مصالح بکار رفته در عصر ساسانی تا چند سده پس از فروپاشی این سلسله رواج داشته است .مسجد جامع فهرج و تاریخانه دامغان از مصادیق برجسته آن می تواند به شمار آید.

در مناطق کویری همچون یزد ،گل و مشتقات آن که به وفور در منطقه در دسترس بوده ،از اصلی ترین مصالح بکار رفته در بناهای تاریخی این خطه محسوب می گردید .استفاده از سنگ و چوب ـ آن گونه که از متون جغرافیایی بر می آید ـ در ساخت بناهای تاریخی سرزمین یزد کمتر بکار می رفته است.

زیرا به جهت عدم تطابق سنگ با شرایط اقلیمی منطقه ، علیرقم موجود در بسیاری از نواحی یزد ،به ندرت استفاده می شده است . بکار بردن چوب در مصالح ساختمانی به علت وجود «موریانه» در منطقه چندان متداول نبوده است . بنابراین معمار یزدی تنها از خشت و گل در ساختن بناهای تاریخی بهره می جست و هیچ ماده دیگری را نمی توانست جایگزین آن نماید.

شرایط اقلیمی و طبیعی و موقعیت خاص منطقه ای و مصون بودن از حملات گسترده اعراب ،مغولان ،تیموریان موجب گردیده است تا کهن ترین بناهای  تاریخی سرزمین ایران در یزد دیده شود.

این استان دارای بنای تاریخی متعددی همچون :مساجد ،آب انبارها ،ساباط ها ،بازارها، دژها،کاروانسراها ،آرامگاه ها و…می باشد که خود نمایانگر ذوق و سلیقه هنرمندان یزدی و تلاش و همت و روحیه خستگی ناپذیر  کویر نشینان یزدی در برابر شرایط سخت و طاقت فرسای اقلیمی بوده است.

از روزگاران کهن ،بناهای مذهبی یکی از اصلی ترین عناصر بافت ،ساخت و شکل شهرها در جوامع مختلف به شمار می رفته اند که تحت عناوین گوناگون و در فرهنگها و مذاهب مختلف نمود عینی پیدا

نموده اند. در این میان ،مسجد به عنوان یکی از مهمترین عناصر معماری برخاسته از روح متعالی آیین اسلام از همان آغاز ظهور این دین مبین ،همراه با جامعه بوده و هست . در میان آثار تاریخی بجای مانده در کشور ،بناهای مذهبی مطابق با موازین و معیارهای شریعت اسلامی بنیان نهاده شده اند.دراین مورد مساجد به عنوان تجلی گاه نورالهی و منبعث از تعالیم اسلام ،رنگ و لعاب اسلامی به خود گرفت و غالبا این اماکن در محل تردد و رفت و آمد مردم بنا گردیده و به صورت پناهگاه و ملجایی برای مردم به ویژه زوار به شمار می آمده است. براین اساس کهن ترین بناهای برجای مانده در ایران زمین پس از ورود دین مبین اسلام به کشور بصورت زیارتگاهها و مساجد نمایان می شود .

در آبادی کوچکی که در دو کیلومتری « فهرج » واقع شده است ،بناهای تاریخی متعددی از روزگاران گذشته تاکنون به جهت وجود مقابری که متعلق به شهدای اسلام است، ساخته اند ،قبور شهدا در دو اتاق بزرگ متصل به هم واقع  است و از دیرباز مورد احترام مردمان یزد بوده است . اتاق اصلی این بنا دارای چندین قبر است که به مزار شهدای فهرج منسوب است ،اما نقوش سنگهای قبور این شهدا ثابت نمی کند که قبور از آن کیست و آیا واقعا متعلق به شهدای صدر اسلام است ؟ تنها یکی از آن قبور متعلق به شخصی بنام «مجدالدین حسن » میباشد .کنده کاریهای روی هر سنگ مرمر نصب شده بر قبور ،متعلق به قرن نهم هـ ـ ق است ظاهرا کهن ترین اثر بجای مانده در این مزار ، تکه آجر پخته ای است که عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم » به خط کوفی بر آن نقش شده است . مطابق با اظهارات مورخان محلی ،درگیری کوچکی در قصبه « فهرج » میان سپاه اسلام با مردمان این خطه روی داده و به کشته شدن تعدادی از مسلمانان منجر شده  است بنابراین علی رغم فقدان سنگ قبری مربوط به آن دوران نمی توان منکر قضیه دفن شهدای اسلام در این منطقه شد.چرا که بنا به ضرورت مسئله تعقیب یزدگرد ،مسلمانان شهدای جنگهای خود را در همان مناطق یا حداقل در مناطق همجوار آن دفن نموده و هرگز فرصت سنگ نوشته ای بر آن را نیافته اند .

1. صنعت جهانگردی در ایران تهیه کننده: مدیریت فرهنگ و هنر و تربیت بدنی
2. ناشر: سازمان برنامه و بودجه مرکز مدارک اقتصادی- اجتماعی و انتشارات 1371
3. برنامه توسعه شهرستانی بخش ایرانگردی و جهانگردی استان یزد
4. طرح جامع مطالعات توسعه اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی استان یزد
5. بهمن 1375 شماره 198 سازمان برنامه و بودجه استان
6. بررسی اوضاع اجتماعی و اقتصادی گردشگری و جهانگردی در استان یزد
7. اقتصاد سفر و جهانگردی ، نویسنده آدریان بول ، ترجمه: علی اصغر محمدبیگی
8. گردشگری و توسعه در جهان سوم نوشته ی جان لی ترجمه: دکتر عبدالرضا رکن الدین افتخاری معصومه السادات صالحی امین
9. شرکت چاپ و نشر بازرگانی دانسته به موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی
10. مدیریت گردشگری فرهنگی نویسنده: پرسیلایونی خیس ترجمه: دکتر محمود عبدالله زاده
11. نقطه نظراتی چند پیرامون شرح خدمات مطالعات گردشگری در منطقه 2 ابوالقاسم زارع بزک آبادی خرداد 78