فناوری اطلاعات و تکنولوژی آموزشی ، راهبردها و موانع

نظام‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی در حال تحول می‌باشند. ابزارهای جدید موجب پدید آمدن روش های نوین و نیز چالش در اندیشه انسانی شده و با این چالش تفکرات جدید متولد می‌شوند و در نتیجه نظام‌هایی متنوع و سازگار با نیازهای اجتماعی جدید خلق می‌شوند. زمانی که ایده مرتبط ساختن کامپیوتر به وسیله تلفن در سال 1965 به وسیله دو نفر از محققان به نام‌های لری رابرتز (Lary Roberts) و توماس مریل (Thomas Merril) مطرح گردید و توانستند دو کامپیوتر یکی در کالیفرنیا و دیگری در ماساچوست را به هم وصل نمایند هیچ کس تصور نمی‌کرد که این فناوری بتواند چنین تحولی در جوامع بشری ایجاد کند. در سال 1972، رابرتز اولین حافظه E-mail را نوشت. در سال 1980 ساخت کامپیوترهای شخصی با سرت و حافظه بیشتر توسعه یافت و در دهه 1990 با طراحی شبکه جهانی وب  (world wideweb) و گسترش ناگهانی اینترنت تحولی عظم در فناوری اطلاعات به وجود آمد که این فناوری بر روی دانش، آموزش، یادگیری، ارتباطات و دهها مقوله دیگر تأثیر بسزایی گذشت و این موضوع آنچنان سریع رخ داد که بسیاری از دست‌اندرکاران، سیاستگذاران و رهبران آموزش عالی را حتی در کشورهای پیشرفته غافلگیر نمود. به طوریکه پیش بینی می‌شود پس از پایان دهه اول 21 کمتر فعالیت آموزشی و پژوهشی بدون استفاده از اینترنت و ارتباطات کامپیوتری صورت پذیرد. (chronicle of Higher Education, 2001)

مراکز آموزش عالی اغاز مسیر استفاده از اشکال مختلف فناوری اطلاعات برای بهبود آموزش، پژوهش و خدمات اجتماعی را طراحی می‌کنند و این ابزار به عنوان منبع قوی وارد آموزش عالی شده است. (Szatmary, 2000)

در عصر حاضر شکاف شمال و جنوب ناشی از شکاف علمی و فناوری میان این دو گروه از کشورهاست. پر کردن این فاصله محتاج رویکردی نوین و متفاوت به آموزش در سطوح مختلف و برنامه ریزی صحیح و بلندمدت با استفاده از فناوریهای نوین می‌پردازد.

مفهوم آموزش در تمام طول زندگی یکی از کلیدهای ورود به هزاره جدید است. این مفهوم به دلیل پاسخگویی به مسئله تغییر و تحول جهان و نیز به دلیل مزیت‌های انعطاف پذیری و تنوع و قابل دسترس بودن، خود مفهومی ضروری است. به علاوه این مفهوم از تمایز سنتی آن میان آموزش اولیه مدرسه‌ای و آموزش پیوسته پا را فراتر می‌گذارد. (ادگارفورد، 1972) بنابراین آموزش مداوم و مادام العمر می‌تواند از نخستین راهبردهایی باشد که مورد توجه تصمیم سازان آموزش به ویژه فنی و حرفه‌ای و عالی قرار گیرد. قابلیت انعطاف دانشگاه‌ها و متعاقب آن دانش آموختگان و آمادگی برای فراگیری و همگامی با فناوریهای نوین باید سرلوحه برنامه‌ریزان آموزشی آینده باشد. چه بسا دانشگاه‌هایی که آموزش پایه‌ای خوبی را ارائه دهند. اما اگر این آموزش در قالبی خشک و منجمد ارائه شود، نمی‌تواند آموزش صحیح و اصولی در قرن حاضر محسوب شود. و این اصل صرفا شامل حاصل اساتید و دانشجویان نخواهد شد بلکه دانش آموختگان نیز باید بتوانند قابلیت انعطاف را در خود فراهم آورند تا بتوانند در عرصه رقابت‌های حرفه‌ای و عملی باقی بمانند.

امروزه هیچ کس نمی‌تواند منکر اهمیت آموزش و مهارت‌ آموزی شود و پس از جنگ جهانی دوم تقریبا اکثریت نظام‌های آموزشی به این اهمیت پی برده‌اند. وانگهی امروزه ما در سیاره‌ای زندگی می‌کنیم که ساکنان آن ارتباط گسترده‌ای با یکدیگر دارند و تداوم پیشرفت فناوری موجب ایجاد تحولات نوینی در این مناسبات خواهد شد و به عصری گام نهاده‌ایم که دانش و مدیریت دانش نقش عمده‌ای در زندگی هر یک از ما ایفا می‌کند.

اغلب فعالیت های اقتصادی مبتنی بر دانش است و کارهای دستی اغلب برای کارگران بسیار ماهر در نظر گرفته می‌شوند، توده دانش با سرعتی بیشتر از گذشته، نو می‌شود و افکار تازه، خیلی زودتر تازگی خود را از دست می‌دهند.

در سده بیستم، نظام‌های جدید آموزشی به طور گسترده متأثر از شیوه‌ تولید صنعتی بودند. اما در آستانه هزاره سوم باید آموزش را به گونه‌ای تعریف کرد که بتواند امکانات محدودیت ناپذیری را برای فراگیری در سراسر زندگی ایجاد کند. از این رو نظام‌های آموزشی در این سده با چالشهای نوینی مواجه بوده و چنانچه نتوانند انعطاف لازم را در خود ایجاد کنند، دیگر قادر به ادامه حیات نخواهند بود.در جامعه مبتنی بر دانش، کار دستی بدون مهارت در نهایت از میان خواهد رفت و این در حالی است که استفاده از کار دستی ارزان قیمت در گذشته‌ای نه چندان دور یکی از عوامل موفقیت (CSF) محسوب می‌شده است.

در آینده نزدیک، مهارت در کار دستی یکی از عوامل توسعه به شمار خواهد رفت و دستیابی به مهارت‌های روز آمد جز در سایه آموزشی مداوم میسر نخواهد شد. در سده بیست و یکم، آموزشی مورد قبول یک جامعه پویاست که در آن دستیابی به اطلاعات،‌امتیازی برای افراد خاص محسوب نمی‌شود و ارتباطات تمامی سده‌های اجتماعی را درهم خواهد شکست، بنابراین وظیفه آموزش ایجاب می‌کند که موقعیت‌های پایان ناپذیر فراگیری را به همگان در همه جا عرضه کند و آموزش از راه دور که با شیوه‌های جدید آمیخته شده می‌تواند از مهمترین راهکارهای پاسخگویی این عصر باشد.

در دنیای کنونی فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی را در پیشرفت کشورها از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایفا می‌کند. در دنیائی که ارتباط و اطلاع رسانی در اولویت اول بسیاری از کشورهای نیمه صنعتی قرار دارد، بی‌توجهی نسبت به این پیشرفت‌ها خصوصاً در سطح آموزش عالی باعث می‌شود که جامعه به نوعی عقب ماندگی و برخورد انفعالی در برابر هجوم اطلاعات از سوی جامعه جهانی گرفتار شود. دانشگاه‌ها باید با استفاده بهینه از امکانات فناوری جدید و با توجه به ابعاد مثبت و منفی آن، زمینه را برای تغییر و تحول بنیادی در حرکت نظام آموزشی کشور از حالت سنتی به سوی آموزش نوین آغاز نماید. مهمترین دلایل برای توجه مراکز دانشگاهی به فناوری اطلاعات و ارتباطات به شرح ذیل است:

• از آنجائیکه مراکز دانشگاهی محل جمع آوری و تجزیه و تحلیل آخرین اطلاعات علمی هستند، تجهیز دانشگاه‌ها به هر فناوری، که در انتقال اطلاعات و اطلاع رسانی نقش مهمی را ایفا می‌کند، ضروری به نظر می‌رسد.
• مراکز دانشگاهی محل تحقیق و تتبع برای نیل به حقایق و واقعیات بوده و لازمه دستیابی به این حقائق، داشتن اطلاعات جامع پیرامون موضوع اصلی است. این امر با ایجاد ارتباط تنگاتنگ با مراکز علمی و متخصصان در سطوح مختلف در سراسر جهان حاصل می‌گردد.
• پویائی و تحرک مراکز دانشگاهی مستلزم وجود عناصر محقق و مبتکر اعم از دانشجو و استاد است. مراکز دانشگاهی بستری برای تولید علم و دانش می‌باشد و این تولیدات زمانی تحقق می‌یابد که نظام سنتی در مراکز دانشگاهی جای خود را به نظام پویا، خلاق همراه با ارتباط متقابل دانشجو و استاد بدهد. در عصر جدید استاد و دانشجو هر دو به دنبال کشف حقیقت هستند و هر دو از منابع مختلف اطلاعات استفاده کرده تا دانش جدیدی را تولید نمایند.

لازمه استفاده بهینه از این امکانات، ایجاد نگرش مثبت در دانشجویان و اساتید جهت استفاده در پژوهش‌های علمی است. تا زمانی که دانشجویان نسبت به کارآیی اینترنت امکانات و محدودیت‌ها، نحوه استفاده از آن ها، تأثیر آن در پیشبرد علوم اطلاع ناچیزی داشته باشند. حداکثر بهره‌وری از این امکانات در مراکز دانشگاهی صورت نخواهد گرفت. برای پی بردن به میزان آشنایی دانشجویان به کاربرد اینترنت در آموزش اجرای یک سری تحقیقات در سطح دانشگاه‌ها امر ضروری است تا بتواند نیاز واقعی دانشجویان را در این رابطه تبیین نماید. از میان تحقیقات انجام شده می‌توان به تحقیق سلاجقه در دانشگاه شیراز اشاره کرد. به نظر وی کاربران مرکز اینترنت دانشگاه علوم پزشکی شیراز نسبت به کاربرد اینترنت نگرش مثبتی داشته و آنان علاوه بر انجام پژوهش‌های مشخص، امکانات شبکه را برای آموزش خود نیز مورد استفاده قرار داده‌اند. همچنین میان استفاده از منابع الکترونیکی اطلاعات و استفاده از رایانه، رابطه معنی‌دار است.

ایجاد دوره‌های آشنایی با اینترنت و کاربرد آن در علوم مختلف، زمینه مساعدی برای افزایش آگاهی و اطلاعات دانشجویان در این زمینه است تا بدین وسیله ضمن افزایش آگاهیها، مهارت لازم برای کاربرد شبکه در دانشگاه‌ها ایجاد شود. آشنائی دانشجویان در مراکز دانشگاهی پیرامون فناوری اطلاعات و ارتباطات در دو بعد کلی قابل تقسیم است. یک بعد آن مربوط به علم انفورماتیک است که شامل آشنائی دانشجویان با سخت افزار و نرم افزار رایانه و زبانهای برنامه نویسی می‌باشد. در بعد دیگر کاربرد این فناوری در علوم مختلف و همچنین آموزش علوم با کمک رایانه است. از طرف دیگر یادگیری این علوم به دو صورت امکان پذیر است : شرکت در آموزشهای رسمی با گذراندن دوره‌های مربوطه و یادگیری به صورت خودآموزی یعنی دانشجو با مطالعه انفرادی و با تمرین مستقیم با رایانه مهارت لازم را کسب نماید. میزان موفقیت گروه خودآموز در کار با رایانه موفقتر از گروهی است که به صورت تئوریک مطالب آموزشی را یاد می‌گیرند زیرا آنان با انگیزه درونی و از طرفی با کار مستقیم با رایانه مهارت‌های لازم را کسب می‌نمایند. این بیانگر این واقعیت است که موفقیت دانشگاه در آشنایی دانشجویان به فناوری جدید بیشتر متکی بر تشکیل کارگاه‌های رایانه‌ای و ایجاد امکانات مناسب برای خود یادگیری توسط دانشجویان بوده و صرف تشکیل چند دوره آموزشی بدون آموزش عملی، موفقیت چشمگیری به دنبال نخواهد آمد.

فناوری اطلاعات و پردازش اطلاعات در ذهن

می‌توان کاربرد فناوری مدرن را به دو طبقه مهم تقسیم کرد: در یک طبقه فناوری اطلاعات و کاربرد آن در آموزش مورد تأکید است که عمدتا به پردازش اطلاعات در محدوده رایانه‌های شخصی بدون اتصال به شبکه قابل طرح است. از سوی دیگر فناوری ارتباطات که موضوع شبکه و نقش آن در تبادل اطلاعات پیرامون موضوعات آموزشی را مورد بررسی قرار می‌دهد. به بیان دیگر در فناوری اطلاعات دریافت داده‌ها، پردازش آنها و به نمایش در آوردن نتیجه این پردازش به اشکال گوناگون مانند تصویر، متن، صورت و در فناوری ارتباطات موضوع ارتباط بین مراکز اطلاعاتی، بین افراد و بالاخره بین افراد و مراکز اطلاعاتی در سطح محلی و جهانی مطرح است.

بسیاری از صاحب نظران تعلیم و تربیت یک همبستگی بین پردازش اطلاعات در ذهن و رایانه ایجاد می‌نمایند. انسان اطلاعات خود را از محیط دریافت می‌نماید (ورودی) و آنها را در مغز مورد تجزیه و تحلیل قرار داده (فرآیند) و سپس نتیجه آن را در قالب فرمانی از مغز به اعضای بدن جهت انجام یک فعالیت صادر می‌کند (خروجی). در رایانه‌ها نیز اطلاعات از طریق دستگاه‌های ورودی مانند صفحه کلید و ماوس به واحد پردازش مرکزی منتقل می‌شود و این واحد که از سه بخش کنترل، محاسبه و منطق و واحد حافظه تشکیل شده به پردازش اطلاعات پرداخته و سپس نتیجه را در دستگاه‌های خروجی مانند مانیتور و چاپگر به ثبت می‌رساند. این مقایسه باعث شده تا پردازش اطلاعات در ذهن با الگوپذیری از این پردازش در رایانه‌ها مورد تفسیر قرار گیرد. تئوریهایی همچون تقسیم حافظه به دو قسمت دراز مدت و کوتاه مدت، نحوه یادآوری مطالب و فعال کردن مطالب در ذهن نمونه‌هائی از آن است.

فن آوری اطلاعات و آموزش

اگر سرعت را از ویژگی‌های عصر حاضر بدانیم باید همسوئی و همگرایی پیشرفت‌های تکنولوژیکی را نیز جزء الزامات و ضروریات آن تلقی نموده زیانهای جبران ناپذیر اقتصادی ناشی از تعلل در این زمینه را بپذیریم هر چنداختراع ماشین بخار و انرژی برق زمینه ساز وقوع انقلاب صنعتی در اروپا و تسری آن به سایر نقاط شد ولی نباید فراموش کرد که این تحولات با آهنگی بسیار کند و به مرور زمان صورت گرفت، چرا که نبود زیر ساخت‌های لازم و امکانات مکفی مالی از یک سو و آگاهی اندک و فقدان ارتباطات از سوی دیگر موجب می‌شد تا تغییرات به کندی و در فواصل زیاد زمانی تحقق پذیرد. به طور قطع هر چند از پیدایش اینترنت ورود آن به زندگی مردم مدت زیادی نمی‌گذرد ولی این پدیده به سرعت در کلیه جوامع اعم از توسعه یافته و در حال توسعه و در بین تمام اقشار دانشگاهی تا افراد معمولی جایگاه خود را به دست آورده و هر کس در حد ظرفیت و استغنا خود از آن بهره می‌گیرد. کاربران اینترنت از آن برای مقاصد متفاوتی همچون تحقیقات علمی، دسترسی سریع به اطلاعات، انجام امور تجاری و اقتصادی و حتی برای سرگرمی استفاده می‌کنند. آنچه اینترنت را از سایر رسانه‌ها و وسایل ارتباطی متمایز می‌سازد، سرعت، جامعیت، خلاقیت، کارآیی، شفافیت اطلاع رسانی و صرفه اقتصادی و بسیاری از ویژگی‌های دیگر آن است.

در هزاره سوم میلاد مسیح، اطلاعات به عنوان رکن اصلی قدرت تمدن‌ها مطرح می‌شود. تاریخ گواه است که انسان سه گذر اصلی در طول زندگی خود داشته است. هر یک از این مراحل عواملی نمایانگر قدرت تمدن‌ها بوده است: کشاورزی، صنایع و اطلاعات.

مروری بر آموزش الکترونیکی

همزمان با تغییرات سریع فنون و مهارت‌ها، تغییر در سیستم آموزشی نیز ضروری می‌باشد. برگزاری کلاس‌های مجازی و دوره‌های آموزشی بدون صرف هزینه‌های گزاف مانند آماده نمودن کلاس درس، تنظیم وقت استاد و فراگیران، هدف اصلی آموزش الکترونیکی است. در این اثنا، عبارتی به مانند روش‌های جایگزین، رسانه‌های نوین و چند رسانه‌ای معمولا تحت عنوان روش‌های جدید آموزشی عرضه شده اند. و در بعضی موارد ین عبارت با نام‌های رسانه دانش و آموزش با حمایت فنون معرفی شده‌اند. در نهایت بهترین عبارتی که بتوان تعریف جامع و کاملی از تمام نام‌های ذکر شده ارائه دهد، همان آموزش الکترونیکی یا e-Learning می‌باشد. این نام از عبارت کسب و کار الکترونیکی، e-Business اقتباس شده است. آموزش الکترونیکی به شکل روز افزونی مورد استقبال و توجه قرار گرفته است. در عین حال،‌مؤسسات سنتی هم شروع به بهره‌برداری از عناصر آموزش الکترونیکی در برنامه‌های آموزشی خود کرده‌اند با وجود این گونه‌گونی‌ها، تعریف آموزش الکترونیکی به سهولت امکان پذیر نیست.

مفهوم تکنولوژی آموزشی و ابعاد آن

تکنولوژی آموزشی به معنای اعم خود، پدیده تازه‌ای نیست، قدمت آن را می‌توان با قدمت تعلیم و تربیت برابر دانست. اما تکنولوژی معنای خاص خود کمتر از یک قرن است که مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت جهان قرار گرفته است. و به معنی دانش کاربردی در مقابل علم محض است.

آموزش و تکنولوژی را یک ارتباط اساسی به هم پیوند می‌دهد. برای درک این پیوند لازم است که تعاریف و واژه‌های به کار رفته در نظریه‌ها یکسان باشند.همانطور که بیشتر تعاریف موجود در فرهنگ‌های لغت نشان می‌دهند. تکنولوژی کاربرد دانش علمی به منظور حل مسائل علمی می‌باشد. (هاپنیپک 1984 گالبرس 1967). مجموعه رویدادهائی که علم را به طرف تکنولوژی و تکنولوژی را به طرف عمل آموزش هدایت می‌کند چیزی است که جان دویی (1900) آن را علم ارتباط بین فرضیه و کار علمی نامگذاری می‌کند. جک گالبرس تکنولوژی آموزشی را کاربرد سیستماتیک دانش سازمان یافته یا عملی در حرفه‌های علمی می‌داند.

اثر بخشی تکنولوژی در آموزش

جهان امروز، اعم از دنیای توسعه یافته و یا در حال توسعه، می‌کوشند تا نقش دانشگاه‌ها را در توسعه ملی مورد توجه قرار دهند. چنین نقشی قطعا و بیش از هر چیز به ارتقاء تکنولوژی باز می‌گردد. در بیشتر کشورها استفاده از تکنولوژی آموزشی یک حرکت و جنبش ملی محسوب می‌شود و سازمان ها و نهادهای آموزشی زیادی به منظور کاربرد صحیح تکنولوژی آموزشی و یافتن راه‌ها و تکنیک‌های بهتر و کامل تر به وجود آمده‌اند. این سازمان‌ها و نهادها با برنامه‌ریزی‌های دقیق و همکاری‌های داخلی و خارجی تلاش می‌کنند تا سطح فرهنگ، دانش فنی و معلومات عامه مردم را از طریق آموزش‌های مداوم و تکمیلی با بهره‌گیری از تکنولوژی آموزشی ارتقاء بخشند. نظام آموزشی را هر چه غنی‌تر و تواناتر ساخته و کشورها را به سوی قدرت و کمال مطلوب سوق می‌دهند. با بکارگیری و استفاده صحیح از تکنولوژی آموزشی می‌توان آموزش را پربارتر، انفرادی‌تر و قدرتمندتر، فراگیری را سریع‌تر و آموزش را بر مبنای یافته‌های علمی و دستیابی به اهداف آموزشی را آسان‌تر و عملی‌تر ساخت.

مفهوم و ماهیت رویکرد تکنولوژی آموزشی

تکنولوژی آموزشی به عنوان یک فرآیند علمی در روند تکاملی خود مفهومی گسترده و عمیق پیدا نموده است. از این رو کاربرد مفاهیم و اصول تکنولوژی آموزشی در حل مسایل آموزشی نیز از نقطه نظرهای مختلف مورد تفسیر و تحلیل قرار داشته است. اصولا مفهوم تکنولوژی بر اساس جنبه‌های ابزاری، فنی و تکنیکی آن شناخته می‌شود و عموما دلالت بر ابعاد مادی و فیزیکی آن دارد، زیرا جنبه‌های ابزاری، فنی و تکنیکی متضمن استفاده از ابزار، وسایل، تکنیک‌ها، ماشین‌ها، دانش و مهارت‌های کاربردی است، اما اگر فرآیند تکنولوژی با توجه به روند تکاملی آن و با یک دید وسیع‌تر و دقیق تر مد نظر قرار گیرد، به عنوان یک رویکرد با یک نگرش کلی و جامع علاوه بر ابعاد و جنبه‌های مادی و فیزیکی آن به جنبه‌های انسانی،‌اجتماعی و فرهنگی نیز دلالت خواهد داشت. چنین مفهومی از تکنولوژی، به دیدگاه انسانی و فرهنگی نسبت به این فرآیند وابسته است. در زمینه تکنولوژی آموزشی نیز توجه به جنبه‌های مادی و فیزیکی به موازات جنبه‌های انسانی، اجتماعی و فرهنگی، تکنولوژی را به عنوان رویکردی مؤثر و ابزاری مناسب در خدمت نظام آموزش قرار می‌دهد.

روش پژوهش در علم و تکنولوژی آموزشی

با توجه به مفهوم رویکرد تکنولوژی آموزشی، شیوه پژوهش در تکنولوژی از روش پژوهش در علوم جدا نیست؛ معمولا در حوزه مطالعات اجتماعی و انسانی،‌ تکنولوژی به استفاده از ابزارها و شیوه‌هایی که بیشتر جنبه علمی دارند اطلاق می‌شود  و برای بسیاری از علاقه‌مندان به آموزش فنی و حرفه‌ای، جنبه‌های عملی و کاربردی از جنبه نظری جدا تلقی می‌شود و از این رو تصور می‌شود که شیوه علمی در زمینه تکنولوژی کاربردی ندارد. برخی از فیلسوفان که به تحلیل فرایند پژوهش و یادگیری و شناخت در انسان پرداخته‌اند، پژوهش در علوم را فرآیندی ابزاری یا وسیله‌ای تلقی می‌کنند. در یک پژوهش تکنولوژیک مانند یک پژوهش علمی، هدف، تغییر وضعیت پیچیده حل مسئله است، به عبارت دیگر همانگونه که در برخورد با مسایل علمی با موقعیت پیچیده و ابهام آمیز برخورد داریم، در برخورد با مسایل تکنولوژیک نیز با چنین موقعیتی روبرو می‌شویم و مراحل روش علمی را باید طی کنیم.

تکنولوژی آموزشی، رویکردی مؤثر در رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی

یکی ازمهمترین امکان اصلی برنامه ریزی توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی، تبیین سیاست‌ها و خط مشی‌های اجرایی در برنامه ریزی آموزشی است، برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی زمانی تحقق می‌یابد که سیاست‌های مربوط به اجرای برنامه‌ریزی آموزشی مد نظر قرار گیرد؛ از طرفی، سیاست‌های اجرائی در برنامه ریزی آموزشی نیز می‌تواند منجر به توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی شود و ارتباط میان این دو فرآیند یک ارتباط متقابل و مستمر است. اگر چه مطالعات و تحقیقات وسیع و دامنه‌داری در زمینه متدولوژی و روشهای اجرایی برنامه ریزی آموزشی برای برنامه ریزی توسعه اقتصادی،‌اجتماعی و صنعتی صورت پذیرفته است اما به نظر می‌رسد این گونه مطالعات برای حل تمامی مسایل و معضلات کمی و کیفی نظام برنامه‌ریزی آموزشی کافی نیست و بایستی مطالعات عمیق و گسترده‌تری در این زمینه انجام پذیرد. در نظام برنامه ریزی آموزشی، توسعه رویکرد تکنولوژیک در اجرای برنامه‌های آموزشی و درسی، به عنوان عاملی مؤثر برای گشودن مسیر دشوار و پیچیده ادغام برنامه ریزی آموزشی با برنامه ریزی رشد توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی است. بر اساس این رویکرد، تلفیق تئوری با عمل و توأم ساختن جنبه‌های مادی و انسانی و توجه به ابعاد عینی و ذهنی در نظام آموزشی، ضمن این که موجبات توسعه برنامه ریزی آموزشی را فراهم می‌سازد، در رشد و توسعه برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی و صنعتی جامعه نیز نقش موثری را ایفا می‌کند. توجه به اصولی چون:‌تشخیص و تعیین اهداف مورد نظر، ارزشیابی اموزشی، اهمیت زمان، نیروی انسانی، تجهیزات و منابع مادی و فیزیکی، بودجه و اعتبارات آموزشی، ساختار و تشکیلات اجرایی و مدیریت آموزشی از مهمترین مسائل در نظام برنامه ریزی آموزشی است که بر اساس رویکرد تکنولوژی آموزشی می‌تواند موجبات بهبود نظام آموزشی را فراهم آورد.

رئوس کار سیستم آموزشی جوامع

1. آموزش پایه همانی جهانی از اوان طفولیت تا اواخر نوجوانی، با افزایش تدریجی در بخش نخستین و پایانی در زیر سطح جهانی، تا آنجا که سنین 6 تا 18 سال زیر پوشش قرار گیرند در طی این سالها، آموزش باید اجباری و رایگان باشد.
2. ارائه امکانات متنوع آموزشی در مقاطع بالاتر آموزش پایه جهت دوره‌های آموزشی و تخصصی، و ادامه تحصیلات پایه در زیر سطح جهانی، چنین آموزش‌هائی باید با توجه به نیازهای اقتصادی و بازار کار جوامع تدارک دیده شوند.
3. گسترش مستمر امکانات آموزشی بزرگسالان.

• الف) آموزش کارکنانی که تخصص ایشان منسوخ شده و نیازهای آنان تغییر کرده‌آند.
• ب) جبران نارسایی موجود در آموزش پایه کارمندان.

نیازهای اساسی آموزشی

• کسب مهارت در انجام اموری که در نتیجه پیشرفت‌های تکنولوژی به وجود آمده‌اند، که به عنوان نمونه کلاسیک می‌توان از کامپیوتر نام برد که نیاز به برنامه نویس، متصدی و مدیر، جهت بهره برداری قابلیت‌های آن دارد.
• کسب مهارت برای انجام امور اجتماعی و صنعتی گسترش یافته.
• کسب مهارت برای رتق و فتق امور سیاسی و اقتصادی در امور بین المللی

آموزش از راه دور و شکل گیری دانشگاه مجازی

آموزش از راه دور که سالهای متمادی از عمر آن می‌گذرد بنابه تعریف مور و کرسلی (1966 به نقل از فراتزوکینگ، 2000) عبارت است از :

یادگیری برنامه ریزی شده‌ای که معمولا در جایی به غیر از مکانی که تدریس در آن رخ می‌دهد اتفاق می‌افتد و در نتیجه نیاز به فنون ویژه‌ای از طراحی درس، فنون آموزشی خاص، روشهای ارتباطی الکترونیکی و سایر تکنولوژی‌ها دارد و به همان اندازه نیاز به ترتیب‌های اداری و سازمانی خاص دارد.

و بنا به تعریف دانشگاه نیاگارا در سال 1997 :

آموزش از راه دور یک شکل توسعه یادگیری است و مطالب یادگیری را در اختیار آن دسته از فراگیران قرار می‌دهد که به دلایل محدودیت زمانی و مکانی نمی‌توانند در کلاسهای به خصوصی که در زمان و مکان خاصی در طی روز یا شب بر پا می‌شوند شرکت کنند.

کلاس‌های تحت مدیریت وب

در این روش فراگیر می‌تواند به صورت on-line در کلاسهای درسی شرکت کند. او قادر خواهد بود مستقیما به جستجوی مواد آموزشی بپردازد. استفاده از این کلاسها بسیار آسان است و در آنها امکان تعامل وجود دارد. همچنین محیط آزمون on-line را فراهم می‌کند.

این روش یکی از جدیدترین روشها است که دارای قابلیت بالقوه زیادی است و می‌تواند جنبه‌هایی از تجارت الکترونیکی را نیز در بر گیرد. این جنبه‌ها عبارتند از :

• ثبت نام در کلاسها و پرداخت هزینه آن .
• صدور گواهینامه دوره و ارسال رونوشت آن به سازمان های درخواست کننده.

انواع دانشگاه مجازی

اولین نوع دانشگاه مجازی، دانشگاهی است که در یک مکان ویژه واقع شده است که کارمندان اغلب کارشان را در آن مکان انجام می‌دهند. دانشجویان در کلاسها حضور دارند، مطالعه و کار می‌کنند و در آنجا آزمون می‌شوند و آنجا یک شالوده الکترونیکی وجود دارد و عملکردش به وسیله روی دادن در یک مکان فیزیکی تعیین می‌شود. در این وضع دانشگاه مجازی واقعا یک جنبه دانشگاه واقع شده در مکان است.

نوع دوم این است که محیط آموزشی فیزیکی وجود دارد همچنین یک نوع الکترونیکی نیز وجود دارد و کارمندان و دانشجویان در محیط مجازی به فعالیت وا داشته شده‌اند. همچنین بعضی از کارهای گروهی در این مکان مجازی روی می‌دهد. مکان در این بخش نامربوط است. واقعا به نظر می‌رسد تعداد کمی انستیتو وجود دارد که معتقدند آموزش فاصله‌ای و برخوردی با هم می‌توانند وجود داشته باشند و در یک انستیتوی واحد با هم در آمیخته شوند. بنابراین در این نوع، دانشجویانی که به طور فیزیکی در دانشگاه در ارتباطند، قرار دارند.

نوع سوم آن است که در دانشگاه محیط مجازی اصلی است. آموزش، راهنمایی و ارزیابی همگی کاملا در محیط مجازی انجام می‌شود. در آنجا مکان فیزیکی نیز وجوددارد ولی تعلیم و فراگیری در محیط مجازی انجام می‌شود. بعضی انتظار دارند که این نوع در آینده عمومی‌تر شود.

راهبردها و موانع آموزش الکترونیکی

مشکلات و موانع

• مدیریت تکنولوژی های متعدد
• نیاز به یک محیط آموزشی کامل
• پذیرش کاربران – فرهنگ
• همه افراد لازم التعلیم به کامپیوتر دسترسی ندارند.
• میزان فعالیت استفاده کنندگان از این روش به دانستن مقدمات استفاده از کامپیوتر و سازگاری به آن نیاز دارند.
• به یک ساختار آموزشی نیاز است که یادگیری را آسان و انگیزه را تقویت کند.
• مشکلات مربوط و مسایل به زیر ساختهای ارتباطی
• هزینه‌های اوّلیه زیاد

سودها برای مصرف کننده‌ها

• سهم ارتباطی دانشجویان در رابطه متقابل با اساتید و خبرگان و پیش‌کسوتان
• افزایش کیفیت آموزش
• ترویج و مساعدت برای اتحاد آکادمی‌های ملی و بین المللی و مبادلات
• پیدا کردن شرکاء بین المللی جدیدی که سهم قابل توجهی شاهد آموزش و تحقیق به عهده دارند.

کلیات – ۵

فصل اول

• فن آوری – ۱۱
• ۱-۱- فناوری اطلاعات و پردازش اطلاعات در ذهن – ۱۲
• ۱-۲- فن آوری اطلاعات و آموزش – ۱۵
• ۱-۳- مروری بر آموزش الکترونیکی – ۱۸
• ۱-۴ تاریخچه پیدایش E-LEARNING – 22
• ۱-۵- تعریف فن آوری اطلاعات – ۲۳
• ۱-۶- نسل‌های تکنولوژی اطلاعات – ۲۴
• ۱-۷- مفهوم تکنولوژی آموزشی و ابعاد آن – ۲۵
• ۱-۸- اثر بخشی تکنولوژی در آموزش – ۲۹
• ۱-۹- کامپیوتر در خدمت آموزش – ۳۱
• ۱-۱۰- فناوری آموزشی به کدام سو حرکت می‌کند؟ – ۳۲
• ۱-۱۱- گرایشهای نوین در فنآوری آموزشی – ۳۳
• ۱-۱۲- تحول نحوه آموزش و یادگیری – ۳۶
• ۱-۱۳- تغییر وظیفه و کار معلم – ۳۷
• ۱-۱۴- کار گروهی و از بین رفتن موانع روانی تعلیم گیرندگان – ۳۸
• ۱-۱۵- کامپیوتر، استاد همیشه در دسترس – ۳۸
• ۱-۱۶- مراحل فناوری در محیط آموزشی – ۳۹
• ۱-۱۶-۱- فناوری توزیعی (Distribution technology) 40
• ۱-۱۶-۲- فناوری تعاملی (Interactive technology) 40
• ۱-۱۶-۳- فناوری اشتراکی (collaborative technology) 40

فصل دوم

• تکنولوژی آموزشی و کاربردهای آن – ۴۳
• ۲-۱- مفهوم و ماهیت رویکرد تکنولوژی آموزشی – ۴۴
• ۲-۲- روش پژوهش در علم و تکنولوژی آموزشی – ۴۶
• ۲-۳- تکنولوژی آموزشی، رویکردی مؤثر در رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و صنعتی – ۴۸
• ۲-۴- تکنولوژی آموزشی ، رویکردی مؤثر در توسعه کمی و کیفی نظام آموزشی عالی – ۵۱
• ۲-۵- ارزشیابی و تجدید نظر در نظام آموزش عالی با تکیه بر کاربرد علوم و تکنولوژی‌ آموزشی – ۵۶
• ۲-۶- همکاریهای‌ بین المللی و منطقه‌ای – ۶۱
• ۲-۷- تکنولوژی آموزشی، چارچوبی مؤثر در توسعه یادگیری و بهبود آموزش – ۶۳
• ۲-۸- تکنولوژی آموزشی، نیروی محرکه فرآیند توسعه آموزشی – ۶۵
• ۲-۹- جهان گرایی تکنولوژی آموزشی – ۶۷
• ۲-۱۰- رویکردهای فناوری آموزشی – ۷۲
• ۲-۱۰-۱ – رویکرد سنتی (فناوری اطلاعات به مثابه تکنولوژی آموزشی) – ۷۲
• ۲-۱۰-۲- رویکردهای نوین – ۷۴

فصل سوم

• آموزش الکترونیکی – ۷۶
• ۳-۱- آموزش – ۷۷
• ۳-۲- رئوس کار سیستم آموزشی جوامع – ۷۷
• ۳-۳- نیازهای اساسی آموزشی – ۷۸
• ۳-۴- آموزش باز – ۷۹
• ۳-۵- آموزش از راه دور و شکل گیری دانشگاه مجازی – ۸۰
• ۳-۶- آموزش از راه دور ، فرصت‌ها و چشم اندازها – ۸۲
• ۳-۷- دلایل نیاز به آموزش الکترونیکی – ۸۴
• ۳-۸- ویژگی‌ آموزش از راه دور – ۸۶
• ۳-۹- فلسفه‌های آموزش – ۸۹
• ۳-۱۰- تعریف آموزش الکترونیکی – ۹۱
• ۳-۱۱- آموزش مجازی – ۹۴
• ۳-۱۲- انواع آموزشهای وب – محور – ۹۵
• ۳-۱۳- طبقه بندی پنج گانه آموزش وب – محور – ۹۸
• ۳-۱۴- ضرورت ایجاد آموزشهای الکترونیکی (مجازی) – ۱۰۰
• ۳-۱۵- سرویس‌های آموزش الکترونیکی – ۱۰۱
• ۳-۱۶- روش‌ها و ابزارهای آموزش الکترونیکی – ۱۰۶
• ۳-۱۷- مؤسسات آموزش از راه دور – ۱۱۶
• ۳-۱۸-تمهیدات‌لازم‌برای استفاده از آموزش از راه دور آغاز هزاره سوم – ۱۲۰
• ۳-۱۹- رسانه‌ها و مواد آموزشی در آموزش از راه دور – ۱۲۵
• ۳-۲۰- محصولات آموزش الکترونیکی و امکانات آن – ۱۳۱
• ۳-۲۱- ایفا کنندگان نقش اصلی در آموزش – ۱۳۲
• ۳-۲۲- ابزار آموزش الکترونیکی – ۱۳۳

فصل چهارم

• دانشگاه مجازی – ۱۳۴
• ۴-۱- مقدمه – ۱۳۵
• ۴-۲- تاریخچه دانشگاه مجازی – ۱۳۷
• ۴-۳- انواع دانشگاه مجازی – ۱۳۸
• ۴-۴- خصوصیات دانشگاه مجازی – ۱۳۹
• ۴-۵- صحن دانشگاه مجازی – ۱۴۲
• ۴-۶- ثبت نام و پرداخت شهریه – ۱۴۲
• ۴-۷- پاره‌ای از مزایای دانشگاه‌های مجازی – ۱۴۳
• ۴-۸- مزایای استفاده از اینترنت در آموزش – ۱۴۴
• ۴-۹- نقش معلم در دانشگاه مجازی – ۱۴۶
• ۴-۱۰- یادگیری و یادگیرنده در دانشگاه مجازی – ۱۴۹

فصل پنجم

• راهبردها و موانع – ۱۵۲
• آموزش الکترونیکی – ۱۵۲
• ۵-۱- مشکلات و موانع – ۱۵۳
• ۵-۲- سودها برای مصرف کننده‌ها – ۱۵۳
• ۵-۳- چگونه محتوای آموزشی الکترونیک در سازمان شما توسعه می‌یابد؟ – ۱۵۴
• ۵-۴- چگونه سازمان شما خدمات آموزش الکترونیک را ارائه می‌دهد؟ – ۱۵۴
• ۵-۵- سازمان شما چگونه میزان موفقیت آموزش الکترونیک را اندازه می‌گیرد؟ – ۱۵۵
• ۵-۶- تجربیات جهانی در زمینه اجرای طرح‌های آموزش الکترونیکی – ۱۵۵
• ۵-۷- کاربرد چند رسانه‌ای در آموزش – ۱۵۸
• ۵-۸- نمونه‌هایی از روشهای مبتنی بر فناوری‌های مدرن – ۱۶۱
• ۵-۹- دانشگاه مجازی چیست؟ – ۱۶۲
• ۵-۱۰- سیاست‌های استراتژیک فن آوری اطلاعات و جایگاه آموزش الکترونیکی در برنامه تکفا – ۱۷۲
• ۵-۱۱- کاربرد تکنولوژی آموزشی در آموزش عالی – ۱۷۴
• ۵-۱۲- آموزش الکترونیکی در ایران – ۱۷۷
• ۵-۱۳- موانع رشد و انتقال تکنولوژی آموزشی به کلاس درس در دانشگاه‌ها و ارائه پیشنهاد برخورد با موانع – ۱۸۴
• ۵-۱۴- پیشنهادات – ۱۸۹