گواهینامه و استانداردهای مدیریت کیفیت Iso

در جهان امروز هر لحظه با تحولات و تغییرات شگرف و برق آسایی مواجهیم. حرکت کیفیت گرایی در جهان تجارت، حرکتی تکاملی، مثبت و در عین حال توفنده و پر تلاش است که در دهه اخیر آغاز شده و به سرعت سراسر گیتی را فرا گرفته است.

استانداردهای ایزو 9000 در حقیقت یک الگوی عملی و موفق برای پاسخگویی به این حرکت توفنده است. الگویی که عنوان زیان مشترک جهانی را به خود اختصاص داده و هم اکنون بیش  از 450000 واحد تولیدی و خدماتی در سراسر دنیا موفق به دریافت گواهینامه ایزو 9000 شده‌اند.

اگر چه برخی از مدیران و کارشناسان در اولین برخوردها، با تردید به آن می‌نگریستند، اما به مرور و با ایجاد فرهنگ و بینش لازم و اثبات عملی بودن آن در تمامی واحدهای تولیدی و خدماتی که علاقمند به ارتقاء کیفیت محصولات و خدمات خود هستند، به تدریج شک‌ها تبدیل به یقین شد و مدیران به صورت روز افزون به استفاده از این استانداردها علاقه و تمایل نشان دادند. (کاوش، 1380، الف) خوشبختانه شناخت اهمیت و آغاز فعالیت در زمینه استانداردهای ایزو 9000 در صنایع تولیدی و خدماتی کشور دائماً در حال گسترش است.  دریافت اخباری همچون افزایش تعداد سازمان‌هایی که موفق به دریافت گواهینامه انطباق شده‌اند یا شروع فعالیت در کارخانجاتی که حتی در نقاط محروم قرار داشته و با همت دولت و تلاش مدیران، کارشناسان و کارگران ایثارگر تأسیس و به فعالیت اشتغال دارند یا ‎آغاز فعالیت در سازمان های خدماتی، فنی و مهندسی و حتی آموزشی و همچنین استمرار فعالیت در بسیاری از سازمان‌ها و نزدیک شدن یا آماده بودن تعدادی از سازمان‌ها برای انجام ممیزی نهایی، همگی و همگی نویدی است امید بخش در ایجاد یا گسترش فرهنگ ارزش نهادن بر کیفیت در صنایع کشور؛ فرهنگی که عامل بقاء، عامل موفقیت و عامل استمرار موفقیت برای هر سازمان تولیدی یا خدماتی چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است.

اطلاعاتی درباره سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO)

ISO حروف اختصاری سازمان پشت صحنه استانداردهای بین‌المللی سری ISO 9000 برای مدیریت و تضمین کیفیت است که در بیش از 150 کشور مورد قبول قرار گرفته و در هزاران سازمان تولیدی و خدماتی در بخش‌های دولتی و خصوصی در حال بهره‌برداری است.

ISO 9000 یکی از موفقترین سری‌های استاندارد در تاریخ ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی)، است که در سطح جهان بازتاب گسترده‌ای داشته و نام ISO را در جامعه کاری در سطحی فراتر از متخصصینی که مستقیماً با استانداردهای فنی در تماسند، مطرح کرده است.

انتشار اولین استانداردهای سری ISO 14000 در سپتامبر 1996 برای مدیریت محیط زیستی و روند سریع پذیرش این استانداردها در جامعه کاری، نوید دهنده معروفیت بیشتری برای نام ISO می باشد. با این حال بسیاری از اعضاء جامعه کاری ممکن است آشنایی کمتری با سازمانی که پشت صحنه ISO 14000 , ISO 9000 قرار گرفته است، داشته باشند.

فراتر از ISO 9000 و ISO 14000

ISO 9000 و ISO 14000 تنها دو سری از بین حدود 15000 استاندارد بین‌المللی است که ISO از بدو فعالیتش در سال 1947 منتشر کرده است. ISO برای موضوعات فنی زیر، استاندارد تعیین می‌کند:

مهندسی مکانیک، مواد شیمیایی پایه، مواد غیرفلزی، سنگ معدن و فلزات، پردازش اطلاعات، گرافیک و عکاسی، کشاورزی، ساختمان، تکنولوژی های ویژه، بهداشت و درمان، علوم پایه، محیط زیست و بسته‌بندی و توزیع کالا.

نام ISO

ISO یعنی سازمان بین‌المللی استاندارد سازی. (ISO) یک علامت اختصاری نیست، بلکه نامی است که از کلمه یونانی (isos) به معنی مساوی ریشه می‌گیرد. پیشوند (iso) که در بسیاری از لغات مانند: (isometric) ( به معنی یک اندازه) و (isonomy) (به معنی تساوی قوانین یا تساوی افراد در مقابل قانون) بکار رفته است از همین کلمه ریشه می‌گیرد با مقایسه دو کلمه «مساوی» و «استاندارد » مشخص می‌شود که چرا نام ISO برای این سازمان انتخاب شده است. علاوه بر این نام ISO در سر تا سر جهان برای مشخص کردن این سازمان بکار می‌رود؛ و بدین ترتیب از ایجاد علائم اختصاری متعددی که از ترجمه «سازمان بین‌المللی استاندارد سازی» ایجاد می‌شود، مانند IOS   در زبان انگلیسی و OIN در زبان فرانسه جلوگیری شده است. بنابراین در همه کشورها نام کوتاه این سازمان همیشه ISO است.

غیردولتی

ISO یک سازمان غیردولتی است. این سازمان جزء سازمان ملل متحد نیست (اگر چه با تقریباً تمام دفاتر تخصصی خانواده ملل متحد ارتباط نزدیک دارد). اعضاء بر این سازمان که در حال حاضر حدود 150 کشور را شامل می‌شود، از نمایندگان دولتی تشکیل نشده است: بلکه متشکل از سازمانها یا مؤسسات ملی استاندارد است که بر اساس رویه یک سازمان از هر کشور انتخاب شده‌اند.

اختیاری

کلیه استانداردهایی که توسط ISO تدوین می‌شوند اختیاری هستند. ISO هیچگونه قدرتی برای تحمیل کاربرد آن‌ها ندارد. درصدی از این استانداردها غالباً مرتبط با بهداشت، ایمنی یا محیط زیست و در بخشی از کشورها به صورت بخشی از قوانین اصلی درآمده، یا این که در قوانین به عنوان پایه فنی بدان اشاره شده است. به هر جهت اینگونه کاربرد استانداردها، تصمیم‌ مستقل مقامات قانونگذار یا دولت‌های کشورهای مربوطه می‌باشد. ISO به شخصه، هیچگونه قدرت قانونی یا قانونگذاری ندارد.

اتفاق نظر

استانداردهای ISO متأثر از نیروهای بازارند. این استانداردهای با اتفاق نظر بین المللی متخصصین مختلف، از جمله بخش‌های صنعت، فنی و تجارت تدوین می‌شوند که برای استاندارد خاصی ابراز نیاز کرده‌اند. این گروه توسط متخصصین دولتی، مقامات قانونی، مراکز آزمایش، دانشگاهیان، گروههای مصرف کنندگان یا سازمان‌هایی با دانسته‌های مرتبط ، یا آن‌هایی که در ارتباط با استاندارد در حال تدوین، اظهار تمایل کرده‌اند، همراهی می‌شوند. اگر چه استانداردهای ISO ماهیت اختیاری دارند، ولی از آنجا که در پاسخ به تقاضای بازار تدوین می‌شوند و بر اتفاق نظر گروههای ذینفع مبتنی می‌باشند، از کاربردهای وسیعی برخوردارند.

وظیفه ISO

ISO، توافقنامه های فنی جهانی تدوین می‌کند که به صورت استانداردهای بین المللی منتشر می‌شوند. این یک عملیات عمده است. به طور تخمینی در هر روز کاری سال، 15 جلسه فنی در سر تا سر دنیا برگزار می‌شود که در کار تدوین استانداردها عملاً انجام می‌شود. سالانه بیش از 2850 گروه کاری که در آن‌ها حدوداً 30000 متخصص شرکت می کنند، تشکیل می‌شود.

رعایت استانداردها

کنترل اینکه آیا کاربران استانداردها نیازمندی های آن‌ها را رعایت می‌کنند، جزء وظایف ISO نمی‌باشد. این فرایند کنترل و تصدیق که بدان «ارزیابی تطابق» گفته می‌شود، مشکل سازمان‌ها و مشتریان آن‌ها در بخش خصوصی و در مواردی که استانداردهای ISO در قوانین عمومی گنجانده شده‌اند، مشکل مراجع قانونی می‌باشد.

علاوه بر این آزمایشگاهها و مراکز ممیزی بسیاری وجود دارند که خدمات ارزیابی تطابق (معروف به شخص ثالث) را برای تصدیق مطابقت محصولات، خدمات یا سیستمها با استانداردهای ISO ارائه می کنند. این سازمان‌ها اینگونه خدمات را به نیابت مقامات قانونی یا بصورت یک فعالیت انتفاعی با هدف ایجاد اعتماد بین سازمان و مشتریان ارائه می‌کنند. در برخی کشورها، خود اعضاء ISO کار ارزیابی تطابق را، یا به نیابت از دولت خود یا به عنوان یک فعالیت انتفاعی انجام می دهند. به هر جهت سازمان ISO هیچگونه اختیاری برای کنترل اینگونه فعالیت‌ها ندارد. سازمان ISO قادر به انجام آن است، تدوین راهنماهای ISO/IEC  است که جوانب مختلف فعالیت‌های ارزیابی تطابق و سازمان‌های مجری آن را می پوشاند. این راهنماها با مشارکت IEC (کمیسیون بین‌المللی الکتروتکنیک) تدوین می‌شوند. ضوابط و شاخصهای اختیاری این راهنماها نشانگر اتفاق نظر بین‌المللی در مورد آن چیزهایی است که عملکرد مقبول محسوب می‌شوند.

گواهینامه ISO 9000 و ISO 14000

همانطور که در بالا آمد، ISO هیچ سیستمی برای تصدیق مطابقت نظامهای کیفیت سازمان‌ها با استاندارد ISO 9000 یا برای تصدیق مطابقت نظامهای مدیریت محیط زیستی با استانداردهای سری ISO 14000 ندارد.

ISO به شخصه هیچگونه ممیزی ISO 9000 یا ISO 14000 انجام نداده و هیچگونه گواهینامه معروف به گواهینامه‌های ISO 9000 و ISO 14000 مبنی بر مطابقت با این استانداردها صادر نمی‌کند.

علامت ISO

علامت ISO یک علامت تجاری ثبت شده است. ISO ، به مراکز گواهی نظام مدیریت محیط زیستی یا نظام کیفیت، و به شرکت‌هایی که از این مراکز گواهینامه‌های ISO 9000 یا ISO 14000 دریافت می‌کنند، اجازه استفاده از علامت خود را نمی‌دهد. اگر اجازه چنین کاری داده شود، ممکن است به غلط برداشت شود که خود ISO گواهینامه صادر می کند، یا این که سازمانی که از علامت وی استفاده می کند، مورد تأیید یا مجاز از طرف وی می‌باشد. هیچ یک از این موارد صحیح نیست.

بطور خلاصه

• v ISO (سازمان بین‌المللی استاندارد سازی) خیلی فراتر از ISO 9000 و ISO 14000 است.
• v ISO بیش از 15000 استاندارد بین المللی در زمینه‌های مختلف فنی تدوین کرده است.
• v ISO یک سازمان غیردولتی است که اعضاء آن را حدود 150 کشور تشکیل می دهند.
• v استانداردهای ISO اختیاری هستند و این سازمان برای تحمیل کاربرد آن‌ها هیچگونه اختیاری ندارد.
• v ISO فعالیت ارزیابی تطابق ندارد، معهذا برای این کار راهنماهایی دارد که اساس عملکرد صحیح را تشکیل می‌دهند .
• v ISO گواهینامه ISO 9000 یا ISO 14000 صادر نمی کند.
• «گواهی ISO» برای ISO 9000 یا ISO 14000 یا هر استاندارد دیگری که تاکنون توسط ISO تدوین شده است، وجود ندارد. عبارت صحیح «گواهی ISO 9000» یا  «گواهی ISO 14000» است که به طور مستقل از ISO انجام می‌شود.

مقدمه

• اطلاعاتی درباره سازمان بین‌المللی استاندارد (ISO)
  • فراتر از ISO 9000 و ISO 14000
  • نام ISO
  • غیر دولتی
  • اختیاری
  • اتفاق نظر
  • وظیفه ISO
  • رعایت استانداردها
  • گواهینامه ISO 9000 و ISO 14000
  • برچسب محصول نیست
  • علامت ISO
• سازمان ISO و استانداردهای مدیریت کیفیت
  • تاریخچه استانداردهای مدیریت کیفیت
  • ISO 9000 – 1994
  • ISO 9000 – 2000
  • ISO 14000
  • QS 9000/ISO TS 16949
• مبانی مدیریت کیفیت
  • تغییر در مفهوم کیفیت
  • مفهوم کیفیت
  • کیفیت از دیدگاه ISO 9000
  • واژه‌های عمومی
  • مفاهیم مربوط به کیفیت
  • اصطلاحات مربوط به ابزارها و فنون
• نیازمندی‌های نظام مدیریت کیفیت
  • نیازمندی‌های 1994 – ISO 9000
  • نیازمندی‌های ISO 9000 – 2000
  • نیازمندی های QS 9000/ISO TS TS 16949
• اجرای استانداردهای مدیریت کیفیت در سازمان
  • تصمیم و مأموریت
  • خط مشی کیفیت
  • انتخاب محدوده
  • طرح‌ریزی پروژه
  • تجزیه و تحلیل شرکت و فرایندهای آن
  • ارزیابی مقدماتی
  • طراحی نظام مدیریت کیفیت و ساختار مستندات
  • انتخاب و‌ آموزش ممیزین داخلی
  • مستندسازی نظام مدیریت کیفیت
  • ایجاد ارتباط و انتخاب ممیز
  • استقرار نظام مدیریت کیفیت
  • ممیزی خارجی (ممیزی گواهینامه)
  • بازاریابی

فهرست منابع و مآخذ

1. امیران، حیدر (1375)، مجموعه ISIRI & ISO9000 ، جلد سوم: مستندسازی روشهای اجرایی، چاپ مؤسسه الهادی، شهریور ماه، چاپ اول.
2. پورشمس، مهرداد (1382)،‌ نکاتی کلیدی در استانداردهای ایران- ایزو 9001، چاپ بسیج دانشجویی دانشگاههای تهران، چاپ اول.
3. رضائی، کامران (1382)، دوره جامع آموزشی- کاربردی تربیت سرممیزان حرفه‌ای  ISO 9000: 2000 ، چاپ معاونت تضمین مرغوبیت سازمان صنایع هوا فضا، چاپ اول.