تحلیل و بررسی وضعیت پرندگان باغ وحش

باغ وحشها برای آموزش و تفریح بازدید کنندگان و کارهای علمی‌روی حیوانات دایر می‌شوند. بسیاری از حیوانات از قسمتهایی از جهان آورده می‌شوند که بازدید کنندگان امکان یا ضرورت مسافرت به آن مناطق را نمی‌یابند . در باغ وحشها ، حیوانات در جایگاههایی نگهداری می‌شوند که تا حدود امکان به زیستگاه طبیعی و اصلی آنها شباهت داشته باشد. باغ وحشها همچنین از نظر تکثیر و پرورش حیوانات نادر و کمیاب نقش بزرگی ایفا نمایند. سرزمین ایران هم که به دلیل موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد خود دارای تنوع قابل توجهی از گونه های جانوری با خاستگاه جغرافیایی متفاوت است. نیاز به مکانهایی همچو باغ وحش دارد تا بتواند از گونه هایی که در سطح جهان نایاب و منحصر به فرد و در معرض خطر انقراض هستند نگهداری و مراقبت کند. از این رو شناخت باغ وحشها و اهدافشان و کسب اطلاعاتی دقیق از وضعیت گونه های موجود در این مکانها ، ضروری به نظر می‌رسد.

مقدمه

پرندگان و حیوانات از دیر باز مورد توجه خاص و احترام ایرانیان بوده اند ، به نحوی که در روزگار هخامنشیان، برخی از آنان حتی جنبه تقدس یافته و هنرمندان تصویر آنها را روی دیوار کاخها و معابد نقش می‌کردند . علاوه بر آن، تصاویر این حیوانات و پرندگان به اصطلاح مقدس راگاه از سنگ ، نقره ، طلا و مفرغ می‌ساختند ، یا تصویر آنها را بر آثار هندی خود نقش می‌کردند . عقاب و شاهین به خاطر بلند پروازی و تیزهوشی و تیز جنگی ، غالباّ به صورت تک تک و زمانی باهم ، در یک اثر هنری جلوه گری می‌کنند . با پیشرفت علوم و پی ریزی دانش اکولوژی و توسعه آن که نقش و اهمیت و جایگاه ویژه کلیه مجموعه حیاتی طبیعت و تاثیرات آنها را بر یکدیگر آشکارتر گرداند ، نقش پرندگان در زندگی انسان اهمیت بیشتری یافت . مطالعه در زمینه کنترل بیماریها و آفات کشاورزی توسط پرندگان ، اهمیت آنها را دوچندان کرده ، زیرا به طوری که آشکار شده ، پرندگان در زمره مهمترین عوامل کنترل کننده آفات نباتی قرار دارند .  پرندگان علاوه بر دانه خواری و نتیجتاّ کنترل علفهای هرز ، ناقلین بیماریها و بسیاری از حشرات مضر را نیز کنترل می‌کنند . ذکر این مطلب ضروری است که بسیاری از پرندگان دانه خور ، خسارتی هم به مزارع وارد می‌کنند، ولی بر خلاف تصور عموم ، حتی اگر شواهد متعددی در مورد نقش زیانبار پرندگان برای محصولات زراعی بیش از آنچه موجود است در دست باشد، باز هم نمی‌توان از ارزشهای بی شمار آنها چشم پوشید . اصولأّ در مقایسه با ارزشهای متعدد پرندگان در زمینه سالم سازی  محیط زیست  خسارات آنها جداّ قابل اغماض است . از طرف دیگر ، اهمیت اقتصادی پرندگان وحشی و اهلی برای انسان به عنوان منبع تامین پروتئین ، آنچنان روشن است که بی نیاز از توضیح است . تنها با توجه به نقش پرندگان در طبیعت است که می‌توان به ارزش وجودی و اهمیت واقعی آنها پی برد .

انسان شهرنشین امروز ، برای جبران دست کم برخی از زیانکاریها و لطمات هولناکی که به طبیعت وارد آورده است ، می‌بایست دست به تمهیدات برای حفظ تنوع زیستی زده و سعی در نگهداری بازمانده های طبیعت داشته باشد. ایجاد باغ وحش ها ، از جمله این تمهیدات است . متاسفانه ، شناخت و آگاهی مردم ایران از باغ وحش ها بسیار اندک است .

در باغ وحش تهران ، حدود 30 گونه پرنده وجود دارد که در شرایطی که چندان هم مناسب نیست به حیات خود ادامه می‌دهند . امید است که با ارائه مطالبی در زمینه وضعیت پرندگان باغ وحش تهران ، با توجه به اهداف حفاظتی ، تحقیقاتی ، آموزشی و تفریحی باغ وحش ها ، شرایط مساعدی برای نگهداری پرندگان فراهم گردد.

هدف

پرندگان که گروه عظیمی‌از جانوران مهره دار را تشکیل می‌دهند ، دارای نقش و اهمیت ویژه ای در طبیعت هستند . در حقیقت پرندگان بازگوکننده و نمایانگر وضعیت اکولوژی محیط زیستشان هستند . بنابراین یک پرنده شناس باید یک محیط شناس خوب نیز باشد و اینجاست که پیوستگی مسائل زیست محیطی روشن می‌گردد . وجود گونه هایی از پرندگان در باغ وحش تهران و شرایط زیستی آنها در اسارت ، نگارنده را بر آن داشت تا پژوهش خود را بر این اساس قرار دهد. با این امید که کارشناسان علاقه مندان و دست اندرکاران محیط زیست به باغ وحش ها،  به عنوان مکانی مهم و حساس برای حفظ و بقای گونه های مختلف جانوری توجه داشته باشند.

پیشینه تحقیق

در تابستان 1378 ، خانم مهندس علی عسگری ، وضعیت باغ وحشهای ایران را از زمان پیدایش تا کنون مورد بررسی قرار دادند ، غیر از این ، هیچ گونه پیشینه تحقیقی در رابطه با این موضوع موجود نمی‌باشد .

روش کار و تحقیق

بازدید چند مرحله ای از باغ وحش تهران و مراجعه به کتابخانه ها ، روش جمع آوری اطلاعات برای انجام این پروژه بوده است . کتابخانه ها و سازمانها و مراکز مراجعه شده ، شامل موارد زیر می‌باشد :

• – اداره کل منابع طبیعی استان تهران
• – کتابخانه موزه آثار طبیعی و حیات وحش دارآباد
• – کتابخانه سازمان حفاظت محیط زیست
• – کتابخانه دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
• – باغ وحش تهران

باغ وحش و سابقه تاریخی آن

نخستین باغ وحشی که تاریخ به آن اشاره می‌کند ، باغ شعور است که 1100 سال قبل از میلاد به وسیله نخستین پادشاه سلسله چو در چین ایجاد شد . در قرن های بعد نیز باغ وحش هایی به عناوین و اشکال گوناگون از جمله پارکهای پادشاهان و رجال ، کارناوال و سیرک به وجود آمده است ، ظهور باغ باغ وحش به شکل عمومی‌و عام المنفعه آن از زمانی آغاز شد که محققین مبتکر ، جانوران عجیب و غریبی را از کشورها و مناطق ناشناخته به همراه می‌آورند و مردم برای ارضای حس کنجکاوی به تماشای آنها می‌شتافتند . البته این سیستم به یک موزه زنده شبیه تر بود تا به باغ وحش به معنای امروزی آن ، در این باغ وحشها حیوانات را در قفس هایی که فقط به اندازه جثه آنها گنجایش داشت نگهداری می‌نمودند . امروزه اینگونه قفس ها تقریباّ از میان رفته است و تمایل عمومی‌بر آن است برای کلیه جانوران محیطی فراهم شود ، که به زادگاه و زیستگاه طبیعی آنها شباهت داشته باشد ولی این منظور هنوز در اکثر باغ وحش ها بیشتر به وسیله تزئینات مصنوعی و اشکال معماری و بعضاّ با گیاهان گوناگون تامین می‌شود و در نتیجه گرچه بعضی از تماشاگران این محیط را طبیعی و مناسب تشخیص می‌دهند ولی برای حیوانات درون آن همچنان به منزله قفس است . برای نگهداری از حیوانات صرفاّ تغذیه مناسب و بهداشت کافی نیست بلکه باید پا به پای آن برای ارضای عادات بیولوژیکی حیوانات مثلاّ از لحاظ گروه بندی ، خوابیدن ، تمیز کردن و پاسداری قلمرو نیز وقت کافی مبذول گردد .

اهداف ایجاد باغ وحش ها

به طور کلی هدف از ایجاد باغ وحش گردآوری انواع مختلف جانور زنده و قرار دادن آنها در محوطه ای نظیر محیط زیست طبیعی آنها به منظور باز دید علاقه مندان می‌باشد . با ایجاد باغ وحش سیستم تفریحات سالم برای مردم به خصوص کودکان و نوجوانان گسترش می‌یابد . در دورانی که تمدن ماشینی ،فاصله شهروندها را با طبیعت روز به روز زیادتر می‌کند وجود باغ وحش لااقل گوشه ای از طبیعت و موجودات زنده و محیط زیست و نحوه زندگی آنها را برای مردم می‌نمایاند .

باغ وحش و فضای سبز آن اگر به طریق مناسب ایجاد گردیده باشد بلاشک گردشگری برای افراد به ویژه ساکنان شهرهای نزدیک آن خواهد بود . به علاوه باغ وحش های عظیم حتی باعث اشتهار شهرها گردیده و موجب جلب جهانگردان طبیعت و گردشگران می‌شود مانند باغ وحش سان دیگو . همچنین باغ وحش در برانگیختن افکار عمومی‌نسبت به حفظ منابع طبیعی و ایجاد حس حیوان دوستی در مردم نقش به سزایی دارد . از طرف دیگر باغ وحش اصولاً لابراتوار وسیعی است که هم می‌تواند مورد استفاده دانش آموزان و دانشجویان و دانشمندان علوم طبیعی قرار گیرد و هم در مطالعات نخجیر داری و اکولوژی مفید واقع شود . ایجاد محوطه هایی برای نگهداری حیوانات با شرایطی نظیر محیط زیست طبیعی آنها موجب تکثیر نسل حیوانات به ویژه حیوانات نادر و در معرض خطر انقراض است و این موضوع از نقطه نظر آنکه امروزه به دست آوردن گونه های مختلف حیوانات بسیار مشکل بوده و هزینه گزافی دارد و نیز آنکه بیشتر ممالک جهان ، زنده گرفتن حیوانات وحشی را ممنوع کرده اند قابل اهمیت می‌باشد .

لزوم ایجاد باغ وحش در شهرهای بزرگ

شهرهای بزرگ با وسعت و جمعیت روز افزون خود متاسفانه فاقد محل های مناسب برای تفریح ساکنین خود می‌باشد . ایجاد باغ وحش برای مردم و به خصوص خانواده ها، سالم ترین تفریحگاه خواهد بود ، که در اوقات فراغت در آن به سیر و سیاحت بپردازند .همچنین گیاهان و درختان باغ وحش موجب سالم گردانیدن هوای شهرها شده و بر زیبایی آنها می‌افزاید . به علاوه وجود جانداران ایران و کشورهای جهان سبب برانگیختن حس کنجکاوی تماشاگران و آنها را وادار به مطالعه بیشتر در زندگانی حیوانات نموده و از این راه باعث بالارفتن سطح معلومات و آگاهی افراد خواهد شد . هجوم مردم به باغ وحش های ناقص و ابتدایی در شهر های تهران ، مشهد و اصفهان که دارای تعداد معدودی حیوانات در شرایط نه چندان مناسب هستند ، موید لزوم ایجاد باغ وحش بزرگ در شهرهای مختلف با آخرین اسلوب می‌باشد

ضوابط ایجاد باغ وحش

ابتدا باید ضوابط و سوابق موجود چه از لحاظ وضع جوی مکانی و چه از لحاظ اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان باغ وحشی را که مطلوب نظر باشد به وجود آورد . انواع باغ وحش هایی که می‌توان مورد مطالعه قرار داد به شرح زیر است :

• الف – باغ وحش اکولوژیکی : که عبارت است از باغ وحشی که حیوانات یک منطقه به خصوص مثلا ً کویری یا قطبی در آن نگهداری می‌شوند . مانند باغ وحش آلونزو در شهر ادینبورگ اتریش ب – باغ وحش تاکسونومیک : در این نوع باغ وحش گروه هایی از انواع حیواناتی که از نظر زیست شناسی مشابهت دارند جمع آوری می‌شوند . اسلیم بریج انگلستان که انواع پرندگان مهاجر در آن نگهداری می‌شوند و یا مزرعه کت اسکیل ایالت نیویورک که مرکز انواع سم داران است از این نوع باغ وحش ها به شمار می‌روند .
• پ – باغ وحش منطقه ای : که زیستگاه مجموعه ای است از حیوانات یک محیط یا یک منطقه جغرافیایی خاص .
• ت – باغ وحش یونیورسال : در این نوع باغ وحش بر حسب امکانات سعی می‌شود که نمونه هایی از جانوران مهره دار تمام نقاط جهان گردآوری شود . اکثر باغ وحشهای جهان به ویژه در شهرهای بزرگ از این نوع هستند . مسئله مهم آن است که کدامیک از انواع باغ وحشهای مذکور برای شهرهای بزرگ ایران مناسب است . ولی موضوع به این سادگی نیست ، زیرا مقصود این نیست که به جمع آوری چندین هزار گونه از حیوانات مهره دار بپردازیم و از هر گونه یک جفت یا سه چهار رأس در محوطه های خاص در مجاورت یکدیگر قرار دهیم ، در چنین صورتی حتی با استفاده از بهترین متخصصان و آرشیتکت ها و پس از صرف سالها وقت و هزینه ای سرسام آور صاحب باغ وحشی خواهیم بود نظیر باغ وحش فرانکفورت یا حداکثر سان دیگو که خود آنها بزودی کهنه و متروکه خواهند شد .

هدف ایجاد باغ وحش مکانی است که انواع باغ وحش های اکولوژیکی و تاکسونومیک و منطقه ای را در محیطی مناسب با هم تلفیق دهد .

باغ وحش ویژه کودکان

کودکان در هر لحظه از زندگی خود به نکته های بسیاری بر می‌خورند که هر یک از این نکته ها قابل کشف و شناخت و یادگیری است . یک آموزش خلاق سعی می‌کند که همواره از تمامی‌مباحث و ماجراهای پیرامون کودکان به نفع آموزش استفاده کند . بدین ترتیب هر مکان و هر زمان می‌تواند جزیی از برنامه های آموزشی باشد . حساس کردن کودکان نسبت به محیط خود و افزایش آگاهی آنها ، از وظایف اصلی و مهم مربّیان است . امروزه باغ وحشهای مخصوص  کودک ، یکی از قسمتهای بسیار مهّم را در اکثر باغ وحشها تشکیل می‌دهند . در این محوطه های مخصوص ، کودکان می‌توانند به حیوانات نزدیک شده و حتی به آنها دست بزنند . لمس حیوانات ، سبب افزایش انس و الفت کودک نسبت به حیوانات خواهد شد وجود چنین محوطه هایی برای باغ وحش تهران و دیگر باغ وحشها و تدبیر آن بسیار ضروری است . چرا که اکنون ، کودکان هستند که مقصد را تعیین می‌کنند و برای کودک شناخت محیط اطرافش و موجودات آن بسیار شیرین و جذاب است . باغ وحش ها ، جاهایی هستند که روزانه مورد بازدید بسیاری از کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد و تماشای حیوانات ، لمس آنها و حتّی غذا دادن به حیوانات می‌تواند برای بچه ها بسیار هیجان آور و آموزنده باشد .

نحوه طراحی باغ وحش ها

برای احداث یک باغ وحش آموزشی ، تفریحی و تحقیقاتی ، علاوه بر رعایت اصول ساخت باغ وحش باید به خصوصیات تک تک گونه ها آشنا بود . رفتار شناسی جانوری در باغ وحشها امروزه به صورت یک اصل کلی در آمده است و باغ وحشهایی به موفقیت رسیده اند که توانسته باشند شرایط زیست هر یک از گونه ها را به صورت طبیعی بازسازی کرده و نیازهای بومشناسی آنان را دقیقاً رعایت نموده باشند . ناگفته نماند که هر باغ وحش برای نیل به موفقیت نیاز به کارشناس مجرّب برای هر یک از راسته های جانوری دارد.

نتیجه گیری

درتمالم کشور های دنیا مراکزی تحت عنوان باغ وحش جهت نگهداری و تکثیر حیوانات وحشی  بوجود آمده است . اکثر باغ وحش ها دلایل خود را چنین بیان می‌کنند : آموزش و پرورش ، نگهداری و تکثیر گونه های در خطر انقراض ، افزایش معلومات علمی‌و پژوهش .پر واضح است که در شهر های بزرگ بخصوص در کشورهای در حال توسعه ، که فقط قشر خاصی از امکانات تفریحی برخوردارند ، یکی از اهداف تاسیس باغ وحش ها در معرض نمایش قرار دادن حیوانات وحشی ، ایجاد محیطی سالم جهت گذراندن اوقات فراغت ( مخصوصاً برای کودکان و نوجوانان ) می‌باشد ، بعلاوه اینکه ضمن بازدید از باغ وحش بر معلومات زیست محیطی خود افزوده و هرچه بیشتر با دنیای وقت آشنا می‌شوند.

طی بررسی در باغ وحش تهران ، این واقعیت آشکار شد که بازدید کنندگان از تماشای حیات وحش لذت می‌برند و برای آنها بسیار جالب است . با دقت به حیوانات نگاه کرده ، رفتارشان را دنبال می‌کنند ، نحوه تغذیه شان را می‌نگرند ؛ و تابلوهای راهنمای آنها را جستجو می کنند . خود این بازدید کنندگان هستند که از نحوه نگهداری حیوانات گله مند می‌شوند وابراز می‌دارند که شرایط زیستشان مساعد نیست و واقعاً متاسفانه گونه های موجود درباغ وحش تهران – بخصوص پرندگان – از شرایط نامطلوبی برخوردار هستند .

با وجود این همه فضا ، محوطه های بسیار کوچک را برای پرندگان و سایر گونه ها اختصاص داده اند . بهداشت قفس ها نیز بسیار پایین است . وجود انگل‌های خارجی ( شپش ) در طاووسها و کبوترها ، کنه در شاه بوف ها و عقاب ها موید این مطلب است .

باغ وحش تهران از نظر تنوع گونه ای با موقعیت قبلی ( خیابان ولیعصر) بسیار تغییر کرده و تضعیف شده است بسیاری از گونه ها ازبین رفته اند . و در حال حاضر نیز تلفات در باغ وحش تهران زیاد است . عدم حساسیت و توجه بسیاری از مسئولان علی رغم تلاش تعدادی از کارگران به چشم می‌خورد . برای مثال کارشناس سازمان حفاظت محیط زیست بازدید دقیق و علمی‌به عمل نمی‌آورد . تلفات در گونه های جدید الورود نیز بسیار است . توجه به نگهداری حیوان در چندروز اول بصورت انفرادی صورت نمی‌گیرد .

مراقبین قفسهای پرندگان شکاری نیز، شناخت و آگاهی کافی حتی نسبت به خود پرنده ندارند.

از آنجا که زایش یا به عبارتی تولید مثل و تکثیر، در هر باغ وحش نشانه ای از پویایی و فعالیت آن باغ وحش محسوب می گردد، در باغ وحش نه تنها زایشی نیست ،‌بلکه هر آنچه که وجود دارد تلفات است.

لازم است که توجه بیش از پیش به باغ وحش تهران صورت گیرد و علاوه بر شرایط زیستی بسیار نامطلوب 30 گونه پرنده به سایر گونه ها نیز توجه گردد. تدابیری لازم الاجرا صورت گیرد . چرا که شرایط مثل روال گذشته باشد، خیلی زود ، باغ وحش تهران ، فاقد تمام گونه های حیوانی خود خواهد بود ، و باغ وحش تهران تنها یک  پارک خواهد بود.

پیشنهادات

با توجه به آنچه ملاحظه گردید موارد زیر پیشنهاد می‌شود :

1. مدیریت باغ وحش از بخش خصوصی خارج و تحت نظارت شهرداری یا سازمان حفاظت محیط زیست قرار گیرد .
2. باغ وحش تهران با سابقه 50 ساله باید به عنوان بهترین باغ وحش و الگویی برای سایر باغ وحشهای ایران قرار گیرد .
3. هر پرنده ای که تازه وارد باغ وحش می‌گردد، باید که نخست دوره قرنطینه را ( به مدت 6 هفته ) بگذراند تا ازهرگونه امراضی و انتقال آن مصون بماند . پرندگان بیمار باید جدا شوند . ( Quarantine and Isolation ) تکمیل و تجهیز اتاق جراحی با خرید وسایل مورد نیاز در باغ وحش باید صورت گیرد.
4. رعایت بهداشت یک عملیات مداوم چند جانبه است ضدعفونی به تنهایی کافی نیست مهمترین جزء بهداشت تمیز سازی است برای مثال سمپاشی دوره ای با دقت بسیار زیاد باید صورت گیرد . کف قفس ها بهتر است سیمانی باشد و تمامی‌درزها شکافها بسته شود . تا از تجمع انگل ها جلوگیری شود .
5. همواره به خصوصیات اکولوژیکی پرندگان مورفولوژیکی ، رفتار آنها ، تغذیه شان در اسارت توجه شود . ساخت فضاهای مناسب و قرار دادن پرندگان در آنها ، هزینه و زحمت چندانی ندارد. باید که مدیریت صحیح تری اعمال شود . دربسیاری از قفسها ، افزایش ارتفاع به چشم می‌خورد امّا کافی نیست
6. بعضی از مشخصات پرندگان برروی تابلوهای راهنما صحیح نیست . باید که برای تصحیح این تابلو ها با توجه به نقش مهمی‌که در اطلاع رسانی برای بازدید کنندگان و شناخت بیشتر آنها وجود دارد هر چه زودتر اقدام گردد. انتشار برگه های راهنما با معرفی گونه های موجود در باغ وحش و یادآوری رعایت نکات و مقررات لازم بسیار ضروری است .
7. باغ وحش ها مکان هایی برای جلب و ایجاد جاذبه برای گردشگران هستند. البته باغ وحش تهران برای رسیدن به این هدف ، راه بسیار دارد.
8. اشاعه فرهنگ حفظ حیات وحش و بازدید از باغ وحش به نحوی که کمترین آسیب به فضا و همچنین آزار به حیوانات صورت گیرد .
9. بازدید کنندگان باغ وحش تهران بویژه کودکان و دانش آموزان ، ارتباط چندانی با حیوانات برقرار نمی‌کنند. باید برای علاقه مند کردن بچه ها و آموزش آنها از دوران کودکی ، راهکارهایی در نظر گرفته شود. به طور مثال از حیوانات بی آزار جهت سواری دادن بچه ها و یالمس حیوانات توسط کودکان صورت گیرد .
10. جزیره های مصنوعی موجود در دریاچه باغ وحش که آشیانه هایی برای پرندگان و تخم گذاری آنها در خود دارد ، با اشکالات اساسی همراه است . بر سنگ چین های اطراف جزیره ، دیواره سازی صورت گرفته و ایجاد ارتفاعی نامناسب برای پرندگان نموده ، به طوری که توانایی عبور از این ارتفاع را ندارند. در پرنده های مربوطه ، موردهایی از شکستگی پرندگان هنگام عبور از دیواره به چشم می‌خورد و همچنین حصار کشی ها باید با طراحی مناسب باشد تا خطر ضربه و شکستگی های استخوان کاهش یابد .
11. حدوداً یک ماه یک بار ،آب دریاچه تعویض گردد ، و با آهک کف آن ضد عفونی گردد . مراقب بود که آهک با آب دریاچه مخلوط نگردد تا  موجبات بیماری پرندگان را فراهم نکند
12. بهتر است پرندگان بالغ از موطن اصلی خود جدا نگردند ، زیرا سازگاری با شرایط اسارت سخت خواهد بود و تلفاتی ایجاد می‌کند
13. شناخت چرخه زندگی حیوانات در اسارت از ملزومات است . هر نوع تغییر در جیره غذایی هم باید به تدریج صورت گیرد.
14. علاوه بر مدیریت بسیار دقیق ، همکاری و مشاوره با دام پزشکان لایق و مطلع بسیار ضروری است پرنده باید از لحاظ انگلهای خارجی مرتباً کنترل شود . مدفوع و فضولات بایستی تا حد امکان از جایگاه ها برداشته شود . و توسط دامپزشک بطور دوره ای بررسی گردد. تا امکان تشخیص زودهنگام بیماری ها فراهم آید . بایستی از انتقال بیماریها به هر طریق ممکن ممانعت بعمل آید .

• چکیده – 1
• مقدمه – 2

فصل اول : کلیات

• هدف – 4
• پیشینه تحقیق – 4
• روش کار و تحقیق – 4

فصل دوم : معرفی باغ وحشها و اهداف آنها

• 2-1- باغ وحش و سابقه تاریخی آن – 7
• 2-2- اهداف ایجاد باغ وحش ها – 10
• 2-3- لزوم ایجاد باغ وحش در شهرهای بزرگ – 11
• 2-4- ضوابط ایجاد باغ وحش – 12
• 2-5- حیوانات باغ وحش – 13
• 2-6- مراقبتهای پزشکی – 16
• 2-7- باغ وحش ویژه کودکان – 16
• 2-8- نحوه طراحی باغ وحش ها – 17
• فصل سوم : مقدمه ای بر پرنده شناسی
• 3-1- رده بندی پرندگان – 20

• 3-2- عادات و رفتار – 22
• 3-2-1- عادات غذایی – 25
• 3-3- نقش پرندگان در جوامع انسانی – 26
• 3-3-1- جنبه های اقتصادی _ اجتماعی پرندگان – 26
• 3-4- نقش پرندگان و تاثیر آنها بر آفات و بیماریها – 28
• 3-4-1- بیماریها و آفات مهم – 28
• 3-4-2- بیماریهای پرندگان در اسارت – 31
• 3-4-2-1- عوارض تغذیه ای – 33
• 3-4-2-2- انگلها – 35
• 3-4-2-3- بیماریهای دستگاه حرکت – 37
• 3-4-2-4- بیماریهای پوست و پر – 37

فصل چهارم : معرفی پرندگان باغ وحش تهران و شرح وضعیت آنها

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

• نتیجه گیری – 68
• پیشنهادات – 70
• منابع و ماخذ:
• فهرست منابع فارسی  – 85
• فهرست منابع غیرفارسی – 86
• چکیده انگلیسی – 87

فهرست شکل‌ها

• 4-1- نمایی از باغ وحش تهران و آبگیرپرندگان – 72
• 4-2- پلیکان پا خاکستری- ضد عفونی دریاچه – 73
• 4-3- پلیکان و درنای معمولی- فلامینگو – 74
• 4-4- درنای تاجدار- درنای طنّاز – 75
• 4-5- شتر مرغ- طاووسک – 76
• 4-6- کبک و آبچلیک خالدار- قیچی کردن پر و بال قوها – 77
• 4-7- باقرقره- دال معمولی – 78
• 4-8- تجمع کنه ها در بدن شاه بوف و ضدعفونی با سم سایپرمترین(محلول آکتومین) – 79
• 4-9- شستشوی شاه بوف برای از بین بردن کنه ها- دستگاه انکوباتور – 80

فهرست نقشه‌ها

• 2-1- نقشه باغ وحش تهران – 81
• 2-2- نمای جنوبی ساختمان پرندگان بزرگ باغ وحش (که اجرا نشد) – 82
• 2-3- نمای غربی و شمالی ساختمان پرندگان کوچک باغ وحش (که اجرا نشد) – 83

منابع

1. اسکات ، ادهمی‌، مروج همدانی ( 1362) “ پرندگان ایران” ، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
2. ادهمی‌، ع. (بی تا )، “جزوه پرنده شناسی” ، شرکت متخصصین طبیعت گردی ( اکوتور ایران) صفحات : 18-19-20
3. افغان ،م. (1359 )، “بیماریهای پرندگان اهلی” ، انشارات شرکت سهامی‌چهره صفحات : 223-260
4. تاجبخش ، ه . ، جمالی ، س . (1374 ) ، “نخجیران از آغاز تا امروز درایران”، مجموعه انتشارات موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران ( دارآباد) . صفحات : 79-82
5. دونالداف . ه ـ .، اعتماد الف . (1977 ) ، “حیوانات باغ وحش” ، انتشارات انجمن ملی حفاظت منابع طبیعی و محیط انسانی . صفحات : 2-11
6. سازمان حفاظت محیط زیست ،( 1352)، “برنامه ایجاد موزه تاریخ طبیعی وباغ وحش بزرگ تهران دردوران برنامه عمرانی پنجم کشور”.
7. ضیائی ، ه. (1375) ، “در ناها در ایران ( ازمجموعه حیوانات زیبای من)” ، انتشارات موزه آثار طبیعی و حیات وحش ایران .
8. علی عسگری ، ف .، (1378) ، “بررسی وضعیت باغ وحشهای ایران از زمان پیدایش تاکنون”، دوره کارشناسی محیط زیست،‌دانشکده فنی مهندسی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران شمال .
9. فیروز ، الف. (1378) ، “حیات وحش ایران ( مهره داران )” ، مرکز نشر دانشگاهی با همکاری انتشارات دایره سبز. صفحات : 229-281
10. 10- کاظم عرب ، م .، اسماعیلی ، ش . ( 1380 )، “مروری برنگهداری حیوانات خانگی” نشر سپهر، صفحات : 99-102.
11. کریبیچ،‌الف .، مادیاس،‌ز (2000) ، “مدیریت پرورش شترمرغ” ، موسوی. م. (مترجم)، ‌نشر سپهر.
12. کالی ، گ .، سینکلایر ، الف. (2001) ، “بوم شناسی و مدیریت حیات وحش”، مصداقی، منصور (مترجم)، ‌چاپ اول ، انتشارات آستان قدس رضوی ، مشهد، صفحات : 298-308.
13. لطفعلیان، م .، 1370 ، “نقش باغ وحش در پرورش افکار عمومی”‌، روابط عمومی‌و آموزش اداره کل حفاظت زیست اصفهان .
14. منصوری ، جمشید . (1379) ، “راهنمای صحرایی پرندگان” ، نشر ذهن آویز .
15. منصوری ، جمشید.(1379) ، پرنده شناسی ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌. صفحات : 35-214
16.  Burnie , D. (2001) “Animal the Definitive Visual Guide To The Word’s wild Life”, Harrison , C.،Green smith , A.,(1997), “Birds of The Word” ،
17. Wallach ،D.، Boever ،D. ، William, J. (1988), Diseases of Exotic Animal : Medical & surgical Management . pub . Canada.