فارماکوگنوزی و گیاهان دارویی در علم پزشکی (دارچین)

گیاهان اولین موجودات خلقت و این جاندارن خاموش و نمودارهای زیبایی در طبیعت پس از گذشت میلیون ها سال که از پیدایش آنها برروی زمین می گذرد، در طی چند قرن اخیر، آثار  و خواص اعجاز انگیز خود را توسط  دست بشر به منصه ظهور رسانده‌اند.

طب و طبابت و به طور اعم معالجات از اولین مسائلی است که بشر برای حفظ اعتدال و توازن مزاج  در بروز امراض جهت اعاده سلامتی به آن روی آورده نسبت به وضع قوانین، امکانات، تحقیقات و گردآوری لازم و مسائل مربوطه نهایت باریک بینی و دقت را معمول داشته، زیرا به هر صورت جان آدمی گنجینه ودیعه ای است که حفظ آن ذاتی و غریزی است .

در طی قرون و اعصار متمادی مردم به خواص درمانی گیاهان پی برده اند و دانشمندان بزرگی  در اقصی نقاط جهان، دراین زمینه تحقیق و کار کرده اند و کتاب ها نوشته اندو همزمان با سایر نقاط دنیا در ایران نیز اساتید و دانشمندان بلند پایه ای چون اوبو‌علی سینا، محمد زکریا الرازی، سید اسماعیل جرجانی و ابونصر موفق هروی قرن های متمادی علم پزشکی ئ درمانی جهان را تحت تاثیر قرار داده و به حدی ارتقاء علمی یافته اند که آثار آنها به اروپا رفته و تا قرون شانزده و هفده، تعلیمات منحصر به فرد دانشگاهی را تشکیل داده و هنوز مضامین آن مورد تتبع و ترجمه و استفاده است.

فارماکوگنوزی که معنی تحت الفظی آن داروشناسی (علم الادویه) است، جزئی از هنر و علم پزشکی به شمار می آید و آغاز آن از زمانی است که بشر ب درمان بیماری‌ها پرداخته است. فارماکوگنوزی از تمدن های کهن، که در آنها از اجزای حیوانات و گیاهان، محلول های شفابخش و تهیه می کردند و آنها را برای از  بردن آلام و کاستن رنج و مقابله با بیماری ها به کار می بردند و ریشه گرفته است. منشا اولیه فارماکوگنوزی را می توان در اسرار جادوگری قبایل بشری دانست که توانسته است دوره ثبت نشده اسرار طب انسانی را پشت سر بگذارد و سیر تکاملی خود را از مرحله بدوی تا به امروز که عصر استفاده  از عوامل اختصاصی است به خوبی طی نماید.

با آنکه امروزه درمان بیماری ها بیشتر از طریق مصرف داروهای صورت می گیرد که منشاء صنعتی دارد واختصاصا در‌آزمایشگاه تهیه می شوند و اثرات قاطع آنها نیز در درمان  بیماری ها موجب توسعه مصرف آنها گردیده است، معهذا چون با مصرف  بعضی از داروها  زیان هایی به بدن می رسد، روز به روز به اهمیت گیاهان دارویی و فرآورده های آنها بیشتر توجه می‌شود و اعتقاد عمومی درباره آنها پیوسته تقویت می‌گردد.

دارچین معمولاً به عنوان پوست درخت  Cinnamomum zeylanicum شناخته می‌شود. در پرتغال و اسپانیا به عنوان  Canela ، در فرانسه Cannelle  و در آلمانی به عنوان Zimt  شناخته می‌شود. در هند و ایران دارچین خوانده می شود که به معنی چوب درخت چینی است که دقیق ترین توضیح برای دارچین است . اسم آن از « kayumanis» به معنای چوب شیرین زبان  مالاکا گرفته شده که معادل عبری آن «qinnkmn» است که منشا کلمه cinnamon  است. کلمه Canolla توسط ایتالیایی ها استفاده می شده  تا دارچین را توضیح بدهند به عنوان «little canaan tubes» (لوله های توپی کوچک) که شبیه پوست ساقه لوله شده دارچین است. تجارت دارچین در قرن ها سیزدهم و چهاردهم در کنترل ونیس بود  که به همین علت این شهر بسیار ثروتمند شده بود (67)

مصری های دارچین را به همراه مرد مومیایی کردن استفاده می کردند، شاید به خاطر سینامیک اسید که خاصیت آنتی باکتریال دارد. عبری ها از دارچین در مراسم مذهبی  استفاده می کردند و در همین حال در مکزیک،‌کشورهای آسیایی، عربستان  و در شمال آفریقا دارچین در آشپزی استفاده  می شده ولی بع عنوان ادویه د آشپزی استفاده نمی‌شده است.

در قرون وسطی و بعد از آن دارچین از مصر  صادر می شد که  خود توسط تاجران عرب از سیلان آورده می شد. دارچین  تبدیل به یک طعم محبوب در تعدادی زیادی از غذاها شد و به عنوان محرک اشتها، هاضمه و درمان برای سرفه و گلو درد شناخته شد. در حال حاضر  در آمریکا دارچین به طور عمده برای طعم دادن به دسرها و چاشنی ها استفاده می‌شود. در حالیکه پودر آن در ترکیبات گرانی که به نوشیدنی ها و قهوه اضافه می‌شود استفاده می‌شود.

معرفی گیاه دارچین (5)

دارچین،  شامل پوست تنه خشک شده ساقه گیاه Cinnamonum zeylanicm Blume  از خانواده برگ بو (Lauraceae)  است که عاری از بافت چوب پنبه ای خارجی و پارانشیم زیر آن بوده و حداقل  دارای 2/1 درصد ( حجمی / وزنی) اسانس می باشد.

نام های مختلف گیاه به شرح زیر می باشد:

دارچین در لغت به معنای «چوب آمده از چین » می باشد که البته بیشتر منظور دارچین از گونه کاسیا می باشد.

مشخصات گیاه دارچین

گیاه Cinnamomum zeylanicum ، درختی است کوچک به ارتفاع 12 – 8، همیشه سبز، دارای تاج پوششی متراکم و گسترده که از تمام قسمتهای آن بوی معطر و مطبوع دارچین استشمام می‌شود. (6)

تنه کوتاه، سبز وارسته یا با اندکی برآمدگی، با یک سیستم ریشه ای حجیم.

دارچین در طب سنتی

علما و بزرگان طب سنتی، خواص متعدد و بی شماری را برای گیاه دارچین برگزیده‌اند.  شیخ ابوعلی سینا در کتاب معروف «قانون در طب» خود در مورد دارچین چنین گفته است: (2)

چندین نوع دارچین است و نامهای متعدد دارد : دارچین خوب که به سیاهی زند و کوهی و ستبر است (غلیظ) . دارچین سفید و سست که ریشه اش از هم پاشیده و سیاه رنگ است و صاف است و کمتر گرده دارد. دارچینی که به سبزرنگی مایل و مزه‌اش و همان مزه (سلیخه،  دارچین ختایی) است و پوستش  به پوست آن شبیه به رنگ سرخ است که این نوع تا مدتها قوتش می ماند و بویژه اگر کوبیده شود و به وسیله محلولی قرص گردد. دیسقوریدوس گوید: نوعی از دارچین بوی خوش دارد که تقریبا به بوی  فیجن یا  بوی زیره سیاه شباهتی دارد.  گرم است و زبان گز و کمی شوری  و گرمی  در آن موجود است. اگر با ناخن حک کنی زود خرد نمی‌شود. و هرگاه شکست آنچه در میان شاخه هاست ریز است و به خاک نرم می ماند. و اگر خواهی بیازمایی یک حبه – قطعه کوچک – از ساقه ای  جدا کن و بیازمای که آسان تر است. زیرا خرده ها با هم شاید با مواد دیگری مخلوط باشند و آمیزه بیگانه در آن موجود باشد. همو گوید: نوعی دارچین هست که آن را دارچین دروغین گویند. تا اندازه بویی هم دارد. زبر است و کم تاثیر. دارچینی هست که آن را دارچین زنگی نامند. سیمای دارچین می دهد ولی فرق در میان آنها تندبویی است. دارچین که به ( قرفه) مشهور است در اصل  و فراوانی گره همان دارچین است.

خواص دارویی و درمانی

اثر فیزیولوژیکی دارچین، مربوط به اسانس و تانن آن است از این جهت به علت دارا بودن این دو ماده، اثر محرک و قابض ظاهر می کند.

دارچین دارای خاصیت تقویت کننده اعمال هضم و جریان گردش خون است واز آن برای رفع سوء هضم ها مخصوصا در مواردی که با نفخ همراه باشد و به عنوان بادشکن استفاده می‌شود. دارچین به علت دارا بودن تانن، برای رفع اسهال، ضعف عمومی بدن و همچنین بند‌آوردن خون مصرف می گردد مانند آنکه به لوسیون های بند آرونده خون افزوده شده و به علاوه برای درمان خونریزی در فواصل قاعدگی و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.

خاصیت ضد میکروبی دارچین

آثار ضد میکروبی ، ضد انگل و ضد قارچی که در مورد دارچین مشهور است احتمالا به واسطه اسانس آن است، اسانس دارچین دارای آثار ضد میکروبی و قارچی است که احتمالا این آثار مربوط  به محتوای ارتو – متوکسی سینام آلدئید آن است (4 و9).

افزون  بر این اسانس دارچین دارای آثار ضد ویروسی و لاروکشی می باشد. ثابت گردیده است که عصاره دی اکسید کربنی از پوست دارچین (به میزان 1/0 درصد)  به طور کامل رشد  میکروارگانیزم های مختلفی شامل Escherichia coli ، Candida albicans , Staphylococcus aureus  را مهار می کند. آثار  و بی حس کنندگی  اوژنال به اثبات رسیده است، افزون بر این اثر تومور زایی خفیف برروی پوست موش و بر اثر ضعیف .کشنده سلولی بر علیه سلولهای هیلا ثابت شده است.

اثر آنتی دیابتیک دارچین

فقط نصف قاشق چایخوری دارچین در روز به طور قابل ملاحظه ای میزان قند خون را در بیماران دیابتی کاهش می دهد. این اثر که می‌تواند حتی با خیساندن یک  تکه چوب دارچین در چای ایجاد می‌شود می‌تواند همچنین  به میلیون ها نفر که مبتلا به دیابت نیستند یعنی مشکل قند خون دارند ولی از‌آن بی خبرند نیز سود رساند.

این کشف در ابتدا به طور تصادفی  توسط ریچارد اندرسون در مزکر تحقیقات بتس ویل در مری لند در بخش  آمریکایی کشاورزی  تغذیه انسان انجام گرفت.

عوارض جانبی دارچین

خطرات استفاده از دارچین خصوصا اسانس فرار و سینامالدهید آن ارزیابی شده است،  زیرا به عنوان یک آلدهید اشباع  نشده در  موقعیت های a و b  با گروه های  سولفیدریل و آمینو واکنش داده و مسئول خصوصیات حساس کننده،‌ التهاب آور و سمیت برای سلولها می باشد.

تحقیقات سمیت شناسی و فارماکولوژیک، نشان دهنده وجود خطر خاصی برای انسان نمی باشند. تحقیقات انجام گرفته  به وسیله Plant  نشان می دهد که در سگ های تحت آزمایش با دوزهای بالا، استفراغ دیده شده است و این مطلب، مشابه عوارض جانبی گزارش شده در انسان می باشد .

فارسی

1. آینه چی – یعقوب، مفردات پزشکی و گیاهان دارویی ایران،  موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران 1365 صفحات (305 – 307)
2. ابوعلی سینا – شیخ عبدالرئیس ، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی (هه ژار)، قانون در طب، انتشارات سروش، چاپ دوم 1364 جلد دوم صفحات 115 –
3. امین – غلامرضا، گیاهان دارویی سنتی ایران، تهران: معاونت پژوهشی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی 1370 جلد اول صفحه 48.
4. اشتال. ا.، ترجمه صمصام شریعت، تجزیه و شناسایی مواد دارویی گیاهی، ه. اصفهان، موسسه انتشاراتی مشعل ، 1368 صفحات 8-247
5. زاهدی – اسمعیل ، واژه نامه گیاهی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم 1373، صفحات 48 و 60
6. زرگری  – علی، گیاهان دارویی، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران چاپ چهارم 1369، جلد چهارم صفحات 328 – 334
7. زرگری ، علی ، شناسایی گیاهان، انتشارات امیرکبیر، 1341، صفحات 110 – 136
8. مظفریان – ولی الله، رده بندی گیاهی ، کتاب اول مورفولوژی تاکزونومی، نشر دانش امروز، چاپ اول. تهران 137 صفحات 246 تا 264
9. مظفریان ، ولی الله، رده بندی گیاهی، کتاب دوم،  دولپه ای ها، نشر دانش امروز، چاپ اول، تهران 1373 صفحات 14 و 15
10. مومنی – تاج خانم، دیانتی  –بنفشه، عوارض جانبی داروهای گیاهی، ناشر شهرآب و آینده سازان، چاپ اول، تهران 1380 صفحات 42 – 53
11. میر حیدر – حسین ، معارف گیاهی – کاربرد گیاهان و پیشگیری و درمان ها، دفتر نشر فرهنگ اسلامی – چاپ دوم 1375 – جلد دوم صفحات 323 – 328

انگلیسی

1. Berger F (1949) Handbuch der Drogenkunde. Vienna
2. Wichtl M (1988) In: Hartke K (ed) DAB 9- Kommentar. Stuttgart, pp 368-370
3. Wijeskera Ro (1978) The chemistry and technology of cinnamon. CRC Crit Rev Food Sci Nur 10: 30
4. Hegnauer R (1966) Chemotaxonomie der Pflanzen vol 4. Basel, pp 350 – 381
5. Lawrence B (1969) Can Inst Food Technol J2: 178
6. Bullerman LB, Lieu FY, Seier SA (1977) Inhibition of growth and aflatoxin production by cinnamon and clove oils, cinnamic akdehyde and eugenole,Jfood Sci 42 : 1107 – 1109
7. Hitokoto H, Morozumi S et al. (1978) Inhibitory effects of condiments and herbal drugs on the growth and toxin production of toxigenic fungi. Mycopathologia 66: 161 – 167
8. Yousef RT, Tawil GG (1980) Antimicrobial activity of volatile oils, pharmazie Ole zur Raumdesinfektion Arzneim Forsch 4: 319 – 325
9. kellner W, Kober W (1954) Moglichkeiten der verwendung atherischeR Ole zur Raumdesinfektion. Arzneim Forsch. 5:224-229.
10. Kellner W, Kober W (1955) Moglichkeiten der Verwendung atherischer Ole zur RAUMDESINFEKTION. Arzneim Forsch 6:768-772.
11. Kellner W, Kober W (1956) Moglichkeiten der Verwendung atherischer Ole zur Raumdesinfektion. Arzneim Forsch 6:768-772.
12. Deininger R (1985) Neues aus der Terpen Forschung. Der Kassenarzt 7:47-55.
13. Harada M, Yano S (1975) Pharmacological studies on Chinese cinnamon. II. Effects of cinnamaldehyde on the cardiovascular and digestive system, Chem pharm Bull 23:941-947.
14. Reiter M, Brandt W (1985) Relaxant effects on tracheal and ileal smooth muscles of the guinea pig. Arzneim Forsch 35:408-414.
15. Plant OH, Miller GH (1926) Effects of carminative volatile oils on the muscular activity of the stomach and colon. J Pharmacol Exp Ther 27:149-164.
16. Plant OH (1921) Effects of carminative volatile oils on the muscular movements of the intestine. J Pharmacol Exp Ther 22:311-324.
17. Akira T, Tanaka S, Tabata M (1986) Pharmacological studies on the antiulcerogenic activity of Chinese cinnamon. Planta Med 52:440-443.
18. Harada M, Ozaki Y (1972) Pharmacological studies on Chinese cinnamon. I. Central effects of cinnamaldehyde. Yakugaku Zasshi 92:135-140.
19. Harada M, Fujii Y, Kamiya J (1976) Pharmacological studies on Chinese cinnamon. III. Electroencephalographic studies of cinnamaldehyde in the rabbit. Chem Pharm Bull 24:1784-1788.
20. Fundaro A, Cassone MC (1980) Azione degli oli essenziale di camomilla, canella, assenzio, macis e origano su un comportamento operativo nel ratto. Boll Soc Ital Biol Sper 56:2375-2380.
21. Nagai H, Shimazawa T et al. (1982) Immunopharmacological studies of the aqueous extract of Cinnamomum cassia (CCAq). I.Anti-allergic action. Japan J Pharmacol 32:813-822.
22. Nagai H, Shimazawa T et al. (1982) Immunopharmacological studies of the aqueous extract of Cinnamomum cassia (CCAq). II. Effect of CCAq on experimental glomerulonephritis. Japan J Pharmacol 32:823-831.
23. Nohara T, KashiwadaY et al. (1981) Constituents Of cinnamomi cortex. V.Chem Pharm Bull 29:2451-2459.
24. Ministère des Affaires Sociales et de l’Emploi: Specialites Pharmaceutiques a Base de Plantes: Bull Off No 86 bis/20 August 1986.
25. Bundesgesetzblatt (Anlage) I, No. 12 of 4.4.1986.
26. Reynolds JEF, Prasad AB (1982) Martindale: the extra pharmaceutiques, 28^th London: the Pharmaceutical Press.
27. Tyler VE (1988) Pharmacognosy. 9^th Lea & Febiger, Philadelphia.
28. Meyer FR, Meyer E (1959) Perkutane Resorption von ätherischen Olen und ihren Inhaltsstoffen. Arzneim Fordsh 8:516-519.
29. Friedmann E, Mai H (1931) Verhalten der Cinnamalessigsaure und des Zimtaldehyds im Tierkorper. Biochem Z 242:282-287.
30. Kunkel G.Flowering Trees in Subtropical Gardens. Boston: Dr.W.Junk v.Publishers; 1978:40-1.
31. DAB 10 Kommentar, 11/4 Band. Stuttgart: Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft mbH, 1993; Z1.
32. Bedevian A K. Polyglottic Dictionary of Plant Names. Cairo Madbouly Library, 1994: 177.
33. Newall C A, Anderson L A, Phillipson J D. Herbal Medicines. London:Pharmaceutical Press, 1996: 63-4, 76-7.
34. Hooker JD. Flora of British India. Kent: L, Reeve & Co, Ltd, 1875:  131-2.
35. Trease G E, Evans WC. Pharmacognosy. London: 13^th: Balliere Tindall, 1989: 453-7.
36. The Royal Pharmaceutical Soceity. Martindale. The Extra Pharmacopoeia. 31th ed. London: The Pharmaceutical Press. 1996: 1691.
37. Wichtl M.Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. Translated and edited by Bisset NG. Medpharm GmbH Scientific Publishers. 1994: 148-50.
38. Nonaka G, Morimoto S, Nishioka I, et al. Tannins and related compounds. Part 13: Isolation and structures of trimeric, tetrameric and polymeric proanthocyanidins from cinnamon. J. of Chem Soc Perk Trans 1, 4523, 4524.
39. Dictionary of Natural Products. London: Chapman & Hall, 1994: 1036, 4520, 4523, 4524.
40. Robbers J E, Speedie M K, Tyler V E. Pharmacognosy & Pharmacobiotechnology. Pennsylvania: Williams & Wilkins. 1996: 96.
41. British Herbal Pharmacopoeia. British Herbal Medicine Association. 1983:68.
42. Leung A Y, Foster S. Encyclopedia of Common Natural Ingredients. 2th ed. New York: John Wiley & Sons Inc, 1996: 167-9.
43. Poucher W A. Poucher’s Perfumes, Cosmetics & Soaps. 9^th London: Chapman & Hall. 1991 (Vol.1): 86-7.
44. Ali M. Textbook of Pharmacognosy. New Delhi: CBS Publishers & Distributors. 1994: 153.
45. British Pharmacopoeia. London: HMSO, 1993(Vol 1): 161-2, (Vol 2): A49.
46. Wagner H, Bladt S. Plant Drug Analysis. 2th ed. Berlin: Springer-Verlag, 1996: 153, 170-1.
47. Tsai S Y, Chen S C. A fluorometric assay of trans-cinnamaldehyde in Cinnamon. J Nat Prod 1984: 47:536.
48. Senanayake U M, Edwards R A, Lee T H. Simple solid injection method for qualitative and quantitative estimation of essential oils. J Chrom 1976; 116:468.
49. Archer A W. Determination of Cinnamaldehyde, coumarin and cinnamyl alcohol in cinnamon and cassia by high-performance liquid chromatography. J Chrom 1988; 447:272.