دیدگاه حقوق بین الملل درمورد کاربرد سلاح‌های هسته ای

در طول تاریخ، جنگ یکی از جنبه های حیات و زندگی بشر را تشکیل می داده است و تاریخ هر قوم و ملتی، مشحون از داستانهای پیروزی و شکست است. تکامل دانش و اطلاعات بشری نیز از جمله در اختیار این قسمت از زندگی انسان قرار گرفت و به تکامل ابزار جنگی منجر شد. اگر زمانی پیروزی مدیون زور بازو و جنگاوری و شوالیه گری می دانستند، با تکامل تسلیحات و اختراع ابزارهای جنگی جدید، این امکان فراهم شد که از فواصل دور اقدام به حمله نمایند و به تدریج نیز اخلاق حاکم بر رزمندگان تغییر نمود. اوج این تکامل، اختراع سلاح هسته ای است.

قدرت تخریبی بسیار زیاد و اثرات جانبی این سلاح که گاه تا سالین دراز باقی می ماند، بسیاری از اندیشمندان، حقوقدانان و دولتها را بر آن داشت تا برای ممنوعیت استفاده و نابودی این سلاح دست به کوشش زنند. از سوی دیگر، تئوری بازدارندگی هسته ای، اساس سیستم دفاعی قدرتهای هسته ای را – به ویژه در جریان جنگ سرد – تشکیل می داد و بسیاری از دولتهای غیر هسته ای نیز زیر چتر هسته ای یکی از دو بلوک سیاسی قرار داشتند. به این ترتیب، در جریان نیم قرنی که از استفاده از سلاح هسته ای می گذرد، حقوق بین الملل با دو گرایش مواجه بوده است. از یک سو دولتهای دارای سلاح هسته ای می کوشیدند تا با استناد به برخی از اصول حقوق بین الملل و همچنین ادعای وجود خلاء حقوقی، مشروعیت کاربرد سلاح هسته ای را توجیه نمایند و از سوی دیگر، برخی دولتها سعی داشتند تا با استناد به دیگر قواعد بین الملل، استفاده از آن را مغایر این حقوق نشان دهند.

خاتمه جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق، این امکان را فراهم آورد تا دولتهای موافق ممنوعیت استفاده از سلاح هسته ای، این مساله را به رکن قضایی سازمان ملل متحد ارجاع کنند و خواستار نظریه حقوقی این رکن شوند. به این ترتیب این امکان فراهم آمد تا در مرجعی بین المللی، با دیدگاهی حقوقی به این مساله نگریسته شود. دولتهای بسیاری برای دفاع از موضع خود در دیوان گرد آمدند و سرانجام دیوان بین‌المللی دادگستری در هشتم ژوئیه 1996 اقدام به صدور نظریه مشورتی نمود. در این پایان نامه خواهیم کوشید تا کوشش های 50 ساله دولتها و نظریه مشورتی فوق را مورد بررسی قرار دهیم.

بخش نخست

جامعه بین المللی و سلاحهای هسته ای

در طول نیم قرنی که از اختراع سلاح هسته ای می گذرد، برخی دولتها در پی کسب این سلاح برآمدند و در عین حال در جهت تکامل و هرچه قدرتمند تر و مؤثرتر نمودن این سلاح نیز گام برداشته اند. به موازات این اقدامات، کوششهایی نیز در جهت محدودیت و ممنوعیت این سلاح به عمل آمد و برخی دولتها سعی کردند تا از طریق انعقاد معاهدات و یا ایجاد عرفی در این زمینه، مانع از کاربرد مجدد این سلاح شوند. در این گفتار، به مجموع این تلاشها نظر خواهیم افکند و بدین منظور در بخش نخست، به ساخت سلاح هسته ای، انواع آن و آثار مخرب این سلاح می پردازیم و خواهیم دید که این سلاح به چه نحوی مسیر تکاملی خود را طی کرد. همچنین به کوششهای به عمل آمده در جهت ممنوعیت این سلاح خواهیم پرداخت و طی آن بررسی معاهدات دو و چند جانبه، قطعنامه های مجمع عمومی و عرف و توسل به دیوان بین المللی دادگستری خواهیم پرداخت. در بخش دوم سعی بر آن آمده است که موضوع ایران در برابر سلاحهای هسته ای و تحولات روز مورد بررسی قرار گیرد.

فصل اول – انواع سلاحهای هسته ای و اثرات آن

مبحث اول: ساختمان اتم و شکافت هسته آن

در سال 1913، دانشمندی دانمارکی به نام نیلز بور، مدلی برای ساختار اتم پیشنهاد نمود که به علت سادگی آن، امروزه نیز برای شرح ساختمان اتم به زبان ساده به کار می رود.

بر اساس این مدل، هر اتم از یک هسته و الکترون هایی تشکیل می شود که در اطراف هسته و به دور آن، در گردش می باشند. هسته تنها  فضای اتم را اشغال می کند، هرچند که اکثریت وزن اتم در همین هسته می باشد. در داخل هسته، پروتونها و نوترونها جای دارند. بار الکتریکی پروتون مثبت است و نوترونها فاقد بار الکتریکی می باشند. وزن پروتونها و نوترونها تقریباً برابر است. الکترون دارای بار منفی است و تنها  پروتون وزن دارد. از آنجا که در هر اتم، تعداد الکترونها و پروتونها با یکدیگر برابر است، همدیگر را از نظر بار الکتریکی خنثی نموده و بنابراین بار الکتریکی هر اتم خنثی است.

در نگاه نخست به نظر می رسد که پروتونها که دارای بار مثبت می باشند، باید به علت دافعه ناشی از یکسان بودن بارهای خود، یکدیگر را دفع کنند و هسته متلاشی شود، ولی به علت وجود نوترونها در هسته، پروتونها درکنار یکدیگر باقی می مانند و در حقیقت، نوترونها به عنوان سیمان در هسته اتم عمل می کنند. با این حال، به تدریج که تعداد پروتونها افزایش می یابد، دافعه بین آنها نیز زیادتر می شود و در کنار هم باقی ماندن پروتونها مشکل تر می گردد. اورانیوم چنین حالتی دارد. اتم اورانیوم به دو صورت در طبیعت موجود است و از این روی اصطلاحاً گفته می شود که دارای دو ایزوتوپ می باشد. یکی از ایزوتوپهای اورانیوم، 146 نوترون دارد. این ایزوتوپ دیگر اورانیوم، 3 پروتون کمتر دارد و اورانیوم – 235 نام دارد. این ایزوتوپ تنها 7/0% از اورانیوم طبیعی را تشکیل می دهد و بقیه اورانیوم طبیعی، اورانیوم – 238 است. علت محدودیت اورانیوم – 235 در طبیعت، ناپایداری هسته این ایزوتوپ می باشد.

سنگ معدن اورانیوم از معادن سطحی و یا زیرزمینی استخراج می شود. ایالات متحده آمریکا، آفریقای جنوبی، شوروی سابق و استرالیا دارای معادن غنی اورانیوم می باشند. پس از استخراج، سنگ معدن اورانیوم در آسیابهای مخصوصی خرد می شود و به صورت ماسه در می آید. سپس، سنگ معدن خرد شده را در حلالهای شیمیایی مخصوصی حل می کنند و اکسید اورانیوم به دست می آورند. این ترکیب که اصطلاحاً کیک زرد نامیده می شود، 85% اورانیوم دارد. علاوه بر کیک زرد، ماسه اضافی نیز باقی می ماند که سمی و حاوی مواد رادیو اکتیو است. از یک معدن اورانیوم، هر ساله بطور متوسط 1000 تن اورانیوم به دست می آید که این خود مستلزم استخراج 250.000 تن سنگ معدن اورانیوم می باشد. سپس از اورانیوم به دست آمده که 3/99% آن را اورانیوم – 238 تشکیل می دهد، اورانیوم – 235 را که در ساختن سلاح اتمی به کار می رود، جدا می کنند. این عمل، تغلیظ اورانیوم نامیده می شود.

همان طور که گفته شد، اورانیوم – 235 نسبت به اورانیوم – 238 ناپایدار تر است. اگر یک نوترون آزاد به هسته اتم اورانیوم – 235 برخورد کند، اورانیوم – 236 به وجود می آید. این اورانیوم بسیار ناپایدار است و به سرعت شکسته می شود.

این فرایند شکافت هسته (فیسیون) نامیده می شود و در نتیجه آن، انرژی بسیار عظیمی آزاد می شود که اصطلاحاً انرژی هسته ای نامیده می شود. در نتیجه شکافت هسته اورانیوم، دو ماده دیگر به وجود می آید، یکی با 38 پروتون و 52 نوترون که “استرانسیم” نامیده می شود و 3 نوترون آزاد نیز تولید می گردد.

مبحث دوم – ساختمان سلاحهای هسته ای و انواع آن

تا پیش از ارائه فرضیه انیشتین، تنها 5 نوع عمده انرژی برای بشر شناخته شده بود که عبارت بودند از: انرژی مکانیکی، انرژی گرمایی، انرژی نوری، انرژی الکتریکی و انرژی شیمیایی. تا این هنگام بشر دریافته بود که انرژی موجود از بین نمی رود و نمی توان انرژی جدیدی را نیز به وجود آورد، بلکه انرژی شیمیایی موجود در این ماده به انرژی گرمایی و نوری تبدیل می شود و یا در لامپ، انرژی الکتریکی به انرژی نوری و گرمایی مبدل می گردد.

اینشتین با ارائه فرضیه خود، راه را برای کشف انرژی ششم گشود: انرژی هسته ای. او معتقد بود که بین ماده و انرژی در جهان تعادلی وجود دارد، انرژی و ماده قابل تبدیل به یکدیگر هستند و هیچ کدام در جهان از بین نمی روند. اگر از کل مواد، مقداری ماده کم شود به انرژی تبدیل می گردد و همین امر در خصوص عکس آن نیز صادق است. وی همچنین معتقد بود که مقدار بسیار کمی ماده می تواند انرژی بسیار عظیمی تولید نماید. این فرضیه، مورد انتقاد بسیاری از دانشمندان واقع شد و حتی گروهی نیز که آن را پذیرفتند، اثبات عملی آن را غیر ممکن می دانستند. دانشمندان و محققان بسیاری انرژی و توان خود را صرف اثبات و یا رد این فرضیه نمودند و سرانجام، فیزیکدانی ایتالیایی به نام انریکو فرمی، دستگاهی ساخت و به کمک آن، فرضیه انیشتین را اثبات نمود. این دستگاه “راکتور هسته ای” نام دارد.

مبحث سوم: انواع سلاح های هسته ای

گفتار اول: شکافت هسته ای و اولین نسل از سلاحهای هسته ای

اگر اورانیوم – 235 به مقدار کافی در اختیار باشد و در یکی از هسته ها شکافت رخ دهد، نوترون حاصله به هسته دیگری برخورد می کند و باعث ایجاد شکافت در آن هسته می گردد و مجدداً نوترون حاصله به هسته دیگری برخورد می کند و این چرخه همچنان ادامه می یابد. به این زنجیره اصطلاحاً “عکس العمل زنجیره ای” گفته می شود. واکنش در هر هسته اتم تنها  ثانیه طول می کشد. در 16 ژوئن 1945 در صحرایی در نیومکزیکو ، اولین انفجار هسته ای با رمز “تری نیتی” انجام شد و سه هفته بعد، اولین بمب اتمی ساخته شده از اورانیوم – 235، هیروشیما را با خاک یکسان کرد. قدرت این بمب معادل 13 کیلوتن تی.ان.تی بود و به این ترتیب، اولین نسل از سلاحهای هسته ای به وجود آمد که به “سلاح اتمی” معروف شد.

اورانیوم – 235 تنها ماده ای نیست که از آن در ساخت سلاح اتمی استفاده می شود. اگر نوترونی به هسته اورانیوم – 238 برخورد کند، هسته ای با یک نوترون اضافی تشکیل می شود و این هسته از خود، اشعه بتا صادر می کند و با این عمل، تبدیل به پلوتونیم – 239 می شود. حال اگر نوترونی به پلوتونیم – 239 برخورد کند، زنجیره واکنشهایی همانند آنچه در اورانیوم – 235 رخ داد، به وقوع می پیوندد که منجر به انفجار هسته ای می شود. در روز 9 اوت 1945، بمب اتمی ساخته شده از پلوتونیم – 239 بر روی ناکازاکی پرتاب شد. که قدرتی تقریباً معادل 22 کیلو تن تی.ان.تی داشت. قدرت سلاحهای هسته ای نسل اول، معمولاً بین 10 تا 100 کیلوتن تی.ان.تی. می باشد. ولی شکافت هسته تنها شیوه ای نیست که از آن برای آزاد کردن انرژی هسته ای استفاده می شود. دانشمندان با کوشش بسیار شیوه دیگری را نیز ابداع نمودند: جوش هسته ای.

فصل دوم : کاربرد سلاح هسته‌ای در شرایط حاد دفاع مشروع:

دیوان در نظریه مشورتی خود اعلام می‌کند که با توجه به وضعیت کنونی حقوق بین الملل نمی‌تواند در خصوص مشروعیت استفاده از سلاحهای هسته‌ای در شرایط بسیار حاد دفاع مشروع به نتیجه قاطعی برسد. هر چند دیوان صراحتاً کاربرد سلاح هسته ای را در چنین شرایطی مجاز اعلام نکرده، ولی در عین حال اعلام نموده که حقوق بین الملل صراحتاً چنین امری را ممنوع نکرده است.

در جریان رسیدگی دیوان بین المللی دادگستری به درخواست نظر مشورتی مجمع عمومی، 4 قدرت هسته ای حاضر در دیوان کوشیدند تا نشان دهند که آنچه اهمیت زیادی دارد، بقای دولتها است وهر عملی در جهت نیل به این هدف، صحیح و قانونی است.

نظر دیوان همچنین سیستم دفاع مشروع را در هم می‌ریزد. مفهوم دفاع مشروع از دو مکتب فکری مختلف نشأت می‌گیرد. اولین و معروفترین مکتب، مکتب حقوق طبیعی است، برای مثال، گروسیوس که از سردمداران این مکتب محسوب می‌شود، در این خصوص اظهار داشته است : «حق دفاع مشروع بطور عمده و مستقیماً بر این واقعیت مبتنی است که طبیعت به هر یک از افراد، حق دفاع از خود را اعطا کرده است. » از آنجا که این امر در خصوص دولتها نیز صادق است، حفظ موجودیت حق طبیعی هر دولتی نیز محسوب می‌شود. دسته‌ای از حقوقدانان براین عقیده‌اند که منشور ملل متحد نیز با ذکر عبارت «حق ذاتی» از این نظریه پیروی کرده است.

دومین مکتب بر این فرض مبتنی است که دفاع مشروع نمی‌تواند تابع حقوق و قاعده باشد. از جمله دین آچسن در بحران موشکی کوبا و قرنطینه این کشور توسط ایالات متحده در سال 1962 اعلام نمود که بقای دولتها امری حقوقی نیست. وی معتقد بود هنگامی که دولتی با تهدیدی بزرگ مواجه است، دفاع مشروع نمی‌تواند تابع قواعد حقوقی قرار گیرد. پیش از این نیز ایالات متحده و فرانسه در هنگام الحاق به معاهده بریان- کلوگ ، با صدور اعلامیه‌هایی در خصوص دفاع مشروع از این مکتب پیروی کرده بودند، چرا که به عقیده این دو، هر دولتی خود به تنهایی صالح است که تصمیم بگیرد آیا شرایط لازم برای توسل به جنگ براساس دفاع مشروع بوجود آمده است یا خیر. لاترپاخت در همان ایام این ادعا را که دفاع مشروع قابل ارزیابی عینی نیست غیرقابل پذیرش اعلام کرد و نوشت:

«چنین ادعایی در درون خود با تعارض روبرو است، چرا که از یک سوی می‌کوشد خود را بر یک حق مبتنی سازد و از دیگر سوی خود را از هر گونه ارزیابی حقوقی مبرا می‌داند»

در سال 1946 دادگاه نورمبرگ با ادعایی مشابه آنچه در اعلامیه‌های ایالات متحده آمریکا و فرانسه ذکر شده بود ، مواجه شد. رهبران آلمان نازی اعلام می‌نمودند که اقدامات آنها بر مبنای دفاع مشروع صورت پذیرفته و تشخیص توسل به دفاع مشروع در هر موردی بر عهده خود آنها می‌باشد. دادگاه نورمبرگ با رد این نظریه اعلام نمود:

«اگر قرار بر این است که حقوق بین الملل نهایتاً به مورد اجرا گذاشته شود، این امر که اقدامات انجام گرفته تحت عنوان دفاع مشروع، در حقیقت تجاوزکارانه و یا مدافعانه بوده، باید موضوع بررسی و قضاوت قرار گیرد».

در هنگام تدوین منشور ملل متحد نیز با پیش بینی این نکته در ماده 51 که هر یک از دول عضو باید اقداماتی را که در جهت اعمال حق دفاع مشروع خود انجام داده سریعاً به شورای امنیت گزارش کند، از نظریه اول پیروی گردید. شورای امنیت نیز در این راستا در موارد متعددی ادعاهای دفاع مشروع را رد نموده است. برای مثال، شورای امنیت ادعاهای اسرائیل در خصوص اینکه حملات انجام شده علیه فلسطینی‌ها در اردن ولبنان بر مبنای دفاع مشروع صورت گرفته را رد کرده است. مجمع عمومی ملل متحد نیز با صدور قطعنامه ای  ادعای اتحاد جماهیر شوروی را در خصوص مشروعیت مداخله در افغانستان بر مبنای دفاع مشروع رد کرد. در حقیقت از سال 1945 به بعد، هر بار که دولتی در خارج از مرزهایش از نیروهای مسلح خود استفاده کرده است، مشروعیت یا عدم مشروعیت اقدامش مورد قضاوت دول ثالث واقع شده است. هر چند که موضع‌گیریهای اتخاذ شده در مواردی بیشتر بنابر انگیزه‌های سیاسی صورت پذیرفته تا حقوقی، ولی همواره نیز نمی‌توان چنین حکم کرد و حتی دولتهای بزرگ نیز در چندین مورد با محکومیت و اعتراض دوستان و هم پیمانان خود روبرو شده اند. محکومیت اتحاد جماهیر شوروی برای حمله به افغانستان و ایالات متحده آمریکا برای اقداماتش در گرانادا و نیکاراگوا گواهی بر این مدعاست. این واقعیت که تمامی دولتهای متوسل شونده به زور نیز می‌کوشند تا به انحای گوناگون ثابت نمایند اعمالشان مبتنی بر دفاع مشروع بوده ، نشان می‌دهد که از دید این دولتها هم دفاع مشروع پدیده‌ای حقوقی- ونه فراحقوقی- است که مورد قضاوت جامعه بین المللی واقع می‌شود.

در هنگام رای گیری بند E این نظریه – مربوط به دفاع مشروع در موارد حاد – 7 قاضی دیوان به آن رأی منفی و 7 قاضی دیگر رأی مثبت دادند و از آنجا که ریاست دیوان، قاضی بجاوی، از طرفداران این نظریه بود، نهایتاً مطابق آیین نامه دیوان، این عقیده به تصویب رسید. با این  حال قاضوت مخالف در نظرات مخالف خود شدیداً به آن تاختند. برای مثال قاضی کوروما اعلام داشت:

«دیوان … رژیم دفاع مشروع را با ایجاد دسته‌ای جدید موسوم به بقای کشور که استثنایی بر بند 4 ماده 2 و ماده 51 منشور ملل متحد و اصول و قواعد حقوق بشردوستانه است، با تردید روبرو ساخته است… حق دفاع مشروع برای تمامی دولتها ذاتی و اساسی است، ولی در داخل حقوق و نه بیرون یا برتر از آن جای دارد. این سخن که دفاع مشروع بیرون یا برتر از حقوق است، این امکان را فراهم می‌آورد تا دولتی که موجودیت خود را در معرض خطر می‌بیند، بطور یکجانبه به آن متوسل شود .. رأی دیوان به این امر منتهی می شود که هر دولتی حق انحصاری تصمیم گیری در خصوص استفاده از سلاحهای هسته ای را، وقتی که بقایش به نظر خودش در خطر است، برای خود حفظ کند؛ تصمیمی که نه تابع حقوق ونه تابع قضاوت اشخاص ثالث نمی‌باشد. »

مبحث اول : دفاع مشروع و اصل ضرورت و تناسب

یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در قضیه مشروعیت تهدید به استفاده با استفاده از سلاح هسته‌ای ، مسأله تناسب و ارزیابی آن در هنگامی است که سلاح هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این قضیه، دیوان بین اللمللی دادگستری ضمن اشاره به رأی نیکاراگوا که در آن اعلام نموده بود اقدامات صورت گرفته در چهارچوب دفاع مشروع باید متناسب با حمله مسلحانه و ضروری باشد، اظهار داشت:

«اصل تناسب به تنهایی نمی‌تواند مانع از استفاده از سلاحهای هسته‌ای در دفاع مشروع در تمامی شرایط شود، ولی در عین حال استفاده از زوری که بر اساس قواعد دفاع مشروع متناسب می باشد، باید همچنین به منظور مشروع بودن، شرایط پیش بینی شده در قواعد حاکم بر مخاصمات مسلحانه را که به ویژه شامل اصول و قواعد حقوق بشردوستانه می‌شود، رعایت نماید »

بنابراین از نظر دیوان شرط ضرورت و تناسب به تنهایی برای مشروعیت اقدامات انجام شده توسط دولتها کافی نیست، بلکه قواعد حقوق بشردوستانه نیز باید رعایت شوند. دیوان بین المللی دادگستری سپس به بررسی عوامل موثر بر ارزیابی تناسب در کاربرد سلاح هسته ای پرداخته و با اشاره به نظرات دولتهایی که معتقدند کاربرد سلاح هسته ای منجر به افزایش تشنج و تشدید حملات با سلاحهای هسته ای خواهد شد، اعلام نمود.

• تاریخچه مختصر 7

بخش نخست – جامعه بین المللی و سلاحهای هسته ای 8

• فصل اول – انواع سلاحهای هسته ای و اثرات آن 9
• مبحث اول: ساختمان اتم و شکافت هسته آن 9
• مبحث دوم – ساختمان سلاحهای هسته ای و انواع آن 10
• مبحث سوم: انواع سلاح های هسته ای 10
• گفتار اول: شکافت هسته ای و اولین نسل از سلاحهای هسته ای 10
• گفتار دوم: جوش هسته ای و دومین نسل از سلاحهای هسته ای 11
• گفتار سوم: بمب نوترونی: سومین نسل سلاحهای هسته ای 14
• گفتار چهارم: نسل جدید سلاح های هسته ای و استراتژی امنیت ملی آمریکا 14
• فصل دوم -اثرات سلاحهای هسته ای 16
• مبحث اول: هیروشیما و ناگازاکی و ویرانی دو شهر 16
• مبحث دوم: آثار بمب هیدروژنی و وقوع جنگ جهانی سوم 19
• مبحث سوم: پیامد های مخرب چرنوبیل 21
• مبحث چهارم: سلاح های کشتار جمعی، انرژی اتمی و چالش های جهان امروز 24
• شناسایی و کشف انرژی 24
• آژانس بین المللی انرژی 25
• انرژی هسته ای نیاز نسل های آینده 25
• پزشکی هسته ای 26
• سال 1384 پایان استهلاک 25 ساله 2 7
• سلاح هسته ای اورانیوم غنی شده 28
• یک معمای پرچالش 28
• مبحث پنجم: رژیم های کنترل تسلیحات کشتار جمعی و تکامل آن در نظام بین المللی 30
• ب) ابزارهای تکامل قراردادهای خلع سلاح و کنترل تسلیحات 30
• کنفرانس های بازنگری 31
• الف) بازنگری بر اساس درخواست 32
• ب) بازنگری های ادواری 32
• 1-شرط اصلاحیه 33
• 1-تعهد به ادامه مذاکرات 34
• 1-انسجام سازمانی 35
• 1-نظرات کارشناسی 36
• 1-اجرا، نظارت و تایید 36
• 1-شرط تفسیر 3 7
• 1-اعمال تحفظ نسبت به تفسیر 38
• 1-اجرای مقررات 38
• 1-ختم قراردادها 38
• 1-حل و فصل اختلافات 39
• 1-وجود مقررات چندگانه در خصوص موضوع واحد 40
• خ) نقش عرف در تکامل رژیم های بین المللی سلاح های کشتار جمعی 41
• 1-حقوق قابل اجرا 41
• 1-ممنوعیت عرفی سلاح های کشتار جمعی 41
• 1-آثار آتی عرف 43
• د) نتیجه گیری و ارزیابی 43
• فصل سوم- اقدامات جامعه بین المللی در محدودیت و ممنوعیت سلاحهای هسته ای 44
• مبحث اول: آژانس بین المللی انرژی اتمی 44
• مبحث دوم -معاهدات منعقده در زمینه سلاحهای هسته ای 4 7
• فصل چهارم: معاهدات دو جانبه درباره کاهش و محدودیت سلاحهای هسته ای 4 7
• مبحث اول: سالت 1 (مذاکرات محدودیت تسلیحات استراتژیک) 4 7
• مبحث دوم: سالت 2 50
• مبحث سوم: معاهده امحای موشکهای میان برد و برد کوتاه 50
• مبحث چهارم: استارت 1 (مذاکرات کاهش تسلیحات استراتژیک) 51
• مبحث پنجم: استارت 2 53
• فصل پنجم: معاهدات چند جانبه در خصوص سلاحهای هسته ای 54
• مبحث اول: معاهدات مربوط به عدم گسترش سلاحهای هسته ای 54
• الف- معاهدات مربوط به منع آزمایشات هسته ای 54
• ب- معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای 56
• فصل ششم : مقوله ای درباره سلاح هسته ای در کره شمالی و واکنش های دیپلماتیک 59
• مبحث اول: لیبی 61
• افشاگری های لیبی 62
• مبحث دوم: نگرانی آمریکا و گزینه نظامی برای مقابله با برنامه اتمی کره شمالی 63
• فصل هفتم: معاهدات مربوط به منع استقرار سلاحهای هسته ای در مناطقی که تحت حاکمیت هیچ دولتی نیست. 71
• مبحث أول: معاهدة قطب جنوب 71
• مبحث دوم: معاهدات مربوط به فضای ماورای جو 72
• مبحث سوم: معاهده ممنوعیت استقرار سلاحهای هسته ای در بستر دریا، کف و زیر اقیانوس 73
• مبحث چهارم: معاهدات مربوط به منع استقرار سلاحهای هسته ای در سایر مناطق 74
• فصل هشتم: سایر اقدامات جامعه بین المللی 7 7
• مبحث اول: قطعنامه های مجمع عمومی و عرف بین المللی 7 7
• مبحث دوم: درخواست نظر مشورتی توسط سازمان بهداشت جهانی از دیوان بین‌المللی دادگستری 79
• مبحث سوم: درخواست نظر مشورتی توسط مجمع عمومی ملل متحد از دیوان بین المللی دادگستری 82
• مبحث چهارم: تضمین های امنیتی قدرت های هسته ای از منظر حقوق بین الملل 84
• اعطای تضمین های منفی از طریق اعلامیه های یک جانبه 84
• پ- تضمین های امنیتی مفنی در چارچوب معاهدة عدم گسترش 85
• ث- تضمین منفی به وسیله ایجاد مناطق عاری از سلاح هسته ای 87
• بند دوم : تضمین های امنیتی در فراسوی حقوق بین الملل قرارداد 90
• 1-تأثیر رای مشورتی دیوان بین المللی دادگستری بر تضمین های امنیتی 90
• 1-پیشبرد نسبی تضمین های امنیتی در چارچوب کنفرانس خلع سلاح 91
• بند سوم: ماهیت تضمین های امنیتی در نظم حقوق بین المللی 92
• 1-دلایل حقوقی الزام آور بودن تضمین های یک جانبه 92
• الف- بیانیه های تضمین امنیتی و تعهد سازی اقدامات یک جانبه 92
• ب- ماهیت شبه معاهده ای بیانیه های تضمین امنیتی در پرتو تقابل اقدامات یک جانبه 94
• 1-التزام حقوقی به تضمین های امنیتی در پرتو حقوق قراردادی و عرفی 95
• 1-چالش های فراروی ماهیت حقوقی تضمین های امنیتی 97
• نتیجه گیری 98

بخش دوم : ایران و چالش های هسته ای 100

• الف- جستجوها برای دسترسی به سلاح اتمی 101
• ب- تلاش برای دستیابی به تکنولوژی هسته ای 102
• ج) پایان دادن به تمامی فعالیت ها 102
• الف- پیش از اجلاس (این نوشته پیش از اجلاس آماده شده بود). 103
• ب- پس از اجلاس 104
• فصل اول: پایبندی به قوانین، اصرار بر کسب حق مشروع 104
• مبحث اول: ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی 109
• مبحث دوم: پیشنهاد تازه ایران به آژانس بین المللی انرژی اتمی 116
• مخالف آپارتاید هسته ای هستیم. 11 7
• احتمال مذاکره بیشتر با اروپا 11 7
• مروری بر تحولات پرونده هسته ای 118
• تغییر مواضع فرانسه 119
• لغو نشست اضطراری 6 سپتامبر 119
• احتمال همه پرسی هسته ای برای منافع ملی 120
• مذاکرات سازنده 121
• مبحث سوم: امنیت جمهوری اسلامی ایران در برابر آزمایشات هسته‌ای هند و پاکستان 121
• افزایش امنیت ملی ج. ا. ایران 124
• معاهدات بین المللی ایران 125
• جمهوری اسلامی ایران و تعهدات بین الملل 126
• مبحث چهارم: تحلیلی در خصوص اسرائیل و دارا بودن سلاح اتمی و خطر بالقوه در خاورمیانه 12 7
• فصل دوم : کاربرد سلاح هسته‌ای در شرایط حاد دفاع مشروع: 134
• مبحث اول : دفاع مشروع و اصل ضرورت و تناسب 136
• مبحث دوم: انرژی هسته ای و جایگاه آن در ایران 138
• مبحث سوم: آمریکا، ایران و تحلیل وضعیت موجود 141
• مبحث چهارم : پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی 145
• ماده 1
• ماده 2
• ماده 3
• ماده 4
• ماده 5
• ماده 6
• ماده 7
• ماده 8
• ماده 9
• ماده 10
• ماده 11
• ماده 12
• ماده 13
• ماده 14
• ماده 15
• ماده 16
• ماده 1 7
• ماده 18
• مبحث پنجم : متن کامل پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای 156
• نتیجه گیری 161
• فهرست منابع 164

فهرست منابع:

الف) کتابها

1. Fujita, H.: “International Regulation of the Use of Nuclear Weapons”, Kansai University Press, 1988.
2. Karp, R.: “The Start Treaty and the Future of Strategic Nuclear Arms Control” in: SIPRI Yearbook 1992 : World Armaments and Disarmament, Oxford University Press , 1992
3. Kils, S. and Arnett, E.: “Nuclear Arms Control” , in SIPRI Yearbook 1996 : World Armaments and Disarmament, Oxford University Press 1996.
4. Macdonald, R.: “Nuclear Weapon Free Zones and Principles of International Law” in: Heere, W.(ed.): “International Lawand Its Sources: , Kluwer Law and Taxation Publishers, 1949.
5. Momtaz, D. :”The United Nations and the Protection of the Envirnment : From Stockholm to Rio de Janerio” , Political Geography, vol. 15, nn.3 & 4, 1996.
6. Prawitz, J. and Leonard, F.: “a Zone Free of Weapons of Mass Destruction in the Middle East” , United Nations Institute for Disarmament Research , New York and Geneva, 1996.
7. Sadurska , R.: “Threats of Force” , American Journal of International Law, Vol. 82 , n.2, 1998.
8. Schachter, O.: “Self Defence and the Rule of Law” , American Journal of International Law, vol. 83 , n.2, 1989.
9. Schindler , D.: “Transformations in the Law of Neutrality Since 1945”, in: Dellissen , A.(ed.) “Humanitarien Law of Armed Conflict, Challenges Ahead” , Martinus Nijhoff Publishers, 1991.
10. Simpson, J.: “The Nuclear Non- Proliferation Regime after the NPT Review and Extention Conference” , in SIPRI Yearbook 1996 : Armaments, Disarmament and International Security, Oxford University Press, 1996.
11. Westing, A.: “Warefare in a Fragile World : Conventional, Nuclear and Envirnmental Weapons” , in Thee, M.(ed.): “Arms and Disarmament, SIPRI findings” Oxford University Press, 1986.
12. Cassese, A.: “Violence and Law in the Modern Age”, Translated by S.I.K. Greenleaves, Polity Press,1988.
13. Child, J.: “Nuclear war, The Moral Dimension”, Transaction Book, First edn., 1986.
14. Elliot, J. and Reginald, R.: “The Arms Control, disarmament and Military Security Dictionary”, ABC-CLIOinc., 1988.
15. Y.: “The invisible Giants : A toms, Nuclei and Radioisotpes”, Little Brown and Company, First edn., 1969.
16. Hess, F.: “chemistry Made simple”, Heinemanltd., Seconed edn., 1982.
17. Lifton, R.: “Death in life”, penguin Books, First edn., 1971.
18. Patterson, W.: “Nuclear Power”, Penguin Books, Second edn., 1983
19. Singh, N. and Mcwhinney, E.: “Nuclear wedpons and contemporary international Law” Martinus Nijhoff publishers, 1988.
20. “Arms control And Disarmament Agreements”, U.S.Arms Control And Disarmament Agency. 1975.
21. Dissenting opinion of Judge Koroma, “Legality of The Threat or use of Nuclear Weapons, Advisory Opinoion ,I.C.J.Reports.1996. p.9.

ب) آرای دیوان بین الملل دادگستری

1. Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua, I.C.J. Reports, 1986.
2. “Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons” , Advisory Opinion, I.C.J. Reports, 1996.
3. “Legality of the Use by a State of Nuclear Weapons in Armed Conflicts”, Advisory Opinion, I.C.J. Reports, 1996.

پ) مقالات

1. Blix , H.: “Means and Methods of Combat” , in : Pictet, J. (ed.): “International Dimensions of Humanitorian Law: , Unesco, 1988.
2. Bothe , M.: “Chemical Warefare” , in “Bernhardt (ed.): “Encyclopedia of Public International Law” , Instalement 3,1982.
3. Bothe , M.: “The Law of Neutrality” in : Fleck , D (ed.): “The Handbook of Humanitarian Law in Armed Conflicts”, Oxford University Press, 1995.
4. Draper, G.I.A.D.: “Indiscriminate Attack” in : Bernhardt (ed.) “Encyclopedia of Public International Law” , Instalement 3, 1982.
5. Dean, J.: “The INF Treaty”, in SIPRI Yearbook 1988: World Armaments and Disarmament”, OXFORD University Press, 1988

ت) قطعنامه های مجمع عمومی و شورای امنیت

1. A.Res. 1380 (XIV) , 20 Nov., 1959
2. A.Res. 1625 (XIV) , 24 Nov., 1961
3. A.Res. 1665 (XVI) , 4 Dec., 1963
4. A.Res. 1884 (XVII) , 17 Oct., 1963
5. A.Res. 2028 (XX) , 23 Nov., 1965
6. A.Res. 2222 (XXI) , 14 Dec., 1966
7. A.Res. 2444 (XXIII) , 19 Dec., 1968
8. A.Res. 2660 (XXV) , 7 Dec., 1970
9. A.Res. 3263 (XXIX) , 9 Dec., 1974
10. A.Res. 3474 (XXX) , 11 Dec., 1975
11. A.Res.50,1027,26 Avg.,1996
12. A.Res.3472(XXX), 11 Dec.,1975
13. A.Res.2963(XXIX).9 Dec.,1974:G.A.Res.3074(XXX)11Dec 1975
14. A.Res.1(I).24 Jan.,1954
15. A.Res.808(IX), 4 Nov,1954
16. A.Res1380(XIV).20 Nov.1959
17. A.Res 1649(XVI)8 Nov.1961
18. A.Res.1653(XVI),24 Nov.1961
19. A.Res33/7IB.14Dec,1978
20. A.Res.35/1520.12Des,1980,G.A.Res 36,921,9Dec.1987
21. C.Res.255 19 JVLy.1968
22. C.Res.687,3 Apr.1991

ج )‌مواضع دولتها

1. IRAN (Silamic Repubic of ). Oral Statement, CR 95/26
2. France. Oral Statement, CR 95/23 95/24
3. UK. oral Statement, CR 95/34

س ) روزنامه ها و نشریات فارسی:

1. روزنامه اطلاعات
2. روزنامه همشهری
3. روزنامه شرق
4. نشریه انتخاب
5. نشریه جوان
6. نشریه منشور (ضمیمه رسالت)
7. نشریه صبح امروز
8. نشریه شرق
9. نشریه توسعه
10. نشریه مردم سالاری
11. نشریه کار و کارگر
12. نشریه ابرار
13. نشریه مطالعات راهبردی
14. نشریه جهان اقتصاد
15. نشریه دنیای اقتصاد