تاثیر محیط بر خلاقیت کودکان

بعضی از محیط‌ها برای یادگیری، انگیزه‌ای بسیار جالب هستند و برخی دیگر بهترین و موثرترین وسایل را به فراخور استعداد افراد دربردارند.

عوامل سازنده محیط برای کودک عبارتند از: فضای کافی برای فعالیت، وسایل بازی مناسب، دوستان مهربان، آموزش و راهنمایی و وظایفی که به آنها محول می‌کنیم و در حیطه توانایی آنهاست.

برای اینکه یک وسیله به بهترین وجه ممکن طراحی شود باید تا حد امکان با مکان استفاده محصول آشنا بوده و خصوصیات آن را مشخص کنیم تا در انتخاب فرم، عملکرد، جنس و مسایل دیگر مربوط به طراحی محصول مواردی برگزیده شوند که بیشترین سازگاری با محیط و عناصر وابسته به آنها از جمله اشیاء پیرامون محصول و استفاده‌گر را داشته باشد.

تشریح خصوصیات محیط استفاده

اتاق کودک به واسطه استفاده‌ای که از آن می‌شود، دارای خصوصیات خاصی است که در اینجا به بررسی آن می‌پردازیم:

1. اتاق کودک، اتاقی است که در حدود 12 متر یا حدود 2*3 محسوب می‌شود.
2. دمای اتاق همواره متعادل است و از سرد و گرم شدن بیش از حد آن جلوگیری می‌شود.
3. حتی الامکان آفتاب گیر انتخاب می‌شود و نور خورشید به داخل اتاق می‌تابد.
4. کودک در اتاق خود احساس آرامش کرده و آنجا را حیطه قلمرو خود می‌داند.
5. در اتاق وی، معمولاً انواع و اقسام اسباب بازیها مشاهده می‌شود.
6. رنگ اتاق کودک معمولاً با دیگر اتاق‌ها متفاوت است و با توجه به جنسیت کودک، دیوارها رنگ آمیزی می‌شوند.
7. لوستر، تابلوها و وسایل فانتزی و کودکانه در اتاق وی استفاده می شود.
8. والدین سعی می‌کنند، حتی الامکان وسایل اتاق کودکشان قابل شستشو باشد.

تاثیرات محیط بر محصول

• تاثیرات بصری:

1. چهارگوش بودن اتاق و صاف بودن دیوارها
2. ابعاد اتاق کودک
3. وجود وسایل فانتزی و کودکانه در اتاق کودک
4. رنگ اتاق

• تاثیرات فیزیکی و شیمیایی:

ایجاد ضربه به محصول از جانب کودک یا حین حمل و نقل ، باید توجه داشت که این محصول توسط گروه سنی 4 تا 6 سال استفاده می‌شود و این گروه مایل به حرکت، جنبش و بازی می‌باشند، در نتیجه ممکن است محصول با صدماتی روبه رو شود.

رطوبت ، این محصول معمولاً سر و کاری با محیط مرطوب ندارد و قابلیت شستشوی محصول بستگی به جنس آن دارد.

مواد رنگی (ابزارهای کار و نقاشی) خود مواد رنگی و ابزارهای نقاشی، کاردستی و خمیر بازی نیز می توانند عاملی برای آلودگی و آسیب رسی به محصول باشند.

تاثیرات محصول بر محیط

هر محصولی که در محیط و مکان مخصوص به خود قرار می‌گیرد، تاثیراتی هم از لحاظ فرمی و بصری و هم از لحاظ فیزیکی و شیمیایی بر محیط خواهد داشت. نادیده انگاشتن این تاثیرات باعث می شود که طرح یا محصول مورد نظر، آن طور که باید موفق به نظر نرسد.

این تاثیرات در مورد اجزاء مختلف یک محصول نیز مشاهده می‌شود، به طوری که یک طرح از نظر فرم و به طور کلی عناصر بصری باید هماهنگی داشته باشد.

نتیجه

در طراحی محصول مورد نظر، نکات زیر در رابطه با تاثیرات متقابل محیط و محصول بر یکدیگر و تاثیرات اجزاء محصول بر هم حائز اهمیت است:

• توجه به محیط قرارگیری محصول (اتاق کودک) در رابطه با استفاده‌گر (کودک) (هماهنگی ابعاد و اندازه و شکل ظاهری محصول با محیط استفاده)
• از لحاظ جنس مقاوم در برابر ضربات وارده، رطوبت و تابش نور خورشید.
• تا حد امکان، حداقل آسیب را به محیط استفاده وارد آورد (نداشتن لبه‌های تیز).
• تا حد امکان، قطعات کمترین آسیب را نسبت به هم وارد آوردند.

توصیه های ارگونومی

– نشستن حالت کاملاً فعالی است که باید دقیقاً مکانیسم های آن را شناخته و تاثیرات فیزیولوژیکی بدن را با آن بررسی کرد، تا مطلوب ترین سطح ارتفاع نشیمنگاه بدست آید. یکی از عوامل مهم در طراحی صندلی رعایت میزان ارتفاع آن می‌باشد، زیرا اگر این اندازه نامناسب باشد عوارض عدیده‌ای را برای انسان در بر خواهد داشت.

چنانچه در شکل بالا ملاحظه می‌گردد؛ اگر ارتفاع نشیمنگاه صندلی بلند باشد پاها آویزان گشته فشار زیادی روی رگهای خونی و اعصاب رانها وارد می‌کند.

برای رفع این عیب یا باید ارتفاع صندلی قابل تنظیم باشد و یا زیر پایی مناسب داشته باشد. از طرفی فشار ناشی از لبه جلوی صندلی نیز قابل بررسی است. اگر لبه های جلو صندلی سفت باشد به نسوج فشار می‌آورد و برخلاف استخوان ران جریان خون را پایین می‌آورد، که سبب خواب افتادگی پاها و یا درد شدید می‌شود.

– شکل زیر مربوط به درازا و ارتفاع صندلی است. اگر سطح نشیمنگاه صندلی کوچک باشد، زیر رانها حمایت نمی‌شود و فشار روی بافتهای دیگر زیاد شده باعث ناراحتی در کوتاه مدت می‌گردد و اگر سطح نشیمنگاه بزرگ باشد فرد برای استفاده پشتی بالاجبار طول لازم برای رسیدن به پشتی را با دادن زاویه زیادتر به بدن و پاها جبران می‌کند.

عملکرد ارگونومیکی رنگ

عملکرد ارگونومیکی رنگ با ملاک‌هایی همچون دستیابی به ایمنی، شرایط دید خوب، دوام و بقای ظاهری محصول و توجه به ماهیت کالا مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. به نظر می‌رسد که عملکرد ساختاری رنگ، عملکرد ارگونومیکی آن را نیز شامل می‌شود، اما واقعیت این است که تاثیرات ساختاری رنگ برای دستیابی به اهداف ارگونومیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عملکرد ارگونومیکی رنگ در مطالعات بسیاری مورد تحقیق قرار گرفته است. همچنین رنگ به عنوان یک ابزار کاهش کنتراست روشنی بین یک منبع نوری و محیط اطراف آن، مورد مطالعه قرار گرفته است.

گشتالت در محصول

عناصر بصری به خودی خود فاقد تحرک کند ولی می‌توانند نیروهای ذهنی بیننده را برانگیزند و باعث القای حالتی نظیر حرکت، تعادل یا عدم تعادل گردند. برای القای صحیح باید به یک تمامیت تصویری برسیم و محصول بتواند پیام‌های خاص خود را ارائه نماید. مهم‌ترین این پیام‌ها عبارتند از:

1. تشویق به نقاشی و برانگیختن شوق از طریق ترکیبات رنگی و شکلی مناسب
2. زیبایی و توجه به علایق کودکان
3. کشش بصری و جلب نگاه

انرژی تصویری محصول

در هر یک از سطوح و احجام انرژی ناپیدایی وجود دارد که انرژی تصویری محصول در نظر گرفته می‌شود؛ ولی این انرژی واقعیت نداشته و فقط حس می‌شود.

• محصول به شکل مربع دارای جلوه‌ای کاملاً ایستا و متعادل است ( ایستایی + تعادل).
• محصول به شکل مستطیل نیز علاوه بر انرژی‌های مربع دارای نوعی انرژی طولی است که در آن جهت و کشش ایجاد می‌کند (پویایی + تعادل).
• در دایره تمام نیروها از محیط آن به طرف مرکز در جریان است و یا از مرکز به طرف محیط دایره حس می‌شود (تعادل + حرکت).

می‌توان با توجه بر بررسی‌های بالا، مهمترین شکل برای قالب اصلی محصول را شکل مستطیل پیشنهاد داد، چرا که حرکت و کشش را داراست ولی می‌تواند تعادل نیز ایجاد کند. در واقع به دلیل جذابیت فرم‌های فضایی برای کودکان، ترکیبی از مستطیل و منحنی در محصول پیشنهاد می‌شود.

عملکرد ساختاری رنگ

عملکرد ساختاری رنگ، آن دسته از توانایی های رنگ است که به شناخت محصول کمک می‌کند. بر طبق این تعریف رنگ ابزاری است قابل کنترل و پیش‌بینی، که ساختمان یک محصول را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

بعضی‌ها عملکرد ساختاری رنگ را توانایی بیان فرم و تفکیک سطوح تعریف کرده‌اند و این در حالی است که تعریف دیگری هم بدین شرح ارائه شده است: عملکرد ساختاری رنگ، توانایی تاکید بر ساختاری سه بعدی اشیاء یا توانایی تصحیح تناسب ناموزون، از طریق تغییر فرم و جابه‌جایی کانون توجه در محصول است.

بررسی تاثیرات بصری رنگ در محصول

یکی از عوامل مهم در انتخاب محصول رنگ است و همچنین یکی از موارد مهمی که کودکان با آن در ارتباطند رنگ محصولات است.

رنگ همیشه وسیله‌ای برای بیان ارتباط و احساسات بوده و هست؛ به طوری که می‌توان با زبان رنگ‌ها صحبت کرد. در مورد رنگ‌های مختلف می‌توان بسیار سخن گفت ولی موضوعی که بیشتر مورد نظر است محتوای روانی آنهاست.

همه مردم تمایز بین رنگ‌های گرم (قرمز، نارنجی، زرد) و رنگ‌های سرد (سبز، آبی) را می‌دانند. از نظر روانی این دو گروه رنگی، عمیقاً با هم تفاوت دارند.

رنگ‌های گرم تحریک کننده، سبب فعالیت، جنب و جوش، الهام کننده روشنی و شادی، زندگی و مولد حرکت هستند. در حالی که رنگ‌های سرد، برعکس حالتی منفعل، ساکن، بی حرکت و تلقین کننده غم و اندوه دارند.

زرد رنگی است با توان پرتو افکنی زیاد و بیشتر پرتوهای دریافتی را بازتاب می‌کند پرتوهای بازتابی آن به مثابه نیروهای نادیدنی هستند، که به چشم بیننده فرو می‌روند و او را از خود می‌رانند و نمی‌گذارند از حد فراتر رود و خود را به زرد نزدیک کند. این چنین زردی بیننده را تهدید می‌کند. نارنجی نیز چنین خصیصه‌ای دارد؛ لیکن با شدتی کمتر.

نتیجه‌گیری

1. کودکان به طور طبیعی به فرم‌های مدور متمایل می‌باشند و از شکل‌های گوشه‌دار دوری می‌جویند، به طوری که در انتخاب اشیاء و اسباب بازیهای مورد نیاز خود این گرایش طبیعی را نشان می‌دهند؛ اما معمولاً در اثر آموزش خانواده و اجتماع، برخلاف میل طبیعی خود به سمت اشکال زاویه‌دار روی می‌آورند بدون اینکه ارتباط حسی با آن برقرار کنند. لذا با ارائه محصولی که خارج از چارچوب متعارف جامعه است می‌توان به پویایی ذهنی آنان در بیان احساساتشان به محیط کمک نمود و از راکد بودن فکر جلوگیری به عمل آورد، زیرا از لحاظ روانشناسی نیز اشکال زاویه‌دار نشانه محدودیت است.
2. کودکان از قدرت بیان زیادی برخوردار نیستند. آنها طبیعتاً عاشق رنگند و به طور خود انگیخته به آن واکنش نشان می‌دهند. کودکان به رنگ بیشتر از شکل واکنش نشان می‌دهند و با لذت تمام به آن دل می‌بندند. به تدریج که سن کودکان بیشتر و وابستگی آنها به امیال آنی‌شان کمتر می‌شود. بیشتر به انضباط تن می‌دهند و جاذبه درونی رنگ نیز برای آنها کمتر می‌شود.

چک لیست طراحی

1. تناسب فرم محصول با روحیات استفاده‌گر (استفاده از فرم‌های متنوع و خارج از چارچوب متعارف)
2. امکان دسترسی کودک به بخش‌های مختلف محصول (طراحی مدولار)
3. استفاده از ترکیبات رنگی مناسب (رنگ‌های شاد و درخشان) جهت برانگیختن شوق کودک
4. کشش بصری و جلب نگاه کودک با استفاده از ایجاد حرکت بصری، ریتم و انرژی تصویری در محصول
5. راحتی استفاده برای کودکان
6. رعایت ایمنی کودک (عدم وجود لبه‌ها و گوشه‌های تیز و خطرناک)
7. رعایت اصول ارگونومیکی در طراحی و ساخت محصول (تطبیق با ابعاد بدنی کودک 4 تا 6 سال)
8. چند عملکردی بودن محصول (امکان بازی کردن و نگهداری وسایل کودک، علاوه بر انجام فعالیت‌های هنری)
9. ارضای حس مالکیت کودکان
10. کمک به رشد شخصیت کودکان
11. کمک به حس استقلال طلبی کودک
12. تشویق به رعایت نظم و ترتیب
13. هماهنگی ابعاد و اندازه محصول با محیط استفاده ( اتاق کودک)
14. دارای دوام و استحکام کافی
15. سهولت بهداشت و نظافت
16. افزایش طول عمر محصول با کاربرد جنس مناسب
17. رعایت اصول بهداشتی از لحاظ جنس مورد استفاده
18. به صرفه بودن اقتصادی
19. سهولت تولید
20. سهولت تعمیر پذیری

• مقدمه
• تشریح خصوصیات محیط استفاده
• تاثیرات محیط بر محصول
• دستهای آلوده کودک
• تاثیرات محصول بر محیط
• نتیجه‌گیری
• استراتژی بازاریابی هدف
• آنالیز کارکرد عملی
• الف) آنالیز کارکرد جسمی (ارگونومی)
• توصیه های ارگونومی
• نیازهای ایمنی
• نیازهای بهداشتی
• آنتروپومتری
• عملکرد ارگونومیکی رنگ
• الف- ایمنی
• ب- قابلیت دیده شدن
• ج- دوام و بقای ظاهری محصول
• د- هویت و شناسایی
• هـ- سازگاری
• و- تعمیر و نگهداری
• ب- آنالیز فنی
• آنالیز کارکرد زیبایی شناسی (استتیک)
• گشتالت در محصول
• انرژی تصویری محصول
• عملکرد ساختاری رنگ
• الف- کانون توجه
• ب- تفرق و تجمع
• ج- تناسب و تعیین وضع
• بررسی تاثیرات بصری رنگ در محصول
• نتیجه‌گیری
• ابزار نقاشی کودکان
• آنالیز ساختار
• چک لیست طراحی
• منابع و ماخذ

منابع

1. تشویق خلاقیت و تخیل در کودکان، دکتر برنادت دافی، ترجمه مهشید یاسایی، نشر ققنوس،1381.
2. نگاهی دیگر (مجموعه مقالات دومین همایش سراسری کودک، مربی، خلاقیت)، 1381.
3. نقاشی کودکان، آناالیوریو فراری، ترجمه عبدالرضا صرافان، انتشارات دستان، 1376.
4. رنگ، نوآوری، بهره‌وری. فرزانه کارکیا، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1375.
5. کاربرد رنگ در ارگونومی، تالیف محمد امین موعودی، انتشارات حس برتر، 1379.
6. انسان، آنتروپومتری، ارگونومی و طراحی، استفن فیزنت، ترجمه علیرضا چوبینه و محمد امین موعودی، 1375.
7. عملیات روی پلاستیک‌ها، 1- فونتن، ترجمه فیروز بروشکی، انتشارات افشار، 1376.
8. تکنولوژی مواد، احمد روشن بخش یزدی و محمد علی خواجه شرف آبادی.
9. مبادی سواد بصری، دونیس. اِ. داندیس، ترجمه مسعود سپهر، 1382.
10. طراحی و ارتباطات بصری. برونو موناری، ترجمه پاینده شاهنده.
11. پرورش استعداد همگانی ابداع و خلاقیت، الکس. الف. اسبورن، ترجمه دکتر حسن قاسم زاده، 1382.
12. رشد عقلانی کودک از دیدگاه پیاژه، هربرت گینزبرگ، سیلویا لوپر، ترجمه دکتر فریدون حقیقی، فریده شریفی.
13. طراحی صنعتی، جان هسکت، ترجمه غلامرضا رضایی نصیر، انتشارات سمت، 1376.
14. مهارت‌ها و توانایی‌های خلاقیت و راه‌های آزمون و پرورش آن، ترجمه حسن قاسم زاده، نشر دنیای نو، 1382.
15. خلاقیت و شیوه های پرورش آن، افضل السادات حسینی، 1381.
16. کتاب کار کودک و مربی، جمع آوری عزیزه عسگری نیچه، تالیف دکتر فرخنده مفیدی، انتشارات مدرسه،1382.