علل افت تحصیلی و راهکارهای مقابله با آن

هدف از تحقیق

ما در این تحقیق قصد داریم اولاً به بررسی علل افت تحصیلی که یکی از بزرگترین معضل های جامعه امروز ما و به خصوص آموزش و پرورش می باشد، بپردازیم. ثانیاً راههایی برای مقابله با آن بیابیم. البته تمام مطالبی که در این تحقیق آمده همه از منابع معتبر و کتب و مجلات علمی تهیه گردیده است. و ما تنها به بیان آنها پرداخته ایم. براساس آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت راههایی که برای جلوگیری از این افت بزرگ بیان شده همه مثمر به ثمر هستند و می توان از آنها بصورت علمی استفاده کرد. ما با انجام این تحقیق قصد داریم از افت تحصیلی در این دبیرستان جلوگیری و یا بکاهیم. به امید آن روز که دیگر افت تحصیلی از مشکلات بزرگ و حل نشدنی برای جامعه فرهنگی ما نباشد.

مقدمه

افت تحصیلی یکی از مشکلات عمده نظام های آموزشی در دنیای کنونی است، و هر سال مقادیر متنابهی از امکانات مالی و نیروهای انسانی، آموزشی و پرورشی به این معضل اختصاص می یابد. از آنجا که افت تحصیلی با نظام آموزشی، فرهنگی،‌اجتماعی و خانوادگی جامعه ارتباط تنگاتنگی دارد، بررسی آن مستلزم دقت نظر و ارزیابی دقیق عوامل عدیده ای است.

بسیاری از افراد افت تحصیلی را به معنای ناتوانی دانش آموز در یادگیری مواد درسی می دانند. بدون شک این تصوری نادرست است. ناتوانی کودک در فراگیری دروس ممکن است از تواناییهای ذهنی محدود و ضعیف ناشی شود، در حالیکه افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطحی پایین تر در تحصیل و آموزش است.

افت تحصیلی به کاهش عملکرد تحصیلی دانش آموز از سطحی رضایت بخش به سطحی نامطلوب گفته می شود. توجه به فوق نشان می دهد که مقایسه و سنجش سطح عملکرد تحصیلی قبلی و فعلی دانش آموز بهترین شاخص از افت تحصیلی است. مشاهده اینگونه افت و خیرها درعملکرد تحصیلی دانش آموزان، ما را به بررسی علل آن فرا می خواند. از آنجا که نظام آموزش و پرورش یکی از سازمان ها و نهادهای پرهزینه کشور است. و نیز به دلیل ارزش حیاتی آن در تأمین و تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص جامعه و بطور کلی اعتلای فرهنگی و اقتصادی کشور، بررسی دلایل افت تحصیلی و روش های مقابله با آن، می تواند از به هدر رفتن سرمایه های مادی و معنوی مردم و مسئولان پیشگیری کند و به کارایی هر چه بیشتر افراد جامعه بینجامد. به همین دلیل ما به بررسی علل افت تحصیلی بین دو کلاس دوم پرداختین که در این تحقیق علل این افت دو کلاس و در کل افت تحصیلی را مورد بحث قرار دادیم.

علل افت تحصیلی

همانگونه که اشاره شد، افت تحصیلی با نظام آموزشی، فرهنگ،‌اجتماع، خانواده و خصوصیات فردی اشخاص یا به عبارت دیگر با ویژگیهای دانش آموزان ارتباط بسیار نزدیک دارد. در اینجا به چند علت اصلی افت تحصیلی اشاره می شود. لازم به تذکر است که این علل معمولاً بطور مستقل و مجزا از یکدیگر باعث به وجود آمدن افت تحصیلی در دانش آموزان نمی شود، بلکه ارتباط و تعامل آنها شبکه پیچیده ای را به وجود می آورد که بر وضعیت تحصیلی دانش آموزان اثر مخرب می گذارد. طبعاً مقابله با افت تحصیلی نیز در گرو اقدامات همه جانبه و همزمان در این زمینه هاست.

• الف) علل آموزشی

در این مورد به چند علت فرعی اشاره می کنیم:

1. تراکم برنامه های درسی : گاهی اوقات دانش آموزان هفته ای 40 ساعت در مدرسه تحصیلی می کنند و در خانه نیز با انبوهی از تکالیف درسی روبرو می شوند. بدیهی است که در چنین شرایطی دانش آموزان فرصت کمتری برای پرداختن به سایر نیازهای شخصی خویش دارند. اگر این وضع برای مدتی ادامه یابد، فشار حاصل از تکالیف زاید و اضافی باعث بیزاری دانش آموزان از مدرسه و تحصیل می گردد و در نتیجه منجر بر افت تحصیلی آنان می شود. تجربه نشان داده است که تکالیف زیاد لزوماً سطح تحصیلی دانش آموز را بالا نمی برد، بلکه بر عکس معمولاً نتیجه ای معکوس به دنبال دارد.
2. عدم برنامه ریی تحصیلی مناسب بعضی از دروس با سطح رشد و سن کودک هماهنگی ندارد. این عامل ممکن است باعث شود کودک یا دانش آموز نتواند ارتباط منطقی بین مواد درسی و استفاده از این آموخته ها را پیدا کند و بعضاً آنها را بی فایده می پندارد.
3. عدم وجود معلمان کافی و شایسته: تسلط معلم بر درس، روش تدریس وی و ارتباط او با شاگردان از عوامل مهم پیشرفت یا افت تحصیلی دانش آموزان است.
4. عدم انطباق هدف و محتوای آموزشی با علایق دانش آموزان: قصور نظام آموزشی در ایجاد هدفها و برنامه هایی که با نیازهای رشدی و تکامل فرد و علایق و انگیزه های او متناسب و هماهنگ باشد، بر جریان تعلیم و تربیت تأثیر نامناسب گذاشته، باعث افت تحصیلی می گردد.

از جمله علل و عوامل آموزشی مؤثر دیگر در افت تحصیلی می توان به نامناسب بودن روش های آموزشی، ارزیابی های نادرست از عملکرد دانش آموزان، کمبود فضاهای آموزشی، حفظ طوطی وار مطالب جزیی و کم اهمیت و عدم ارتباط بین مطالب درسی و تجارب واقعی زندگی اشاره کرد.

• ب ) علل فردی

در بعضی موارد دانش آموزانی که بطور عادی به تحصیل اشتغال داشته، عملکرد خوبی نیز دارند، به علل فردی دچار افت تحصیلی می شوند. در هر مرحله از رشد، اعمال و رفتارهایی از کودک سر می زند که خاص همان مرحله است. اوج این تحولات را می توان در آغاز دوره بحرانی نوجوانی دید. با شروع دوره نوجوانی، کودک دیروز تغییر رفتار می دهد و انتظارات و سلوک او دگرگون می شود. متأسفانه بالاترین موارد ترک تحصیل در دوره نوجوانی به چشم می خورد. علل فردی در واقع به مواردی از این تغییرات اشاره دارد که می تواند به دو دسته “روانی” و “فیزیولوژیکی” تقسیم شود از جمله علل فردی که در افت تحصیلی مؤثر است.

• ج) مشکلات خانوادگی

عوامل عدیده ای در ارتباط با خانواده دانش آموزان می تواند موجب افت تحصیلی آنان بشود که اهم آنها به قرار زیر است:

1. روابط و نظام ارزشی خانواده : شاید بتوان گفت :‌مهمترین عامل مؤثر در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل، خانواده است. اینکه والدین با دانش آموز، و درس و تحصیل او چگونه برخورد می کنند و در الگوهای تربیتی خود برای چه نوع رفتارهایی ارزش قائل می شوند، یکی از اجزای اصلی و اساسی در شکل گیری نگرش دانش آموز نسبت به تحصیل است. در بعضی خانواده ها رسم بر این است که والدین بطور کلامی به کودک توصیه می کنند که درس بخواند،‌اما هیچ گاه عملاً رفتار درس خواندن دانش آموز را تقویت نکرده، برای آن ارزش عملی قائل نمی شوند، او را در اتاقی تنها و در انزوا می گذراند تا درس بخواند و هیچ گاه فعالانه در امور تحصیلی او دخالت نمی کنند و از نزدیک با نحوه خواندن، نوشتن علاقه وی به مطالعه، و ایجاد زمینه های انگزشی مناسب مثل ربط دادن دروس کودک با زندگی روزمره اش سر و کار ندارد، برعکس،‌هر گاه کودک یا دانش آموز به اموری می پردازد که اساساً الگویی است از رفتار خود والدین، پدر و مادر بطور ناخودآگاه و به دلیل مشابهت رفتار کودک در این زمینه ها با اعمال و رفتار خودشان معمولاً وی را تشویق کرده به او توجه خاصی نشان می دهند؛ حتی اگر این نوع رفتارهای کودک یا دانش آموز به لحاظ موقعیت سنی، رشدی و اجتماعی در خور وی نباشد، به این ترتیب، دانش آموز یاد می گیرد که به طریق خاصی رفتار کند تا از والدین خود محبت یا تشویق دریافت کند، و در نتیجه از درس خواندن بازمانده و دچار افت تحصیلی می شود.
2. اشتغال دانش‌آموز: یکی از عوامل منفی خانوادگی که همواره منشأ انحراف توجه دانش آموز از تحصیل می گردد، جا به جایی وظایف والدینی و فرزندی است. از جمله این جابه جاییها که ارتباط قابل توجهی با افت تحصیلی دارد، اشتغال دانش آموز است. به این ترتیب که دانش آموزان در سنی به کار و اشتغال می پردازند که معمولاً از آنها انتظار می رود در آن مقطع بیشتر به نقش های مورد انتظار از جمله تحصیل بپردازند. عدم تأمین نیازهای مالی خانواده و نیاز به نیروی کار کودک از دلایل عمده اشتغال دانش آموزان در سنین پایین است، که در این زمینه صرف وقت و نیروی بسیار در اشتغال،‌باعث افت تحصیلی آنان می شود. اشتغال دانش آموزان باعث تقلیل انرژی جسمی و روانی آنان شده، آمادگی جسمی و ذهنی شان را برای یادگیری دروس کاهش می دهد. به این ترتیب کودکان ممکن است به دلیل عدم حضور فعال و مستعد در محیطهای آموزشی نتوانند به نحو مطلوبی به تحصیل خود ادامه دهند. مسأله اشتغال دانش آموزان و نقش آن در افت تحصیلی، در خانواده ها، طبقه اجتماعی، اقتصاد،‌ پایین و بویژه محیطهای روستایی از اهمیت خاصی برخوردار است.
3. فقدان والد (یا والدین) : عدم وجود هر یک از والدین (یا هر دو والد) به دلایل مختلف می تواند تأثیر ژرف و ناگواری بر تحصیل دانش آموزان داشته باشد. فقدان والد علاوه بر آثار منفی رفتاری و عاطفی بر کودکان، حتی در صورتیکه محیط اصلاح شده باشد و دانش آموزان تنها مجبور به انجام برخی وظایف والدینی باشند،ممکن است موجب افت تحصیلی گردد. در صورتیکه دانش آموز در اثر فقدان والدین (به دلیل مرگ یا جدایی یا هر دلیل دیگری) ضربه روانی نیز دیده باشد، افسردگی، اضطراب،‌بی علاقگی و آشفتگی های هیجانی به دنبال خواهد داشت که هر یک به نوبه خود می تواند عاملی برای افت تحصیلی دانش آموز باشد. این جنبه از تأثیر فقدان والدین یا والد بر افت تحصیلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

• د) مشکلات محیطی و اجتماعی

آنچه تاکنون گفته شد، هر یک به نحوی با مشکلات محیطی و اجتماعی در تعامل است. از این رو شاید به نظر برسد هر یک از عوامل دخیل در افت تحصیلی یک مشکل محیطی باشد. این استدلال بیانگر تعامل نزدیک و ارتباط تنگاتنگ عوامل مؤثر در افت تحصیلی است. با این همه به لحاظ آموزشی و طبقه بندی عوامل، در مورد این قبیل مشکلات نیز نوعی تقسیم بندی مفید است:

1. عدم وجود فضای آموزشی مناسب گاه کودکی که مستعد یادگیری است و از توانایی ذهنی نسبتاً خوبی برخوردار است، به موازات اینکه به کلاسهای بالاتر می رود و نیازمند امکانات بیشتری برای فراگیری دروس پیچیده تر می شود، از داشتن محیطی نسبتاً آرام و خلوت برای مطالعه محروم است. نداشتن فضای کافی و مناسب در مدرسه و منزل به دلیل کمبودها و یا تراکم افراد در کلاس و خانواده (یا هر علت مشابه دیگر) می تواند باعث افت تحصیلی دانش آموز گردد. همچنین محیطهای کثیف و نامنظم بی نظمی را در دانش آموزان قوت می بخشد. به عبارت دیگر، نامناسب بودن محیط فیزیکی و از لحاظ رنگ، نور، حرارت تهویه و آرامش می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان مؤثر باشد…
2. فقد و محرومیت اقتصادی: یکی از مهمترین عوامل مؤثر در افت تحصیلی دانش آموزان، عدم تأمین حداقل نیاز اقتصادی آنان است. محرومیت اقتصادی خانواده از جهات مختلف بر افت تحصیلی نوجوانان دانش آموز تأثیر می گذارد. روی هم رفته، بیشترین درصد دانش آموز ناموفق را کسانی تشکیل می دهند که مشاغل پدرانشان در سطح پایین اقتصادی – اجتماعی تر دارد.

ابعاد مختلف افت تحصیلی

1. عوامل خانوادگی
2. عوامل شخصی
3. عوامل آموزشگاهی
4. عوامل مربوط به دبیران
5. عوامل مربوط به کتب درسی.

راه های مقابله با افت تحصیلی

همان گونه که در آغاز این نوشتار بیان گردید، افت تحصیلی خسارت های مالی بسیار بالایی برای جامعه به بار می آورد و لذا لازم است تا با اتخاذ شیوه های مناسب با آن مقابله شده، از بروز آن جلوگیری کرد. افت تحصیلی موضوعی غیرقابل حل نیست. اما حل آن هم یکباره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدیده به برنامه ریزی های دراز مدت و زیربنایی احتیاج است، برنامه هایی که براساس واقعیت‌های اجتماعی باشد. در این بخش به مکانیزم های مقابله ا افت تحصیلی اشاره می شود پیش از آنکه تذکر این نکته ضروری است که این شیوه ها مقام روش های جلوگیری از افت تحصیلی نیست و نمی توان شیوه های دیگری را نیز با توجه به وضعیت ها و موقعیت های خاص در نظر گرفت. مکانیزمهای مقابله با افت تحصیلی به دو حیطه ی کلی برنامه های دراز مدت (یا بنیادی) و برنامه های کوتاه مدت تقسیم می‌شود.

نتیجه گیری

به این ترتیب و در یک نگاه کلی افت تحصیلی معظل چند جانبه ای است که شیوه های جلوگیری و پیشگیری از آن نیز چند جانبه و نیازمند همکاری و آگاهی مستمر والدین، مربیان و دانش آموزان از یک سو، و برنامه ریزی های دراز مدت و کوتاه مدت مسؤلان آموزش و پرورش از سوی دیگر است. آنچه در اینجا مورد اشاره واقع شد تنها تعدادی از علل افت تحصیلی وشیوه های اساسی و عمده مقابله با آن بود و والدین و معلمان می‌توانند از روش های دیگر نظیر پاداش های مالی و غیرمالی، سفرهای علمی و… استفاده کرده، با ایجاد انگیزه در کودک و مهم تر از همه دانش آموزان سال های بالاتر برای ادامه تحصیل، از افت آموزشی او جلوگیری نمایند.

• هدف از تحقیق – 2
• مقدمه – 3
• فصل اول (علل افت تحصیلی) – 5
• فصل دوم (راه های مقابله با افت تحصیلی) – 21