نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
کلیات
در ارتباط با شهرهائی که با رودخانه همراه بوده اند و نقش رودخانه عامل مهمی در حیات آنها داشته است پل مطرح می شود.اصفهان شهری در کنار رودخانه ی زاینده رود به همراه موقعیت خاص خویش در منطقه پر عبور از قدیم تا کنون در ارتباط با رودخانه نقش مهمی را در جهت سازه های مختلط با پل داشته است.
یهودیه و جی دو شهر در منطقه اصفهان امروزی به وسیله پل شهرستان به بخش جنوبی رودخانه زاینده رود مرتبط می شوند.
پل شهرستان دارای چندین اهمیت در منطقه به حساب می آید در درجه اول تنها راه ارتباطی با بخش جنوبی رودخانه و در درجه بعدی به عنوان مرکز کنترل در جهت ورود و خروج اجناس باجگیری شناسائی افرادی که به منطقه وارد و خارج می شود.
گفته میشود که پلی نیز در قبل از صفویه در منطقه اصفهان ساخته می شود و این پل در جای فعلی پل خواجو قرار داشته است و با طرح اندازی جدید توسط شاه عباس برای شهر اصفهان در جهت تقویت شبکه ارتباطی خویش که بر مبنای چهار باغ قرار داشته این پل مسدود می گردد که بعدها پل خواجو طراحی می شود.
البته بایستی توجه داشت که هنوز پل خواجو در این زمان طرح نبود و پل عباس آباد پلی که در این قسمت قرار داشته مورد توجه بوده است.
بستن پل خواجو به عنوان راه ارتباطی در جهت برگردان شبکه اقتصادی از جهت شرق به غرب بوده است وبعدا” که قدرت حکومتی صفوی در اصفهان پای محکم می کند شاه عباس با ساختن پل خواجو در این مکان شبکه سازی کالبدی اصفهان را کامل می سازد.
عاملی دیگری نیز در ساختن پلها در این شهر مورد توجه بوده و آن بنای این پلها به صورتی متفاوت از دیگر پلها در کشور. این عمل به صورت خاصی جامع عمل به خود پوشانیده است.
- الف ـ نمای پلها شباهت به کاروانسرا در دوران صفویه دارد و مخصوصا” با توجه به قسمت شاه نشین پل و بر جهان ابتدا و انتهای این شباهت بیشتر می گردد.البته این شباهت را شاید بایستی در جهت ارتباطات بین شهری مطرح میگردد و پل همین موقعیت را در دو قسمت رودخانه ایفا می کند.
- ب ـ حجم پلها شبیه به حجم پلهای اروپایی قرون رنسانس است(فلورانس ـ ونیز) که در ارتباط با مردم ساخته میشوند ـ فرم غرفه هائی به عنوان فروش تفریح چایخانه ها و غیره که پلهای دوران صفویه نیز شاید در این جهت تقلید شده باشند ولی به علت موقعیت سوق الجیشی که پیدا میکند شاه عباس را از این تفکر منصرف میسازد.
مراحل اهمیت رودخانه به همراه پلهایش به صورت زیر می توان عنوان کرد:
- الف ـ یهودیه قلعه تبرک جی به همراه پل شهرستان پل مارنان.
- ب ـ مسجد جامع میدان کهنه، قلعه تبرک پل شهرستان،پل مارنان.
- ج ـ مسجد جامع میدان نقش جهان، چهار باغ، پل الله وردیخان.
- د ـ مسجد جامع میدان نقش جهان،چهارباغ. پل الله وردیخان،پل مارنان، پل خواجو.
پل های امروز بر روی زاینده رود که نقشی در حیات اصفهان بازی می کنند عبارتند از:
- الف ـ پل خواجو
- ب ـ پل الله وردیخان
- ج ـ پل آذر
- د ـ پل فلزی
- ه ـ پل وحید
- و ـ پل بزرگمهر
پلهای آذر ، فلزی ، وحید با توجه به ابعادشان بایستی جوابگوئی مهمی در حیات اصفهان داشته باشند بخصوص با ممنوعیت کامیون و اتوبوس از پلهای خواجو و الله وردیخان اما می بینیم که چه بی حساب این سه پل اخیر برروی زاینده رود زده شده اند و شاید فقط در مرحله ای پل وحید بتواند جوابگوی صحیح نیاز به شهر بشود .
تاریخچه سی و سه چشمه ( الله وردیخان )
پل ششم پل شاه عباس معروف به سی و سه چشمه است و آن قابل ذکر و تعریف می باشد این پل بر سر چهارباغ کهنه شاه عباسی است که از پلهای محاذی شهر است که شاه عباس بزرگ آن را به سر کاری الله وردی خان که از اعاظم امرا بوده بنا نمود و به اتمام رسانیده. پل مذکور وسیع و عریض چنانکه سه چهار عراده و گردون به ردیف یکدیگر به روی آن توانند رفت و موافق نام خود مشتمل است بر سی و سه چشمه. زیر آن را از سنگ و ساروج در کمال استحکام ساخته اند و بالای آن خیابان وسیعی است که به وسعتی که ذکر شد و در طرف آن غرفات درست نموده اند که مردمان در فصل بهار که به تفریح روند به غرفها بر سر آب می نشینند و طول آن هم زیاد و متصل است به باغچه ی پستی که در پیش روی چهار باغ علیا ساخته اند و بسیار با صفا و محکم پلی است و تا کنون به همان وضع و حالت باقی است. چهار باغ فعلی که از دوازه دولت شروع می شود به وسیله پل الله وردیخان به چهار باغ علیا اتصال یافته بود در منتهی الیه خیابان باغ عباس آباد و هزار جریب بنا شده بود که باغ اخیر هزار جریب مساحت داشت.بنای این پل را به الله وردیخان سردار دوست ویژه شاه نسبت می دهند.
تزئینات پل خواجو
کاشیکاری پل خواجو حکایتی زیبا از هنر و مهارت مردم این بوم و سرزمین است سادگی و زیبائی ترکیب بندی آنها به شدت مورد تحسین بیننده قرار می گیرد. این کاشیکاریها در لچکیهای بالای قوسها در سراسر پل موجب زیباتر جلوه کردن آن شده اند.رعایت تناسبات هندسی و تقارن چه در طرح خود کاشی و چه در نقوش آن به نحو چشمگیری وجود دارد این از خصوصیات مشخص دوره صفویه می باشد. در تابلوهای نقاشی و کاشیکاریها نسبت جاهای خالی به پر تا حد امکان در این دوره برابر گرفته شده است.استفاده از رنگ در این دوره نسبت به دوره های پیشین تغییراتی کرده است. رنگ زرد بیشتر از هر دوره دیگر به خصوص در کارگاههای اصفهان توسعه پیدا می نمایند رنگها با ته رنگی از زرد پدیدار می گردند. رنگهای آبی علاوه بر لاجوردی و آبی کلبات،شامل آبی آسمانی و آبی خاکستری روشن می باشد.نمای شرقی پل در لچکی قوسهای بالائی با کاشی هفت رنگ پوشیده شده است. نقوش این کاشیها، انواع گل و بته، نقش ترنج و عناصر اسلیمی و خطائی می باشد. دو رنگ زرد و آبی در این کاشیها نظرها را جلب می نماید.
پل های اولیه
شاید دست یابی به این سوال که پل سازی از چه زمانی و توسط چه کسانی آغاز شده مشکل باشد ، ولی بدون شک انسان در هر دوره ، با هر وسیله ای ممکن به مقابله با مشکلات و موانعی که طبیعت برایش به وجود آورده پرداخته و سعی نموده که با فکر و تدبیر این موانع را از سر راه خود بردارد .
قطعا” از همان هنگام که بشر توانست برای گذر از جویها و رودخانه های کوچک ، از ابتدایی ترین راه یعنی استفاده از تنه درختان سود جوید ، می توان گفت که کار پل سازی آغاز شده است .
چنین به نظر می رسد که انسان در مراحل بعدی ، تجربیات گذشته را به کار گرفته و برای عبور از رودهای عریض و کم عمق و یا مسیلها ، این گونه چاره اندیشیده که در هنگام کم آبی در وسط آن تکیه گاهی ساخته و تنه درختان بلند در دو سو ی این ساحل و این تکیه گاه قرار دهد و بدین وسیله مشکل عبور و مرور را در این موارد حل نماید .
پل سازی تا عهد هخامنشی
از گذشته پل سازی در ایران ، تا دوره تاریخی اطلاع دقیقی نداریم تنها منبعی که اطلاعات ذیقیمت ولی محدودی از احداث قدیمی ترین پل در اختیارمان قرار می دهد ، فقط اشاره به وجود پلی می نماید که توسط آتاخوشو خواهرزاده شیلخاخا دومین پادشاه سلسله آباراتی ( حدود1800 تا 1700 پیش از میلاد ) بر روی رودخانه اولای ( کرخه ) جهت ارتباط قصر بزرگ خود به شهر شوش احداث نمود . لیکن هیچگونه توضیحی مبنی بر چگونگی احداث پل و مصالح ساختمانی به کار رفته در آن ارائه نمی دهد .
پل سازی در زمان اورارتوها
مردم اورارتو یا آرارات قومی بودند که از سده نهم تا هفتم پیش از میلاد مسیح در ارمنستان کنونی و قسمتی از آناطولی و آذربایجان و قفقاز سلطنت داشتند . مردم اورارتو بر خلاف آشوریان قومی آبادگر و سازنده بودند و در احداث قنوات ، حفر نهر و کشاورزی و … سخت چیره دست .
فهرست مطالب و منابع
- مقدمه ۶
- تاریخچه پل خواجو ۱۱
- تغییر کارکرد پل خواجو ۱۳
- تغییرات پل خواجو ۱۵
- تزئینات پل خواجو ۱۷
- تاریخچه سی و سه چشمه ( الله وردیخان ) ۱۸
- تغییر کارکرد سی و سه پل ۲۱
- تزئینات سی و سه سه پل ۲۵
- تعمیرات سی و سه پل ( الله وردیخان ) ۲۵
- پلهای اولیه ۲۸
- پل سازی تا عهد هخامنشی ۲۹
- پل سازی در عهد آشوریها ۲۹
- پل سازی در زمان اورارتوها ۳۳
- پل سازی در عهد مادها ۳۴
- پل سازی در عهد هخامنشیان ۳۴
- پل سازی در عهد اشکانیان ۴۶
- پل سازی در عهد ساسانیان ۴۷
- پل سازی در دوران اسلامی ۵۴
- الف : تقویت و مرمت طاقها ۵۸
- ب.: احداث طاق بر روی پایه های قدیمی ۵۸
- پل سازی در قرن چهارم ۵۹
- پل سازی در عصر غزنویان ۶۲
- پل سازی در دوره سلجوقیان ۶۴
- پل سازی در دوره ایلخانیان ۶۷
- پل سازی در دوره تیموریان ۶۸
- پل سازی در عصر صفوی ۶۹
- سی و سه پل ۷۰
- پل خاجوا ۷۱
- ۱-راه شمالی ۷۴
- الف : جاده کاشان به خوار ( گرمسار فعلی ) ۷۴
- ب: راه کاشان به قم ۷۶
- ج: راه اصفهان به قزوین ۷۶
- ۲-راه جنوب غربی ۷۷
- ۳-راه جنوب ( اصفهان به شیراز و بندر عباس ) ۷۷
- ۴-راه شرقی ، اصفهان به نایین ۷۸
- ۵-راههای غربی اصفهان بغداد ۷۸
- ۶-راه قزوین به همدان و بغداد ۷۸
- راه شمالی ۷۹
- راه مازندران – گیلان ۸۱
- پل سازی در دوره افشاریه ۸۲
- پل سازی در دوره زندیه ۸۳
- پل سازی در دوره قاجاریه ۸۳
- معماری پلها ۸۶
- پی سازی یا شالوده ریزی ۸۶
- بستر سازی ۹۰
- طاق دهانه ها ۹۴
- فرم طاقها در دهانه پلها ۹۷
- روش اجرای طاقها ۱۰۰
- اجرای طاق چهار بخش ۱۰۱
- استفاده از مهار چوبی در طاقها ۱۰۱
- کانه یا کنو ۱۰۲
- الف ـ کنوهای پنهان ۱۰۳
- کنوهای آشکار ۱۰۴
- ب ـ میل راهنما ۱۰۵
- ج : پشتبند ۱۰۶
- جان پناه ۱۰۷
- کتیبه ها ۱۰۷
- تزئینات ۱۱۱
- تاسیسات مربوط به پل ۱۱۳
- دیواره سازی ۱۱۴
- مصالح ساختمانی پلها ۱۱۴
- آسیب پذیری پلها ۱۱۹
- احداث اتاق ۱۲۴
- پل آصف الدوله _ کرج ۱۲۵
- پل شاه عباسی محمد آباد _ قزوین ۱۲۵
- پل دلاک – قم ۱۲۶
- پل هشت چشمه_ سرخ ده ساوه ۱۲۶
- پل دودهک _دلیجان ۱۲۷
- پل لوشان – لوشان ۱۲۸
- پل انبوه _ رودبار ۱۲۸
- پل لاله دشت – کوچصفهان ۱۲۹
- پل خشتی _ لنگرود ۱۲۹
- پل فرح أباد_ ساری ۱۳۰
- پل آجی چای _ تبریز ۱۳۱
- پل سنگی – تبریز ۱۳۱
- پل ابراهیم آباد – اردبیل ۱۳۲
- پل ورسک – فیروز کوه ۱۳۳
- فهرست منابع و ماخذ ۱۳۴
منابع
- تاریخ ایران از آغاز تا انقراض سلسله قاجاریه ، اثر حسن پیرنیا و عباس اقبال آشتیانی ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ـ 1346
- ایران باستان ، اثر حسن پیرنیا، مشیر الدوله ، جلد اول و دوم .
- پل های قدیمی ایران ، اثر محمد علی مخلصی ـ جلد اول ـ 1379 .
- نیارش سازه های طاقی در معماری ایران ، اثر غلامحسین معماری ـ 1345 .
- فهرست بناها و اماکن باستانی ایران ، اثر نصرت الله مشکوتی ـ سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران ـ 1345 .
- نشریه میراث فرهنگی ، سال اول شماره اول ، سازمان میراث فرهنگی ـ تیر ماه 1369 .
- نشریه آب یابی ، آب رسانی و آبیاری سنتی در ایران باستان ، دانشکده فنی تهران ، دوره دوم شماره 20 ـ 1350 .
- مقاله درمورد نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- پروژه دانشجویی نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- پایان نامه در مورد نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- تحقیق درباره نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- مقاله دانشجویی نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان در قالب پايان‌نامه
- پروپوزال در مورد نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- گزارش سمینار در مورد نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان
- گزارش کارورزی درباره نقش و اثر پل در رابطه با اصفهان