تحلیل ساختار سرمایه و منابع تأمین مالی بانک ملت و راهکار بهینه سازی آن

فهرست مطالب فصل اول :

مقدمه

1- بیان مسئله تحقیق

2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

3- اهداف تحقیق

4- فرضیات تحقیق

5- روش تحقیق

6- روش گردآوری اطلاعات

7- قلمرو تحقیق

8- جامعه آماری

9- تعریف عملیاتی متغیرها

 مقدمه:

امروزه و به ویژه پس از بحران ورشکسته شدن بانکها در دهه 1990 ساختار سرمایه و نسبت سرمایه بانکها یکی از موضوعات مهم در عرصه بانکداری است و قانون گذاران را بر آن داشت تا برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی در آینده و به جهت حفظ سلامت نظام مالی و پولی داخلی و بین المللی تدابیری در این خصوص اتخاذ نمایند. در همین راستا کمیته بال در سال 1988 مشخص کرد که سرمایه بانک بایستی حداقل 8 درصد ارزش موزون داراییهای ریسک دارش باشد.[1]

یکی از دلایل مهم بالابردن نسبت سرمایه در بانکها توانمند ساختن آنها برای مقابله با خطر عدم باز پرداخت تسهیلات بانکی از طرف وام  گیرندگان  (  ریسک اعتباری )   است. زیرا در شرایط بحرانی بانک از سرمایه خود به عنوان یک سپر در مقابل ورشکستگی استفاده می‌نماید. این هدف یعنی تضمین  سلامت  بانک در مقابل خطر ورشکستگی و حداکثر کردن سود سهامداران آن باعث شده است که موضوع بهینه کردن ساختار سرمایه بانک ( حداقل کردن خطر ورشکستگی و حداکثر کردن سود سهامداران) مورد توجه اندیشمندان  مالی و بانکداری قرار گیرد.

از اینرو برای بهینه کردن ساختار سرمایه بانک درک و شناخت منابع مختلف مالی بانکها و هزینه هایی که بانکها به جهت تامین آنها متقبل می شوند و همچنین محاسبه میزان هزینه هریک از آنها برای مدیران مالی بانکها در خصوص تصمیم گیری در زمینه تأمین مالی و جهت دهی به گرایش بانک برای جذب ارائه کنندگان منابع خاص ( ارزان و کم ریسک ) بمنظور حداکثر کردن ارزش بانک دارای اهمیت فراوانی است .

1-بیان مسئله تحقیق

اکثرنظریات موجوددرساختارسرمایه به ارتباط ساختار  سرمایه باهزینه سرمایه، ریسک شرکت وارزش شرکت اذعان دارندو همچنین تحقیقات انجام شده درایران دراین موضوع ارتباط بین ساختارسرمایه با هزینه سرمایه وریسک شرکت راتأیید می‌کنند.از آنجائی  که در زمینه ساختارسرمایه بانکها درایران تا به حال تحقیقاتی  انجام نشده است و از آنجا که ماهیت فعالیت و ساختار سرمایه بانکها از شرکتها متفاوت است، این سوال پیش می آید  که آیا یک ساختار سرمایه بهینه برای بانک وجود داردکه ضمن معقول کردن ریسک مالی آن، بازدهی حقوق صاحبان سهام را حداکثر نماید؟ آن ترکیب بهینه چگونه ترکیبی است؟

ساختارسرمایه ومنابع مالی بانک درواقع اقلامی هستند که درسمت چپ ترازنامه نشان داده می‌شوند. این اقلام منابعی هستند که بانک برای تامین مالی دارائیهایش ازآنهااستفاده می‌نماید . این منابع به دو دسته، حقوق صاحبان سهام (شامل سرمایه و سود انباشته) و بدهیها (شامل انواع سپردههای مردم نزد بانک، استقراض از سایر بانکها، استقراض از بانک مرکزی ، وجوه اداره شده  )  تقسیم میشوند .

به جهت ارتباط تنگاتنگی که بین ساختار سرمایه با هزینه سرمایه و ریسک مالی از یکطرف و همچنین بین هزینه سرمایه با ارزش واحد انتفاعی از طرف دیگر وجود دارد، موضوع ساختار سرمایه یکی از موضوعات مهم و با اهمیتی است که مدیران مالی شرکتها و بانکها در جهت کاهش ریسک مالی و درنتیجه کاهش خطر ورشکستگی و درعین حال افزایش سودآوری شرکتها و یا بانکها با توجه به محدودیتهای قانونی که دراین زمینه وجود دارد، دست و پنجه نرم می‌کنند، تا شاید بتوانند ترکیبی بهینه از منابع مالی برای حداکثر کردن ارزش بانک تعیین و عملی سازند. در مورد کم کردن ریسک مالی و ریسک تجاری بانک، نسبت سرمایه از موضوعات حائز اهمیت میباشد. از همین روبود که استانداردهای سرمایه مبتنی بر ریسک توسط کمیته بازل درسال 1988 برای پوشش دادن ریسک اعتباری ایجادگردید.[2]

در این راستا جهت بررسی سوالات  فوق الذکر   ساختار سرمایه و هزینه سرمایه محاسبه شده  و ارتباط آنها با یکدیگر، بااستفاده از ضریب همبستگی پیرسون  مشخص میگردد.

و همچنین برای تعیین بهینه بودن ساختار سرمایه  فعلی از طریق محاسبه چهار  نسبت مشروحه ذیل و مقایسه آنها  با میانگین صنعت استفاده می شود .

1- نرخ کفایت سرمایه یا نسبت  سرمایه واقعی به داراییهای ریسکدار:

درکشورهایی که بانکها نظام مدیریت اطلاعات داخلی ضعیفی دارند، این شاخص ها به صورت درصدی از کل داراییها نمایان می گردد. میزانی که حداقل کمتر از 5 تا8 درصد نباشد باید به عنوان پایه در نظر گرفته شود . به هر صورت ، این درصد درموارد مختلفی به علت ریسکهای خاص بانک یا ریسکهای عمده خارج از ترازنامه افزایش
می یابد .  در کشورهایی که  نظام حسابداری و مدیریت اطلاعاتی پیچیده ای  دارند، شایسته است که  شاخص  کفایت  سرمایه  ( مبتنی بر ریسک ) را که توسط سیستم نظارتی کمیته بال تهیه شده است بپذیرند.

2- نسبت سپرده ها به بدهی ها :

این نسبت باید نشان دهد که چه مقدار از داراییهای بانک ، توسط مدیریت در امور مولد بکارگرفته شده است . ولی از آنجا که اثاثیه و ابزار بانک در عین حال که برای حمایت از عملیات بانکی ضروری هستند ممکن است مستقیما” درآمد ایجاد ننمایند . استفاده غیر مولد ازبرخی از داراییها طبیعی است . همانطور که تنوع سازی ترکیب دارایی ها برای مقابله با ریسک تجاری برای سرمایه گذاران مهم و حائز اهمیت است ، متنوع سازی منابع تامین مالی برای بانکها هم از نظر نوع منابع و هم تعداد آنها به منظور کاهش ریسک خارج شدن یکباره منابع بانک و اطمینان از ثبات نسبی منابع لازم می باشد. از اینرو توجه به سپرده های بانک که از شمار بسیار زیادی از سپرده گذارن بدست آمده است ، در راستای رسیدن به این هدف می باشد .

3- نسبت سپرده های بلند مدت به کل سپرده ها :

اهمیت  سپرده های بلند مدت برای  بانکها  بدلیل غیر دیداری  بودن  آنهاست. هر چند دستیابی به این سپرده ها هزینه های بالاتری را برای بانک ایجاد می کند اما  این سپرده ها با ثبات ترین منابع بانک به شمار می آیند و باتوجه به این خصوصیت آنها و در جهت تامین منابع مالی لازم برای تسهیلات اعطایی بلند مدت بهتر است از این نوع منابع استفاده شود .

4- هزینه سرمایه:

از آنجا که سهامداران بانک در مقایسه با سپرده گذاران و سایر بستانکاران ، در وصول طلب خود در رتبه بعدی قرار دارند خطر بیشتری را متحمل می شوند. لذا برای راکد ماندن سرمایه خویش منطقا” انتظار پاداش بیشتری ، نسبت به سپرده گذاران بانک ، دارند . بنابراین سرمایه ، منبع پرهزینه ای برای تامین وجه می باشد . به دلیل آنکه سرمایه به عنوان پشتوانه ای برای تضعیف ارزش داراییهای مخاطره آمیز در نظر گرفته می شود . پرداخت هر گونه وامی توسط بانک ، تخصیص مبلغ متناسبی از سرمایه ، مطابق بامیزان کفایت سرمایه را ایجاب می نماید .

یکی از مهمترین معیارها برای بررسی بهینه بودن ساختار سرمایه استفاده از هزینه سرمایه میباشد. از همین روست که ساختار سرمایه بهینه را ترکیبی از منابع مالی
می دانند که دارای کمترین میانگین موزون هزینه سرمایه  باشد . این امر از طریق بدست آوردن ارزانترین  منابع ( کاهش هزینه های عملیاتی از قبیل سود ، جایزه ،…) حاصل میشود که این خود افزایش سود آوری بانک رادر پی دارد .

2- ضرورت و اهمیت انجام تحقیق

هر سازمان، شرکت و یا موسسه ای به دنبال رسیدن به اهداف خاصی میباشد و بانکها و موسسات انتفاعی نیز از این قاعده مستثنی نیستند و آنها نیز درپی دستیابی به سودآوری بعنوان هدفی از اهداف وجودی خود و همچنین برای تضمین ادامه حیات خود میباشند. در این بین بانک ملت نیز برای رسیدن به اهداف و همچنین برای اطمینان از تداوم حیات خود، باید که سود خود را حداکثر نماید. افزایش سود بانک از طریق افزایش درآمدها و کاهش هزینه ها امکانپذیر میباشد. یکی از اقلام هزینه ها ،هزینه های ثابت تامین مالی میباشد که جهت افزایش سودآوری بانک ، بایستی حداکثر تلاش جهت تامین مالی از طریق کسب منابع مالی ارزان مبذول گردد. منابع تامین مالی درساختار سرمایه متبلور می باشند و ترکیب ساختار سرمایه بر هزینه ثابت تامین مالی و ریسک مالی و درنتیجه بربازده حقوق صاحبان سهام تاثیر میگذارد. بنابراین ضرورت دارد که ساختار سرمایه بانک مورد بررسی قرارگرفته و همچنین ساختار سرمایه بهینه آن تعیین گردد.

3 – اهداف تحقیق

هدف اصلی از انجام این تحقیق، تعیین ساختار سرمایه مطلوب برای بانک ملت با توجه به  میزان ریسک و هزینه  سرمایه آن بر طبق مقررات و استا نداردهای  بین المللی
می باشد .

اهداف جزئی :

1. بررسی وضعیت ساختار سرمایه مطلوب  و ساختار سرمایه واقعی بانک ملت
2. بررسی جایگاه و ترکیب انواع سپرده ها در تامین مالی دارایی های بانک ملت
3. بررسی جایگاه تسهیلات دریافتی ازسیستم بانکی در تامین مالی دارایی های بانک ملت
4. بررسی جایگاه حقوق صاحبان سهام در تامین مالی دارایی های بانک ملت
5. محاسبه هزینه تأمین مالی سرمایه برای بانک ملت طی سالهای 1372تا 1381 و ترسیم روند آن برای این سالها

4- فرضیات تحقیق

دراین پژوهش  برای پاسخگوئی به سئوال تحقیق ،  فرضیه ذیل مطرح شده است .

فرضیه اصلی – ساختار سرمایه واقعی بانک ملت بهینه نمی باشد .

فرضیه فرعی اول– هزینه تأمین مالی سرمایه بانک ملت بهینه نمی باشد .

فرضیه فرعی دوم- ریسک اعتباری بانک ملت بهینه نمی باشد.

5-  روش تحقیق

روش انجام این تحقیق، ترکیبی ازروشهای توصیفی ، تحلیلی و مقایسه روند میباشد، دراین تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات موضوع ازروش کتابخانه ای و  ازطریق بهره گیری ازاطلاعات مالی بانک درجهت تعیین هزینه سرمایه و بهینه کردن ساختار سرمایه آن ازروش توصیفی وتحلیلی استفاده میشود. وبرای ترسیم تغییرات هزینه سرمایه در سالهای موردنظر و مقایسه تغییرات اقلام  ساختار سرمایه، از روش  مقایسه روند استفاده  شده است.[3]

6- روش گردآوری اطلاعات :

برای گردآوری اطلاعات موردنیازدرانجام این پژوهش ازروشهای زیراستفاده میشود .

1-  روش کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات مورد نیازدرزمینه ادبیات و پیشینه تحقیق استفاده شده است.

2-  اطلاعات مالی موردنیازاز صورتهای مالی بانک استخراج گردید.

7- قلمرو تحقیق

این پژوهش در بانک  ملت و براساس آمارهای دوره زمانی 1372 تا 1381 انجا م میشود.

8-  جامعه  آماری

جامعه آماری تحقیق مورد نظر بانک ملت میباشد.

9-   تعریف عملیاتی واژه ها

ساختار سرمایه[4] : به ترکیب بدهیها وحقوق صاحبان سهام، ساختارسرمایه گویند.[5]

هزینه سرمایه[6] : متوسط هزینه تأمین منابع مالی مورداستفاده شرکت و یا بانک  میباشد.[7]

ساختارسرمایه بهینه[8]: ساختاربهینه سرمایه، ساختاری است که درآن میانگین موزون هزینه سرمایه[9](WACC)شرکت حداقل و ارزش شرکت حداکثرمیباشد.[10]

میانگین موزون هزینه سرمایه: WACC)  ) برای محاسبه میانگین موزون هزینه سرمایه ، هزینه هر منبع سرمایه را در درصدی که آن قلم سرمایه در ساختار سرمایه دارد ضرب و حاصلضرب ها راباهم جمع می کنند.[11]

ریسک اعتباری[12]  : به عدم اطمینان در باز پرداخت وام و تسهیلات اعطایی بانکها بوسیله وام گیرندگان ، ریسک اعتباری  گویند.[13]

نرخ کفایت سرمایه[14] :حداقل نسبت قابل قبول سرمایه برای مقابله با ریسک اعتباری بانکها میباشد.[15]

منابع مالی : وجوهی است که موسسه انتفاعی برای تامین مالی داراییهایش ازآنها استفاده  میکند.[16]

دارایی ریسک دار[17]: کلیه اقلام دارائیهای بانک اعم از اقلام بالای خط ( صندوق و د ارایی جاری و ثابت و ..) و زیرخط (تعهدات) ترازنامه ریسک پذیرند که باید برحسب ریسک مربوطه به ترتیبی که در آئین نامه مربوطه تعریف شده است موزون شوند.

دارائیها به تناسب نوع آن دارای ضرایب ریسک، متفاوتی می باشند.

[1] . Prescott. P.35
[2] . Marshall.p.125.1
[3]  . خاکی. ص صفحه 135
[4] . (capital structure)
[5] . (انواری رستمی،صفحه78)
[6] . (cost of capital)
[7]  . (نوو،صفحه 483)
[8] . (optimal capital structure)
[9] . Weighted average cost of capital
[10] . (همان منبع ،صفحه 470)
[11] . همان منبع، ص 473
[12] . (credit risk )
[13] . همان منبع، ص 284
[14] . (capital adequacy ratio)
[15] . همان منبع، ص 363
[16] . همان منبع، ص 431
[17] . آئین نامه کفایت سرمایه ، مصوبه جلسه شماره 1014 شورای پول و اعتبار