جایگاه مسجد جامع یزد در جذب توریسم و نتایج اقتصادی حاصل از آن

تحقیق فوق در خیابان مسجد جامع انجام شد و هدف کلی آن شناخت تاثیر اقتصادی مسجد جامع بر شهر یزد بود و هدف دیگر آن انجام یک کار دانشجویی است. نوع تحقیق توصیفی تحلیلی و از روش پرسشنامه ای برای جمع اوری اطلاعات و داده های آماری استفاده شد.

و سوال اصلی (آغازین) این تحقیق این است که:

آیا موقعیت مسجد جامع توانسته است بر اقتصاد و توسعه شهر یزد تاثیر گذار و نتیجه ای که از این تحقیق گرفته شد. این بود که از مهمترین بناهای بافت قدیمی بوده. اثرات اقتصادی آن بسیار زیاده تا حدودی هم تحقیق استفاده شد و حجم نمونه را تعداد 25 نفر که از لیدرها، توریست ها و مغازه داران پرسش به عمل آمد.

کلید واژگان: اقتصاد، توسعه، توریست، مسجد جامع

مقدمه

همانطور که می دانیم صنعت گردشگری به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی و اجتماعی کشورهای صنعتی و در حال توسعه جهان به شمار می آید و سرمایه گذاری در این بخش قابل توجهی را در فرایند توسعه ملی فراهم می‌آورد. شکی نیست که همه کشورهای جهان در رقابتی فشرده و در پی بهره گیری از مزایای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و به ویژه در یافت سهم بیشتری از درآمد و بالا بردن سطح اشتغال از این صنعت خدماتی در کشور خود هستند توسعه صنعت گردشگری در ایران به خصوص در استان هایی که از لحاظ جاذبه های توریستی غنی هستند نتایج مثبتی را در جامعه خواهد گذاشت.

استان یزد یکی از استان های پنجگانه برتر کشور از نظر جاذبه های متنوع گردشگری است که با اختیار داشتن بافت اکولوژیکی، معماری گلی و خشت خام و جاذبه های متنوع تاریخ، فرهنگی و مذهبی از نظر گردشگران دارای اهمیت فوق العاده ای
می باشد که در این میان درخشان ترین بنای یزد یعنی مسجد جامع کبیر نقش بسیار مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی دارد.

در نتیجه می تواند در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر و هم چنین استان تاثیر بسزایی داشته باشد و این اثر تاریخی زیبا از گذشته های دور تا به امروز انسان‌های شیفته هنر معماری را از سرزمین های دور و نزدیک به سوی خود کشانده است و نقش بسزایی در رونق جهانگردی این دیار داشته است.

بیان موضوع و تشریح آن

شهر موجودی است زنده و پویا و متحول در بستر زمان و بر پهنه مکان، متشکل از اجزاء فیزیکی و انسانی و روابط پیچیده میان آنها و متبلور از نقش انسان و اندیشه والای او و متاثر از عوامل و شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی و سیاسی ویژه است. بدون شک مسجد جامع یکی از این عناصر بوده است. اکنون با  از بین رفتن این مرکز محلات. محلات قدیمی از رونق افتاده است اما امروزه این مجموعه های تاریخی به عنوان عناصر میراث فرهنگی به شمار می رود که می توانند در جذب توریست داخلی و خارجی نقش به سزایی داشته باشند و سازمان میراث فرهنگی با توجه به اقداماتی که در این زمینه انجام داده توانسته است صنعت توریست را گسترش دهد و باعث ایجاد فرصت های شغلی شود.

زیرا فرصت های شغلی تشکیل دهنده این بخش است. علاوه بر این عوامل نباید موقع جغرافیایی و ارتباطی خاصی از یزد در مرکز کشور داشته را فراموش کرد که از روزگاران پیش همواره نزد سیاحان، بازرگانان و مسافران دارای جایگاه ویژه ای بوده است این ویژگی در سرنوشت استان به ویژه یزد به عنوان مرکز استان تاثیر بسزایی گذاشته و موجب رواج و رونق بازرگانان رفت و آمدهای بسیار و آثار فراوان اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی شده است.

اهمیت و ضرورت مطالعه

انتخاب مسجد جامع به عنوان بناهای مهم شهر یزد بررسی جایگاه آن در نقش اقتصادی شهر و توسعه آن حائز اهمیت است. مسجد جامع یزد به عنوان مهمترین و معتبرترین اثر معماری واقع در حاشیه کویر مرکز ایران می تواند در رشد و توسعه اقتصادی شهر یزد. استان و حتی ناحیه هم تاثیر گذار باشد لذا ضرورت تحقیق از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و تاثیرات آن در توسعه اقتصادی شهر مورد توجه است که امید است با تلاش و کوشش متخصصان و مسئولین مربوط از این موهبت های خدادادی این سرزمین استفاده شود و صنعت بدون دور و صادرات نامرئی محصولات یا خدمات توریست را در کنار دیگر بخش های صنعتی و کارخانه ای بتواند علاوه بر رشد و توسعه اقتصادی باعث اعتلای فرهنگ مردمان این دیار شود.

محدوده مورد مطالعه

شهر یزد با حدود 5/99 کیلو متر مربع در مرکز استان یزد در مسیر راه اصفهان، کرمان قرار دارد و دارای مختصات جغرافیایی 31 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 23 دقیقه طول شرقی قرار دارد و به منزله پل ارتباطی بین مناطق شمال و جنوب کشور محسوب می شود جاده معروف سنتو که بندرعباس را به تهران متصل می‌کند از میان این استان و از شهر یزد می گذرد و مسجد جامع کبیر یزد در قلب برزن نهادادن که هسته تاریخی بافت قدیم شهر یزد به شمار می روند قرار رفته است.

سوالات تحقیق

1. جایگاه مسجد جامع در جذب توریسم برای شهر یزد چیست؟
2. آیا مسجد جامع به عنوان مهمترین اثر تاریخی شهر یزد توانسته است در اقتصاد این شهر تاثیرگذار باشد.

متدولوژی

این تحقیقی که جهت انجام یک کار دانشجویی بوده است هدف آن بررسی اثرات مسجد جامع یزد و جایگاه آن در نقش اقتصادی شهر یزد می باشد که روش جمع اوری اطلاعات به شیوه میدانی و کتابخانه ای بوده و این تحقیق توصیفی، تحلیلی می باشد و هم چنین در این تحقیق برای ترسیم نمودارهای مربوطه از نرم افزار Cxcell‌ استفاده شده است.

محدودیت ها و امکانات تحقیق

این تحقیقی مانند هر تحقیق دیگری دارای محدودیت ها و امکاناتی بوده است از جمله:

1. کمبود آمار و اطلاعات از سوی سازمان میراث فرهنگی
2. عدم همکاری کتابخانه وزیری
3. نامناسب بودن شرایط آب و هوایی (گرمای بیش از حد هوا)
4. عدم جواب صحیح مغازه داران و لیدرها.

شرایط جغرافیایی شهر یزد

شهر یزد با وسعت حدود 5/99 کیلومتر در مرکز استان یزد در مسیر راه اصفهان و کرمان قرار دارد و دارای مختصات جغرافیایی 31 درجه و 54 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 23 دقیقه طول شرقی است و متوسط ارتفاع آن از سطح دریا بیش از 1200 متر می باشد.

استان یزد (و به تبع آن شهر یزد) چون در واحد طبیعی بیابان مرکزی ایران و در حدود محدوده خشک و بیابانی دنیا قرار دارد. محدودیت های شدیدی در زمینه آب دارد. علاوه بر این یزد به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه ای که در مرکز ایران دارد در طول تاریخ همواره به دور از بحران ها و درگیری ها و تداخل فرهنگی قرار داشته است.

فاصله شهر یزد با دیگر شهرهای حاشیه ای در چهار سوی کشور

ردیف	فاصله شهر	فاصله مستقیم
1	از شمال شهر تا شمال تهران در یک جهت مستقیم	473 کیلومتری
2	از شمال شرق تا مشهد در یک جهت مستقیم	5/652 کیلومتری
3	از شرق تا زاهدان در یک جهت مستقیم	652 کیلومتری
4	از جنوب به بندرعباس در یک جهت مستقیم	5/517 کیلومتری
5	از مغرب تا اهواز در یک جهت مستقیم	450 کیلومتری
6	از جنوب غرب تا بوشهر در یک جهت مستقیم	450 کیلومتری
7	از شمال غرب تا تبریز در یک جهت مستقیم	5/967 کیلومتری

 

یزد که در کمربند خشک و نیمه خشک نیمکره شمالی قرار گرفته است. با همه کمبودهای طبیعی به منزله پل ارتباطی بین مناطق شمالی و جنوبی کشور محسوب می شود جاده معروف سنتو که بندرعباس را به تهران متصل می کند از این استان و شهر می گذرد.

حدود و مرزها

• از شمال یزد از شمال و غرب به استان اصفهان
• از شمال شرقی به خراسان
• از جنوب غربی به فارس
• از جنوب شرقی به کرمان محدود می شود.

زمین شناسی

فلات مرکزی ایران که یزد بخشی از آن است. از لحاظ زمین شناسی یک ژئوسنکلینال است. این گودال وسیع که به وسیله رسوب های جوان پر شده در اثر فشارهای جانبی دارای چین خوردگی های فراوان است که از نشانه های آن رشته کوه های به هم ریخته و قدیمی و بالاخره تشکیل چاله ها و کویرهای پهناوری چون دشت لوت و کویر نمک است در تشکیلات و طبقات زمین شناسی استان یزد از قدیمترین (پرکابرین) تا جدیدترین (نئوژن) رسوب ها مشاهده می شود قسمت بزرگی از این رسوب ها متعلق، دوره (نزوزوئیک و سنوزوئیک) بوده که سنگهایی از جنس آهک، گچ، نمک سیلیسی باز است. مرمر و … را در خود جای داده است.

اقلیم حاکم و مشخصات آن

یزد به سبب موقعیت جغرافیایی اش در فلات مرکزی ایران دارای آب و هوای اقلیمی. گرم و خشک بیابانی است و در این دیار نوسان دما در تابستان و زمستان و حتی در شب و روز زیاد است و این ویژگی های آب و هوایی منطقه به شمار می روند.

از این نگاه یزد دارای دو فصل است. فصل گرما (اسفند تا مهر) فصل کوتاه سرما (آبان تا اواخر بهمن) معمولاً سردترین ماههای سال دی و بهمن و گرمترین آن تیر و مرداد است. در فصل تابستان یزد با آن که روزهای بسیار گرمی دارد ولی شب ها اغلب خنک دلنشین است. یزد بطور کلی از نظر بارش های جوی دارای محدودیت شدید است و همواره کمبود آب دارد.

منابع آب

به علت موقعیت ویژه جغرافیایی استان یزد و نزدیکی با کویرو مقدار بسیار اندک ریزش های جوی محدودیت منابع آب دشواری ها و مسائل بسیاری پدید آمده که عمده ترین آن ها عدم گسترش کشاورزی می باشد.

بطور کلی منابع آب را می توان به دو بخش آب های سطحی و آب های زیر زمینی تقسیم نمود.

آب های سطحی: به علت کمی ریزش های جوی هیچگونه رودخانه دائمی در این منطقه وجود ندارد.

آب های زیر زمینی (قناتها، جاده ها) از روزگار کهن یکی از منابع مهم مورد استفاده مردم یزد آب های زیرزمینی بوده است از سال 1333 شمسی کار حفر و بهره برداری از چاه های عمیق و نیمه عمیق شروع شده و به علت نیاز دائم متاسفانه این فعالیت در منطقه گسترش یافته است به گونه ای که در امروزه در اغلب مناطق استان انواع چاه‌های عمیق و نیمه عمیق جایگزین قنات شده است.

لازم به ذکر است که گفته شود سفره آب زیر زمینی (دشت یزد- اردکان) بخش مهمی از آب مورد مصرف کشاورزی، شرب و صنعتی این شهرستان را تامین می کند.

نتیجه گیری و بیان کلی شرایط طبیعی

از بررسی شرایط طبیعی منطقه نتایج زیر حاصل می شود.

1. استان یزد در مرکز کشور واقع شده و دارای آب و هوای گرم و خشک می باشد از همین رو توان بسیار کمی را در زمینه کشاورزی داراست. کشاورزی تنها با کوششی زیاد مردمان این خطه امکان پذیر می باشد. در مقابل، شرایط مناسبی را برای بخش صنعت دارا می باشد. تمرکز صنعت در شهرها و عدم رونق کشاورزی در روستا نیز سبب مهاجرت روستاییان به شهرها گردیده است.
2. منابع آبی و صنعت بسیار مناسبی دارد و توسعه بی رویه شهر یزد باعث انتقال آب در مساحت بیشتر و به تبع آن هدر رفتن بیشتر و هزینه بالاتر می گردد.
3. زمین شناسی استان شرایط مناسبی را برای رونق صنایع فراهم آمده است که خود منجر به جلب مهاجرین روستایی و عامل موثری در توسعه بی رویه افقی شهر است.
4. ژئومورفولوژی شهر یزد امکان توسعه فیزیکی را فراهم آورد که با عدم مدیریت صحیح زمینه توسعه بی رویه شهر فراهم تر گردیده است.
5. فراوانی انواع خاک ها به خصوص خاک رس تولید مصالح ساختمانی را بسیار زیاد نموده است که این مسئله نیز ساخت و ساز ها را آسان و کم هزینه تر نموده است.
6. شدت زمین لرزه، در شهر یزد بسیار کم و از نظر شدت زلزله و در مرتبه ششم قرار گرفته است این امر باعث شده است نیازی به رعایت اصول فنی و محکم سازی جدی برای ساخت و سازها نباشد لذا ساخت و سازها بسیار آسان و کم هزینه می باشد.

مشخصات اجتماعی، انسانی و اقتصادی

استان یزد در انتهای ضلع جنوبی دشت کویر قرار گرفته است. مردم یزد، قرن هاست که در کنار این دشت پهناور و خشک بیابانی به سر برده است با شرایط زیست محیطی آن هماهنگ و همگام شده اند. همسازی انسان و محیط زیست خود موجب پیدایی شرایط ویژه شده است. که هم غور انسان و هم غور طبیعت در آن به چشم می خورد بسیاری از پدیده های فرهنگ و زندگی مردم این دیار زاییده همین شرایط است، ساختار اقتصادی- اجتماعی ویژگی های معماری و شهرسازی، شکل پوشاک و نوع خوراک، خصوصیات ذاتی و اخلاقی باورها و زبان و فرهنگ یزد جلوه های گوناگون این تاثیر متقابل اند.

وجه تسمیه یزد

واژه یزد نامی است باستانی که ریشه در کیشت یایزت YAZT یسین YASN دارد، با مفاهیمی چون ستایش، نیایش، پرستش ایزد و … یزد به معنای پاک و مقدس است و شهر یزد به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است. عبدالحسین آیتی در آتشکده یزد روایتی را باز گفته که گویای شهر باستانی یزد را ایساتیس نامیده است. مقدس است. عبدالحسین آیتی در آتشکده یزد روایتی را بازگفته که گویای شهر باستانی یزد را ایساتیسی نامیده است کشسم بم نام دیگری است که به این ناحیه داده شده است پاید مخفف کثنویه یا کسنویه می باشد.

نوشته اند که در زمان اسکندریه یزد را کثه می نامیدند و آن اولین عمارت و آبادی یزد بود و زندان ذوالقرنین یا زندان اسکندر شهرت داشت اما یزد آخرین نامی است که به ما رسیده است که در دوره ساسانیان آن را «یزدان» یا یزنان می گفتند و این واژه ی است که ریشه مقدس دینی دارد.

یزد دارالعباده

در پاره ای از متون قدیم، یزد دارالعباده نیز گفته اند. احمد کایت مورخ یزدی قرن 9 نوشته است در سال 54 هجری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به علاء الدوله کالنجار واگذار کرد و آن را دارالعباده نامید.

زبان

مردم استان یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگی های گویشی سخن می گویند لهجه یزدی جزء نیم زبان های مرکزی دسته باختری است که در بخش باختری فلات ایران تا حدود مرزهای ایران رواج دارد.

در بیشترین زبان های مرکزی از جمله لهجه شیرین یزدی آنرا آمیختگی کمتری با زبان عربی دیده می شود.

زرتشتیان یزد به زبان نیاکان خویش زبان فارسی دری سخن می گویند زبان زرتشتیان یزد به دلیل پاره ای از عوامل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آمیختگی بسیاری با زبان فارسی پیدا کرده به طوریکه آهنگ ناتوان شدن و حتی فراموش شدن آن روز به روز تندتر می شود.

مذهب

پیش از ورود مسلمانان به ایران مردم استان یزد نیز مانند مردم نقاط ایران زرتشتی بودند، انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست دهه اول هـ. ق مردم بیشتر نقاط ایران از جمله یزد به اسلام گرویدند ولی برخی از آنان با پرداخت خود به دین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند قریب به اتفاق مردم یزد 15 مسلمان و پیرو شیعیان جعفری اند.

نژاد

مردم یزد از نژاد اروپایی و ایرانی هستند و به علت موقعیت جغرافیایی ویژه این استان، از آمیختن با نژادهای غیر ایرانی تا اندازه ای مصون ماندند در روزگار باستان و آغاز مدیت و آبادی در این سامان نژادهای دیگری در این ناحیه می زیستند و با نژادهای اصلی آن در آمیختند. این آمیزش بعدها در سرگذشت اجتماعی، فرهنگی و حتی ترکیب نژادی مهاجران تازه رسیده آریایی تاثیر بسیار داشته است.

در نیمه هزاره دوم پیش از میلاد آریایی ها به فلات مرکزی ایران از جمله یزد که در دل این فلات قرار دارد روی آوردند در دوره های بعد نیز گروه های عرب، ترک، مسیحی، کلیمی به این منطقه آمدند در سده اخیر نیز اعراب مهاجر به این استان آمده در آن ساکن شدند.

خلاصه ای از مشخصات اقتصادی

به لحاظ شرایط اقلیمی وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است. شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان، پدیده کویر زایی، مراتع فقیر کمبود منابع تامین آب موجب شده تا 28% وسعت استان فاقد بهره برداری اقتصاد باشد.

پیشینه تاریخی شهر یزد (یا اشاره به مسجد جامع)

رسانه تاریخی بنای اولیه شهر یزد را به ضماک نسبت داده اند. معین الدین نطنزی (مورخ قرن9 هـ) می گوید. یزد را ضحاک ساخت و آنرا زندان ضحاک نام نهاد اگر این ها افسانه ای بیش نباشد اما دست افزارهای یافت شده است در دوره های شیر کوه، نگاره ها و قطعات سفال نقش دار بافت شده در نارین قلعه میبد همه حکایت از قدمت و دیرینگی این شهر می باشد هم چنین قدمت آتش معروف بنای زرتشتیان «آتشکده زرتشتیان» که به 25000 سال می رسد صحت مطالب فوق را تاکید می نماید.

استان تاریخی یزد مدنیت آن در چهار کانون عمده «مهریز، فهرج، یزد، رستاق، میبد پا گرفته است که در دوران باستان جزء مملکت مادها بوده است. پژوهشگران منطقه ای را در مسیر شاهراه های باستانی ری – کرمان و پارس خراسان قرار گذاشت را جزء سرزمین های دور دست مادها شمرده اند با توسعه شهر، شهرهایی در اطراف شهر کشیده شده  که ابوجعفر کاکویه در ایجاد حصارها و آبادانی آن همت گماشن. بعضی از قسمت های این دیوار هنوز به عنوان مدرک تاریخی شهر یزد وجود دارد. در این دوره توسعه اصلی شهرها عمدتاً به طرف جنوب شرق بود و مرکز شهر به طرف مکان جدیدی در اطراف مسجد جامع منتقل شده و رشد ساختمان سازی نشان می دهد که شاید اولین رشد اصلی شهر در طول این دوران بوده است در دوران مغول یزد دستخوش تغییرات چندانی نشد اما در دوران مظفر و رشد ساخت و ساز و شهرسازی به طرف جنوب و جنوب غربی کشیده شد و هفت دروازه بر دیوارهای جدید شهر اضافه گردید. در دوران تیموری نیز مجموعه امیر چخماق در اطراف میدان بزرگی در محدوده شرقی ساخته شد و مرکز شهر کم کم از محل مسجد و نواحی اطراف آن به این مجموعه انتقال یافت اما در دوران بعد شهر یزد در مقایسه با اصفهان، شیراز و … توسعه چندانی نداشت با وجود خیابان کشی هایی که در دوران پهلوی دور بافت قدیمی شهر کشیده شده اهمیت و مرکزیت آن با استقرار کاربری های جدید در حاشیه خیابان کشی ها باقی ماند و شهر نشینی با وجود تنش های درونی ناشی از هم نشینی با این تغییرات به حیات خود ادامه داده و می دهد. قدیمی ترین سفرنامه هایی که در مورد یزد مطالبی عنوان کرده است سفرنامه مارکوپولو می باشد که می گوید یزد در ایران اصلی قرار دارد. شهری است حزب و اصیل و تجارت بسیار خوبی دارد و دیگر پورده نونه است که بیان می کند یزد سومین شهر خوب ایران است که شاه ایران در تمام کشورش دارد.

سلسله ها و حکامی که بر یزد حکومت می کردند عبارتند از انوشیروان، یزدان گرد اول ساسانیان، آل کاسویه، اتابکان، مغمولان، آل مظفر، تیموریان، صفویان، افشاریان و قاجاریان.

پیشینه ی تاریخی مسجد جامع یزد

مسجد جامع کبیر یزد باید در دو مقطع تاریخی مورد بررسی قرار گیرد:

•  اول، اطلاعات تاریخی و منقولات مربوط به مسجد جامع عتیق که فعلاً اثر از آن نیست .
• دوم، آنچه که مربوط می شود به مسجد جامع نو که مربوط است به عصر مظفری.

مسجد جامع عتیق

بنای اولیه مسجد در میان شهرستان یعنی داخل حصار شهر قدیم (حصار عصد آل بویه) و در مرکز آن بنیاد نهاده شد که طبق روایت جعفری در تاریخ یزد، بر جای آتشکده ای از دوره ساسانی ساخته شده است. علاوه بر روایت جعفری، کریستین سن در کتاب «ایران در زمان ساسانیان» ترجمه اردشیر یاسمی، چاپ دوم، صفحه صد و هشتاد و دو، به نقل از مقاله لونوالا (UNVALA) در مجله آشور شناسی شماره بیست و پنج سال 1928، صفحه هشتاد و هفت به این نکته اشاره می کند که مسجد عتیق بر جای آتشگاهی از عصر ساسانی ساخته شده است. مرحوم دکتر پیرنیا قسمت های کهن مسجد جامع کبیر یزد را چنین وصف کرده است: قدیمی ترین قسمت مسجد کریاس است که در پشت تکیه قرا گرفته …. و نیز صفه ای است نزدیک مسجد گرشاسپ و پشت مرکز برق که از رسم طاق و نوع مصالح آن پیدا است که متعلق به پیش از اسلام بوده است همچنین وجود محلی بنام تل خاکستر در آن حوالی موید آن است که قبلاً آتشکده ای در این ناحیه وجود داشته است. بانی مسجد جامع عتیق گرشاسپ بن علی بن فرامرز ین علاالدوله کالیجار معروف به علاالدوله گرشاسب از دوره کاکاکوئیان یعنی دودمان آل بویه است. این شخص در سال 504 به حکومت یزد رسید و در سال 527 در یزد وفات کرد. بنابراین تاریخ بنای مسجد جامع عتیق می باشد بین این دو سال بوده باشد.

در مورد ذکر مسجد جامع عتیق به عبارتی که جعفری در تاریخ یزد آورده اکتفا
می کنیم: آن مسجد از مستحدثات گرشاسب بن علی بن فرامرز علاالدوله و دو مسجد است متصل آن و کتابخانه و جماعت خانه و غرفه های نیکو دارد.

همانطور که قبلاً گفته شد، در حال حاضر هیچ اثری از مسجد جامع عتیق باقی نمانده است.

کاتب تاریخ جدید یزد عبارتی دارد که از آن چنین بر می آید که در زمان او آثاری از مسجد جامع عتیق باقی بوده، و عبارات او چنین است: و مسجد جمعه شهرستان را آثار باقی است و کسی در آنجا نماز نمی گزارد. ضمناًٌ ذکر این نکته خالی از لطف نیست که در محل گرمخانه گرشاسبی، اکنون زمینی است که تا چندی قبل جزئی از پی آتشکده ساسانی در این قسمت موجود بود.

مسجد جامع نو

بانی مسجد جامع نو سید رکن الدین محمد بن نظام حسینی یزدی قاضی است که موقوفات زیادی در حوزه یزد و شهرهای اطراف از خود بر جای گذاشت و اطلاعات مربوط به احوال او در تواریخ یزد مضبوط است.در تاریخ جدید یزد می خوانیم: سید رکن الدین محمد در سال 724 در جهت قبلی مسجد عتیق قطعه ای زمین بخرید و طرح مسجد نو بینداخت و صفه و گنبد و مقصوره و غرفه ها بنا کرد و اساس آن به سنگ و آجر و گچ بینهاد و چون تمام شد و می خواستند که سقف کنند، امیر رکن الدین محمد وفات کرد (سال 732) و مولانای اعظم سعید شرف الدین علی تعهد کرد و مولانا عفیف الدین را به سرکاری بازداشت و گنبد وصفه تمام کرد و مناره بر سر گنبد مقصوره قدیم بنهاد و مرتضی اعظم امیر شمس الدین از تبریز زیلوهای عالی جهت مقصوره قدیم بفرستاد.

موقعیت و جایگاه مسجد جامع

مسجد جامع واقع در برزن فهادان که هسته تاریخی بافت قدیم یزد به شمار می رود قرار گرفته است. این مسجد به واسطه خیابان مسجد جامع که کمتر از نیم قرن از احداث آن می گذرد به خیابان امام خمینی که از شریان های اصلی شهر یزد بوده و قدیمی ترین محور حرکتی سواره درون شهر آن محسوب می شود، متصل می گرد.

برزن فهادان که در برگیرنده مجموعه مسجد جامع و بافت پیرامون آن است تعداد زیادی از عناصر تاریخی معماری یزد را در خود جای داده است که از آن جمله می توان 8 زندان اسکندر بقعه دوازده امام، حسینیه وقت و ساعت. مجموعه های معتبر فامیلی حسینیه کوشک و … اشاره کرد که مسجد جامع یزد همچون نگینی در آن می درخشد.

خیابان مسجد جامع با وضعیت تقریباً بن بست خورده تنها مسیر سواره موجود در محدوده است ودیگر گذرگاه ها منشعب از خیابان های  اصلی به درون بافت قدیمی اصولاً برای دسترسی سواره طراحی و ساماندهی نشده است. بدین ترتیب تنها انشعاب های سواره مسجد جامع از محل محوطه جلو خان است.

بافت معماری مجموعه مسجد جامع یزد، عناصر تاریخی ایرن محیط، و واحدهای مسکونی پیرامون آنها، از حیث دانه بندی و ویژگی های کالبدی، واجد ارزش های حجمی، محیطی و فضایی خاصی است. ترکیب در هم تنیده بافت ارگانیک و پیوند منسجم آن با عناصر منفرد معماری و ریتم و تناسب ویژه استقرار آنها در محیط، تشخیص ویژه مسجد جامع به عنوان مهمترین عنصر کالبدی مجموعه با سردر رفیع و گنبد زیبای آن، تار و پود سنجیده و معنادار شبکه گذرهای پیاده با سناریوی فضایی خاص و تنوع کاربری ها، نور و سرمایه سرپوشیدگی و روبازی، و تنگی و فراخی، و همگنی محیط از نظر نحوه کاربرد مصالح، تناسبات و ارتفاعات، و زبان معماری، همگی از عواملی هستند که ارزشهای ویژه بافت تاریخی پیرامون مسجد جامع یزد را به وجود آورده اند.

قدیمی ترین عناصر این بافت را مسجد جامع،  بقعه سید رکن الدین، و حسینیه وقت و ساعت (همگی از قرن هشتم هجری) تشکیل می دهند و بافت مسکونی مجموعه عمدتاً متعلق به اواخر دوران قاجاریه است، گر چه نمونه هایی از معماری صفویه نیز در آن به چشم می خورند. متاسفانه احداث خیابان مسجد جامع که کمتر از نیم قرن از عمر آن می گذرد، قسمتی از بافت تاریخی و در هم تنیده این مجموعه را از هم گسسته و واحدهای تجاری نوساز یک الی دو طبقه را بدون کمترین هماهنگی با محیط، جایگزین آن نموده است.

بافت مسکونی مجموعه عمدتاً یک طبقه است، برخی از واحدهای تجاری چنانچه بدان اشاره گردید از ارتفاع دو طبقه برخوردارند. و خط آسمان بافت به برخی عناصر شاخص معماری، نظیر بادگیرها، گنبدها، و سردر رفیع مسجد جامع، ختم می گردد.

این مجموعه چنانکه بدان اشاره خواهد شد عناصر تاریخی و معماری متنوعی را در خود جای داده است که از آن جمله می توان به محوطه جلوخان، کتابخانه وزیری بقعه سید رکن الدین، حسینیه وقت و ساعت، مدرسه امام خمینی، بازارچه صرافان، و چهارسوق شاهی اشاره کرد. در بخش های بعدی به شناسایی بیشتر این عناصر خواهیم پرداخت.

جایگاه مسجد جامع یزد در جذب توریسم و نتایج اقتصادی حاصل از آن

استان یزد یکی از استان های پنجگانه برتر کشور از نظر جاذبه های متنوع گردشگری است که با اختیار داشتن بافت اکولوژیکی و معماری گلی نو خشت خام و جاذبه های متنوع تاریخی، فرهنگی و مذهبی از نظر گردشگران دارای اهمیت فوق العاده ای
می باشد.

که در میان آثار تاریخی شهر یزد مهمترین و معروف ترین آنها مسجد جامع کبیر است، بنایی قدیمی و بسیار زیبا و فاخر، درخشندگی کاشی ها، بلندی مناره ها، زیبایی گچکاری، گشادگی صحن، خوابیدگی و شبستان زمستانی وسیع آن هر یک گویای هنرمندی و معماری بی نظیر اسلامی است. که از گذشته های دور تا به امروز انسانهای شیفته ی هنر و معماری را از سرزمین های دور و نزدیک به سوی خود کشانده و طبق بیان مسئولین سازمان میراث فرهنگی استان یزد هر ساله بیشترین تعداد بازدید کننده را در میان آثار تاریخی داشته است. و نقش بسیار مهمی را در جذب گردشگران داخلی و خارجی ایفا می کند. «آمار دقیق به صورت آمار و ارقام از سوی سازمان میراث فرهنگی داده نشده است».

در زمان های گذشته مسجد جامع دارای نقش های متعددی از جمله نقش فرهنگی، مذهبی و اجتماعی و … بوده است ولی امروزه مهمترین نقشی که به عنوان یکی از معروف ترین آثار تاریخ شهر یزد می تواند داشته باشد نقش اقتصادی آن است. (جذب توریسم و گسترش صنعت گردشگری) و چون تاثیر اقتصادی مسجد جامع در شهر یزد جدای از نتایج اقتصادی حاصل از بخش گردشگری نمی باشد.

اقتصاد گردشگری

گردشگری به عنوان یک فعالیت عمده، عامل رشد اقتصادی بسیاری از کشورهای نیمه دوم قرن بیستم بوده است. این صنعت باعث روان شدن چرخ اقتصادی و عامل تسهیل کننده در راه رسیدن به اهداف توسعه و بازده مضاف در اقتصاد کشور می گردد.

گردشگری در اصطلاح اقتصادی، صادرات نامرئی محصولات و خدمات نامیده می شود. زیرا در حالی که اثر اقتصادی در تراز پرداخت های یک کشور خلاصه می شود ولی اثر اقتصادی آن مثل جریان دیگر کالاها و خدمات صادراتی، مشخص نیست.

در اغلب کشورهای جهان سوم، از جمله کشور ما واژه گردشگری در ذهن عموم مخاطبان دستیابی به منافع مالی و اقتصادی این مجموعه را تداعی می کند. و در واقع اگر تلاشی نیز صورت می گیرد به انگیزه ی حصول انتقال اقتصادی این صنعت است. اما بایستی در نظر داشت که صنعت گردشگری با توجه به دامنه وسیع اثرات محیطی که به جای می گذارد. مجموعه ای از اثرات مثبت و منفی را در ابعاد گوناگون به دنبال خود به محیط جامعه ی میزبان وارد می نماید. که ما به طور خلاصه نقش اقتصادی صنعت گردشگری و تاثیری که در بخش اشتغال دارد را بیان کرده ایم.

نتیجه گیری

هرچند که شهر یزد دارای آب و هوای مساعد و جاذبه های طبیعی مانند چشمه، آبشار و جنگل نمی باشد ولی این شهر به خاطر دارا بودن و برخوردار بودن از ارزش های تاریخی، سنتی، معماری  همراه با ابنیه های مستحکم از قرن 5 هجری به بعد و بافت قدیمی شهر به عنوان الگویی از معماری سنتی خشت خام (معماری گلین) همراه با کوچه های پیچ در پیچ و دیواره های بلند ،طاق های ضربی،بادگیرهای رفیع والبته مسجد جامع یزد که همچون نگینی در میان این همه می درخشد جایگاه ویژه ای جهت جذب توریسم داخلی و خارجی به خصوص توریسم خارجی دارد به هر حال می توان این گونه استنتاج نمود که آثار تاریخی شهر یزد به خصوص مسجد جامع آن دارای توانایی کافی برای اثربخشی مثبت بر صنعت گردشگری استان بوده و قادر به افزایش منافع اقتصادی از قبیل اشتغال و درآمد هستند امکان ارتقاء جایگاه استان در سطح کشور را به عنوان یکی از مهمترین مقاصد گردشگری خارجی ،دارند.

اثرات اشتغال زایی صنعت گردشگری برای بسیاری از طبقات فعال جامعه به خصوص نیروی کار نیمه ماهر بسیار حائز اهمیت است.

این بخش بسیار اشتغال زا است و یکی از کارآفرین بخش های اقتصادی برای افزایش اشتغال می باشد

و با توجه به اینکه گردشگری برخلاف بسیاری دیگر از فعالیت های اقتصادی مجموعه‌ای از ارائه کنندگان کالاها و خدمات را شامل می شود ارائه دهندگان خدمات در صنعت گردشگری طیف بسیار وسیعی را در بر می گیرند که از جمله آنها میتوان به دفاتر خدمات مسافرتی ،تورگردان ها، شرکت های حمل ونقل هوایی، ریلی و جاده ای، متل ها، مهمانپذیرها، هتل آپارتمانها، مسئولین امور گمرکی، رویداد و غیره اشاره نمود و عرضه کنندگان کالاهای گردشگری نیز عموماً متصدیان جاذبه های فیزیکی، رستوران ها، فروشگاه های محصولات دستی، اقلام سوغاتی ،پوشاک و… را که مورد نیاز و علاقه گردشگران است را در بر می گیرند. بنابراین توسعه صنعت گردشگری می تواند باعث کاهش نرخ بیکاری و توسعه اقتصادی شهر یزد بشود.

پیشنهادات

• تکمیل واحدهای نیمه تمام اقامتی در سطح استان
• تکمیل روند واگذاری واحد های اقامتی سازمان ایرانگردی و جهانگردی به بخش غیردولتی
• تقویت زیرساخت های بخش (اقامتی،پذیرایی، حمل و نقل ،ترانزیت ،امور مالی و بانکی و بهداشتی)
• تشویق بخش خصوصی در راه اندازی موسسات ارائه خدمات گردشگری به ویژه تورگردانی و تربیت کادر فنی و خدماتی مورد نیاز
• احیاء بافت های ارزشمند تاریخی و میراث فرهنگی
• تبلیغات گسترده و معرفی  جاذبه های گردشگری استان درابعاد ملی و فراملی
• آموزش ضمن خدمت به افرادی که با مهارت اندک به اشتغال در بخش گردشگری می پردازند
• همچنین توجه به این موضوع که افرادی که به صورت فصلی در این صنعت کار می کنند باید پیش از اشتغال آموزش های لازم را دیده مهارت های رسمی را کسب نمایند.

• چکیده:   ۱
• کلید واژگان:   ۱
• مقدمه :   ۲

فصل اول: مقدمه ای بر مشخصات تحقیق

• ۱-۱- بیان موضوع و تشریح آن:   ۳
• ۱-۲- اهمیت و ضرورت مطالعه   ۴
• ۱-۳- محدوده مورد مطالعه   ۵
• ۱-۴- سوالات تحقیق:   ۵
• ۱-۵- متدولوژی   ۵
• ۱-۶- محدودیت ها و امکانات تحقیق   ۶

فصل دوم

• خلاصه ای از شرایط جغرافیایی شهر یزد   ۷
• ۲-۱- شرایط طبیعی   ۷
• ۲-۱- موقع جغرافیایی- حدود وسعت   ۷
• الف) موقع ریاضی   ۷
• ب) موقع نسبی   ۷
• ج) حدود و مرزها   ۹
• ۲-۱-۲- زمین شناسی   ۹
• ۲-۱-۳- اقلیم حاکم و مشخصات آن   ۱۰
• ۲-۱-۴- منابع آب   ۱۰
• ۲-۱-۵- نتیجه گیری و بیان کلی شرایط طبیعی   ۱۱
• ۲-۲- مشخصات اجتماعی، انسانی و اقتصادی:   ۱۲
• الف: وجه تسمیه یزد   ۱۳
• یزد دارالعباده   ۱۴
• ب: زبان   ۱۴
• ج: مذهب   ۱۵
• د: نژاد   ۱۵
• هـ : تعداد و رشد جمعیت   ۱۶
• و : خلاصه ای از مشخصات اقتصادی   ۱۷
• صنایع و معادن   ۱۸
• صنایع دستی   ۱۸
• نساجی سنتی:   ۱۹
• ۲-۳- پیشینه تاریخی شهر یزد (یا اشاره به مسجد جامع)   ۱۹

فصل سوم

• ۳-۱- پیشینه ی تاریخی مسجد جامع یزد   ۲۱
• مسجد جامع عتیق   ۲۲
• مسجد جامع نو   ۲۳
• ۳-۲- موقع و جایگاه مسجد جامع   ۲۸

فصل چهارم

• ۴-۱- جایگاه مسجد جامع یزد در جذب توریسم و نتایج اقتصادی حاصل از آن:   ۳۳
• ۴-۱-۱- اقتصاد گردشگری   ۳۵
• ۴-۱-۲- فرصت های شغلی و مشارکت اقتصادی:   ۳۶
• فرصت های شغلی بخش گردشگری:   ۳۷
• نیروی انسانی مورد نیاز در بخش گردشگری:   ۳۸
• ۴-۲- فعالیت بخش تجاری خیابان مسجد جامع یزد   ۴۲
• ۴-۲-۱- جدول ها و نمودارها   ۴۳
• سوالات تشریحی   ۵۳
• ۴-۲-۲- نتیجه گیری   ۵۴
• ۴-۲-۳- راهکارها :   ۵۵
• ۴-۳- فعالیت سازمان میراث فرهنگی و جهانگردی استان یزد   ۵۶
• خلاصه مطالب و نتیجه گیری   ۶۰
• ارائه پیشنهادات:   ۶۲
• منابع و مآخذ   ۶۵
• پرسشنامه

منابع

1. طرح راهبردی بافت تاریخی شهر یزد، جلد اول تحت نظارت مهندس محمد حسن ملک ثابت تابستان 84
2. طرح راهبردی توسعه جهانگردی استان یزد، تشخیص تحلیل برنامه نویسی، جلد دوم، چهارم وششم
3. طراحی و ساماندهی جلوخان و خیابان مسجد جامع و بافت پیرامون
4. مطالعات مرحله اول مهندس معمار راد (شهرداری یزد)
5. یزد نگین کویر کماری از استانداری استان یزد، زمستان 75