بررسی و اثبات واقع گرایی کمال الدین بهزاد در نمایش معماری مساجد

نگارگری یکی از هنرهای درخشان ایرانیان در دوره اسلامی است. نگاره‌های ایران منابعی هستند که ویژگی های انسانی، اجتماعی و هنرهای ادوار مختلف را از خود بازتاب می دهند و محققان و پژوهشگران می توانند با مطالعه در آنها به تشخیص، تبیین و تفسیر این ویژگی ها بپردازند و به کمک داده ها و اطلاعات مکتسب کمبود اطلاعاتی در زمینه های مذکور را جبران نمایند.

یکی از ویژگی های هنری که در این نگاره ها بازتاب یافته، معماری اسلامی ایران است، نگارگران ادوار مختلف اسلامی ایران- از دوره های سلجوقی تا دوره قاجار در آثار متنوع خود، انواع بناها را به تصویر کشیده اند. نگارنده معتقد است با مطالعه و بررسی بناهای منقوش و تجزیه و تحلیل عناصر تشکیل دهنده آنها (عناصر ساختاری و تزئینی) می توان به نتایجی سودمند در رابطه با معماری هر دوره از ادوار اسلامی رسید. برای مثال می توان به نگاره‌ای از دوره تیموری اشاره نمود که فضای درونی یک حمام را نشان می دهد. اهمیت این نگاره زمانی آشکار می شود که بدانیم در میان انواع بناهایی که از این دوره باقی مانده اند، هیچ حمام پا برجایی شناسائی نشده است و محققان هنر معماری تیموری در مطالعات و بررسی های خود تنها به بقایای ناچیز و مختصر سه دستگاه حمام این دوره استناد می کنند. پر واضح است اگر به این نگاره به عنوان مدرک معتبر و مستند نگریسته شود و داده های استخراج شده از آن با داده‌ها و اطلاعات بقایای حمام های این دوره ترکیب و تلفیق گردد، نتایج سودمند و مفید فائده حاصل خواهد شد.

اما متاسفانه تاکنون به این مدارک مهم بهای چندانی داده نشده و در جریان مطالعات و بررسی معماری ادوار مختلف اسلامی، جایگاه شایسته‌ا‌ی حتی به عنوان منابع اطلاعاتی مکمل برای آنها در نظر گرفته نشده است.

این بی توجهی یا دست کم، کم توجهی، عمدتا ریشه در نوع نگرش محققان غربی هنر اسلامی ایران داشته و متاسفانه در نوع تفکر محققان و پژوهشگران ایرانی نیز ریسه دوانده است. در نظر اغلب محققان غربی، نگارگران ایران همچون دوستان صوفی خود در تلاش بوده اند تا به خاک زمینی تجلی «باغ ملکوتی» بخشند. آنان در پی آن نبودند که جهان مادی عادی را آنگونه که به حواس می آمد با همه ناهماهنگی‌ها، درشتی ها و تصادفات نامطبوع آن مجسم کنند. (بورکهارت، ت 13ص44)

به عقیده این محققان “اگر نگارگری به نقاشی کردن واقعیت مشهود بپردازد، تنها با بذله سرایی سست مایه که هدفی چنین نابخردانه را پیش روی نگارگر می گذارد همراه و همقدم شده است”. (کورکیان، م. وسیکر، پ. 13، ص 2)

و متاسفانه این پژوهشگران حکم کلی خود در مورد نگارگری ایران را با این جمله که «نقاشان ایران، هیچگاه، ممتد رسیدن به واقع گرایی (رئالیسم) را ندارند.» (بینیون، ل. و دیگران. 13 ص 25)، صادر کرده اند و با صدور همین حکم کلی راه را بر مطالعات آتی که به نوعی ریشه در واقع گرایی نگارگری ایران دارد، بسته و یا لااقل بسیار تنگ و باریک کرده اند.

اما به اعتقاد نگارنده بر این نگرش و طرز تفکر محققان غربی هیچ خورده و انتقادی وارد نیست. چرا که تفسیر این گونه نگاره‌های ایران دقیقاً باب طبع روشنفکران فرامدرن غربی است. آنها که از فردگرایی جامعه مدرن خود رنج می برند و در چنبره تکنولوژی دچار از خود بیگانگی شده اند، بهشت گمشده را در معنویت های فراموش شده جامعه ماقبل مدرن سراغ می گیرند. از این منظور، بدویت نگاره‌های ایران و عرفان گرایی و صوفی گری نگارگران برای متفکران و محققان غربی ذره‌ای از آن بهشت گمشده به حساب می آید. آنها در مناسبات ماقبل مدرن به دنبال تصویری مثالی و عارفانه از انسان شرقی هستند و کاری با رنج‌ها، مشکلات و دغدغه‌های زمینی او ندارند. بنابراین نباید بر نگرش و رویکرد این چنین آنها بر نگاره های ایران خوده و ایراد بگیریم. بیشترین انتقاد متوجه محققان و اندیشمندان شرقی است که احکام صادر شده از دنیای غرب را ملکه ذهن خویش کرده اند و درون همین نظام فکری وارد شده از غرب حرکت می کنند.

اینان نیز به گونه ای دیگر بر احکام صادر شده غربیان مهر تایید می زنند. هر چند در ظاهر تفاوتی بین دیدگاه‌های آنها و محققان غربی وجود دارد اما علی رغم این تفاوت ظاهری، نتیجه یکی است: «فضای مینیاتور فضای عالم مثال است». (نصر، ح. 13. ص16)

درست است که برخی از نگاره ها به دلیل موضوع های تمثیلی خود، از ذهنیت «به جرات می توان گفت که هنرمندان اسلامی با تاکید بر اصل عدم رعایت واقع گر این به محتوای غنی از لابه‌لای مضامین مورد نظر دست یافته‌اند». (کاشفی، ج. 13 ص 46)

نگارگر ریشه گرفته اند. اما اولاً همه نگاره‌های ایران که به بستر تمثیل ایجاد نشده‌اند. نگاره های فراوانی وجود دارد که رویدادهای زمینی چون جنگ، احداث بنا و… را تصویر می کنند. ثانیاً با تجزیه و تحلیل برخی از همین نگاره‌های تمثیلی نیز می توان به اثبات واقع گرایی نگارگر پرداخت.

نگارنده در این پژوهش کوشیده است که واقع گرایی یکی از تاثیر گذارترین نگارگران ایران، یعنی کمال الدین بهزاد را در نمایش معماری مساجد به اثبات رساند. می توان با استفاده از نتایج این تحقیق و منابع و اطلاعات دیگر معماری تیموریان را بیش از پیش شناخت. انتخاب شدن نگاره‌های بهزاد نیز به این دلیل است: همانطور که می دانیم دوره بهزاد عصر طلایی نگارگری بود. (بینیون، ن. و دیگران. 132. ص 226)

از این عصر طلایی نگاره های بسیاری باقی مانده که تاثیر اندیشه و قلم بهزاد در فرآیند آفرینش آنها انکار نشدنی است.

کمال الدین بهزاد از معدود نگارگرانی بود که همه نوع بنا را در نگاره های خود به نقش در آورده است. از جمله مسجد که فضایی قدسی و آسمانی است و بررسی مساجد در نگاره های وی ما را در شناخت بیشتر فضای هنری آن دوره، معماری و روش ترسیم یاری می کند.

از سوی دیگر بعضی پژوهشگران و معتقدند که بهزاد نقاش فرسک بوده و فقط گاه گاهی به مصور کردن کتاب می پرداخته است. (همان ص 244)

بصورت دوستی این عقیده می‌توان به تبیین رابطه‌ای بین بهزاد، نگارگری و معماری پرداخت. رابطه ای که مسلماً در روند تاثیر پذیری بهزاد از نیازهای واقعی اطراف در خلق بناهای منقوش، نقش بسزایی داشته است.

برخلاف اغلب محققان هنر نگارگری ایران، تعداد اندکی نیز معتقدند هنگامی که بیننده به نگاره های بهزاد نگاه می‌کند، دیگر با دنیای ابری و پیچیده مواجه نیست بلکه با دنیای واقعی رو به روست که به طور موقت با وقایع خاص خود در دو زمان برپا شده است. (ص 164 از کتاب دوازده رخ)

تاریخچه مختصر دوره تیموری

تیمور فرزند امیر ترغای در سال 736 هـ.ق در شهرکش (در جنوب سمرقند) متولد شد و ایام جوانی را در میان طایفه براساس به سپر برد تا این که در دستگاه امیر حاجی برلاس جای یافت.

در سال 762 که تغلقخ آن به ماوراءالنهر لشکر کشید، تیمور همراه امیرحاجی برلاس به خراسان گریخت.

اما پس از مدتی به ماوراء النهر لشکر کشید و خان کاشغد حکومت شهرکش را به او واگذار کرد. پس از آن که تیمور با خواهر امیرحسین که قسمتی از خراسان و ماوراءالنهر در تصرف داشت ازدواج نمود، ملقب به گورکان (داماد) شد.

پس از مدتی همکاری بین امیر تیمور و امیرحسین، سرانجام بین آنها خصومت به وجود آمد و امیر تیمور پس از کشاکش های چندی بر امیرحسین غلبه کرد. سپس در همان سال وارد سمرقند شد و قوریلتای تشکیل داد و به ظاهر به نیابت از سوی یکی از شاهزادگان اولوس جغتای قدرت ار به دست گرفت و به توسعه قلمرو خود پرداخت. در سال 782 هـ.ق سپاهی به سردارای فرزند ش میرالشاه، روانه خراسان کرد و خود در پی آن سپاه به ایران یورش آورد و پس از جنگ های متعدد، تمامی نواحی خراسان، سیستان و افغانستان را به تصرف خود درآورد.

در سال 788 هـ.ق یورشی سر ساله به منظور فتح نواحی فارس، عراق در عجم، آذربایجان به سوی اصفهان حرکت کرد و علی رغم ایستادگی مردم، اصفهان را فتح نمود. در سال 794 هـ.ق سیقو به طرح یورش دیگری به ایران پرداخت. دو از طریق سلطانیه به گرجستان رفته و برای برا دوم تفلیس را متصرف شد. پس از آن سفری طولانی در پیش گرفت و از سمت جنوب به بغداد رفت و بعداً‌متوجه شرق شده، وارد لرستان و خوزستان گردید. اوتادین تاریخ توانسته بود تعدادی از سلسله های کوچک را از تخت به زیر بکشد. از جمله «آن کرت» در هرات و «آل مظفر» در فارس و کرمان.

تا سال 805 هـ.ق سرزمین های زیریوغ تیمور گسترش یافته بود. این سرزمین ها از مشرق با امپراتوری چین و از مغرب با اروپا همسایه بودند. پس از فروکش شعله های جنگ تیمور شروع به ایجاد روابط سیاسی با کشورهای همسایه نمود. درست در همین دوران است «روی گنذالز» رئیس تشریفات دربار فرمانروایی کاستیل و لئون وارد سرمزین های تحت سلطه تیمور شد.

کلاویخو که مردی تیزبین و نکته سنج بود، مشاهدات خود را در سفرنامه ا توصیف نمود. کلاویخو در سال 807 هـ.ق به سمرقند رسید. «در این هنگام تیمور دوران سخت پیری خویش را می گذراند. کلاویخو شرح می‌دهد که «چشمان او خوب نمی دید و از فرط پیری پلک هایش فرو افتاده بود.» (گلمبک، ل.و ویلبر، د. ؟ 13 ص 34 سرانجام این امیر مقتدر در جریان لشکر کشی به سمت چین در شهر اقرار در نتیجه‌ بیماری درگذشت.

در دوره تیمور (771ـ807 هـ.ق) سمرقند ـ پایتخت او ـ تجلی گاه هنر معماری ایران و سایر بلاد مفتوحه بود. معماری ایران در آن شره با هنر های دیگر سرزمین‌های اسلامی درآمیخت و از خود شاهکارهایی باشکوه و مجلل به یادگار گذاشت.

مطالعات نشان م دهد که تیمور به دنبال نوعی مشروعیت بخشی به حکومت خود از طریق فرمولی بود که او را همچون وارثی برای چنگیزخان وظیفه بغداد معرفی کند. کتیبه هایی که در نقاط برجستْه بناها چون ایوان ها و مناره ها کار گذاشته شده بودند، از یک طرف اشاره به دودمان مغولی تیمور داشتند و از طرف دیگر او را چون نگهدارنده دین به مردم می شناسانند.

معماری با ابعاد احساس برانگیز، وفور کاشی های درخشان و استحکام اشکال هندسی خود می توانست تاثیرگذارترین وسیله برای این ایدئولوژی محسوب شود. (کلاویخو، ر.گ. ؟3) ص 31) شاید بتوان دستور ساخت بناهای رفیع و باشکوه چون مسجد بی بی خانم و گور امیر را برآمده از درون همین ایدئولوژی دانست. او حتی در سخت ترین شرایط روحی و جسمی دست از این تفکر جاه طلبانه‌اش برنداشت. کلاویخو که در این آخرین سال های حیات تیمور و به خدمت او رسیده بود، در این باره می نویسد: «تیمور با آن که نمی توانست برزین بنشیند. باز بر تخت روان، همواره به ساختمان ها ی نوبنیاد سرکشی می‌کرد.»

کاخ ها

کاخ در نگاره بهزاد ـ از خمسه‌ نظامی (اقبلانامه ، نسخه خطی سال 900 هـ.ق 95ـ1494 م)

شرفنامه و اقبالنامه دو بخشی هستند که آخرین مثنوی مجموعه خمسه نظام ـ یعنی اسکندرنامه ـ را تشکیل می دهند. اسکندرنامه بیان سرگذشت اسکندر و اقدامات اوست. اقداماتی که زیر پوشش ظاهری خود حکمت و عرفان موردنظر شاعر را مستتر کرده اند و تنها خوانده آگاه و تیز بین می‌تواند به این گنجینه های مستور و مخفی دست یابد. کمال الدین بهزاد با قلم هنر آخرین خود، بعضی از داست های نسخه خطی خمسه نظامی را که متعلق به میرزای فارسی بود، به تصویر کشیده است.

یکی از این نگاره ها داستان یاری گرفتن اسندر ا زهفت حکیم برای گشودن رازها و اسرار خلقت را بازتاب می‌دهد. در این نگاره که با نام «اسکندر و هفت حکیم» خوانده می‌شود (بهاری ، 1-؟13 ص 153) باغ و کوشکی به نقش درآمده که به احتمال بسیار ویژگی های معماری باغ ها و کوشک های دوره تموری به طور اعم و باغ ها و کوشک های شهر هرات در روزگار زندگی کمال الدین بهزاد را به طور اخص به نمایش می گذارد.

اهمیت این نگاره و نگاره های دیگر که فضای درون باغ را نشان می دهند، هنگام آشکار می‌شود که بدانیم بسیاری از باغ های دوره تیموری پس از یک قرن جلال و شکوه از میان رفته و ویران شده اند (ویلبر، باغ ها ایران و کوشک های آن ص 67 و 68)

نگارنده معتقد است با یاری گرفتن از چنین نگاره هایی و نیز منابع مکتوب تاریخی که از ساختمان باغ ها و کوشک های درون آنها و داده ها و اطلاعات مفصل و جامع ارائه می کنند، می‌توان به بازسازی باغ های از میان رفته تیموری پرداخت. این نگاره با ابعاد 14*20 سانتیمتر در کتابخانه موزه بریتانیا نگهداری می شود. (کتاب Bihzad ص 152) اسکندر و هفت حکیم.

نگاره و توصیف کلی آن

نظامی گنجه ای، در شعر بلند خود که چند بیت از آن در قسمت های فوقانی این نگاره نوشته شده است، از خلوت ساختن اسکندر با هفت حکیم (فیلسوف) به منظور رازگشایی اسرار خلقت می گوید. اسکندر فیلسوفان و حکمیان چون ارسطو، بلیناس سقراط افلاطون و الیس فرفوریوس و هرهس را به گرد خویش فرا می خواند تا هریک از آنها با فرهنگ خویش پرده از اسرار این جهان برگیرند و آشکار سازند که «اون بهار جهان چون شکفته» و «بناگر چگونه این بنا را بنیاد نهاده» است (نظامی گنجه ای ص 35 ـ1234) نظامی در شعر خود، هیچ گونه اشاره ای بر ویژگی های ساختمانی «خلوتگه» اسکندر ندارد و به همین دلیل یافتن ارتباطی مستقیم بین متن شعر نظامی ـ و ساختار و تزئینات کاخ (کوشک) درون نگاره ناممکن است.

در اینجا از محدودیت های تحمیل متن اثر کمتری دیده می‌شود. به عبارت دیگر از میان سه عامل متن، بناهای پابرجای عمر هنرمند و قوه تخیل او که پایه های مهم و اصلی آفرینش نگاره، محسوب می شوند دخالت متن بسیار کمرنگ و به طور غیر مستقیم صورت گرفته است.

بنابراین می بایست در جریان مطالعه و بررسی خود، بیش از متن، به ارتباط میان دو عامل تاثیر بناهای پابرجا و خلاقیت ذهن بهزاد بها دهیم. هرچند هیچ ارتباط مستقیمی بین متن و نگاره وجود ندارد، اما شاید بتوان ردپای کمرنگ و غیرمستقیم از متن را در نگاه مشاهده کرد.

مثلاً بهزاد در نگاره ای که حضرت محمد و یارانش را در مسجد نشان می‌دهد. (Bihzad ص 158) به دلیل داشتن شخصیت های مذهبی درون مجسدی نقش کرده، بدون آن که در متن شعر به مسجد اشاره ای شده باشد. در این نگاره نیز وی باتوجه به شخصیت پادشاهانه اسکندر او را پشت به کاخ حکومتی نقش کرده است. اما اسکندر نه با چهره و پوشاک یونانیان و درون کاخ یونانی بلکه با صورت و لباس قرن نهمی هرات و در یکی از باغ های این شهر به تصویر درآمده است. و چه مکانی بهتر از کاخ حکومتی می‌تواند خلوتگه این پادشاه باشد؟

شخصیت های نگاره

در شعر نظامی به غیر از اسکندر و هفت حکیم (فیلسوف) از شخص دیگری سخن به میان نرفته است، اما در این نگاره به جمع این لاتن شخصیت اصلی اشخاص دیگری چون محافظان حکومتی و افراد عادی کوچه و بازار اضافه شده اند که می توان آنها را زیر عنوان اشخاص فرعی این نگاره معرفی نمود.

شخصیت های اصلی

با مبنا قرار دادن ابیات شعر نظامی می‌توان اشخاص اصلی نگاره و جایگاه برجسته آنها را از میان افراد عادی تمیز داد. طبق داستان نظامی اسکندر از میان فیلسوفان، هفت تن از آنان که عبارتند از: ارسطوی وزیر، بلیناس برنا، سقراط پیر، هرمس نیک رای، افلاطون والیسو فرفوریوس را برمی گزیند و به خلوتگه خویش فرا می خواند.

شخصیت های فرعی

بهزاد در این نگاره نیز همانند اغلب نگاره های خود، با دخل و تصرفی هنرمندانه در داستان ـ متن ـ اشخاص عادی و معمولی را در کنار پادشاهان و حکام نقش میک ند، هرچند به وسیله دیوار یا نرده ای بین آنها جدایی و فاصله ایجاد می‌نماید. اشخاص معمولی که تا آن زمان از طرف تاریخ نگاران بر وجود آنها قلم انکار کشیده شده بود، در نگاره های بهزاد جان می گیرند و جاودانه می شوند. در این نگاره دوستی از محافظات حکومتی در سمت چپ تصویر و کنار نرده‌های چوبی قرمز رنگ نقش شده اند و بقیه افراد عای در فضای بیرون از باغ به تصویر در آمده اند.

نگهبانی در آستانه ورودی باغ نشسته و دیگران را از ورود به خلوتگه اسندر مانع می‌شود. دو نفر از افراد عادی در مقابل نگهبان زانو زده اند و گویی به دنبال اذن دخول هستند. دو تن دیگر در حالت ایستاده سرگرم گفتگویند. در گوشه پایین سمت راست نگاره، دو نفر دیگر که روی زمین نشسته اند با یکدیگر به گفتگو مشغول هستند.

ساختار بنا و تزئینات آن :

ویژگیهای معماری کوشک

متاسفانه نظامی در این شعر نیز همچون شعر هارون الرشید و خلاق هیچ شره ای بر ویژگی های معماری بنا ندارد تا بتوان با استفاده از اطلاعات مندرج در شعر او به تجزیه و تحلیل معماری کوشک پرداخت.

از طرف دیگر بقایای باغ ها و کشک های دوره تیموری به انداه کافی گویا و سودمند نیست که پایه مطالعه خود را صرفاً روی اطلاعات برآمده از آنها استوار ساخت و داده های به دست آمده را در امر بازسازی کوشک های دوره تیموری به کار گرفت. خوشبختانه هر اندازه که بقایای باغ ها و کوشک های دوره تیموری ناچیز و مختصرند[1].

منابع مکتوب تاریخی این دوره اطلاعات تقریباً جامع و مفصلی از یان بناها در دسترس خوانندگان می گذارند. مورخانی چون این عربشاه، شرف الدین علی یزدی، سمرقندی حافظ ابرو واصفی و خواند میر و در کتابهای تاریخی و سفرنامه ا چون کلاویخو به طور مبسوط به بیان ویژگی های معماری باغ ها و کوشک های درون آنها و به طور کلی شیوه های باغ سازی این دوره پرداخته اند.

سر در ورودی

«ورودی باغ ها و نمادسازی سر در آنها به نوع استفاده ای که از باغ می شده و شخصیت صاحب آن سبکی داشته است. باغ وابسته به ارگ که محل زندگی موقعیت یا دائم شاهان و حکمرانان بوده است، ورودی و سر در باشکوفی داشته است.» (ورجاوند، پ همان) بهزاد با در نظر گرفتن آن نکته که باغ خلوتگه پادشاهی مقتدر به نام اسکندر است، ورودی باغ را بلند و کشیده و پرشکوه و متناسب با منزلت پادشاهانه در نظر گرفته است.

برخلاف دیوار که کوتاه تر از حد معمول کشیده شده،‌سر در ورودی مانند اغلب ورودی‌های دوره تیموری بلند و مرتفع نقش شده است. سردرهای بلند و مرتفع ورود باغ ها را با استفاده از نوشته های مورخانی چون یزدی و خواندمیر و سفرنامه کلاویخو می‌توان تجسم کرد.

حیاط

بهزاد در اغلب نگاره های خود، گردهمایی ها، انجمنها و بار عام ها را در حیاط مقابل کاخ (کوشک) ـ درون محوطه باغ ـ نشان می‌دهد. در این نگاره هم اسکندر و هفت حکیم درون محوطه باغ و مقابل کاخ تصویر شده اند. به دلیل محدودیتی که قطع کتاب بر بهزاد تحصیل کرده او از نقش کردن عناصری چون جوی، حوض و یا استخر که از عناصر ضروری هر باغی محسوب می شوند چشم پوشی نموده است.

کاخ و تزئینات وابسته

نظامی در شعر خود به هیچ وجه به طر مستقیم به ویژگی های معماری خلوتگه اسکندر اشاره نمی کند اما در برخی از ابیات شعر خود بر شخصیت پادشاه گونه اسکندر اشاره می‌کند و همین اشاره کوچک کافی است تا بهزاد، اسکندر را در مقابل کاخ مجلل حکومتی به نقش درآورد. اگر در نگاره حضرت محمد ()ص) محرابی پر نقش و نگار که پشت سر حضرت محمد (ص) نقش شده بر شخصیت مذهبی او دلالت می کند، در این نگاره کاخ پرزیب و زینت شخصیت شاهانه اسکندر راعیان می‌سازد.

ویژگی های معماری کاخ

همانگونه که قبلا یادآور شد، از کاخ های متعددی که در دروه صد ساله تیموری ساخته شده اند، آثار قابل توجهی باقی باقی نمانده تا با مقایسه کاخ این نگاره با آنها به تجزیه و تحلیل ویژگی های ساختاری و تزییناتی کاخ بپردازیم. بنابراین ناچاریم با مراجعه به منابع مکتوب این دوره و منابع معاصرین خلاء و کمبودهای اطلاعاتی جبران نماییم.

ساختار بنا

همانگونه که متذکر شدیم،‌در رابطه با این نگاره متنی وجود ندارد. به عبارت دیگر این نگاره برخلاف نگاره های دیگر که به طور مستقیم یا غیرمستقیم صحنه ای از صحنه‌های مندرج در متن را به نمایش می گذارد، به متنی مرتبط نیست. فقدان متن باعث می‌شود که در تشخیص نوع بنا و کاربرد ان، از فضای حاکم بر نگاره و ویژگی‌های ظاهری خود بنا استفاده کنیم تا ویژگی‌های مستتر در متن.

فضایی که بر نگاره حاکم است ، مجلس بزم و جشن سلطان حسین را نشان می‌دهد. قاعدتاً چرا اسمی اینچنین می بایست در محوطه کاخ سلطان برپا می شده تا در اماکن دیگر

به غیر از نشانه هایی که از فضای حاکم بر نگاره بر کاخ بودن این بنا مترتب است، ‌می‌توان از کتیبه ای که در قسمت فوقانی این بنا به کار رفته کمک گرفت. در این کتیبه از کلمه ؟؟‌ استفاده شده که خود دلیلی است روشن بر کاخ بودن این بنا.

دیوار و سر در ورودی و تزئینات وابسته

در پایین ترین قسمت نگاره،‌دیوار تیره رنگ و سرد در سماقی نقش شده است و قبلاً اشاره شد که باغ ها عمدتاً با دیوارهایی که ارتفاع آنها متوسط و بلند است،‌ محصورند. ارتفاع این دیوارها با توجه به عواملی چون شرایط اقلیمی و جنبه‌های ایمنی هر محل متفاوت و معمولاً بین 2 تا 3 متر است. کارکرد این دیوارها جداسازی فضای خصوصی درون باغ از دسترس و دید دیگران می‌باشد. به ویژه اگر صاحب باغ پادشاهی مقتدر باشد زندگی پر از تجمل و باشکوه او برای مردم عادی جذابیت زیادی دارد و آنها را به سمت خود می کشاند. گویی بهزاد بر کارکرد خاص این دیوار و سر در ورودی را به تصویر درآورده . برخلاف نگاره قبلی که در آن دیوار ارتفاعی بیش از یک متر ندارد،‌دیوار بیرونی این کاخ بسیار بلند در نظر گرفته شده است. دیوار درست تا بالای قوس سر در ورودی ارتفاع دارد. به غیر از دیوار بخش فوقانی سر در وردی نیز در این قسمت از نگاره به نقش درآمده است.

[1] . از میان کاخ ها و کوشک های متنوع و متعدد این دوره صد ساله تنها بقایای مختصری از کاخ های آق سرای شهر سبز، مجموعه شیروانشاهیان باکو و تالار تیموری اصفهان در حال حاضر پابرجا هستند.

• مقدمه
• تاریخچه مختصر دوره تیموری
• کاخ ها
• تطبیق متن نسخه و موضوع نگارة مورد بحث
• موضوع نگاره و توصیف کلی آن
• شخصیت های نگاره
• شخصیت های اصلی
• شخصیت های فرعی
• ساختار بنا و تزئینات آن
• ویژگیهای معماری کوشک
• سر در ورودی
• حیاط
• کاخ و تزئینات وابسته
• موضوع نگاره و توصیف کلی آن
• ویژگی های معماری کاخ
• ساختار بنا
• دیوار و سر در ورودی و تزئینات وابسته
• کاخ و تزئینات وابسته