نقش و وظایف خانواده در جامعه امروزی

خانواده‌ اولین و مهم‌ترین نهاد در تاریخ فرهنگ و تمدن انسانی است و اولین مدرسه ای است که انسان در آن تعلیم می‌یابد و با اصول زندگی اجتماعی و روش تفاهیم با دیگران آشنا می‌شود. خانه، فضایی است که در زیر سقف آن ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی از نسلی به نسل دیگر منقل می‌شود و اسباب رشد عاطفی، اخلاقی، اجتماعی افراد فراهم می‌گردد. در جهان امروز متاسفانه به رغم تعالیم حیات‌بخش انبیاء‌ بنیان خانواده در کشورهای صنعتی در حال فرو ریختن است و اگر خردمندان و متفکران برای جلوگیری از این پیش‌آمد، تدابیر لازم را اتخاذ نکند، بخش عظیمی از ارزش‌های والای انسانی دستخوش خطر خواهد شد و عالم بشری با بحران‌‌های مضاعفی روبرو خواهد گردید. سست‌شدن اساس خانواده، افزایش خشونت، اضطراب، ناامنی و بحران‌های اجتماعی به‌واقع ریشه در عدم توجه به اهمیت و نقش خانواده‌ دارد. همان‌طور که می‌دانیم شخصیت هر فرد در خانواده شکل می‌گیرد. روابط عاطفی پدران و مادران با فرزندان خود، اهمیت وئ نقش خانواده دارد. همان‌طور که می‌دانیم شخصیت هر فرد در خانواده شکل می‌گیرد. روابط عاطفی پدران و مادران با فرزندان خود، اهمیت خانواده و نقش آن را روشن می‌سازد. ادراک ارزش‌های معنوی و اخلاقی، رشد اجتماعی، عاطفی، عقلانی و بدنی، در حد وسیع در خانواده صورت می‌گیرد. بنابراین خانواده را باید نهادی مقدس یا با ارزش تلقی کرد. از سوی دیگر، خانواده نهادی است که عواطف فرد در آن شکل می‌گیرد فرد در خانواده نحو بروز عواطف را فرا می‌گیرد. کنترل کردن عواطف را می‌آموزد و نیازهای عاطفی خود را تامین می‌کند. شاید هیچ نهاد اجتماعی دیگری به اندازه خانواده در تامین نیازهای اساسی روانی به ویژه نیازهای عاطفی، موثر نباشد. به زعم‌  اکثر قریب به اتفاق دانشمندان علوم انسانی آنچه تحت عنوان نابسمانی‌ های رفتار بشری و به بیان صحیح تر اختلال رفتاری از قبیل بزهکاری، اعتیاد به مواد مخدر، سرقت، سرگشتگی‌های جنسی، فرار از کانون خانواده و … در  جامعه  مشاهده  می‌شود ، درحقیقت منشاء و ماوا در تربیت‌های غیر اصولی و نابسامی‌های خانوادگی دارد. بنابراین از روزی که توجه علمای انسان‌شناسی و به خصوص روان‌شناسان به منشا علت عمده اختلالات رفتاری بشری جلب گردید، دروان کودکی سال‌ها ی سرنوشت‌ساز برای پرورش شخصیت و به تبع آن محیط خانواده به عنوان اولین و مهم‌ترین پرورشگاه، مورد توجه و بررسی پژوهشگران قرار گرفت.

یکی از ویژگیهای دنیای امروز انفجار علم ودانش درهمه حوزه‌های و تاثیر ژرف آن در زندگی فردی و اجتماعی است. به تناسب گسترش علوم، حیات‌روانی انسان‌ها، پیچیده‌گی‌ می‌یابد. و برای شناخت بهتر انسان‌ها نسبت به یکدیگر در مناسبات اجتماعی که خانواده بارزترین نمونه آن است، محتاج به علم و دانش بیش از مناسبات اجتماعی که خانواده‌ بارزترین نمونه آن است، محتاج به علم و دانش بیش از گذشته هستیم و این امر آموزش‌های خانواده را برای هر زن و هر مردی ضروری می‌سازد. آموزش‌هایی که ضمن ایجاد شناخت بیشتر اعضای خانواده را قادر می‌سازد نقش‌ها و وظایف خود را در رابر همسر و فرزندان به بهترین شکل انجام دهند.

رویکرد نظریه پردازان به مساله تاثیر محیط و عوامل محیطی بر پرورش و رشد قوا و استعدادهای انسانی و اهمیت این عوامل در دوران کودکی مسئله آموزش والدین را به عنوان یک راه روش کار مطرح ساخت. از طرف دیگر می‌دانیم که مدرسه دومین واحد متشکل و در حقیقت به عنوان پلی برای ورود کودکان از محیط محدود بسته و تحت کنترل خانواده به جامعه بزرگ و متنوع انسانی است که در مسیر تلاش برای آموزش والدین مورد توجه مجریان برنامه‌های آموزش والدین قرار گرفت. مدارس از این جهت که خانه دوم فرزندان محسوب می‌شوند، مکان مناسبی برای بررسی و تنظیم برنامه‌های متناسب برای‌ آموزشی والدین هستند. بنابراین نخستین کوشش‌ها در جهت آموزش والدین در همین مکان‌ها و با کمک و مساعدت مربیان مدارس و استادان دانشگاهها صورت می‌گیرد. انجمن اولیاء و مربیان وزارت آموزش و پرورش متکفل برگزاری این گونه کلاسهای آموزش مسائل تربیتی برای والدین دانش‌آموزان در ایران است. این کلاسها تحت عنوان کلاسهای آموزش خانواده دایر شده است که در وهله اول گام مثبت و موثری در جهت شکوفایی استعدادهای دانش‌آموزان این آینده‌سازان جامعه است.

طرح مساله و انگیزه تحقیق

پیش‌ از بیان موضوع و اهمیت آن، گفتن اینت نکته لازم است که آموزش و پرورش باید پیشرفت و ترقی و تعالی هر جامعه و هر مملکت است، زیرا نوآوریهای علمی، فنی و مسائل مربوط به تکنولوژی و دیگر دانشهای بشری وابستگی نام با مجموعه آموزش و پرورش دارد.

اصولا تحولات و دگرگونیهای سریع اجتماعی در پرتو آموزش و پرورش برنامه‌ریزی شده منظم، انعطاف‌پذیر و اساسی امکان‌پذیر است.

ژان مونه متفکر فرانسوی عقیده دارد: در رقابت اقتصادی بین کشور مادر‌آینده برد از آن کشوری است که بتواند مجموعه آموزش و پرورش منظم‌تر و مفیدترین را ارائه نماید. این سخن نباید موجب این تصور شود که وظیفه آموزش و پرورش محدود به آموزش کودکان و نوجوانان از طریق اعمال شیوه‌های آموزشی نوین در فراگیری علوم تجربی و طبیعی  و آ‌ماده‌کردن آنان برای مشارکت در یک مسابقه اقتصادی در زندگی اجتماعی آینده است. انسان از نظر فطرت دارای دو بعد مادی و معنوی است. چنانچه در تعلیم و تربیت وی خصوصاً در دوره کودکی و نوجوانی این دو بعد در نظر گرفته نشود و در امر پرورش، قوای جسمی و روحی او هماهنگی بوجود نیاید در پرورش یکی از این ابعاد نسبت به دیگری غفلت شود، طبیعی است زمینه اختلال در شخصیت و عدم تعادل جسمی و روحی کودک و نوجوان فراهم شده و باید در انتظار زندگی ناخوشایند و نامطلوبی در آینده برای او بود.

هدف تحقیق

خانواده‌ در تفکر اسلامی از اساسی‌ترین و نتیجه‌بخش‌ترین واحدهای اجتماعی است که مبانی آن بر الفت، صمیمیت، فداکاری و از خودگذشتگی استوار است. در چنین واحد اجتماعی موثری چه بسیارند عواملی که ممکن است.‌ آگاهانه و یا ناآگاهانه در بنیان آن نفوذ کرده و آن را کرده متزلزل سازد.

برای جلوگیری از نفوذ زیانبار و ویرانگر این عوامل زن و شوهر به آموزش و آگاهی ویژه محتاج‌اند تا از به‌هم پاشیدگی خانواده جلوگیری بعمل آورند. این عوامل ممکن است اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و اخلاقی و غیره باشند. زن و شوهر را به اجبار نمی‌توان وادار به زندگی دائم در کنار یکدیگر نموده و آنان را وادار نمود که علیرغم تمایلات درونی سالیان دراز زندگی مشترکی را ادامه دهند.  اما با راه حل‌های معقول از طریق آموزش می‌توان جهت ادامه حیات و از بین بردن عواملی که زندگی مشترک آنان را مورد تهدید قرار داده به تعلیم و تفهیم اصول دوجانبه‌ای ک وظایف زوجین را شامل می گردد پرداخت و آنان را جهت ادامه یک زندگی مسالمت‌آمیز تحت آموزش قرار داد. علاوه بر آن، پیچیدگی روزافزون روابط اجتماعی، ناشی از تحولات اقتصادی و اجتماعی و تبادل و تهاجم فرهنگی بین ملتها و تاثیر مثبت و منفی زاییده از آنها از یک سو و نقش موثر والدین در تربیت اجتماعی کودکان و نوجوانان، ضرورت هم‌آهنگی بین خانه و مدرسه، وجود سلیقه‌‌های فردی از نظر تربیتی، تفاوتهای فردی بین فرزندان و اختلافاتی که پس از تشکیل خانواده ممکن است بین زن و مرد بوجود آید از سوی دیگر نیاز خانواده را به آموزش و افزایش سطح آگاهی در رابطه با تربیت فرزندان اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. بنابراین هدف از تحقیق زمینه‌یابی در مورد یادگیری والدین در موضوعات تربیتی و تاثیر کلاسهای آموزشی خانواده برروی اولیایی که از این کلاسها استفاده کرده در مقایسه با اولیایی که از این کلاسها استفاده نکرده‌اند می‌باشد.

اهمیت تحقق

خانواده به عنوان یک نهاد عمومی در دنیا و بخصوص در دیده‌گاه اسلامی از ریشه‌دارترین و مقدس‌ترین نهادهای اجتماعی است. زیرا در وهله اول مناسب‌ترین مکان برای انس والفت، همدلی و ابراز صمیمیت بین زن و شوهر بوده و نخستین هسته اجتماع است که بر پایه روابط زناشویی و خویشاوندی سببی یا نسبی در محدوده‌ای بنام خانه بوجود می‌آید و با تامین نیازهای جسمی، آرامش روحی و تکامل روانی یکدیگر را فراهم می‌کنند و بدین طریق ایجاد رشته‌های استوار عاطفی، اخلاقی و روانی از لحاظ ذهنی و فکری پیوندی الهی می‌یابد فزون بر آن، خانه و خانواده جایگاه مطمئن و پناهگاه امن و سرشار از عواطف انسانی است که در آن فرزندان و اعضای خانواده تربیت اجتماعی یافته و با رشد و تکوین شخصیت آنان برای زندگی اجتماعی آینده درزمینه‌های مختلف بار می‌آیند.

فرضیه‌های پژوهش

فرضیه‌های این پژوهش به شرح ذیل می‌باشد:

1. آیا کلاس‌های آموزشی خانواده وزارت آموزش و پرورش اثربخشی لازم را دارند؟
2. آیا کلاس‌های آموزش خانواده وزارت آموزش و پرورش نیازهای آموزشی والدین شرکت‌کننده دراین کلاس‌ها را برآورده می‌سازند؟
3. آیا والدین دانش‌آموزان بطور مرتب و مستمر در کلاسهای آموزش خانواده شرکت می‌کنند؟
4. آیا والدین دانش‌آموزان با انجمن اولیاء و مربیان همکاری لازم را مبذول می‌دارند؟
5. آیا والدین دانش‌‌آموزان نسبت به موثر و اثر بخشی این کلاسها خودش بین هستند؟
6. آیا فضایی دلگرم کننده برای گونه کلاس‌ها حاکم است؟

تعاریف علمی و نظری

• آموزش: آموزش در لغت به معنی یاددادن و در تعریف عبارت است از فعالیتهایی که به منظور ایجاد یادگیری در یادگیرنده از جانب مربی یا معلم طرح ریزی می‌شود و بین مربی و یک یا چند  یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می‌یابد. همچنین در تعریفی جامع‌تر می‌توان آموزش را این‌ چگونه تعریف کرد: آموزش به هرگونه فعالیت یا تدبیر از پیش‌طرح ریزی شده گفته می‌شود که هدف آن ایجاد یادگیری در یادگیرندگان است.
• آموزش خانواده: به مجموعه آموزش‌های مورد نیاز خانواده‌ها برای پیشگیری از معضلات و مشکلات احتمالی در زندگی و  فراگیری روش‌های نوین تربیت‌ فرزندان اطلاق می‌شود. دراین پژوهش منظور از آموزش خانواده، بیان و ارائه مسائل، نکته‌های مهم وروش‌های صحیح‌‌   برقراری ارتباط با همسر و  فرزندان در محیط خانواده است که توسط افراد آگاه و متخصص در مسائل تربیتی انجام می‌شود.
• اثر بخشی: در نظریه‌های مدیریت، اثربخشی یک سیستم‌ را می‌توان بر حسب توانایی آن به ادامه حیات خود در موارد بحرانی، سازش، حفظ خود و توسعه‌اش بدون توجه به وظایف خاصی که انجام می‌دهد تعریف کرد، (شاین، ترجمه صادق‌پور و بهزادی، 1352، ص 176)

در این پژوهش میزان اثربخشی برنامه‌های آموزشی خانواده از طریق پاسخ‌هایی که والدین به سوالات پرسشنامه تدوین شده‌ داده‌اند سنجیده‌ شده‌است.

نتیجه‌گیری

با نگاهی اجمالی به تحقیقات انجام شده توسط محققین علوم رفتاری در طی سالیان متمادی که مشروح آن در فصل دوم تحت عنان ادبیات تحقیق بطور اعم ذکر گردید. این نتیجه حاصل می‌شود که کلاسها آموزش خانواده چه بطور مستمر یا در مقطع خاص زمانی برای والدین بالاخص مادارن نه تنه برای خود آنان، از نظر ارتقای علمی و عملی به منظور افزایش توانایی شدن در زندگی روزمره با توجه به فراز و نشیب‌هی آن و تعامل‌هیی که در محیط اجتماعی با دیگر افراد جامعه صورت می‌گیرد مفید و سودمند بوده بلکه به نوعی عامل تغییر و بهبود رفتار آنان را در مواجهه با موضوعات و مسائل تربیتی، رفتاری و کنش‌های متقابل بین‌فرزندشان نیز می‌باشد. و نتایج نظر سنجی با ابزار پرسشنامه از مادرانی که دراین قبیل آموزشها اعم از کلاسهای‌ آموزش خانواده، مشاوره و راهنمایی شرکت نموده‌اند، حاکی از سودمندی آن در حد قابل ملاحظه‌ای می‌باشد.

پیشنهادات محقق

با توجه به اهمیت آموزش برای اولیاء، خصوصاً مادران، واز جهت اینکه هدایت صحیح این فرایند برای اصلاح و تغییر رفتار فرزندان توسط والدین از حساسیت و پیچیدگی خاصی برخوردار است به صراحت می‌توان عنوان نمود، متغیرها و عوامل متنوعی در به ثمررسیدن این امور تاثیر دارند هر کدام زنجیروار در پیوند دادن و شکوفا نمودن استعداد و توانایی‌های افراد، مهم و حائز اهمیت می باشند که نیل به هر کدام از این دانش‌ها و آگاهی‌ها به ساختار کلی نظام خانواده و ارتباط آن با نظامهای اجتماعی خاص خود برمیگردد. در این راستا مسائل اقتصادی و فرهنگی و آداب و سنن قومی و دیگر عوامل را نیز نباید بی‌اثر در این فرایند دانست.

محدودیت‌های تحقیق

عامل و عوامل بازدارنده که آنها را به عنوان موانع و عناصر کند کننده فرایند تحقق می‌شود بر شمر میتوان به دسترسی دشوار جهت اخذ اطلاعات از منابع و مراجع اطلاع‌رسانی و پژوهشی اشاره‌ای نمود. و مورد دیگر که میشود یاد آوری نمود میل و علاقه‌ کم اولیاء مدارس وآموزشگاهها از جهت نگرانی و ترسی که ارائه اطلاعات به اشخاص دارند که معمولاً به نارسایی مقررات و ضوابط اداری برمی‌گردد، محدودیت‌های دوطرفه ناشی از عدم همخوانی برنامه‌ی آموزشگاهی با برنامه‌های آموزش خانواده که دسترسی سخت به اولیاء را نیز شامل می‌شد و یا استفاده نکردن از نظرات و دیدگاههای پدران بدین جهت که رویکردهای تربیتی تعاملی است مشترک بین پدر و مادر و فرزندان و هر کدام از والدین نقش خاصی و منحصر به فرد خود را ایفا می‌نماید و نیز محدود بودن جامعه آماری و نمونه‌آماری نیز از جمله عوامل موثر در کارایی و جامعیت یک نتیجه قابل استناد علمی می‌باشد که این پژوهش نیز به سهم خود عاری از این نارسایی‌ها باشد.