مطالعه روابط سیاسی ایران و سوریه بعد از انقلاب اسلامی ایران

خاورمیانه به عنوان منطقه ای استراتژیک جایگاه عمده و حساسی در رقابتهای دو ابرقدرت شرق و غرب در دوران جنگ سرد داشت و نقش یک محرک را در مداخله ابر قدرتها ایفا می کرد . پس از دوران جنگ سرد و فروپاشی شوروی نه تنها این منطقه اهمیت خود را از دست نداده بلکه بر اهمیت آن نیز افزوده شده است . لذا درک و شناخت صحیح از تحولات منطقه خاورمیانه ، برای ایران که خود در این منطقه قرار دارد ضروری و آگاهی از عملکرد دولتهای منطقه نیز در این راستا می باشد .

سوریه به دلیل موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی ، یکی از مهم‌ترین کشورهای خاورمیانه محسوب می شود که توانسته است در چند دهه اخیر نقش مهمی را در روند تحولات منطقه ای ایفا نماید . بدین لحاظ این کشور جایگاه ویژه ای را در سیاست خارجی ایران که اولویت اصلی را در روابط خارجی بر همکاری با کشورهای اسلامی و غیر متعهد می دهد ، به خود اختصاص داده است و نیاز هست که شناخت بیشتری نسبت به آن پیدا کرد . ایران و سوریه به عنوان دو کشور خاورمیانه ای غیر همسایه توانسته اند در دو و نیم دهه اخیر بیشترین هماهنگی ها را در روند تحولات منطقه ای و جهان اسلام کسب نمایند و به عنوان الگویی برای دیگر کشورهای منطقه در همکاریهای دوجانبه مطرح شوند حال پرسش اصلی این است که چه عواملی در بهبود و گسترش روابط دو جانبه مؤثر بوده است؟ علت هماهنگی در اکثر تحولات منطقه ای چه بوده است که توانسته روابط این دو کشور را به عنوان الگویی برای سایر کشورها در مناسبات دوجانبه تبدیل کند ؟ این پرسشی است که باید به آن پاسخ داده شود . ابتدا روابط و مناسبات سیاسی دو کشور در دوران قبل از انقلاب اسلامی را مرور خواهیم کرد تا سیمای اصلی همکاری و الگومندی در روابط بعد از انقلاب روشن شود . سپس عوامل تاثیر گذار را در همکاری و روابط دو جانبه با تاکید بر عوامل منطقه ای تجزیه و تحلیل می کنیم هر چند که ممکن است واقعیت امر چیزی غیر از تحلیل های عرضه شده باشد ، زیرا اصولاً همیشه بسیاری از اطلاعات تا زمان مشخصی محرمانه باقی می ماند و دسترسی به بعضی اطلاعات هیچ گاه امکان پذیر نمی باشد .

در پایان با اعلام و اذعان به وجود نقایص و کاستی در رساله ، از زحمات اساتید محترم و بزرگوار جناب آقای دکتر اصغر جعفری ولدانی در سمت استاد راهنما و جناب آقای دکتر غلامعلی چگنی زاده در سمت استاد مشاور ، تشکر و قدردانی می شود که حضرت علی (ع) فرموده است : من علمنی فقر صیرنی عبداً .

طرح و تبیین موضوع

مطابق با اصل 152 قانون اساسی جمهوری اسلامی ، سیاست خارجی ایران بر اساس “نفی هرگونه سلطه جویی و سلطه پذیری ، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور ، دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر ابر قدرتهای سلطه گرو روابط صلح آمیز با دول غیر محارب استوار است . بنابراین از دیدگاه قانون اساسی رابطه با دول غیر محارب مجاز شمرده شده است . همچنین طبق اصل 154 قانون اساسی ، جمهوری اسلامی سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می شناسد. بنابراین در عین خودداری کامل از هر گونه دخالت در امور داخلی ملتهای دیگر از مبارزه حق طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می کند .

ادبیات موضوع 

علیرغم حساسیت و اهمیت موضوع یکی از نکته های جالب توجه در ارتباط با آن کم توجهی محققان و پژوهندگان این رشته به این مسئله می باشد و کمتر تحقیق و کتابی در این زمینه یافت می شود که به طور دقیق و موشکافانه به بررسی روابط پیچیده ایران و سوریه پرداخته باشد . در این ارتباط تنها گزارشها و مقالاتی به چشم می خورد که بیشتر به مسأله صلح و اقدامات سوریه و بررسی سطحی روابط ایران و سوریه و البته با دیدگاه وزارت خارجه ای پرداخته است .

علل انتخاب موضوع

همان طور که در مقدمه بیان شد درک و شناخت صحیح از تحولات منطقه خاورمیانه و کشورهای آن برای ایران که خود در این منطقه قرار دارد و به عنوان نزدیک ترین محیط جغرافیایی گسترده تر از کشورها محسوب می شود ، ضروری می باشد . در این راستا بررسی روابط دو جانبه میان ایران و کشورهای منطقه نیز یکی از مهم ترین اقدامات شناخته می شود . کشور سوریه که به دلیل مسائل ژئوپلتیک و هم جواری با رژیم اسرائیل به عنوان کشور خط مقدم جبهه اعراب و اسرائیل شناخته شده و اکنون نیز به عنوان کشور خط مقدم مخالف باروند فعلی سازش مطرح می باشد ، جایگاه ویژه ای را در سیاست خارجی ایران به خود اختصاص داده است . علاوه بر اهمیت این موضوع علاقه نویسنده به مسائل منطقه ای و جهان اسلام نیز سبب گردید که روابط سیاسی دو کشور ایران و سوریه مورد بررسی و تحقیق قرار گیرد .

سوال اصلی

سوال اصلی : چرا روابط ایران و سوریه در مقطع بعد از وقوع انقلاب اسلامی بهبود و گسترش یافته و علل گسترش آن کدامند ؟

سوالات فرعی :

1. مسأله بحران خاورمیانه تا چه اندازه در روابط سیاسی ایران و سوریه مؤثر بوده است ؟
2. مسأله عراق و توسعه طلبی آن تا چه اندازه در روابط سیاسی ایران و سوریه مؤثر بوده است ؟
3. پیمان ترکیه ـ اسرائیل چه تاثیری در روابط سیاسی ایران و سوریه داشته است ؟
4. ساختار نظام بین الملل در دوران نظام دو قطبی و پس از آن چه تاثیری بر روابط دو جانبه داشته است ؟

فرضیه های تحقیق

فرضیه اصلی : (( گسترش روابط ایران و سوریه در مقطع بعد از انقلاب اسلامی ناشی از دشمن مشترک یعنی اسراییل و دیدگاه‌های مشترک در ارتباط با برخی تحولات منطقه ای و تلاش در جهت کسب موازنه قدرت در برابر آن بوده است . ))

فرضیه های فرعی :

1. (( انقلاب اسلامی ایران یکی از عوامل مؤثر در گسترش روابط سیاسی ایران و سوریه بوده است .))
2. (( دیدگاه مشترک دو کشور در ارتباط با مسئله فلسطین و اشغالگری اسرائیل از عوامل مهم تاثیرگذار بر روابط سیاسی دو کشور بوده است .))
3. (( پیمان نظامی راهبردی ترکیه ـ اسرائیل در سال 1996 در منطقه و گسترش همکاریهای دوجانبه، از دیگر عوامل تاثیرگذار بر روابط و همکاری بین دو کشور بوده است . ))

تعریف مفاهیم

در متن این پژوهش مفاهیمی چون سیاست خارجی ، روابط خارجی ، بحران خاورمیانه و موازنه قدرت را ملاحظه می کنیم که باید منظور خود را از این مفاهیم و کاربرد آن مشخص و تبیین نماییم . تعریف این مفاهیم از آن نظر ضروری و دارای اهمیت است که مبنای نظری این پژوهش را تشکیل داده و در درک بهتر و عمیق تر متن کمک می کند . بنابراین در اینجا به اختصار به تعریف مفاهیم مورد نیاز پرداخته می شود :

• سیاست خارجی : سیاست خارجی را باید مجموعه ای از اهداف ، جهت گیریها ، روشها و ابزار در نظر گرفت که یک حکومت در مقابل سایر واحدهای سیاسی بین الملل به منظور دستیابی به منافع ملی دنبال می کند . سیاست خارجی در نهایت سعی می کند بر رفتار و کردار سایر کشورها و نتیجتاً بر کل نظام بین الملل اثر بگذارد ، ضمن اینکه متقابلاً از محیط خارجی تاثیر می پذیرد .(1)
• روابط خارجی : شامل آن دسته از روابطی می شود که به عنوان امری رسمی ، ابتکار آن با حکومتها بوده و توسط آنها هدایت می شود . و از روابط بین گروه‌ها ، سازمانها و احزاب و سندیکاها متمایز می باشد و دارای ابعاد سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و … می باشد .(2)
• بحران خاورمیانه : منظور درگیریها و جنگهای اعراب و اسرائیل از سال 1948 تا زمان کنونی و وجود موجوداتی به نام اسرائیل می باشد .
• موازنه قدرت : که به موجب آن ، باید چنان موازنه ای بین قدرت دولتها برقرار شود که مانع چیرگی یکی یا گروهی از آنها بر سایرین باشد تا در نتیجه ، صلح محفوظ بماند .(3)

متغییرها

روابط سیاسی ایران و سوریه متغیر وابسته و موجودیتی به نام اسرائیل و برخی تحولات منطقه ای متغیر مستقل می باشند .

روش تحقیق

این رساله با کمک از وقایع تاریخی به تحلیل روابط سیاسی ایران و سوریه پرداخته است . چرا که در بررسی روابط دوجانبه آنچه که مشخص کننده رفتار کشورها می باشد همین اتفاقات و اقداماتی است که به مرور به وقایع تاریخی تبدیل شده است . بنابراین روش تحقیق تاریخی ـ توصیفی و تحلیلی است .

موانع و محدودیتهای تحقیق

کمبود منابع به زبان فارسی و عدم توجه محققان این رشته به این مسئله و پراکندگی اطلاعات در این رابطه ، سبب ایجاد محدودیتها و مشکلاتی در تحقیق گردید . علاوه بر این محرمانه بودن و عدم دسترسی به اطلاعات از دیگر مشکلات قابل ذکر در این مورد است .

سازماندهی تحقیق

با توجه به طرح موضوع و سوال اصلی و همچنین فرضیه تحقیق پایان نامه حاضر در فصول ذیل مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد :

• فصل اول : کلیات طرح پژوهش ؛
• فصل دوم : اصول و اهداف سیاست خارجی به طور اعم و سیاست خارجی ایران و سوریه به طور اخص ؛
• فصل سوم : بررسی پیشینه روابط سیاسی ایران و سوریه با عنایت به روابط ایران و اسرائیل؛
• فصل چهارم : بررسی روابط دوجانبه بعد از انقلاب اسلامی در ایران تا پایان جنگ ایران و عراق ؛
• فصل پنجم : بررسی روابط دو کشور پس از جنگ تا زمان درگذشت حافظ اسد رئیس جمهور سوریه با توجه به عوامل تاثیرگذار در این مقطع زمانی ؛
• فصل ششم : نتیجه گیری .

• مقدمه

فصل اول (کلیات)

• ۱- طرح و تبیین موضوع
• ۲- ادبیات موضوع
• ۳- علل انتخاب موضوع
• ۴- سوال اصلی و سوالات فرعی
• ۵- فرضیه های تحقیق
• ۶- تعریف مفاهیم
• ۷- متغیرها
• ۸- روش‌تحقیق
• ۹- موانع و محدودیتهای تحقیق
• ۱۰- سازماندهی تحقیق
• یادداشتهای فصل اول

فصل دوم (اصول و اهداف سیاست خارجی ایران و سوریه)

• بخش اول مبانی نظری سیاست خارجی
• ۱- روشهای مطالعه سیاست خارجی
• ۲- سطح تحلیل
• ۳- عوامل موثر در تعیین سیاست خارجی
• بخش دوم
• ۱- اصول و اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
• ۲- ابزارهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
• ۳- اصول و اهداف سیاست خارجی جمهوری عربی سوریه
• ۴- ابزارهای سیاست خارجی جمهوری عربی سوریه
• ۵- بررسی تطبیقی سیاست خارجی ایران و سوریه
• یادداشتهای فصل دوم

فصل سوم (پیشینه روابط ایران و سوریه ۱۹۷۹ـ ۱۹۴۶)

• بخش اول ـ روابط ایران و سوریه از۱۹۷۹- ۱۹۴۶
• بخش دوم ـ عوامل تأثیر گذار بر روابط ایران و سوریه
• ۱- عوامل تأثیر گذار بر سردی روابط دو جانبه (۱۹۷۳ـ ۱۹۴۶)
• الف ـ روابط ایران و اسرائیل
• ب ـ مشکلات داخلی سوریه و ایدئولوژی رادیکال بعث
• ۲- عوامل تأثیر گذار بر بهبود نسبی روابط دوجانبه (۱۹۷۹ـ ۱۹۷۴)
• الف ـ شرایط منطقه ای
• ب ـ شرایط بین المللی
• ج ـ به قدرت رسیدن حافظ اسد و پایان بحران داخلی
• د ـ مرگ جمال عبدالناصر و افول ناسیونالیسم عربی
• نتیجه گیری فصل سوم
• یادداشتهای فصل سوم

فصل چهارم (روابط ایران و سوریه ۱۹۸۸ـ ۱۹۷۹)

• بخش اول ـ انقلاب اسلامی ایران
• ۱- انقلاب اسلامی ایران و مواضع سوریه
• ۲- جنگ ایران و عراق و موضع گیریهای سوریه
• بخش دوم
• ۱- دلایل حمایت سوریه از ایران در جنگ
• الف ـ دیدگاهها و مواضع ایران در مورد بحران خاورمیانه
• ب ـ اختلافات عراق و سوریه و تأثیر آن بر روابط ایران و سوریه
• ج ـ اتحاد ایران و سوریه
• ۲- تهاجم اسرائیل به لبنان و تأثیر آن بر روابط دو جانبه
• ۳- تنش های سوریه ـ ایران در لبنان
• ۴- دلایل تغییر موضع تاکتیکی سوریه در طول جنگ
• ۵- قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت سازمان ملل و مواضع سوریه
• نتیجه گیری فصل چهارم
• یادداشتهای فصل چهارم

فصل پنجم (روابط ایران و سوریه ۲۰۰۱ـ ۱۹۸۹)

• بخش اول ـ روابط سیاسی ایران و سوریه
• ۱- پایان جنگ تحمیلی و سیاست جدید ایران
• ۲- روابط ایران و سوریه (۲۰۰۱ـ ۱۹۸۹)
• بخش دوم ـ عوامل تأثیر گذار بر روابط ایران و سوریه پس از جنگ
• ۱- پیمان طائف و مواضع ایران و سوریه
• ۲- حمله عراق به کویت و مواضع ایران و سوریه
• ۳- کنفرانس صلح مادرید و مواضع ایران و سوریه
• ۴- اختلافات ایران و امارات متحده عربی و موضع گیری سوریه
• ۵- تهاجم ترکیه به شمال عراق و مواضع ایران و سوریه
• ۶- پیمان استراتژیک ترکیه ـ اسرائیل و مواضع ایران و سوریه
• ۷- اختلافات ترکیه ـ سوریه و نقش ایران
• نتیجه گیری فصل پنجم
• یادداشتهای فصل پنجم

فصل ششم (نتیجه گیری)

• یادداشتهای فصل ششم
• منابع و ماخذ

منابع

فارسی

• کتاب ها

1. آقابخشی ، علی و مینو افشاری راد ، فرهنگ علوم سیاسی ، (تهران : نشر چاپار ، 1379).
2. احتشامی ، انوشیروان ، سیاست خارجی ایران و دوران سازندگی (اقتصاد ، دفاع ، امنیت) ، ترجمه ابراهیم متقی و زهره پوستین چی ، (تهران : انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی ،1378).
3. ازغندی ، علیرضا ، روابط خارجی ایران (دولت دست نشانده)، (تهران : انتشارات قومس، 1376) .
4. اسداللهی ، مسعود ، از مقاومت تا پیروزی (79ـ1361) ، (تهران: موسسه اندیشه سازان نور،1379) .
5. السن ، رابرت ، مسأله کرد و روابط ایران و ترکیه ، ترجمه ابراهیم یونسی ، (تهران : انتشارات پانیذ ، 1380) .
6. امامی ، محمدعلی ، بررسی روابط سیاسی سوریه و عراق در دهه 80 ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1374) .
7. امامی ، محمدعلی ، سیاست و حکومت درسوریه ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه،1376) .
8. ای فست ، کارن ، انقلاب اسلامی و تحولات سیاسی در دنیای عرب ، ترجمه داوود علمایی، (تهران : دوره عالی جنگ و دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران ، 1379) .
9. بال ، جرج ، خطا و خیانت در لبنان ، ترجمه حسین ابوترابیان ، (تهران : انتشارات اطلاعات ، چاپ دوم ، 1366) .
10. بخشایشی اردستانی ، احمد ، اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، (تهران:انتشارات آوای نور ، 1375) .
11. بهزادی ، حمید ، اصول روابط بین الملل و سیاست خارجی ، (تهران : انتشارات دهخدا،1352) .
12. بیگدلی ، علی ، تاریخ سیاسی ـ اقتصادی عراق ، (تهران : مؤسسه تاریخی میراث ملل،1368).
13. ثانی ، رضا ، ایرانی که می تواند بگوید نه ! ، (تهران : موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر،1379) .
14. جعفری ولدانی ، اصغر ، بررسی تاریخی اختلافات مرزی ایران و عراق ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، چاپ سوم ، 1376) .
15. جعفری ولدانی ، اصغر ، بررسی کانونهای بحران در خلیج فارس ، (تهران : انتشارات کیهان ، چاپ دوم ، 1377) .
16. جعفری ولدانی ، اصغر ، تحولات مرزها و نقش ژئوپلتیک آن در خلیج فارس ، (تهران : انتشارات قومس ، 1374) .
17. جعفری ولدانی ، اصغر ، نگاهی تاریخی به جزایر ایرانی تنب و ابوموسی ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1376) .
18. خوشوقت ، محمد حسین ، تجزیه و تحلیل در سیاست خارجی ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1375) .
19. در جستجوی امام از کلام امام ، دفتر نوزدهم ، (تهران : انتشارات امیرکبیر ، 1363) .
20. درویش ، حجت الله ، بررسی پدیده ناسیونالیسم در جهان عرب ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1374 ).
21. درینیک ، ژان پی یر ، خاورمیانه در قرن بیستم ، ترجمه فرنگیس اردلان ، (تهران : انتشارات دانش امروز ، 1368) .
22. دهقان طرزجانی ، محمود ، روابط خارجی ایران و همسایگان در دهه دوم انقلاب اسلامی ، (تهران : انتشارات سروش ، 1379) .
23. رابینوویچ ، ایتما ، جنگ برای لبنان (85ـ1970) ، ترجمه جواد صفایی و غلامعلی رجبی یزدی، (تهران : انتشارات سفیر ، 1368) .
24. رمضانی ، روح الله ، چارچوب تحلیلی برای بررسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، ترجمه علیرضا طیب ، (تهران : انتشارات نی ، 1380) .
25. روز شمار سیاست خارجی ایران در سال 1372 ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه،1376).
26. سریع القلم ، محمود ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف) ، ( تهران : انتشارات مرکز تحقیقات استراتژیک ، 1379) .
27. سعیدی ، ابراهیم ، سوریه (مباحث کشورها و سازمانهای بین المللی) ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه، 1374).
28. سلیمانی، محمدباقر، بازیگران روند صلح خاورمیانه، (تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1379).
29. سوریه (از سری انتشارات بررسی مسائل کشورها)، (تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1362).
30. سوید، محمود، جنوب لبنان در رویارویی با اسرائیل (پنجاه سال پایداری و مقاومت) ، ترجمه مرکز تحقیقات و بررسیها ، (تهران : نشر آمن ، 1379) .
31. سیف زاده ، سید حسین ، اصول روابط بین الملل الف ـ ب ، (تهران : نشر دادگستر، 1378).
32. سیف زاده ، سید حسین ، نظریه های مختلف در روابط بین الملل ، ( تهران : انتشارات قومس، چاپ چهارم ، 1374).
33. عابدی ، مصطفی ، روابط سوریه و عراق ، (تهران : انتشارات جهاد دانشگاهی ، 1369).
34. عامری ، هوشنگ ، اصول روابط بین الملل ، (تهران : انتشارات آگه ، 1374) .
35. علی بابایی ، غلامرضا ، تاریخ سیاست خارجی ایران از شاهنشاهی هخامنشی تا به امروز ، (تهران : انتشارات درسا ، 1375) .
36. فولیکوفر ، د .ر و جمعی از نویسندگان ، تاریخ معاصر کشورهای عربی ، ترجمه محمد حسین روحانی ، (تهران : انتشارات قومس ، 1376) .
37. فولر ، گراهام ، قبله عالم ژئوپلتیک ایران ، ترجمه عباس مخبر ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، چاپ دوم ، 1377).
38. قانون اساسی سوریه ، (تهران : انتشارات اداره کل توافقهای بین المللی ، 1374) .
39. قانون ، مرتضی ، دیپلماسی پنهان (جستاری بر روابط ایران و اسرائیل در عصر پهلوی) ، (تهران : انتشارات طبرستان ، 1381) .
40. کاظمی ، علی اصغر ، زنجیره تنازعی سیاست و روابط بین الملل ، (تهران : انتشارات قومس، 1370) .
41. کدیور ، جمیله ، پشت پرده صلح ، (تهران : انتشارات اطلاعات ، 1374) .
42. علیزاده ، حسین و سلمان رضوی ، گلبانگ سربلندی (2001 سخن و نکته از اندیشه های سید محمد خاتمی) ، (تهران ، انتشارات سلام ، 1380) .
43. عنادی الموتی ، مراد ، ایران و سازمان کنفرانس اسلامی (بررسی عملکرد سازمان کنفرانس اسلامی در دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران بر این سازمان ) ، ( تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1381) .
44. محمدی ، منوچهر ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، ( تهران : انتشارات دادگستر، چاپ دوم ، 1380) .
45. محمدی ، منوچهر ، تحلیلی بر انقلاب اسلامی ایران ، (تهران : انتشارات امیرکبیر، 1366).
46. منصوری ، جواد ، نظری به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران ، (تهران : انتشارات امیرکبیر، 1365) .
47. مهدوی ، هوشنگ ، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران پهلوی (57ـ1300)، (تهران : انتشارات البرز ، چاپ دوم ، 1375) .
48. مواضع سیاست خارجی ایران (اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه در سال 72) ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه ، 1373) .
49. مواضع سیاست خارجی ایران (اظهارات سخنگوی وزارت امورخارجه در سال 76) ، (تهران: انتشارات وزارت امور خارجه ، 1377) .
50. ولایتی ، علی اکبر ، ایران و تحولات فلسطین ، (تهران : انتشارات وزارت امور خارجه، 1380) .
51. ی . اسماعیل ، طارق ، چپ ناسیونالیستی عرب ، ترجمه عبدالرحمن عالم ، (تهران : انتشارات وزارت امورخارجه ، 1369) .

• مقاله ها و بولتن ها

1. ابعاد دیدار اسد از تهران ، ترجمه ع . باقری ، ماهنامه ترجمان ، سال دوم ، شماره 90، آذر1376 .
2. اسحاق زاده ، فرخ ، بحران لبنان از طائف تا درگیریهای اخیر حزب الله و امل ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 36 ، بهمن 1368 .
3. اسحاق زاده ، فرخ ، نگاهی به اجلاس سران عرب در امان ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 14 ، آذر 1366 .
4. اسدی ، بیژن ، بررسی دوران جدید روابط سیاسی سوریه و مصر ، فصلنامه سیاست خارجی ، سال خارجی ، سال چهارم ، زمستان 1369 .
5. ارزیابی روابط ترکیه و اسرائیل ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 5 ، اسفند 1365 .
6. اطهری ، سید اسدالله ، بازخوانی روابط دو کشور ایران و ترکیه پس از جنگ سرد ، فصلنامه راهبرد ، شماره 27، بهار 1382 .
7. امامی ، محمدعلی ، بررسی سیر روابط ترکیه و سوریه ، فصلنامه سیاست خارجی ، سال دوازدهم ، پائیز 1377 .
8. امامی ، محمد علی ، روابط ایران و اعراب ، فصلنامه سیاست خارجی ، سال نهم ، بهار 1374.
9. امید زمانی ، محسن ، استراتژی جمهوری اسلامی ایران در لبنان (69ـ1359) ، فصلنامه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه امام صادق ، سال دوم ، شماره 2 ، 1370 .
10. اینبار ، افرایم ، تاثیرات منطقه ای همکاری استراتژیک ترکیه ـ اسرائیل ، ترجمه تورج افشون ، فصلنامه نهضت ، سال دوم ، شماره 8 ، زمستان 1380 .
11. برزگر ، کیهان ، ارزیابی مواضع لیکود در روند صلح سوریه ـ اسرائیل ، فصلنامه مطالعات منطقه ای ، شماره 4 ، زمستان 1379 .
12. جاف ، جوف ، دیدگاههای خاورمیانه ای جنگ خلیج فارس و پیامدهای آن ، ترجمه علیرضا دربیگی نامقی ، ماهنامه دانش سیاسی ، آذر و دی 1373 .
13. جعفری ولدانی ، اصغر ، چشمت اشتهای ترکیه به شمال عراق ، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ، شماره 98ـ97 ، مهر و آبان 1374 .
14. حیدر اسعد ، سوریه و ایران : توافق بر سر اصول و اختلاف نظر در مورد جزئیات ، ترجمه محمد حسین زوار کعبه ، بولتن اداره کل مطبوعات و رسانه های خارجی ، شماره 1772 ، خرداد 1378 .
15. رفعت نژاد ، غلامرضا ، روابط ترکیه ـ سوریه ـ اسرائیل و تاثیرات آن بر منطقه خاورمیانه، گزارش پژوهشی ، پژوهشکده مطالعات راهبردی ، 1381 .
16. روشندل ، جلیل ، هدفها و پیامدهای پیمان ترکیه ـ اسرائیل ، سلسله مقالات خاورمیانه شناسی، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه ، آبان 1377 .
17. زیسر ، آیل ، سوریه و اسرائیل میان جنگ و صلح ، فصلنامه خاورمیانه ، سال دوم ، تابستان 1374 .
18. سجاد پور ، محمد کاظم ، چارچوبی برای تحلیل کارایی در سیاست خارجی ، ماهنامه دیدگاهها و تحلیل ها ، سال پانزدهم ، شماره 152 ، مهر 1380 .
19. سعیدی ، زامل ، بازتابهای پروستریکا در سیاستهای عربی سوریه ، فصلنامه سیاست خارجی، سال چهارم بهار و تابستان 1369 .
20. سعیدی ، زامل ، دیدار خدام از قاهره و پیامدهای احتمالی آن ، بولتن وزارت امورخارجه ، شماره 36 ، بهمن 1368 .
21. سلطانی نژاد ، احمد ، تاثیر مناقشات لبنان بر امنیت ملی سوریه ، فصلنامه بررسیهای نظامی، سال ششم ، شماره 22 ، تابستان 1374 .
22. صفران ، نداف ، ابعاد مسئله خاورمیانه قبل و بعد از جنگ خلیج فارس ، ترجمه لیلا سازگار، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ، شماره 82ـ81 مرداد و شهریور 1373 .
23. عیوضی ، محمد رحيم ، نقش سوریه در جنگ ایران و عراق ، پایان نامه دانشگاه امام صادق،1369 .
24. قاسم زاده ، قاسم ، سیاست تنش زدایی و تجدید روابط سیاسی ایران و مصر ، فصلنامه مطالعات آفریقا ، سال پنجم ، شماره 2 ، پائیز و زمستان 1379 .
25. کاکایی ، سیامک ، نقش ترکیه در منطقه خاورمیانه پس از جنگ سرد ، فصلنامه خاورمیانه، زمستان 1376 .
26. ک .ر ، سیاست خارجی ایران در چارچوب شمال ـ جنوب ، ماهنامه صفحه اول ، سال دوم، شماره 13 ، آذر 1371 .
27. گزیده رویدادها ، فصلنامه خاورمیانه ، سال چهارم ، شماره 1 ، بهار 1376 .
28. گزیده رویدادها ، فصلنامه خاورمیانه ، سال پنجم ، تابستان و پائیز 1377 .
29. مجتهدزاده ، پیروز ، ادعاهای امارات نسبت به جزایر تنب و ابوموسی ، ماهنامه اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی ، شماره 82ـ81 ، مرداد و شهریور 1373 .
30. نقیب زاده ، احمد ، نگاهی به نظریه پردازی و جدالهای نظری در روابط بین الملل ، فصلنامه سیاست خارجی ، سال ششم ، بهار 1371 .

•  روزنامه ها و تلکس های خبری

1. اطلاعات ، 24/11/57 .
2. اطلاعات ، 17/8/59 .
3. اطلاعات ، 7/2/61 .
4. اطلاعات ، 6/2/66 .
5. اطلاعات ، 23/5/67 .
6. اطلاعات ، 21/10/67 .
7. اطلاعات ، 19/4/74 .
8. اطلاعات ، 7/8/76 .
9. انتخاب ، 3/4/78 .
10. ایران ، 9/10/74 .
11. ایران ، 28/2/82 .
12. سلام ، 11/5/76 .
13. سلام ، 20/7/77 .
14. رسالت ، 3/8/68 .
15. رسالت ، 4/8/68 .
16. رسالت ، 7/8/68 .
17. کیهان ، 1/3/59 .
18. کیهان ، 18/8/59 .
19. کیهان ، 20/8/66 .
20. کیهان ، 18/1/73 .
21. همشهری ، 18/6/74 .
22. هفته نامه کیهان هوایی ، 11/7/69 .
23. هفته نامه کیهان هوایی ، 18/7/69 .
24. هفته نامه کیهان هوایی ، 3/11/69 .
25. تلکس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ، 8/3/79 .
26. تلکس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ، 9/3/79 .
27. تلکس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ، 22/3/79 .

انگلیسی

1. Ehteshami , Anoushirvan and Raymond A.Hinnebusch , Syria and Iran
2. Middle Powers in a Penetrated Regional System , London , 1997 .
3. J.Agha , Hossein and Ahmad S.Khalidi , Syria and Iran Rivalry and Cooperation , the Royal Institute of International Affairs , London , 1995.
4. 3. Maoz , Moshe and Avner Yanir , Syria Under Assad (Domestic Constraints and Regional Risks) , The Gustav Heinemann Institute of Middle Eastern Studies University of Haifa , 1998.
5. 4. Quilliam , Neil , Syria and a New World Order , Durham Middle East Monographs Series , London , 1999 .
6. 5. Ramazai , K,Revolutionary Iran , John Hopkins University Press , 1986 .
7. Seale , Patrik , The Struggle For Syria , Oxford University Press , London , 1965 .
8. Zisser , Eyal , Asads , Legacy (Syria in Transition) , New york University Press , 2001 .