تاثیر اقتصادی الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی (WTO) بر صنعت بیمه

صنعت بیمه در جهان در حال تغییر و تحولات سریعی است و رقابت بین المللی روبه روز در این بازار گسترش می‌یابد. آزاد سازی و گسترش رقابت در بازارهای بیمه، یکی از جنبه های مهم روند جهانی شدن است. حرکت به سمت رقابت بیشتر کشورهای مختلف را به تجدید ساختار بازار بیمه‌ای و نظام مقرراتی آن سوق می‌دهد. این امر توجه بیمه گران و نهادهای نظارتی بازارهای بیمه را به لزوم تأکید بیشتر بر افزایش کارایی، کیفیت خدمات، تنوع بخشی محصولات بیمه ای، بهبود در ساختار عملیاتی، شایسته سالاری در گزینش کارکنان و … معطوف می‌سازد.

امروزه صنعت بیمه از طرفی یکی از مهمترین نهادهای اقتصادی محسوب می‌شود و از طرف دیگر قویترین نهاد پشتیبانی سایر نهاده های اقتصادی و خانوارها است.

صنعت بیمه می‌تواند از منابع عمده کسب درآمد ارزی برای اقتصاد ملی نیز باشد مشروط بر اینکه از ظرفیت و توان لازم برای فعالیت در بازار بین المللی بر خوردار باشد و بتواند متناسب با تقاضای این بازار و با نرخهای قابل رقابت حق بیمه به عرضه خدمات بپردازد.

چون عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی یک فرآیند بلند مدت است و کشورهای مختلف بر اساس اهداف تجاری و سیاسی خود در این مورد تصمیم گیری می‌کنند. بنابراین شناخت آگاهانه از شرایط پذیرش در سازمان تجارت جهانی مستلزم انجام تحقیقات بیشتر است.

بر همین اساس در این پایان نامه ضمن بررسی ومروری بر جایگاه و نقش سازمان تجارت جهانی  (WTO) در اقتصاد بین الملل، در پی بررسی اثرات اقتصادی الحاق ایران به WTO بر روی صنعت بیمه هستیم.

موضوع تحقیق:

بخش خدمات و تجارت آن در اقتصاد به دلیل تأثیراتی که بر فرآیند تولید، افزایش اشتغال و ایجاد فرصت های جدید شغلی دارد  از اهمیت ویژه ای بر خوردار است و طی دهه های اخیر اکثر کشورهای پیشرفته توجه خود را به تغییرات ساختاری در این بخش معطوف ساخته اند. با افزایش نقش خدمات در اقتصاد، بخصوص اقتصاد کشورهای پیشرفته و پیدا شدن مزیتهای رقابتی برای این کشورها در دهه 90 برای اولین بار بحث آزاد سازی تجارت خدمات در مذاکرات ادواری گات مطرح شد و پس از مذاکرات طولانی همزمان با تأسیس سازمان تجارت جهانی به پیدایش موافقتنامه عمومی‌تجارت و خدمات  (GATS) انجامید که از اول ژانویه 1995 لازم الااجرا گردید. این موافقت نامه جامعه بین المللی را به وضع روز افزون و اجتناب ناپذیر موانع موجود در برابر مشارکت خارجی و حرکت به سوی آزاد سازی و مقرارت زدایی در بازار بیمه ای خود متعهد کرده است. به این ترتیب امروزه مشکل می‌توان بازار داخلی را از رقابت بیمه گران خارجی مصون نگه داشت.

لذا با توجه به شرایط کنونی و موقعیت حساس ما، مسئله عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی به عنوان موضوعی اساسی در چارچوب سیاست های تجاری ایران قرار می‌گیرد.

هدف از انتخاب موضوع:

هدف از این پژوهش آنست که تأثیر پیوستن ایران به WTO بر صنعت بیمه بررسی شود. به این ترتیب که با پیوستن به این سازمان چه پارامترها و شاخص هایی در صنعت بیمه متأثر  خواهد شد.

اهمیت و ارزش تحقیق

به جرأت می‌توان گفت ورود به جامعه اقتصاد جهانی که در آن اقتصاد ملی بتواند از مزایای آن استفاده کند، عضویت در سازمان تجارت جهانی است. هم چنین در حالی که جهانی شدن فرآیند مسلط در روند تحولات جهانی است، بومی‌گرایی، محلی گرایی و منطقه گرایی نیز در حال تشدید است.( اتحادیه اروپا، آسه آن و…) در  چنین شرایطی برای برقراری ارتباط تجاری، کشور ما با محدودیت مواجه می‌باشد. چون کشورهای عضو WTO یا هر اتحادیه تجاری ملزم هستند در چارچوب موافقتنامه های سازمان و یا اتحادیه مربوط با کشورهای دیگر به همکاری اقتصادی بپردازند. در حال حاضر بخش غالب اقتصاد جهان را خدمات تشکیل می‌دهد. بخش های خدماتی و تولیدی ارتباط و وابستگی متقابل و پویایی با هم دارند و با رشد و توسعه اقتصادی اهمیت این بخش به طور مستمر افزایش می‌یابد. و در نتیجه ضرورت که با شروع مذاکرات کشورهای برای الحاق به سازمان تجارت جهانی ( که ممکن است سالها به طول انجامد) به بررسی اثرات پیوستن به WTO بر بخش های مختلف پرداخته و راهکارها و پیشنهادات لازم ارائه گردد.

کاربرد نتایج تحقیق:

نتایج این تحقیق می‌تواند زمینه مناسبی را برای تصمیم گیرندگان صنعت بیمه در خصوص برخورد با فرآیند در حال تداوم جهانی شدن فراهم سازد. به گونه ای که صنعت فوق با برداشتن. موانع تجاری و قانونی، خود را با آهنگ گشودن دروازه های اقتصاد تطبیق دهه تا خدمات بیمه ای به طور کارا و با توان رقابتی بالا در برابر عرضه کنندگان خارجی این خدمات ارائه گردد. تنها در این صورت است که می‌توان از این پدیده جهانی به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و محرکی برای افزایش توان رقابتی بازار داخلی استفاده کرد.

فرضیات تحقیق

• فرضیه اصلی: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث بهبود عملکرد صنعت بیمه می‌شود.
• فرضیه فرعی 1: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش شاخص نفوذ بیمه ای می‌شود.
• فرضیه فرعی 2: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش حق بیمه سرانه می‌گردد.
• فرضیه فرعی 3: عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی باعث افزایش سهم بازار صنعت بیمه از بازار جهانی حق بیمه می‌شود.

سابقه تحقیق:

• 1- بررسی اثرات عضویت ایران در WTO بر روی صادرات فرش ، حسن ابراهیمی یزدی، دانشگاه شهید بهشتی.
• 2- ارزیابی اثرات عضویت ایران در WTO با تأکید بر کالاهای کشاورزی، منیژه محبی، دانشگاه علامه طباطبایی.
• 3- ارزیابی امکان استفاده از توانمندی های صنعت بیمه ایران برای حمایت از بنگاههای تولیدی پس از ورود به WTO ، منیرالسادات میراحسنی، دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات.

روش تحقیق:

در این پایان نامه روش تحقیق به صورت تحلیلی – توصیفی است که بر اساس مدل های مبتنی بر اطلاعات Panel Data و با استفاده از نرم افزار Eviews صورت گرفته است.

جامعه آماری:

جامعه آماری فاصله زمانی (2003- 1990) را در بر می‌گیرد و شامل 10 کشور در حال توسعه عضو سازمان تجارت جهانی می‌باشد. فاصله زمانی 2003-1990 به دو دوره زمانی 1994-1990 (سال های قبل از عضویت) و 2003-1995 (سال های بعد از عضویت) تقسیم شده است.

ابزار گرد آوری داده ها:

داده ها و اطلاعات مورد نیاز به روش کتابخانه ای با استفاده از منابع، اسناد، کتب، مجلات و پایان نامه ها در کتابخانه بیمه مرکزی ایران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، مؤسسه پژوهش های بازرگانی و چندی از دانشگاه ها جمع آوری وبقیه به صورت جستجوی اینترنتی در سایت های علمی‌ از جمله WTO و بانک جهانی گرد آوری شده اند.

کلید واژه ها

• بیمه (Insurace) عملی است که به موجب آن یکطرف ( بیمه گذار) متعهد پرداخت مبلغی به نام حق بیمه می‌شود و از طرف دیگر ( بیمه گر) با قبول مجموعه خطرهایی طبق موازین آماری پرداخت خسارت را در صورت تحقق خطر به عهده می‌گیرد.
• تراکم بیمه ( Insurace density) : متوسط مبلغی است که به طور سرانه در یک کشور صرف خرید پوشش های بیمه ای می‌گردد. ( حق بیمه سرانه)
• شاخص نفوذ بیمه ( Insurace penetration) : نسبت حق بیمه به تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد.
• General  agreement on tarrif and trade) GATT) موافقتنامه عمومی‌تعرفه و تجارت.
• General agreement on trade  and services) GATS) موافقتنامه عمومی‌تجارت و خدمات
• World trade organization) WTO) سازمان تجارت جهانی

فصل اول : کلیات تحقیق

• 1-1) مقدمه  1
• 1-2) موضوع تحقیق 2
• 1-3-) هدف از انتخاب موضوع 2
• 1-4-) اهمیت و ارزش تحقیق  2
• 1-5) کاربرد نتایج تحقیق  3
• 1-6) فرضیات تحقیق 3
• 1-7) سابقه تحقیق 4
• 1-8) روش تحقیق 4
• 1-9) جامعه آماری 4
• 1-10) ابزار گردآوری داده‌ها  4
• 1-11) کلید واژه‌ها 5

فصل دوم

بخش اول: سازمان تجارت جهانی

• 2-1-1) مقدمه  6
• 2-1-2) موافقتنامه عمومی تعرفه و تجارت (گات) 7
• 2-1-3) اصول اساسی گات  8
• 2-1-3-1) اصل  عدم تبعیض و تعمیم اصل دولت کامله الوداد  8
• 2-1-3-2) اصل تثبیت و کاهش تعرفه‌های گمرکی از طریق مذاکرات متوالی 9
• 2-1-3-3) اصل مشورت  9
• 2-1-3-4) اصل حفاظتها  9
• 2-1-4) مذاکرات چند جانبه گات 10
• 2-1-5) ایجاد سازمان تجارت جهانی 12
• 2-1-6) تفاوتهای گات با سازمان تجارت جهانی  12
• 2-1-7) ساختار سازمان تجارت جهانی 14
• 2-1-7-1) کنفرانس وزیران 14
• 2-1-7-2) شورای عمومی 14
• 2-1-7-3) کمیته‌ها 15
• 2-1-7-4) دبیرخانه 15
• 2-1-7-5) رویه تصمیم‌گیری 15
• 2-1-8) اهداف و وظایف سازمان تجارت جهانی 16
• 2-1-9) مذاکرات تجاری پس از تأسیس سازمان تجارت جهانی 17
• 2-1-10) موافقتنامه عمومی راجع به تجارت خدمات 21
• 2-1-10-1) اقسام خدمات 22
• 2-1-10-2) اختلافات میان کالاها و خدمات 23
• 2-1-10-3) چهار شیوه معاملات بین‌المللی خدمات 23
• 2-1-10-4) چگونگی اعطای حمایت در بخشها و خدمات 24
• 2-1-11) متن چارچوب موافقتنامه  25
• 3-1-12) تعهدات کلی 26
• 2-1-12-1) رفتار دولت کامله الوداد  26
• 2-1-12-2) شفافیت: تأسیس واحدهای تماس و پاسخگو  27
• 2-1-12-3) تأثیر متقابل صلاحیتهای مورد نیاز برای عرضه خدمات 27
• 2-1-12-4) مقررارت حاکم بر انحصارها، عرضه‌کنندگان انحصاری خدمات و سایر رویه‌های بازرگانی محدود کننده 28
• 2-1-12-5) تعهدات آزادسازی 31
• 2-1-12-6) پرداختها و انتقالات 31
• 2-1-12-7) افزایش مشارکت کننده‌های در حال توسعه 32
• 2-1-13) روند آزادسازی تجارت خدمات 33
• 2-1-13-1) چگونگی گنجاندن خدمات در نظام تجارت بین‌الملل 34
• 2-1-13-2) سابقه مذاکرات خدمات مالی در چارچوب موافقتنامه عمومی تجارت خدمات 35
• 2-1-13-3) تعهدات خدمات مالی در مورد کشورهایی که اخیراً به سازمان تجارت جهانی پیوسته‌اند: 36
• 2-1-14) عضویت در سازمان تجارت جهانی 37
• 2-1-14-1) مشکلات پیچیدگیهای الحاق به سازمان تجارت جهانی 38
• 2-1-14-2) نقش و وظیفه آنکتاد در پروسه الحاق 39
• 2-1-14-3) فرایند الحاق 40
• 2-1-15) سازمان تجارت جهانی و کشورهای در حال توسعه 43
• 2-1-16) ایران و سازمان تجارت جهانی 44
• 2-1-16-1) الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی 4
• 2-1-16-2) مراحل هفت‌گانه عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی 45
• 2-1-16-3) جنبه‌هایی از تعارات حقوقی ایران، مقررات wto در صنعت بیمه 48
• 2-1-17) مزیتهای عضویت در سازمان تجارت جهانی 50
• 2-1-17-1 منافع حاصل از  روتین به سازمان تجارت جهانی در بخش خدمات 50
• 2-1-18) چالشها و فرصتها در فرآیند جهانی شدن  اقتصاد  52

بخش دوم- بیمه

• 2-2-1) مقدمه  57
• 2-2-2) تعریف واژه بیمه  58
• 2-2-3) تعریف بیمه 58
• 2-2-4) تعریف صنعت بیمه  58
• 2-2-5) تقسیم‌بندی انواع بیمه 59
• 2-2-6) تاریخچه بیمه 62
• 2-2-6-1) تاریخچه بیمه در ایران 64
• 2-2-6-2) جایگاه صنعت بیمه بعد از انقلاب اسلامی 65
• 2-2-7) نظریه بیمه و اقتصاد  67
• 2-2-8) تأثیر صنعت بیمه بر فعالیت اقتصاد کلان 67
• 2-2-9) تأثیر بر موازنه ارزی 69
• 2-2-10) بیمه و ایجاد اطمینان برای سرمایه گذاری در صنایع جدید  71
• 2-2-11) تضمین اجرای طرح های سرمایه‌گذاری به کمک انواع بیمه 71
• 2-2-12) بیمه و صادرات 72
• 2-2-13) نقش پس‌اندازی بیمه  75
• 2-2-14) مروری بر تحولات بیمه در ایران 77
• 2-2-15) بررسی شاخص های ارزیابی فعالیت صنعت بیمه طی سال های 1381-1350  89
• 2-2-15-1) وضعیت صنعت بیمه در جهان و در مقایسه با ایران 96
• 2-2-16) علت های اساسی عدم توسعه بیمه در ایران 96
• 2-2-17) جایگاه صنعت بیمه در تجارت الکترونیکی 99
• 2-2-18) آزادسازی و خصوصی‌سازی صنعت بیمه 100
• 2-2-18-1) خصوصی سازی چیست؟  101
• 2-2-19) ملاحظات سیاسی برای بازارهای در حال توسعه  103

بخش سوم- مطالعه موردی

• 2-3-1) مقدمه 107
• 2-3-2) تعهدات خاص 107
• 2-3-3) نحوه‌ تنظیم جدول تعهدات 108
• 2-3-4) بررسی تعهدات سپرده شده در بخش خدمات بیمه در چند پروژه منتخب 108
• 2-3-5) تجربه چین در آزادسازی خدمات بیمه و الحاق به سازمان تجارت جهانی 111
• 2-3-5-1) صنعت بیمه چین  131
• 2-3-5-2) بیمه گران خارجی در چین  132
• 2-3-5-3) تأثیر توافق نامه WTO بر صنعت بیمه چین  133
• 2-3-5-4) اقدامات صنعت بیمه چین برای توافنامه WTO 134
• 2-3-5-5) نتیجه‌گیری 135

فصل سوم: روش تحقیق

• 3-1) مقدمه 138
• 3-2) نوع و روش تحقیق 138
• 3-3) جامعه آماری 139
• 3-4) اطلاعات آماری مورد استفاده در مدل های Panel Data 141
• 3-5) مزایای استفاده از مدل های Panel Data 142
• 3-6) روش های تخمین مدل های Panel Data 147
• 3-6-1) اثرات ثابت 149
• 3-6-2) اثرات تصادفی 150
• 3-7) آزمون اثرات ثابت 152
• 3-8) تصریح مدل جهت بررسی اثرات عضویت در سازمان تجارت جهانی بر روی صنعت بیمه کشورهای در حال توسعه 153
• تصریح مدل جهت بررسی اثرات عضویت در WTO بر روی شاخص نفوذ بیمه‌ای در کشورهای در حال توسعه  153
• تصریح مدل جهت بررسی تأثیر عضویت در WTO بر روی حق بیمه سرانه کشورهای در حال توسعه 154
• تصریح مدل جهت بررسی تأثیر عضویت در WTO بر روی سهم کشورهای  در حال توسعه از کل بازار بیمه جهانی  154
• 3-9) روش استفاده از داده‌های آماری مدلهای Panel Data 155
• 3-10) خلاصه و جمع‌بندی 155

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

• 4-1) مقدمه 157
• 4-2) آزمون فرضیه‌ها 158
• 4-2-1) فرضیه ‌فرعی شماره 1  158
• آزمون برابری عرض از مبدأها  158
• صحت آماری تخمین 158
• تجزیه و تحلیل نتایج  159
• 4-2-2) فرضیه فرعی شماره 2  161
• آزمون برابری عرض از مبدأها  161
• صحت آماری تخمین 161
• تجزیه و تحلیل نتایج  162
• 4-2-3) فرضیه فرعی شماره 3  163
• آزمون برابری عرض از مبدأها  163
• صحت آماری تخمین 163
• تجزیه و تحلیل نتایج  164

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

• 5-1) مقدمه 167
• 5-2) نتیجه‌گیری 167
• 5-3) رهنمودها  172

منابع و مأخذ

• منابع فارسی  175
• منابع انگلیسی 181
• ضمائم و پیوست ها  182

فهرست جداول

• جدول (2-1-1): مذاکرات ادواری گات در دوره 1381-1350  11
• جدول (2-2-1): شاخصهای ارزیابی فعالیت صنعت بیمه 92
• جدول (2-3-1): تعهدات خاص کشور ترکیه در بخش خدمات بیمه 112
• جدول (2-3-2): تعهدات خاص کشور مالزی در بخش خدمات بیمه  115
• جدول (2-3-3): تعهدات خاص اتحادیه اروپا  118
• جدول (2-3-4): تعهدات خاص کشور چین در بخش خدمات بیمه  127

فهرست نمودارها

• نمودار (2-1-2): تشریفات الحاق به سازمان تجارت جهانی 42
• نمودار (2-2-1): حق بیمه سرانه (1370-1371) 93
• نمودار (2-2-2) حق بیمه سرانه (1381-1371) 94
• نمودار (2-2-3) شاخص نفوذ بیمه‌ای (1381-1350) 95

منابع

• منابع فارسی

1. ابراهیمی، احمد، فناوری اطلاعات، تجارت الکترونیک و بیمه‌های الکترونیکی، فصلنامه ‌آسیا، تابستان 1383.
2. ابوترابی، اصغر (گزارشگر)، ICT اولویت نخست، فصلنامه آسیا، تابستان83.
3. « اثرات عضویت در WTO بر صنعت بیمه چین» ، ترجمه علی میری زاده، تازه های جهان بیمه، شماره 77، آبان 1383.
4. 4.آسوده، سیدمحمد، تجدید ساختار مقررات برای بازارهای بیمه‌در حال توسعه، فصلنامه صنعت بیمه، شماره 45،بهار1376.
5. ادیب، محمد حسین، سازمان تجارت جهانی نمایی خودمانی، صنایع پلاستیک، شماره169، خرداد 1381.
6. اکبر زاده، رضا، خصوصی سازی در صنعت بیمه فرصتها و تهدیدها، فصلنامه صنعت بیمه، شماره59، پاییز 1379.
7. امیر اصلانی، اسدالله، تأثیر آزاد سازی و خصوصی سازی صنعت بیمه برکارایی شرکتهای بیمه، فصلنامه صنعت بیمه، شماره 60، زمستان 1379.
8. اوترویل، ژان فرانسوا، « مبانی نظری و عملی بیمه»، ترجمه عبدالناصر همتی- علی دهقانی، تهران: بیمه مرکزی ایران،1381.
9. 9- ایران، 7/3/84، ص 21.
10. 10- “بازار بیمه کشورهای در حال توسعه پس از موافقتنامه عمومی تجارت خدمات” ، ترجمه علی اعظم محمدبیگی، فصلنامه صنعت بیمه.
11. بهکیش، محمد مهدی، اقتصاد ایران در بستر جهانی شدن، چاپ دوم، تهران: قفنوس،1381.
12. بیدرام، رسول، همگام با اقتصاد سنجی، چاپ اول، تهران: منشور بهرووری،1381.
13. 13- بیمه مرکزی، گزارش آماری  عملکرد صنعت بیمه، 1370.
14. بیمه مرکزی ایران، گزارش آماری عملکرد صنعت بیمه، 1381.
15. “تجارت خدمات در سازمان تجارت جهانی”، ترجمه مسعود کمالی اردکانی – میترا نصیری، چاپ اول، تهران: چاپ و نشر بازرگانی، 1383.
16. 16- “ تحولات آرام صنعت بیمه چین” ، ترجمه مهناز سیحون – علیرضا معینی، فصلنامه آسیا، تابستان 1383.
17. پاکدامن، رضا، رفتار ویژه با کشورهای در حال توسعه در نظام حقوقی سازمان تجارت جهانی، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
18. حبیبی. فاتح، تصریح و تخمین مدل تقاضای توریسم ایران با استفاده از PooLing data پایان نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد، دانشگاه تهران، 1381.
19. خرمی، محمد مظفر ( گزارشگر)، خصوصی سازی و آزاد سازی صنعت بیمه، فصلنامه آسیا، شماره 17، زمستان 79.
20. خسروی نژاد، علی اکبر، برآورد تابع تقاضای نان برای خانوارهای شهری ایران ( کاربردی از مدلهای با اطلاعات ادغام شده)، فصلنامه پژوهشها و سیاستهای اقتصادی .شماره 20،1380
21. دبیرخانه آنکتاد، چگونگی الحاق به سازمان تجارت جهانی، مترجمان ابوالقاسم بنیات و دیگران، چاپ اول، تهران: چاپ ونشر بازرگانی، 1381.
22. دفتر مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، تحولات بیمه های بازرگانی در ایران از آغاز تا سال 1370، چاپ اول، تهران: بیمه مرکزی ایران، 1372.
23. دقیقی اصل، علیرضا، یک مدل پیشنهادی برای آزاد سازی و خصوصی سازی صنعت بیمه، شماره 59، پائیز 1379.
24. دنیای اقتصاد، 7/3/84 و 9/3/84 ،‌ص 5.
25. 25.رشیدی،ع، عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی تحلیلی از نظرات موافق و مخالف، اتاق بازرگانی، شماره11.
26. رفعتی، محمد رضا و دیگران، جهانی شدن و اقتصاد ایران، بررسیهای بازرگانی، شماره6، خرداد و تیر 1383.
27. رفیعیان، ضیاء، علتهای اساسی عدم توسعه بیمه در ایران، فصلنامه آسیا، تابستان 1380.
28. رقابت و همکاری در بازار آینده، فصلنامه آسیا، شماره های 32 و 33، پائیز و زمستان 1383.
29. رضا زاده، بهرام ، تنگناهای رقابتی کشور در پیوستن به سازمان تجارت جهانی و استراتژیهای مؤثر، فصلنامه مطالعات مدیریت، شماره 30، بهار و تابستان 80.
30. رضویان، محمد تقی و بهاری جوان. معصومه و آذری محبی، رضا، تدوین سیاستهای بهینه تجارت خارجی ایران ( صادرات) برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی، پژوهشنامه اقتصادی ، ص40-13
31. سر افراز، لیلا، بررسی موانع قانونی پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی با نگرشی بر سیاستهای بازرگانی موجود در زمینه ماشینها و دستگاههای برقی، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 178-177، خرداد و تیر 1381.
32. سوادیان، ه، بررسی تأثیر پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی بر صادرات صنایع نساجی،‌پایان نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد، دانشگاه تهران، 1379

منابع انگلیسی

1. Baltagi,BadiH, Econometric Analysis of panel Data. 1995.
2. CHen JI And STEVE THOMAS,WTO and china’s financial Services Sector,2002
3. WWW.SWISSRE. COM
4. WWW.WTO. Org