آشنایی با بازار بورس سهام و کالا

رونق اقتصادی و افزایش سطح درآمد ملی در چند سال اخیر از طرفی باعث بالا رفتن سطح مصرف و در نتیجه رونق واحدهای تولیدی و اقتصادی و از طرف دیگر، موجب فزونی میزان پس انداز خانواده ها و رونق سرمایه گذاری شده است. تعادل نسبی بازار و مهار تورم، باعث شده که سرمایه ها از حوزه دارایی های مشهود مانند طلا و اتومبیل به سمت دارایی های مالی نظیر سپرده گذاری در بانک ها و خرید اوراق بهادار و سهام سرازیر شود. بدین ترتیب سرمایه گذاری در فعالیت سودده اقتصادی و تولیدی،‌خود باعث بالا رفتن سطوح درآمدی و قدرت خرید شده و از طرفی افزایش تعداد فعالیت واحدهای تولیدی و خدماتی،‌منجر به عرضه محصولات و خدمات بهتر و رقابتی تر گشته است.

آشنایی با نهادهایی که در چرخه رونق اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردارند، برای همگان مفید است. از آن جهت که این آشنایی باعث می گردد تا سرمایه ها به راستی در جایگاه خود به گردش درآید و فرصتها به درستی در دسترس همگان قرار گیرد. آشنایی با بازار بورس سهام و کالا از جمله مهمترین این موارد است. بورس اوراق بهادار به عنوان بازار سازمان یافته و متشکل، گردش سرمایه و سهام و اوراق بهادار را تسهیل می نماید. بسیاری از پس اندازها و سرمایه ها ، مستقیماً از طریق صاحبان سرمایه یا غیر مستقیم از طریق بانک ها، شرکت ها و صندوق های سرمایه گذاری در نهایت در این بازار به گردش درآمده و در فعالیت های اقتصادی مشارکت می نمایند.

بورس کالا نیز بازار یکپارچه و سازمان یافته ای است که در آن خریداران و فروشندگان، تولیدکنندگان و مصرف کنندگان، دلالان و معامله گران به گردش و داد و ستد کالا کمک کرده، در نتیجه قیمت ها به تعادل رسیده و ریسک و مخاطره موجود در بازار، هم برای تولید کننده و هم برای مصرف کننده نهایی به حداقل می رسد.

سرمایه گذاری

• سرمایه
• بازار سرمایه
• سرمایه گذاری
• انواع سرمایه گذاری
• ریسک و بازده
• بورس

با شروع زندگی جمعی انسانها،‌علم اقتصاد پا به عرصه وجود نهاد. آنجا که هر فرد یا خانواده در ازای کار و خدمت یا عرضه کالا و محصول، پاداش و مزدی می ستاند. کشاورزی که گندم مازاد بر مصرفش را عرضه می کرد، می توانست دیگر اقلام مورد نیاز خود را دریافت نماید. در واقع کشاورز دریافته بود که اگر بخواهد به تنهایی کلیه مایحتاج خود را تامین نماید، ناچار است به کیفیت پایین دست ساخته های خود قانع باشد و حتی مجبور شود دست از بعضی از نیازمندی هایش بشوید.

شاید جزء اولین یافته های انسان در زندگی جمعی بود که می توانست به جای آنکه خودش نخ برسد، پارچه ببافد، کشاورزی و گله داری کند، به شکار برود و … ، از آنجا که در موقعیت بهتری برای کشاورزی بود (مثلا زمین کشاورزی در کنار رودخانه قرار داشت یا خاک آن حاصلخیزتر بود)، با کیفیت بهتر و مقدار بیشتری محصول تولید کند و اجازه دهد دیگرانی که در موقعیت بهتری برای شکار هستند برای خودشان و او شکار کنند. بنابراین کافی است او محصولات خود را با شکار، پارچه و دام همسایگان خود معاوضه نماید. این نوع مبادله کالا به کالا که داد و ستد پایاپای نامیده می شود، پایه و اساس تمامی داد و ستدهای امروزی است.

این نوع معامله با وجود سادگی، مشکلاتی نیز دارد. عرضه کننده کالا باید همان موقع معامله را پایاپای کند. در صورتی که شاید کالای طرف مقابل را نه در این زمان بلکه حتی در فصل دیگر احتیاج داشته باشد. دامنه این نوع معاملات از لحاظ زمانی و مکانی نیز بسیار محدود است، چرا که نه شکار شکارچی تا فصل دروی گندم سالم می ماند و نه کشاورز می تواند محصول خود را برای مبادله به شهرهای دوردست بفرستد.

چنین بود که کالای کمکی سومی وارد داد و ستدهای پایاپای شد که تا حد زیادی مشکلات را برطرف می نمود. کالای استاندارد و مورد قبول همگان، دارای ارزش تقریباً ثابت و قابل اتکا، با توانایی بالا برای مبادله با هر نوع کالا و خدمات و قابل حمل و نقل و ذخیره و نگهداری، طلا و مسکوکات آن. با اتکا به این کالای کمکی که اکنون پول نماینده آن است،‌طرف دیگر تمامی داد و ستدها جای خود را به آن دادند. کشاورزی که کالایی برای عرضه دارد، در یک طرف بازار کالای خود را با پول معاوضه می نماید و در طرف دیگر بازار همان پول را به ازای پارچه و دام مورد نیاز خود می پردازد. اکنون مقیاسی همگانی و قابل فهم وجود دارد که تمامی کالاها و خدمات را با آن بسنجند.

اکنون می توان پول را به جای هر کالا یا خدماتی ذخیره و پس انداز کرد، به شهر دیگری برد و هر جا و هر زمان که نیاز باشد به کالا و یا خدماتی دیگر تبدیل نمود. میزان پول نزد هر کس قدرت خرید او را نشان می دهد. پس انداز پول به معنی ذخیره توانایی خرید کالا و خدمات است.

سرمایه

با پیچیده تر و گسترده تر شدن کارها و خدمات و تخصصی تر شدن آنها، دیگر به سختی می توان انتظار داشت که کسی به تنهایی بتواند خود اقدام به تاسیس واحدی جهت انجام آن کار یا ارائه خدمات نماید. پر واضح است که با وجود واحدهای بزرگ و پرتوان،‌اگر کسی به تنهایی چنین اقدامی نماید، توان رقابتی کافی نخواهد داشت. راه حل این مشکل در ایجاد بنگاههای اقتصادی شراکتی است. بدین معنی که صاحبان ایده و متخصصان از یک سو و صاحبان سرمایه و پول از سوی دیگر گرد هم می آیند و با تشریک مساعی و مشارکت در سود و زیان ،‌بنگاهی تاسیس می کنند تا در جهت کار یا خدمت مورد نظر فعالیت نماید. بدین ترتیب یک شرکت تاسیس می شود، شرکتی که هر موسس آن سهمی از مالکیت شرکت را به خود اختصاص داده است و در سود و زیان مجموعه به اندازه سهمش سهیم است. یک شرکت می تواند به روشهای گوناگون تاسیس و راه اندازی شود (شرکت با مسئولیت محدود، شرکت سهامی خاص،‌شرکت سهامی عام یا … ).

آنگونه که شرح داده شد، سرمایه رکن اساسی تشکیل و تاسیس هر فعالیتی است. صاحبان سرمایه با مشارکت صاحبان ایده و تخصص،‌اقدام به تاسیس واحدهای تجاری،‌صنعتی یا خدماتی می کنند. این شراکت منجر به تشکیل کارخانه ها، کارگاهها و شرکتهای بازرگانی و خدماتی می گردد. فعالیت آغاز می شود و واحد تاسیس شده به سوددهی می رسد و یا احیاناً زیان ده می شود.

بازار سرمایه

سرمایه در یک اقتصاد مدرن خود کالایی قابل معامله و نقل و انتقال است. سرمایه رکن اساسی بازار و عامل حرکت و پویایی در نظام بین المللی است. اصل حرکت اقتصادی جوامع را سرمایه و گردش آزاد آن تشکیل می دهد. پیامد سرریز سرمایه در هر جایی، ایجاد کار و اشتغال و پویایی و نهایتاً درآمد و توان اقتصادی و رفاه می باشد.

اصولاً دو تفکر برای کنترل گردش پول و درآمد وجود دارد. تفکر اول مبتنی بر اقتصاد بسته دولتی است. در این تفکر، با طرد سرمایه داری و بازار آزاد و رقابت ناشی از آن، سعی در متمرکز کردن کلیه فعالیتها در دست نظام دولتی می گردد. دولت به نمایندگی از طرف ملت کارخانه تاسیس می کند، واحد تجاری و صنعتی ایجاد می کند و کارگر و کارمند و مدیر و رئیس را از طرف خود به کار می گمارد. درآمد حاصل از فروش یا خدمات بنگاه مزبور اغلب به دولت باز می گردد و شاید درصد کوچکی از آن تنها برای کادر مدیریتی در نظر گرفته شود.

سرمایه گذاری

انسان با اختراع پول،‌کالای طرف دوم در هر داد و ستد، قدم به زندگی جدید با اقتصاد مبتنی بر بازارهای مالی گذاشت. تا پیش از آن،‌ مبادلات بر اساس داد و ستد پایاپای و کالا به کالا بود. از آن پس انباشت و نگهداری پول به عنوان تمرکز و کنترل بر قدرت خرید مطرح شد.

نگهداری پول از انبار کردن هر کالایی به صرفه تر و آسان تر است. زیرا خراب نمی شود، کم حجم بوده و به راحتی قابل مصرف است. اما به تجربه دیده شده که برای تهیه سبد مشخصی از نیازهای یک فرد در سال گذشته نسبت به همان سبد نیازها در امسال باید پول کمتری پرداخت می شد. تورم که وجود درصد کم آن برای رشد اقتصادی ضروری است، عاملی است که باعث می شود انباشت بدون گردش و فعالیت پول، صرفه نداشته و به زیان صاحب ثروت و سرمایه باشد.

خطر دیگر انباشت ثروت، دزدیده شدن آنست. به این دلیل و برای استفاده از خدمات دیگری نظیر ارسال پول به هر نقطه، تامین نقدینگی مورد نیاز در هر جا بدون به همراه بردن آن و دریافت سود، نگهداری پول در بانک نسبت به ذخیره آن نزد خود ترجیح داد. بانکها به سپرده های مردم سودهایی را تخصیص می دهند. یعنی از محل سپرده گذاری نزد بانکها، سرمایه گذاری هایی در بخشهای مختلف اقتصاد می شود که سود حاصله از آنها پس از کسر هزینه های بانک و بانکداری، توزیع می گردد.

انواع سرمایه گذاری

سرمایه گذاری عبارت است از تبدیل وجوه مالی به یک یا چند دارایی با ریسک و بازده متناسب که برای مدتی در زمان آینده نگهداری می شود. واژه سرمایه گذاری می تواند دامنه وسیعی از فعالیت ها را شامل شود. کسی که مشغول تحصیل است به نوعی برای آینده خویش سرمایه گذاری می کند، بیمه کردن دارایی ها با بیمه عمر نوعی سرمایه گذاری محسوب می شود. خرید دارایی های ثابت یا اوراق بهادار هم انواع مهمی از سرمایه گذاری هستند.

سرمایه گذاری راهی برای کسب سود و در نتیجه حفظ و افزایش پول و ثروت می باشد. نگهداری وجه نقد بدون به گردش و فعالیت انداختن آن، دارای هزینه هایی است که یکی از آنها، فرصت از دست رفته می باشد که معادل است با از دست دادن سودی که اگر با سرمایه کار می شد، به دست می آمد. انگیزه مهم دیگر سرمایه گذاری ، رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در سطوح کلان و ملی است.

همانطور که در مباحث قبل گفته شد، واژه سرمایه گذاری می تواند دامنه وسیعی از فعالیتها را شامل شود. جدول زیر انواع مختلفی از حوزه های مستعد سرمایه گذاری را نشان می دهد که یک سرمایه گذار بسته به شرایط محیطی و اهدافی که در ذهن دارد، مجموعه سرمایه گذاری های خود را از این بین انتخاب می کند.

ریسک و بازده

اصل ثابتی در فرهنگ سرمایه گذاری وجود دارد و آن اینکه سرمایه از ریسک و خطر گریزان است و به سوی بازده و سود تمایل دارد. این چنین است که سرمایه گذاران از ورود سرمایه شان به جایی که خطر و ریسک وجود دارد یا افق نامشخصی در برابر سود و اصل سرمایه شان هست، امتناع می کنند. اما آیا می توان جایی را برای سرمایه گذاری یافت که ریسک نداشته باشد؟

ریسک و خطر از دست دادن اصل و فرع سرمایه در همه جا هست، بعضی سرمایه گذاری ها پرخطرترند و بعضی کم خطرتر. سرمایه گذار با توجه به میزان خطر و ریسک سرمایه گذاری، انتظار سود و بازده متناسبی دارد. اگر سرمایه اش را در جای کم خطرتری به فعالیت می اندازد، باید از صاحب سرمایه ای که خطرپذیر بوده و پول خود را در فعالیت پر ریسک بکار می اندازد، انتظار بازده کمتری را داشته باشد.

بورس

واژه های سرمایه و بازار سرمایه با نام بورس اوراق بهادار مترادف و ملازم شده اند. بورس اصطلاحاً به بازاری یکپارچه از یک نوع یا یک رده کالا گفته می شود. به عنوان مثال بورس طلا و نقره یا بورس لوازم خانگی. اینکه چرا گردش کالا در بورس بیشتر از خارج آن است یا اینکه چرا تمایل به خرید و فروش کالا در بورس آن کالا بیشتر است،‌دلایل متعددی ممکن است داشته باشد.

برای خریداران از آن جهت که می توانند مطمئن باشند که تمامی مدلها و انواع یک کالا را در مکان محدودی در دسترس دارند و با صرف زمان و هزینه اندک، می توانند آنها را از لحاظ قیمت و کیفیت مقایسه کنند،‌مزیت بسزایی است. از طرفی چون تعداد زیادی فروشنده برای فروش کالای شان رقابت می کنند، قیمت ها قابل اطمینان تر است. برای فروشندگان نیز از آن جهت که فروشگاهشان در بورس کالای مورد نظر واقع شده و هر کسی بخواهد جنسی از آن دست خرید کند، بورس مورد نظر را باید مدنظر داشته باشد، حسن بزرگی است. معروف شدن محلی به بورس یک کالا و مراجعه متعدد خریداران و فروشندگان و سایر عوامل بازار،‌ باعث رونق آن محل و بازار شده و مزیتی نسبت به فروشگاههای خارج از بورس برایشان ایجاد می کند. تشکلهای صنفی نیز در این شرایط منسجم تر عمل می کنند.

بازارهای بورس پیشرفته مانند بورس اوراق بهادار و بورس کالا نیز از قواعد مذکور تبعیت می کنند. در بورس اوراق بهادار،‌محلی فراهم شده که سرمایه ها و مالکیت ها و واحدهای اقتصادی بتوانند مبادله شوند. در خارج از بورس اوراق بهادار نیز مالکیت شرکتها مبادله می شود. اما بسیار معدود و نادر،‌کند و همراه با ریسک بسیار بالا. زیرا به علت شفاف نبودن اوضاع شرکتها، سرمایه گذار بمانند تیری در تاریکی باید تصمیم گیری نماید. اما بورس اوراق بهادار مکانی است که با وجود شفافیت اطلاعات و نظام عرضه و تقاضای موجود در آن،‌قیمت ها در سطح معقول تر و عادلانه تری قرار دارد و سرمایه گذار با طیب خاطر بیشتری معاملات مورد نظر را انجام می دهد.

در بورس کالا نیز همین طور است. به عنوان مثال در بورس فلزات،‌خریدار و فرشونده به راحتی به داد و ستد می پردازند، عوامل واسطه بازار به حداقل می رسد و تولید کننده و مصرف کننده نهایی ریسک فروش یا خرید در آینده را با معاملات تامینی کاهش می دهند. بنابراین هم تولید کننده مطمئن می شود که در صورت تولید محصول در 6 ماه آینده ، خریداری هست که آنرا به قیمت مناسبی خرید نماید و هم مصرف کننده کالا، از اینکه کالای مورد نظرش در سال آینده با قیمت مناسب به دستش برسد، نگران نیست.

با توجه به مزایای فوق می توان این نتیجه را گرفت که گردش سرمایه، اوراق بهادار و کالا در انواع بورس ها ، برای اکثر صاحبان سرمایه بهترین انتخاب می باشد. در بورس های کالا و اوراق بهادار ابزارهای مالی مختلفی نیز مورد معامله قرار می گیرند. در بخشهای بعد به طور اجمالی در مورد هر یک از این موارد توضیح داده خواهد شد.

بورس اوراق بهادار (معامله روی سهام شرکتها)

• تاریخچه بورس اوراق بهادار
• مزایای سرمایه گذاری در بورس
• انتخاب سهام و اوراق بهادار
• اطلاع رسانی
• کارگزاری و خرید و فروش سهام
• پذیرش شرکتها در بورس و مزایای آن

بورس اوراق بهادار، بازار رسمی و سازمان یافته سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق بهادار دولتی یا موسسات معتبر خصوصی،‌تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام می شود. مشخصه مهم بورس اوراق بهادار، حمایت قانون از صاحبان پس اندازها و سرمایه ها و الزامات قانونی برای متقاضیان سرمایه است. بورس اوراق بهادار، از سویی مرکز جمع آوری پس اندازها و نقدینگی بخش خصوصی به منظور تامین مالی پروژه های سرمایه گذاری بلند مدت بوده و از سوی دیگر، مرجع رسمی و مطمئنی است که دارندگان سرمایه و پس انداز، می توانند وجوه مازاد خود را برای سرمایه گذاری در آنها به کار انداخته و یا با خرید اوراق بهادار دولتی و شرکتی،‌از سود معین و تضمین شده ای برخوردار شوند. اشخاصی وجود دارند که از محل درآمدهای خود، توانسته اند مقداری پول پس انداز کنند. در بورس اوراق بهادار، یک سرمایه گذار می تواند با سرمایه هر چند کوچک خود، در بخشی از گردش فعالیتی بزرگ سهیم باشد. ورود سرمایه های جدید در بورس، باعث آزاد شدن سرمایه های درگیر و آغاز فعالیت های جدید می شود.

شروع،‌گستشر و پیشرفت یک کار تجاری،‌خدماتی یا تولیدی به سرمایه احتیاج دارد. این سرمایه می تواند به وسیله خود مدیر یا دوستان و آشنایان او تامین شود. اما در بعضی از مراحل کار، به سرمایه ای بیش از آنچه این منابع تامین می کنند، احتیاج است. سرمایه گذارانی هستند که در قبال مالکیت بخشی از شرکت،‌سرمایه خود را در اختیار قرار می دهند. بعد از به ثمر رسیدن شرکت، ممکن است سرمایه گذاران بخواهند با آزاد کردن سرمایه های خود، کارهای جدیدی را شروع کنند. عرضه سهام شرکت در بورس اوراق بهادار، راه را برای انجام ساده و روان این عملیات هموار می کنند. فعالان در بازار بورس،‌با سرمایه و پس اندازهای خود سهام شرکتها را می خرند و در قبال آن حقوقی را به دست می آورند. هر سهم نشان دهنده مالکیت بخشی از دارایی های شرکت است و ارزش هر سهم از کل سهام شرکت،‌معادل ارزش شرکت تقسیم بر تعداد سهام است و این نشان می دهد که مالکیت شرکت بین دارندگان سهام تقسیم شده است.

تاریخچه بورس اوراق بهادار

در گذشته، بازرگانان خطر کرده و ضرر دیده، به دنبال ساز و کاری بودند تا ضرر و خسارات احتمالی را با شریک یا شرکای دیگر تسهیم نمایند. تنها فرمول ممکن، ایجاد یا تاسیس یک شرکت سهامی با چند نفر شریک و مسئولیتی در حدود سرمایه پرداخت شده یا سهام خریداری شده بود. در سال 1602 میلادی یکی از اولین شرکتهای سهامی عام در دنیا، به نام کمپانی هند شرقی تاسیس شد. در حقیقت این کمپانی برای انجام مقاصد خود نه تنها ریسک را بین سهامداران توزیع کرده بود،‌بلکه با جمع آوری نقدینگی از مردم، این عملیات را با سرمایه آنان انجام می داد و خود فقط هزینه تامین سرمایه را می پرداخت. بعدها ، با گسترش مبادلات تجاری در اروپا و لزوم ارتباط هر چه بیشتر مردم و صاحبان سرمایه، مراکزی به وجود آمد که در آن، دارندگان سرمایه و متقاضیان استفاده از نقدینگی مردم، با یکدیگر تماس گرفته و با داد و ستدهای مالی به منظور رفع احتیاجات بلندمدت یکدیگر، بازار سرمایه را به وجود آوردند.

واژه «بورس» از نام خانوادگی شخصی بنام «واندر بورس»‌اخذ شده که در اوایل قرن پانزدهم در شهر بروژ بلژیک می زیسته و صرافان شهر در مقابل خانه او گرد می آمدند و به داد و ستد کالا و پول و اوراق بهادار می پرداختند. این نام بعدها به کلیه اماکنی اطلاق شد که محل داد و ستد پول و کالا و اسناد مالی و تجاری بوده است. رشد بورس سهام و جا افتادن آن در عملیات تجاری و اقتصادی،‌با انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده آن قاره از کشاورزی به صنعتی همراه بوده است. نکته قابل توجه آنکه درست در هنگام جهش معاملات بورس و پا گرفتن آن، دول اروپایی مانند انگلستان، آلمان و سوئیس ، قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت این نهاد را وضع کردند و قبل از اینکه امنیت سرمایه گذاری به خطر افتد و موجبات فراهم شود که صاحبان پس اندازهای کوچک، صنایع نوپای اروپایی را از موهبت مشارکت خود محروم نمایند. قوانینی وضع شد تا از هر گونه تقلب و تزویر و پایمال شدن حقوق صاحبان سهام، جلوگیری گردد.

سابقه بورس در ایران

فکر اصلی ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران،‌به سال 1315 بر می گردد. در این سال یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی به منظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی ناظر بر فعالیت بورس اوراق بهادار،‌به ایران آمدند. اما مطالعات آن دو با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف گردید. پس از کودتای 28 مرداد 1332 ، مجدداً در سال 1333، ماموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی وقت محول گردید. این گروه پس از دوازده سال تحقیق و بررسی در سال 1345 ،‌قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه و لایحه مربوط را به مجلس شورای ملی ارسال داشتند. این لایحه در اردیبهشت ماه سال 1345 تصویب شد. اما به دلیل عدم آمادگی محافل صنعتی و بازرگانی، بورس تهران با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس،‌بهمن ماه سال 1346، فعالیت خود را آغاز نمود. متعاقب آن سهام اوراق قرضه دولتی،‌اسناد خزانه و اوراق قرضه سازمان گسترش مالکیت صنعتی و اوراق قرضه عباس آباد به بورس راه یافتند. طی 11 سال فعالیت بورس قبل از انقلاب اسلامی، تعداد شرکتها، بانکها و شرکتهای بیمه پذیرفته شده در بورس از 6 بنگاه اقتصادی با سرمایه 6/2 میلیارد ریال به بیش از 230 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. همچنین ارزش مبادلات در بورس از 15 میلیون ریال به بیش از 150 میلیارد ریال در سال 1357 افزایش یافت. در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تحولات پیش آمده از جمله تصویب لایحه قانون اداره امور بانک ها در 14/3 / 1358 ، ملی شدن شرکت های بیمه و تصویب قانون حفاظت و توسعه صنایع و در نتیجه ادغام و تملک بانک ها و شرکت های بیمه و تملک بسیاری از بنگاههای اقتصادی توسط دولت، تعداد شرکتهای پذیرفته شده در بورس از 105 شرکت در سال 1357 به 56 شرکت تقلیل یافت. دوره فترت بورس که از سال مزبور آغاز گردیده بود تا سال 1367 ادامه یافت.

ارکان بورس

نهادهای قانونی و نظارتی فعال در سازمان بورس اوراق بهادار تهران، شامل شورای بورس، هیات پذیرش اوراق بهادار،‌سازمان کارگزاران بورس و هیات داوری بورس می باشد.

شورای بورس

شورای بورس بالاترین رکن اتخاذ تصمیم در مورد بورس است و وظیفه اصلی آن تصویب مقررات و آیین نامه های لازم برای فعالیت بورس و نظارت بر اجرای صحیح این مقررات و آیین نامه هاست. اعضای شورای بورس به ترتیب زیر می باشند:

1. دادستان کل کشور یا معاون او
2. رئیس کل بانک مرکزی یا قائم مقام او (ریاست شورای بورس)
3. معاون وزارت امور اقتصادی و دارایی
4. خزانه دار کل
5. رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن
6. رئیس هیات مدیره بورس
7. سه نفر شخصیت مالی و اقتصادی به پیشنهاد وزیر امور اقتصادی و دارایی و تصویب هیات وزیران

تنوع سرمایه گذاری ها

در بازار سرمایه مصطلح است که می گویند تمام تخم مرغها را داخل یک سبد نچینید کسانی که تمام سرمایه اشان در یک فعالیت اقتصادی به گردش درآمده،‌همیشه در معرض ریسک و خطر بیشتری هستند. زیرا در صورت پیش آمدن مشکلی برای آن واحد، تمامی سرمایه و مایملک آنها به خطر می افتد. تنوع اوراق بهاداری که در بورس عرضه می شود، به شخص این امکان را می دهد که سرمایه خود را بین سهام گوناگون و در صنایع مختلف توزیع کند.

اطمینان از محل سرمایه گذاری

شرکت هایی که سهامشان در بورس اوراق بهادار معامله می شود،‌باید شرایط و ضوابط تعیین شده توسط بورس را مراعات نمایند که بعضی از شرایط یاد شده در بخش شرایط پذیرش شرکتها در بورس آورده شده است. بدین جهت خریدار سهام، آسوده خاطر است که سهامی که در بورس معامله می شود، متعلق به شرکت هایی است که هنگام پذیرش مورد مطالعه دقیق قرار گرفته اند. در ضمن او با مطالعه دقیق روی تمامی اطلاعات منتشره و بررسی عملکرد شرکت در مقایسه با رقبا و دیگر شرکتها، اقدام به سرمایه گذاری می کند. در صورتی که در خارج از بورس. سرمایه گذاری بدون اطلاعات و داده های قابل اعتماد، مانند تیری در تاریکی است.

انجام معاملات توسط کارگزاران

بورس اوراق بهادار دارای تعدادی کارگزار است که خریدار برای خرید اوراق بهادار و فروشنده برای فروش آن اوراق باید به آنها مراجعه کند. کارگزار بورس،‌ فرد خبره ای است که اوراق بهادار مختلف را به خوبی می شناسد و می تواند سرمایه گذار را هنگام خرید راهنمایی کند. فروشنده هم می تواند از مشاورت کارگزار،‌هنگام فروش اوراق خود سود ببرد. با وجود شرایط دشوار اخلاقی و تخصصی مربوط به پذیرش کارگزاران در بورس، رفتار کارگزاران علی الدوام توسط نهادهای نظارتی و قانونی بورس،‌بررسی می گردد.

تسریع در روند سرمایه گذاری

سرمایه گذاران معمولاً برای نقد کردن دارایی های خود با بهترین قیمت،‌زمان زیادی را از دست می دهند. گاهی سرمایه گذار تصمیم می گیرد به سرعت سرمایه خود را از یک صنعت خارج کرده و در صنعت دیگری به کار اندازد، یا با توجه به تغییر شرایط، سهم شرکتی به دیگری ترجیح پیدا می کند. در خارج از بورس،‌بازار منسجم و سریعی برای این تغییرات وجود ندارد. اما بورس این امکان را ایجاد می کند که صاحبان سرمایه ، بتوانند به سرعت محل سرمایه های خود را تغییر دهند.

حفظ سرمایه از گزند تورم

تبدیل دارایی و ثروت به دارایی های مشهود، روشی است برای گریز از کاهش ارزش دارایی در اثر تورم. در این حالت تورم باعث افزایش قیمت دارایی و حفظ قدرت خرید می شود،‌اما با این کار فقط می توان سرمایه را حفظ کرد و در بازار متعادل، سودی به آن تعلق نگرفته و پیشرفتی نمی کند. اوراق مشارکت یا سپرده گذاری در بانکها نیز به علت اینکه مبتنی بر بدهی بانک، شرکت یا دولت به صاحبان اوراق می باشند،‌تحت تاثیر تورم قرار می گیرند. از این رو بسیاری از متخصصان و کارشناسان، سرمایه گذاری مستقیم را توصیه می کنند.

انتخاب سهام و اوراق بهادار

هر گونه سرمایه گذاری اعم از اینکه در بورس اوراق بهادار صورت بگیرد و یا خارج از آن،‌مشمول درصدی ریسک است. حتی سرمایه گذاری نکردن و به کار نیانداختن وجوه نیز متضمن قبول اندکی مخاطره است. پرواضح است که سرمایه گذاری های غیرمستقیم مانند اوراق مشارکت و سپرده بانکی که اعتبار دولتی و بانکی را به همراه دارند، دارای ریسک کمتری نسبت به سرمایه گذاری های مستقیم می باشند. مع هذا باید توجه داشت که به دلیل مراقبت ویژه ای که در پذیرش شرکتها در بورس اوراق بهادار اعمال می شود از یک سود، و امکان مطالعه وضع مدیریت و صورتهای مالی شرکت پذیرفته شده در بورس از سوی دیگر، ریسک سرمایه گذاری در بورس به نسبت سرمایه گذاری مستقیم در شرکتهای غیر بورسی به شدت کاهش می یابد.

هر سرمایه گذار با خرید سهام یا اوراق بهادار، با توجه به ریسک مورد نظر، انتظار بازده مطلوبی را دارد. پس مهمترین عواملی که در تصمیم گیری برای خرید اوراق بهادار موثر است، بازده و ریسک آن در مقایسه با سایر فرصتهای سرمایه گذاری است. به عبارتی دیگر، هدف سرمایه گذار منطقی این است که از میان اوراق بهادار،‌ورقه بهاداری را انتخاب کند که از یک سو در صورت داشتن ریسک مساوی نسبت به سایر اوراق،‌بیشتری بازدهی را داشته باشد و از سوی دیگر در صورت داشتن بازده مساوی نسبت به سایر اوراق، حداقل ریسک را داشته باشد. البته در مدیریت پیشرفته پورتفوی دارایی ها،‌گاهی لازم می آید برای تعدیل ریسک و بازده کل مجموعه، سهام یا دارایی با ریسک بالا و بازده کم نیز در سبد دارایی ها وارد شود.

نکاتی که در انتخاب سهام مورد توجه قرار می گیرند، به صورتی عام هستند و درجات اهمیت این پارامترها برای افراد مختلف، متفاوت است. با توجه به موارد یاد شده، برخی نکات که می تواند در انتخاب یک سهم از میان اوراق سهام موجود، موثر باشند به قرار زیر است.

دید کلان اقتصادی و سیاسی

سیاست های کلان اقتصادی دولت در حمایت از صنایع خاص،‌وضع مقررات خاص گمرکی یا بانکی،‌نرخ تورم، نرخ بهره بانکی و حتی اوضاع و شرایط سیاسی و اقتصادی منطقه و جهان می تواند در کل بازار بورس و سهام شرکتها اثرگذار باشد. با توجه به شرایط اقتصادی کشور و خط مشی اعمال شده توسط دست اندرکاران اقتصادی، می توان شاهد تاثیرات مختلفی بر روی صنایع گوناگون بود. دامنه این عوامل بسیار متنوع است و طیف گسترده ای را در بر می گیرد. عواملی مانند نرخ تورم، بیکاری، اشتغال، سبد هزینه خانوار، توزیع درآمد و … و همچنین عوامل سیاسی اجتماعی مانند بروز تنشها و رخدادهای مهم می تواند به نوبه خود بر اوضاع عمومی بازار سهام موثر باشد.

شاخص های بازار سهام

متداول ترین نقطه شروع برای سرمایه گذاران در موقع خرید سهام، بررسی روند تغییرات قیمت سهام می باشد. قیمت ها تحت تاثیر دو نوع عامل می باشند. عوامل نوع یکم تنها بر خود سهم اثر دارند. اما نوع دوم عوامل ، با تاثیر در کل بازار، بطور غیرمستقیم بر سهم اثر می گذارند. برای شناسایی عوامل نوع دوم و آشنایی با روند حرکت کل بازار، پارامترهایی به نام شاخص معرفی می گردد تا با رجوع به آنها ، سهامداران و علاقمندان به بازار بورس، نگرشی کلی نسبت به بازار و وضعیت آن بدست آورند. سابقه دارترین و مطرح ترین شاخص در بورس تهران، شاخص قیمت است.

شاخص قیمت سهام کاربرد وسیعی هم از دید سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در سهام خاص و هم به عنوان یک شاخص اقتصادی از دید اقتصاد کلان جامعه دارد. این شاخص میانگین وزنی نسبت های قیمتی سهام است با وزنی برابر ارزش بازار آنها در زمان پایه.

شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX)

شاخص مهم دیگر بورس اوراق بهادار شاخص قیمت و بازده نقدی است . این شاخص برآیند حرکت های قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار تهران است که می تواند بازده کل سرمایه گذاری را بر روی اوراق سهام در طی یک دوره معین نشان دهد. روش محاسبه این شاخص همانند شاخص قیمت سهام است، با این تفاوت که ارزش آن نسبت به ارزش سود نقدی تخصیص یافته به هر سهم تعدیل می شود.

انواع شاخص های معتبر در بورس اوراق بهادار به شرح زیر می باشد:

شاخص های اصلی:

1. شاخص کل قیمت سهام (TEPIX)
2. شاخص قیمت و بازده (TEDPIX)
3. شاخص بازده نقدی (TEDIX)

شاخص های قیمتی فرعی:

1. شاخص مالی
2. شاخص مالی
3. شاخص صنعت
4. شاخص رشته های تولیدی و صنعتی به تفکیک صنعت
5. شاخص هر شرکت

کارگزاری و خرید و فروش سهام

حرفه کارگزاری در بورس اوراق بهادار، علاوه بر انجام سفارش های مشتریان در مورد خرید یا فروش سهام، مشمول نوعی ارائه خدمت مشاوره ای نیز هست که مجموعاً محتاج تخصص، هوشمندی ، سرعت عمل، صداقت و امانت کارگزار است. شخص یا شرکت کارگزار، چنانچه فاقد یک یا چند صفت مذکور باشد، کارگزار ناموفقی است. کارگزار نماینده مشتری است و اولین مسئولیت او اجرای سفارشها و انجام خواسته های مشتری، از لحاظ خرید و فروش اوراق بهادار است. در این فرآیند، او باید نهایت دقت را به عمل آورد و شایستگی و مهارت خود را نشان دهد.

معمولاً کارگزار مسئول جبران خسارت است که به سبب اشتباه یا غفلت متوجه مشتری شده است. او باید نهایت دقت را به عمل آورد تا سفارش هایی که به موسسه یا دفتر او می رسد، در زمان مقرر و به بهترین وجه اجرا شود. به گونه ای که طبق نظر مشتری، بیشترین منافع عاید او گردد. کارگزار با رعایت دستورالعمل ها و انجام معامله اوراق بهادار با بهترین قیمت،‌می تواند شایستگی خود را نشان دهد. وجود کامپیوتر و اعلام قیمت ها با دستگاههای الکترونیکی، باعث شده است که وظیفه کارگزاران آسانتر شود. چرا که آنان می توانند در هر زمان، از بهترین قیمت ها آگاهی یابند. کارگزار باید همواره برای مشتری خود این حق را قائل شود که او تا لحظه پیش از انجام معامله، بتواند انصراف خود را از انجام آن اعلام کند.

معامله سهام با قیمت باز

در این مورد ، سرمایه گذار به کارگزار مراجعه می نماید و با اعلام مبلغی که می خواهد روی سهم خاصی سرمایه گذاری نماید یا سهمی که می خواهد بفروشد، درخواست می کند که از جانب او به خرید یا فروش سهام مزبور اقدام نماید. در این حالت، قیمت معامله توسط سرمایه گذار شرط نشده ، بلکه کارگزار مختار است به بهای روز بازار، اقدام به خرید یا فروش نماید. بدیهی است که کارگزار باید هنگام خرید، به پایین ترین بهای عرضه شده و هنگام فروش، به بالاترین بهای تقاضا شده توجه داشته باشد. همچنین مقتضی است که کارگزار هنگام گرفتن سفارش از مشتری، اطلاعات مشورتی خود را در مورد سهام مورد معامله به آگاهی وی برساند.

معامله با قیمت معین

در این مورد سرمایه گذار با مراجعه به یک کارگزار، درخواست می کند سهام مشخصی را با بهای تعیین شده برای او بخرد یا بفروشد. همچنین سرمایه گذار می تواند حداقل قیمت برای فروش یا حداکثر قیمت برای خرید را مشخص کند.

معامله سهام به صورت همه یا هیچ

گاهی سرمایه گذار، درخواست می کند که کارگزار همه سهم را یکجا معامله کند و اگر چنین چیزی مقدور نبود، اصلاً آن را انجام ندهد.

معامله سهام تا زمان مشخص

یعنی کارگزار باید سهم را تا زمان مشخصی معامله کند و اگر نتوانست،‌درخواست خرید یا فروش خودبخود لغو می شود.

هر کارگزار پس از خرید سهام مورد نظر برای مشتری،‌یک نسخه از اعلامیه خرید را که حاوی اطلاعات مربوط به تعداد سهام خریداری شده،‌قیمت واحد هر سهم و هزینه های متعلقه (حق کارگزاری، مالیات و کارمزد توسعه بورس) است به مشتری خواهد داد.

هر کارگزار پس از فروش سهام مورد نظر نیز یک نسخه از اعلامیه فروش را که حاوی اطلاعات مربوط به تعداد سهام فروخته شده قیمت واحد سهم فروش رفته و هزینه های متعقله (حق کارگزاری، مالیات و کارمزد توسعه بورس) است به مشتری خواهد داد.

تابلوی قیمت سهام

در تالار بورس قیمت سهم مورد معامله ، بلافاصله در تابلوی بورس منعکس می گردد. این امر به خریداران و فروشندگان سهام امکان می دهد تا از آخرین وضعیت معاملات سهام اطلاع پیدا کنند. اطلاعات مربوط به معاملات، در پایان هر روز توسط بورس اوراق بهادار تهران منتشر می شود که در رسانه اهی گروهی نیز منعکس می گردد.

ورقه سهم

پس از خرید سهام مورد نظر،‌مشخصات خریدار به عنوان سهامدار جدید به شرکت اعلام می شود و دفتر سهام شرکت نام او را به عنوان سهامدار جدید ثبت می کند. نشانه‌مالکیت، ورقه سهمی است (نمونه روبرو) که شرکت به نام سهامدار صادر می کند و تحویل می گردد. البته تمهیداتی اندیشیده شده تا سهام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار،‌سپرده شود و سرمایه گذاران بتوانند با اعلامیه خرید سهام به معامله سهام خود اقدام کنند ونیازی به دست به دست شدن اصل ورقه سهام نباشد.

پذیرش شرکت ها در بورس و مزایای آن

تمامی شرکتها در بدو ورود به بورس،‌توسط کارشناسان سازمان مورد مداقه و بررسی های عمیق قرار می گیرند ودر چندین نوبت، بازدید هایی از عملیات تولیدی و خدماتی شرکت و سیستم مالی آن انجام می گردد. برای پذیرش سهام شرکتها، مواردی از قبیل سابقه، سرمایه، تعداد سهامداران،‌وضعیت مالکیت، سودآوری، نسبت حقوق صاحبان سهام به کل دارایی ها و اساسنامه شرکت مد نظر قرار می گیرند. برای انتقال سهام شرکت ها به تالار فرعی یا تابلوهای اول و دوم تالار اصلی، علاوه بر برخی موارد بالا، میزان فعالیت در بورس، حجم داد و ستد، گردش سهام ، تعداد سهامداران، شفافیت اطلاعاتی و عملکرد شرکت مورد بررسی دبیر کل یا هیات پذیرش قرار می گیرد.

نتیجه گیری

چه کسانی از بورس سهام بهره مند می شوند؟

همانطوری که قبلا گفته شد، بورس سهام یک بازار سازمان یافته و مشکلی است که در آن سهام بصورت نقدی یا آتی مورد داد و ستد قرار گرفته، بورس سهام بر صحت انجام معاملات نظارت نموده و اجرای قراردادها را تضمین می کند. بنابراین،‌همانند بازارهای دیگر، ورود تمامی افراد، گروهها و نهادهای جامعه در آن بلامانع بوده و تمام افراد می توانند وارد بازار شوند و از آن منتفع گردند. از آنجا که ورود تمامی افراد و نهادها به بازار بورس مبتنی بر انگیزه و هدفی می باشد،‌می توان تمامی شرکت کنندگان بازار را براساس اهداف و انگیزه ورود به بازار، دسته بندی نمود.

گروهی به دنبال فرار از ریسک قیمت و رفع نگرانی های ناشی از نوسانات قیمتی وارد این بازار خواهند شد. تولید کنندگان محصولات کشاورزی، فلزات و نظایر آن و مصرف کنندگان اصلی این محصولات عمدتاً در این گروه قرار می گیرند. گروهی دیگر در پی سود وارد این بازار می شوند. آنها با قبول ریسک موجود در بازار، به سود بیشتر که عمدتاً ناشی از تغییر قیمت هاست،‌دست می یابند. سوداگران ، دلالان ،‌سلف خران، واسطه ها ، تجار و سایر افراد در این گروه قرار می گیرند. به عنوان نمونه ذیلاً هر یک از گروههای فوق الذکر در بورس کالایی مانند بورس محصولات کشاورزی مورد بررسی قرار می گیرد.