ارزشیابی توصیفی(کیفی)، مقایسه ارزشیابی کیفی با دیگر انواع ارزشیابی

به  عنوان معلم باید عمیقاً  باور داشته باشیم که هر دانش آموز قابلیت رشد و یادگیری را دارد به شرط آنکه ما ابزارهای سنتی ارزشیابی را که بدون توجه به تفاوتهای فردی، فقط به دنبال نقطه ضعف هاست رها کنیم و ابزاری بسازیم که توانایی ها را شناسایی کند و به دانش آموز اعتماد به نفس بخشد و زمینه را به گونه ای مهیّا کنیم که نمره گرایی از بین  برود  و  معلم و دانش آموز و اولیا همه به دنبال  کیفیت کار  باشند نه کمیت.

بسیاری از معلمان نگران  اتمام برنامه های درسی خود هستند بدیهی است بخشنامه ها و  دستورالعمل های اداری و اجرایی در تولید این  نگرانی  نقش عمده دارند و باعث افت کیفی کار آنان می شود. برای رفع این نگرانی باید چاره اندیشی کرد تا کیفیت فدای کمیّت نشود.

چکیده

در این مجموعه سعی شده که نگاهی کوتاه و گذرا در ارزشیابی کیفی  یا توصیفی  داشته باشیم و تلاش کرده ایم تا بتوانیم همکارانی را که  با این ارزشیابی آشنایی ندارند و یا  ابزار و  روشها را  نمی دانند تا حدّی یاری دهیم.

در این مباحث ابتدا در خصوص ارزشیابی و  اهداف  آن و اعتبار و اهمیّت ارزشیابی سخن به  میان  آمده و دسته  بندی  ارزشیابی ها  را داریم و با توجه به اهمیت  ارزشیابی تکوینی  و  ارتباط داشتن  این ارزشیابی با ارزشیابی توصیفی سعی  شده تا  اهداف و  اهمیّت  ارتباط آن بیان شود.

بعد از این موارد به  بررسی ارزشیابی کمّی و کیفی  و تفاوت آنها  و ارزشیابی  توصیفی  و کاربرد و ابزارهای  آن صحبت شده و راهکارهای مناسب جهت چگونگی استفاده  از ابزارها و نتایج  حاصل از ارزشیابی توصیفی ارائه شده است.

هر کاری  که قضاوتی به همراه داشته  باشد ارزشیابی است که بعضی از مواقع   سنجش و  ارزشیابی معادل به کار می  روند، اما به  واقع هم  معنا نیستند. سنجش، اندازه گیری عملکرد است و مشتمل بر قضاوت نیست و این نقش بر عهده ی ارزشیابی است.

در واقع امتحان نوعی ارزشیابی است که  طبق  اصول  معینی انجام می  شود  و وسیله ای برای توصیف تغییر رفتار دانش آموز در جهت اهداف آموزش و  پرورش و کمک به بهبود یادگیری  است  که 7 هدف اساسی را به دنبال دارد.

1. کمک به يادگيري دانش آموز
2. کمک به يادگيري دانش آموز براي آشنايي  با هدفهاي آموزشی – درسی
3. برانگیختن رغبت و علاقه ی دانش آموزان به یادگیری
4. تصمیم گیری برای شروع مراحل بعدی تدریس
5. 5-اصلاح روش تدریس
6. ارتقا و طبقه بندی دانش آموزان
7. تصحیح نتایج فعالیّت های فراگیران و دادن بازخورد به آنها.

هدف ارزشیابی خدمت به آموزش است، نه در کمین نشستن  برای غافلگیر کردن دانش آموز و محک زدن او با معیار آنچه «نمی داند» فرهنگ  موفقیّت را می توان با کاربرد روش  صحیح  در آموزش و ارزشیابی بر فضای کلاس غالب کرد.

اطّلاعات حاصل از سنجش و  ارزشیابی مستمر هر دانش آموز باید به این پرسش  معلم پاسخ دهد که این دانش آموز در کجا قرار دارد و من برای پیشرفت او چه میتوانم بکنم؟ نه اینکه معلم نتیجه گیری کند که مثلاً این دانش آموز  زیر حد متوسط یا کند ذهن یا تیزهوش  است.

مواردی که در ارزشیابی ها باید رعایت کرد:

1. آنچه که ارزش اندازه گیری داشته باشد.
2. ارزیابی دانش پایه و عمیق
3. توانایی تفکر، درک و استدلال علمی
4. تعیین حدودی که فراگیران درک کرده اند
5. هم توجه به فرآیند و فرصت یادگیری و هم به نتیجه نهایی.
6. استمرار ارزشیابی
7. سنجش توان کار گروهی و انفرادی

دسته بندی ارزشیابی  های آموزشی

1.  آغازین
2. تکوینی
3. تشخیصی
4. پایانی (تراکمی)

اهمیت ارزشیابی تکوینی  

ارزشیابی جز جدایی ناپذیر و اساسی در فرآیند  یاددهی، یادگیری است به طوری  که اگر معلم شکل  اجرای آن را  هرگونه انتخاب کند اندکی از آثار آموزشی آن نمی کاهد.

به  علّت  اهمیّت این  ارزشیابی در توصیف داده ها و رفتارها در این بحث به آن می پردازیم.

– نظارت معلم بر تحقّق انتظارات آموزشی وپرورشی  بخش های گوناگون هر مطلب  آموزشی.

– هدایت مداوم یادگیری دانش آموزان بر اساس توانایی هایشان به سمت تحقّق انتظارات آموزشی و  پرورشی.

– اصلاح بهبود روش های آموزش  و پرورش اعمال شده در کلاس درس.

– کشف راهکارهای متناسب با رشد هر دانش آموز تا او بتواند از مرز کنونی توانایی هایش فراتر رود.

– پی بردن  به  جریان  های روان شناختی مؤثر در یادگیری دانش  آموزان و ارائه  ی بازخور لازم و  مناسب.

– آگاهی از چگونگی تشکیل  ساختارهای  ذهنی مربوط به دانش، مهارتها و نگرش اکتسابی و چگونگی فرآیند و نحوه  ی  استفاده از آن در حل مسائل در شرایط و  موقعیّت جدید.

– ارائه  بازخورد لازم به  دانش آموزان در مورد  فعالیّت ها  و کوشش های   آموزش وپرورش به منظور ایجاد توجه لازم و افزایش و  علاقه به فعالیت ها در آنان.

– انطباق روش،  برنامه، وسایل و منابع آموزشی  با نیازهای دانش آموزان.

– کشف شکاف بین انتظارات آموزشی و پرورشی با دانش، فهم، مهارت  و…. دانش آموزان و کمک به آنان برای کاهش این فاصله.

– آگاهی معلم از اینکه در کلاس درس چه موضوعی راآموزش  داده است  و  این که  کدام قسمت از آموزش به کار بیشتر نیاز دارد.

در واقع تفسیر نتایج ارزشیابی تکوینی به  این منظور انجام می شود که مشکلات،  نارسایی هاو بدفهمی های یادگیری هر یک  از دانش آموزان مشخص شود. و نیز روشهای مناسب برای رفع آنها را به معلم و دانش آموز نشان دهد.

به بیانی دیگر، نتایج این نوع  ارزشیابی پیشرفت  تحصیلی،  فرضیه هایی را در اختیار معلمان به عنوان پژوهشگران  آموزشی قرار می دهد تا با توجه به آنها به رفع بدفهمی ها،  نارسایی ها،  و مشکلات احتمالی یادگیری  دانش آموزان، (زمانی که فعالیّت ها و کوشش آموزش و پرورشی در جریان هستند) اقدام کنند.

فواید ارزشیابی تکوینی

اجرای راهبردهای ارائه شده در کلاس درس طی دوره و زمان آموزش،  این فواید را برای دانش آموزان به همراه خواهد داشت.

• کسب مهارتهای بحث و گفتگو
• کسب مهارت های مربوط به ارتباطات بین فردی
• مشارکت در فعالیّت های گروهی
• ایجاد انگیزه برای مطالعه و یادگیری
• کسب مهارت های مطالعه ی درست
• توجه به موضوع مورد مطالعه
• تلفیق مهارت های شنیدن،خواندن، تفکر و نوشتن
• تثبیت یادگیری از طریق مرور کردن، سؤال و  جواب، یافتن جواب و…
• درک ارتباط بین مطالب خوانده یا شنیده شده
• ارتباط بین یادگیری های قبلی و بعدی (معنادار کردن یادگیری)
• کشف انتظارات آموزشی و پرورشی
• شرکت فعّال در یادگیری از طریق تفکر فردی و گروهی
• کسب مهارت تفکر انتقادی
• کنترل و مدیریت مثبت کلاس درس
• افزایش اعتماد به نفس و ابراز وجود.
• کسب مهارت های ابراز وجود
• افزایش مهارت های شناختی و فراشناختی خود.

چه موقع ارزشیابی معتبر  است

زمانی که 1- آموزش  با پژوهش همراه باشد 2- آموزش با ارزشیابی تلفیق شده باشد.

3- ارزشیابی  ارزشی بیش ازموفقیّت در جلسات امتحان را داشته باشد.

4- فعالیّت های گروهی فرد را اصل قرار دهد.

5- افراد را به یک فراگیری مادام العمر تبدیل کند.

و در یک کلام آموزش باید شیوه های یادگیری را به فراگیر بیاموزد تا خود در هر زمان که بخواهد، آنچه را نیاز دارد بیاموزد بدون آنکه نیازمند آموزگاری باشد.

امروزه نیازمند سیستم هایی از سنجش و ارزیابی هستیم که به هر دانش آموزبه  دیده ی  حرمت نگاه کند. موهبت های طبیعی و انسانی او را بسیار بیشتر از آزمونهای سنتی نشان دهد.

پس آن نوع سنجش که بتواند تصویری واضح و سه بعدی از رشد  مهارت ها، تواناییها و دانش و نگرش  دانش آموز بدهد قابل دفاع میباشد.  برخلاف ارزشیابی کمی که با   داده های کمی و ریاضی و عدد و ارقام سروکار دارد و از قضاوت  برخوردار است.   باید دانست که کیفیت یک امر نسبی است و انعطاف پذیر می باشد و به طور کلّی می توان گفت که کیفیت مقطعی نیست بلکه اندیشه ای  مستمر است و بر اساس تلاش و فعالیّت فرد انجام می گیرد.

اما باید این  مطلب  را مدنظر داشت که ارزشیابی کمّی برای عموم قابل فهم تر و  مفیدتر است و اما ارزیابی کیفی تخصصی تر  بوده و مهارت و آموزش بیشتری برای بکارگیری لازم دارد و بیشتر از مفاهیم و کلمات کلیدی، ارزش گذاری و قضاوت  برخوردار است.

و همچنین  این دو ارزیابی از نظر ابزارهای  جمع آوری داده ها نیز با  هم فرق  دارند:

ابزار جمع آوری داده های کمی معمولاً  آزمونهای عینی یا استاندارد با پاسخ های از قبل  تعیین شده است. اما ابزار ارزیابی کیفی را می  توان ابزارهای ذهنی، پرسشنامه ها و نگرش سنج ها، روشهای مصاحبه ای، مشاهده ای، واقعه نگاری  و گزارش های روزانه و… می باشد.

به عنوان مثال:

تعداد پرسش های فراگیران در کلاس =  کمی  است
اما  نوع پرسش  های فراگیران  در کلاس= کیفی است

یا

حجم  هر پرسش و پاسخ آن=  کّمی است
نوآوری و تازگی پرس= کیفی است

ارزشیابی توصیفی یا کمی  را می توان آموزش بدون نمره دانست و به جای تاکید بر  ارزشیابی های پایانی باید بر ارزشیابی تکوینی (مستمر) تأکید داشت در  واقع ارزشیابی توصیفی به توصیف ارزشیابی های گوناگون که به شیوه های متنوع از  دانش آموز به عمل آورده ایم می پردازد.

کاربردارزشیابی توصیفی:

1. بهبود یادگیری
2. ایجاد نگرش مطلوب نسبت به مدرسه
3. افزایش بهداشت روانی کلاس
4. اعتماد به نفس
5. افزایش روحیه انتقاد پذیری در کودکان
6. افزایش مشارکت در یادگیری
7. رشد مهارت خود اصلاحی و خود تنظیمی
8. رشد و توانایی نقد خود
9. بهبود عملکردها
10. خارج شدن از برنامه های کلیشه ای و  چارچوبی
11. آرامش در آموزش

ابزارهای ارزشیابی توصیفی:

برای ارزشیابی توصیفی ابزارهای گوناگونی وجود  دارد که در اینجا به 3 نوع آن اشاره می کنیم.

1. پوشه کار
2. پروژه
3. آزمون های عملکرد
   • الف- آزمونهای مختلف از جمله مدادکاغذی
   • ب- تکالیف درسی

پوشه کار:

یک مجموعه هدفدار منظم از کار  و فعالیّت فراگیر  که نشان دهنده تلاش و کوشش و پیشرفت و رشد دستاوردها و موفقیّت های او می باشد. و فراگیران را به فراگیرانی پویا و فعال تبدیل می  کند که در  برابر یادگیری و پیشرفت خود مسئول باشند.

پوشه کار مانند یک جورچین (پازل) مجموعه  ی  قطعاتی از کارهای هدفدار فراگیران است که  به او امکان می دهد تا  توانایی های  خود را از جهات مختلف  به نمایش   بگذارد. که البته هر پوشه می تواند شامل کار یک فرد  یا یک  گروه باشد. که به یک یا  چند موضوع درسی اختصاص  دارد  که البته می توان در زمان معین فراگیر آن را به خانه ببرد یا در  مدرسه نگهداری  شود و در اختیار معلم سال بعد قرار گیرد.

• مقدمه
• چکیده
• ارزشیابی
• مواردی که در ارزشیابی ها باید رعایت کرد
• دسته بندی ارزشیابی های آموزشی
• اهمیت ارزشیابی تکوینی
• فواید ارزشیابی تکوینی
• چه موقع ارزشیابی معتبر است
• ارزشیابی توصیفی
• کاربرد ارزشیابی توصیفی
• ابزارهای ارزشیابی توصیفی
• معیارهایی برای ارزشیابی  پوشه ای
• پروژه
• چگونگی ارائه یک پروژه
• سنجش عملکرد
• هدف از سنجش عملکرد
• انواع آزمون های عملکردی
• نتیجه گیری
• پیشنهاد
• منابع
• پی نوشت

منابع

1. ارزشیابی در خدمت آموزش مؤلف طاهره رستگار ناشر:  موسسه فرهنگی منادی تربیت
2. چاپ اول
3. مقدمه ای بر ارزشیابی کیفی آموخته های فراگیران  – تألیف و تدوین: مهدی فراهانی
4. ناشر: موسسه فرهنگی منادی  تربیت  چاپ اول
5. رشد آموزش ابتدایی دوره نهم
6. رشد معلم دوره بیست و چهارم
7. روش های اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی دکتر علی اکبر سیف تهران نشر دوران
8. ارزشیابی توصیفی الگویی نو در ارزشیابی تحصیلی مؤلفان:  دکترمحمدحسنی- دکتر حسین  احمدی – چاپ اول
9. رشد مهارت نقد خود