سعدی شیرازی
مقدمه
شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی یكی از بزرگترین شعرای ایران است كه بعد از فردوسی آسمان زیبای ادبیات فارسی را با نور خود روشن ساخت و او نه تنها یكی از بزرگترین شعرای ایران بلكه یكی از بزرگترین سخنوران جهان می باشد . ولادت سعدی در سالهای اول سده هفتم هجری حدودا در سال ۶۰۶ ه.ق در شهر شیراز میباشد .
زندگی نامه
شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی یكی از بزرگترین شعرای ایران است كه بعد از فردوسی آسمان زیبای ادبیات فارسی را با نور خود روشن ساخت و او نه تنها یكی از بزرگترین شعرای ایران بلكه یكی از بزرگترین سخنوران جهان می باشد . ولادت سعدی در سالهای اول سده هفتم هجری حدودا در سال ۶۰۶ ه.ق در شهر شیراز میباشد .
خانواده اش از عالمان دین بودند و پدرش از كاركنان دربار اتابك بوده كه سعدی نیز از همان دوران كودكی تحت تعلیم و تربیت پدرش قرار گرفت ولی در همان دوران كودكی پدرش را از دست داد و تحت تكفل جد مادری خود قرار گرفت .او مقدمات علوم شرعی و ادبی را در شیراز آموخت و سپس در دوران جوانی به بغداد رفت كه این سفرآغاز سفرهای طولانی سعدی بود .او در بغداد در مدرسه نظامیه مشغول به تحصیل شد كه در همین شهر بود كه به محضر درس جمال الدین ابوالفرج عبدالرحمن محتسب رسید و از او به عنوان مربی و شیخ یاد می كند . پس از چند سال كه او در بغداد به تحصیل مشغول بود شروع به سفرهای طولانی خود كرد كه از حجاز گرفته تا روم و بارها با پای پیاده به حج رفت . سعدی سفرهای خود را تقریبا در سال ۶۲۱ – ۶۲۰ آغاز و حدود سال ۶۵۵ با بازگشت به شیراز به اتمام رساند كه البته درخصوص كشورهایی كه شیخ به آنجا سفر كرده علاوه بر عراق ،شام ، حجاز كه كاملا درست بوده ،هندوستان ،غزنین ، تركستان و آذربایجان و بیت المقدس و یمن و آفریقای شمالی كه ذكر كرده اند و اكثر این مطالب را از گفته های خود شیخ استنباط نموده اند ولیكن بنا بر نظر بسیاری از محققین به درستی آن نمی توان اطمینان كرد بخصوص اینكه بعضی از آن گفته ها با شواهد تاریخی و دلایل عقلی سازگار نیست . شیخ شیراز دوستی محكمی با دو برادر معروف به صاحب دیوان یعنی شمس الدین محمد و علاء الدین عطا ملك جوینی وزرای دانشمند مغول داشته و آن طور كه از سخنان شیخ معلوم است او به تصوف و عرفان اعتقاد داشته و شاید در سلسله متصوفه داخل شده وهم چنین گفته اند كه محلی كه امروز مقبره او می باشد خانقاهش بوده است .نكته مهمی كه باید ذكر شود شهرت بسیاری است كه این شاعر بزرگ هم در حیات خود داشت و هم بعد از وفاتش كه البته این نكته تازگی نداشته و در مورد شعرای دیگری نیز بوده است . اما آنچه كه قابل توجه و ذكر است این است كه معروفیت سعدی فقط مختص به ایران نبوده حتی در زمان خودش به مرزهای خارج ازا یرا ن مانند هندوستان ،آسیای صغیر نیز رسیده بود و خودش در چند جا به این شهرت اشاره داشته كه این شهرت سعدی معلول چند خاصیت است اول اینكه او زبان شیوای خود را وقف مدح و احساسات عاشقانه نكرده ، دوم اینكه او شاعری جهانگرد بود و گرم و سرد روزگار را چشیده و تجارب خود را برای دیگران با زیبایی و شیرینی بیان كرده و هم چنین وی در سخنان خود چه از نظر نثر و چه نظم از امثال و حكایات دلپذیر استفاده نموده است و دیگر اینكه سعدی به شاعری شوخ طبع و بذله گو معروف است كه خواننده را مجذوب می كند و همه اینها دست به دست هم داده و سبب شهرت او گردیده است .شیخ شیراز در دوران شاعری خود افراد معدودی را مدح كرده كه بیشتر اتابكان سلغری و وزراء فارس و چند تن از رجال معروف زمانش می باشد و بزرگترین ممدوح سعدی از میان سلغریان اتابك مظفر الدین ابوبكر بن سعد بن زنگی است كه سعدی در روزگار این پادشاه به شیراز بازگشته بود و ممدوح دیگر سعد بن ابوبكر می باشد كه سعدی گلستان را در سال ۶۵۶ ه. ق به او تقدیم می كند و دو مرثیه نیز در مرگ این شخص نیز سروده است و از میان ممدوحان ، سعدی شمس الدین محمد و برادرش علاءالدین عطا ملك جوینی را بیش از همه مورد ستایش قرار داده كه مدایح او هیچ شباهت به ستایشهای دیگر شاعران ندارد چون نه تملق می گوید و نه مبالغه می كند . بلكه تمام گفتارش موعظه و اندرز است و متملقان را سرزنش می كند و ممدوحان خود را به دادرسی و مهربانی و دلجویی از فقرا و ضعفا و ترس از خدا و تهیه توشه آخرت و بدست آوردن نام نیك تشویق و ترغیب می كند .این شاعر بزرگ در زمانی دار فانی را وداع گفت كه از خود شهرتی پایدار به جا نهاد . سال وفات او را بعضی ۶۹۱ ه. ق ذكر كرده اند و گروهی معتقدند كه او در سال ۶۹۰ ه. ق وفات یافته كه مقبره او در باغی كه محل آن نزدیك به سرچشمه نهر ركن آباد شیراز است قرار دارد .
بخشی از تحقیق
ویژگی سخن سعدی
مهمترین ویژگی سخن سعدی چه در نثر و چه در نظم فصاحت و شیوایی و شیرینی كلام اوست و او توانست ازطرفی زبان ساده و فصیح استادان قبل را زنده كند و هم چنین خود را از قید تصنعات عجیب كه درنیمه دوم قرن ۶ و حتی در قرن ۷ گریبانگیر شعر فارسی شده بود رهایی بخشد . از خصوصیات شگفت انگیز سعدی در سخن ،آن دلیری و شهامتی است كه در حقیقت گویی استفاده كرده است . در دوران مغول و جباران دست نشانده كه جز امارت و ریاست و هوسرانی چیزی در نظر نداشتند شیخ بزرگ حقایق را به صورت نظم و نثر بدون هیچگونه ترس و بی پرده آشكار بیان كرد و چنان فریاد كرد كه در هیچ عصر و زمان كسی به این صراحت سخن نگفته و عجیب تر اینكه در همان هنگام تنها به صاحبان قدرت و حكومت نپرداخته بلكه از قاضی فاسد و صوفی دنیا دار و عبادت و ریاضتی كه از روی صدق و صفا نبوده و نظر به خلق و مردم نداشته خودداری نكرده و به قول خود او در این روزگار دوبار عمر كرده و تجربه آموخته و اینك تجربه را به كار می برد و تمام اینها در سخنان شیرین و زیبای خود بیان می كند.
معرفی آثار
آثار او به دو دسته منظوم و منثور تقسیم می شود كه در آثار منثور او مشهورترین آنها كه شاهكار سعدی نیز می باشد گلستان است . در آثار منظوم كه باز معروفترین و مشهورترین آنها بوستان می باشد كه این منظومه شعری در اخلاق و تربیت و وعظ و تحقیق سروده است و شامل ۱۰ باب است كه عبارتند از
- عدل
- احسان
- عشق
- تواضع
- وفا
- ذكر
- تربیت
- شكر
- توبه
- مناجات و ختم كتاب
كه شاعر تاریخ تمام شدن كتاب را در سال ۶۵۵ ه .ق بیان كرده است كه این كتاب را شاعر قبل از بازگشت به شیراز سروده و آن را به عنوان یك ارمغانی به شهر خود آورده است و هم چنین این كتاب را به ابوبكر بن سعد بن زنگی تقدیم كرده است .
- مجموعه دوم ازآثار منظوم سعدی قصاید عربی است كه كمتر از ۷۰۰ بیت است كه شامل : مدح ، نصیحت و یك قصیده مفصل در مرثیه المستعصم بالله است
- مجموعه سوم شامل قصاید فارسی در موعظه و نصیحت و توحید و مدح پادشاهان و رجال معروف زمان خود می باشد .
- چهارمین آثار او مرثیه هایی است كه شامل چند قصیده در مرگ مستعصم بالله و ابوبكر بن سعد بن زنگی و سعدبن ابوبكر و امیر فخرالدین ابوبكر است و یك ترجیع بند بسیار معروف در مرثیه اتابك سعد بن ابوبكر
- معلمعات و مثلثات
- ترجیعات
- طیبات
- بدایع
- خواتیم
- غزل قدیم
- صاحبیه كه مجموعه ای است از بعضی قطعه های فارسی وعربی كه غالبا در مدح شمس الدین صاحب دیوان جوینی است كه معروف به صاحیبیه است
- مجموعه ای از اشعار هزل و دو مثنوی انتقادی شیرین و چند غزل و رباعی است .
- رباعیات
- مفردات ، و كلیات شیخ عنوانی است كه به مجموعه آثار منظوم و منثور داده شده است كه تمام این آثار را ابتدا خود شیخ جمع آوری و مرتب نمود ولی بعد از وفات شیخ شخصی به نام علی بن احمد بن ابی بكر بیستون این آثار را مرتب و تنظیم كرد .
كتاب گلستان زیباترین كتاب نثر فارسی است و شاید بتوان گفت كه در سراسر ادبیات جهانی بی نظیر است و دارای ویژگیهایی است كه در هیچ كتاب دیگری نیست . نثری است آمیخته به شعر یعنی برای هر شعر و جمله و مطلبی كه به نثر ادا شده یك یا چند شعر فارسی و گاهی عربی به عنوان شاهد آورده است . كتاب گلستان دارای ۸ باب است كه عبارتند از : ۱ـ در سیریت پادشاهان ۲ـ در اخلاق درویشان ۳ـ در فضیلت قناعت ۴ـ در فوائد خاموشی ۵ـ در عشق و جوانی ۶ـ در ضعف و پیری ۷ـ در تاثیر تربیت ۸ـ در آداب صحبت .آثار منثور دیگر او عبارت است از : ۱ـ مجالس پنجگانه ،كه شامل ذكر و مواعظ شیخ است . ۲ـ رساله ای در پاسخ صاحب دیوان شمس الدین محمد جوینی و جوابهای شیخ است . ۳ـ رساله ای در عقل و عشق كه سعدی به آن پاسخ گفته است .۴ـ نصیحهٔ الملوك كه نصایح الملوك هم گفته شده كه رساله ای است در باب سیاست .
فهرست منابع
۱. آثار سعدی در کتاب‌های درسی جمهوری اسلامی ایران، وزارت آموزش و پرورش، ۱۳۶۳.
۲. آرامگاه شیخ اجل استاد سخن سعدی شیرازی، انجمن آثار ملی ایران، ۱۳۳۰.
۳. ادبیات و روانپزشکی (سعدی)، امیرناصر معزی، تهران، امیرناصر معزی، ۱۳۸۳.
۴. از زلال دو اقیانوس: مقایسـه گلسـتان و قابوسنـامه و عقاید و تجارب سعدی و عنصرالمعالی از نظر سبکی ، اخلاقی و تربیتی، محمد فروتن، شیراز، توحیدی ۱۳۸۲.
۵. از سعدی تا آراگون ـ تأثیر ادبیات فرانسه، جواد حدیدی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران. ۱۳۷۷.
۶. از هر چمن گلی: تضمین غزلیات استادان سعدی و حافظ، غلامحسین مولوی، تهران، چوک آشتیان، ۱۳۸۲.
۷. اندیشه‌های مدیریت ایرانی (جلوه‌های مدیریت در آثار سعدی)، عباس رنجبر کلهرودی، تهران، جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۳.
۸. این پارسی، محسن فرزانه، تهران، محسن فرزانه، ۱۳۷۴.
۹. بازتاب افکار و اندیشه‌های عرفانی در آثار سعدی، هاشم خلخالی، کرج، مؤسسه فرهنگی کتاب و عترت، ۱۳۷۹.
۱۰. بازیافت بوستانی‌های سعدی، جعفر مؤید شیرازی، شیراز، نشر ایماء، ۱۳۷۷.
۱۱. بدایع، لوکاس کینگ، به کوشش تقی ارانی، شرکت کاویانی برلن، ۱۳۰۴.
۱۲. بدیع (بر بنیاد آثار سعدی)، احمدپیشگر، اردبیل، نیک آموز، ۱۳۸۱.
۱۳. برگردانی از گلستان سعدی به زبان پارسی روان، مراد جابری دورکی، اصفهان، المپیک ورزشی، ۱۳۸۲.
۱۴. برگزیده حکایات گلستان، با شرح ابیات و واژه‌های دشوار، علیرضا مرتضوی کرونی، تهران، کانون فرهنگ و هنر اسلامی، ۱۳۶۳.
۱۵. برگزیده ضرب‌المثل‌های سعدی، اکبر ناهید، تهران، گواه، ۱۳۷۸ـ۱۳۸۰ (۳جلد).
۱۶. برگزیده و شرح آثار سعدی، پرویز اتابکی، تهران، نشر فرزان، ۱۳۷۴.
۱۷. برگزیدهای از غزل‌های سعدی، سلیم نیساری، به خط ابراهیم زرین قلم، نشریه شماره ۳۴، مؤسسه فرهنگی منطقهای، تهران، مهر۱۳۵۰.
۱۸. برگزیدهای از گلستان سعدی، با معنی واژه‌ها و شرح ابیات دشوار، به کوشش کاوه گوهرین، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۹.
۱۹. بوستان سعدی (سعدی‌نامه)، تصحیح و توضیح دکتر غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات خوارزمی، ۱۳۷۵.
۲۰. بوستان سعدی، از روی نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی، تهران، انتشارات ققنوس، ۱۳۶۶.
۲۱. بوستان سعدی، با ترجمه احوال از دایر�۶۵۱۷۱; المعارف دکتر غلامحسین مصاحب، به خط مصطفی اشرفی، تهران، پیام محراب، ۱۳۱۷.
۲۲. بوستان سعدی، با شرح اشعار و حواشی، محمدعلی ناصح، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران صفی علی شاه، ۱۳۷۴.
۲۳. بوستان سعدی، باب چهارم (در تواضع)، حواشی و توضیحات از دکتر محمد استعلامی، تهران، امیرکبیر ۱۳۴۷.
۲۴. بوستان سعدی، به اهتمام اسماعیل شاهرودی (بیدار)، خوشنویسی غلامعلی محبی نژاد، انتشارات فخر رازی، ۱۳۷۳.
۲۵. بوستان سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران، چاپخانه و کتاب فروشی بروخیم، ۱۳۱۶.
۲۶. بوستان سعدی، به اهتمام و تصحیح و حواشی عبدالعظیم قریب، تهران، چاپخانه مجلس، ۱۳۲۸.
۲۷. بوستان سعدی، به خط عباس مستوفی الممالکی، ویرایش و نگارش دیباچه: منوچهر آدمیت، تهران، آتلیه هنر، ۱۳۶۸.
۲۸. بوستان سعدی، پس از مقابله هفت نسخه خطی و ده نسخه چاپی، نورالله ایزدپرست، تهران، دانش، سعدی، ۱۳۵۲.
۲۹. بوستان سعدی، محمدعلی فروغی، با مقدمه اقبال آشتیانی، تهران، انتشارات جاویدان، ۱۳۷۴.
۳۰. بوستان سعدی، محمدعلی فروغی، به خط علی منظوری و عباس منظوری، انتشارات اقبال، ۱۳۷۱.
۳۱. بوستان سعدی، مطبعه تبریز، ۱۳۱۱.
۳۲. بوستان شیخ اجل سعدی، تهران، انتشارات کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۶۳.
۳۳. بوستان شیخ شیراز سعدی، حسین استاد ولی (تصحیح متن و شرح لغات)، ۱۳۷۰.
۳۴. بوستان، به خط اسماعیل نژاد فرد لرستانی، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۷۳.
۳۵. بوی عشق، کانون و ادب و هنر پارس، شیراز، نوید، ۱۳۷۷.
۳۶. به وقت مصلحت… مجموعه نفیسی از اندرزها و نصایح حکیمانه سعدی به همراه مفهوم کلی آنها در بوستان و گلستان، حمید ثنایی، قم، کشف‌الغطا، ۱۳۸۲.
۳۷. بیم و امید رویکردهای سیاسی در ادبیات فارسی، محمدمحسن حمیدی، تهران، نشر سفیر، ۱۳۷۹.
۳۸. پندنامه سعدی، خط میرخانی، کتابفروشی رجبی، بی‌تا، (تاریخ کتابت: ۱۳۳۳ش).
۳۹. پیام اهل دل: مقاله‌های برگزیده با موضوع اندیشه‌های معنوی، روحانی و اجتماعی سعدی، کاووس حسن‌لی، شیراز، هفت‌اورنگ، ۱۳۷۸.
۴۰. تأملی در دیباچه گلستان، هاشم اعتماد سرابی، تهران، کوروش و پسران، ۱۳۶۶.
۴۱. تجلی قرآن و حدیث در بوستان سعدی، لیلا مرندی، خوی، قراقوش، ۱۳۸۴.
۴۲. تحفه روزگار در مقام و منزلت سعدی، کاووس حسن‌لی، تهران، ساده، ۱۳۸۲.
۴۳. تحقیق درباره سعدی،هانری‌ماسه، ترجمه غلامحسین یوسفی و محمدحسین مهدوی اردبیلی، تهران، انتشارات توس، ۱۳۶۴.
۴۴. تربیت در گلستان سعدی، محمد جابانی، مشهد، بی‌نا، ۱۳۶۳.
۴۵. تضمین غزلیات سعدی، محمد حسین کسرایی (کسری)، تهران، کسرایی، ۱۳۸۴.
۴۶. تعلیم و تربیت از دیدگاه سعدی، محمدکریم آزادی، شیراز، راهگشا، ۱۳۷۳.
۴۷. تعلیم و تربیت در نظر سعدی، محمد جناب‌زاده، چاپخانه سیروس، ۱۳۱۷.
۴۸. تکوین غزل و نقش سعدی، محمود عبادیان، تهران، انتشارات هوش و ابتکار، ۱۳۷۲.
۴۹. توضیح و مخمس بوستان سعدی، عبدالعظیم باستانی پاریزی، قم، نمایشگاه و نشر کتاب (برقعی)، ۱۳۸۱.
۵۰. جان دارو: سیری در اندیشۀ سعدی و حافظ، افسانه یغمایی، تهران، سروا، ۱۳۸۲.
۵۱. جدال مدعیان با سعدی، حسن امداد، شیراز، نوید، ۱۳۸۰.
۵۲. جرم‌شناسی در ادبیات: اندیشه‌های جرم‌شناختی در آثار سعدی و مولوی، عباس ایمانی، تهران، آرویج، ۱۳۸۲.
۵۳. چهار سخنگوی وجدان ایران (فردوسی، مولوی، سعدی، حافظ)، محمدعلی اسلامی ندوشن، تهران، قطره، ۱۳۸۱.
۵۴. چهار گفتار درباره ادب و دستور زبان‌فارسی، نورالله ایزدپرست، تهران، دانش، ۱۳۶۵.
۵۵. حاکم حکیم (چشم‌اندازی از دیدگاه‌های حکومتی سعدی)، غلامرضا رحمدل، رشت، دانشگاه گیلان، ۱۳۷۷.
۵۶. حدیث خوش سعدی: درباره زندگی و اندیشه سعدی، عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، سخن، ۱۳۷۹.
۵۷. حکایت‌های گلستان سعدی، محمد محمدی اشتهاردی، انتشارات نبوی، ۱۳۷۴.
۵۸. حکمت سعدی، کیخسرو هخامنشی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۵.
۵۹. حیات سعدی، الطاف حسین حالی، ترجمه سید نصرالله سروش، بنگاه دانش، ۱۳۱۶.
۶۰. خرده مینا (شرح حکایتهایی از گلستان سعدی)، بازنویسی هیمو حسامی، سنندج، کردستان، ۱۳۸۴.
۶۱. خیابان گلستان: شرح گلستان سعدی، سراج‌الدین علی بن‌حسام‌الدین آرزو، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۷۵.
۶۲. دامنی از گل، گزیده گلستان سعدی، انتخاب و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۷۰.
۶۳. در آرزوی خوبی و زیبایی، گزیده بوستان سعدی، انتخاب و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات سخن، ۱۳۷۳.
۶۴. در قلمرو سعدی، علی دشتی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱.
۶۵. در مدرسه فرمانروای ملک سخن سعدی، محمود حکیمی، تهران، قلم، ۱۳۸۳.
۶۶. در هوای گلستان: نقد و نظری بر گلستان و نسخه تفسیر و توضیح شده اخیر آن، هاشم اعتماد سرابی، بی‌جا: چاپخانه گوتنبرگ، ۱۳۶۹.
۶۷. دستور زبان سعدی: الگوی گفتن و نوشتن فارسی درست و رسا، نورالله ایزدپرست، تهران، کتابخانه دانش، ۱۳۷۷.
۶۸. ذکر جمیل سعدی، مجموعه مقالات و اشعار به مناسبت بزرگداشت هشتصدمین سالگرد تولد شیخ اجل سعدی علیه‌الرحمه، تهران، کمیسیون ملی یونسکو و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۴. (۳ جلد).
۶۹. رساله صاحبیه، از شیخ اجل سعدی شیرازی در نصیحت ارباب مملکت، به اهتمام مجتبی مینوی.
۷۰. زندگی و رنج‌های مصلحالدین سعدی، خسرو معتضد، تهران، شرکت توسعه کتابخانه‌های ایران، ۱۳۷۵.
۷۱. زندگی‌نامه حافظ و سعدی، معصومه قنبرزاده، تبریز، ایران ویچ، ۱۳۸۳.
۷۲. زندگی‌نامه سعدی، حمید هاشمی، معصومه تتماجی، تهران، فرهنگ و قلم، ۱۳۷۸.
۷۳. سخن‌دانی و زیبایی غزلیات سعدی، زیر نظر محمد روایی، تهران، انتشارات ناهید، ۱۳۷۱.
۷۴. سخن‌سرایی سعدی، سیمین مطهری‌راد، تهران، کشکول، ۱۳۸۲.
۷۵. سرگذشت شیخ بزرگوار سعدی، محمدحسن شیخ جابری انصاری، اصفهان، بی‌نا، ۱۳۱۶.
۷۶. سرو قامت دوست: تأملی بر ترجیع‌بند سعدی، مهشید مشیری، تهران، آگاهان ایده، ۱۳۸۲.
۷۷. سعدی آتش زبان: مقاله‌های برگزیده با موضوع توضیح واژه‌ها، عبارات و بیت‌های مشکل و نقد مقاله‌ها و کتاب‌ها، کاووس حسن‌لی، شیراز، هفت اورنگ، ۱۳۷۸.
۷۸. سعدی بر مبنای نسخه‌های خطی پاکستان، احمد منزوی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، ۱۳۶۳.
۷۹. سعدی چه می‌گوید، احسان معتقد، چاپخانه شرکت مطبوعات، ۱۳۲۶.
۸۰. سعدی در غزل، سعید حمیدیان، تهران، نشر قطره، ۱۳۸۳.
۸۱. سعدی در کیش، جعفر حمیدی، تهران، بهشت اندیشه؛ کیش، اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی جزیره کیش، ۱۳۷۶.
۸۲. سعدی در نگاه صاحب نظران، حسین ساجدی، تهران، امید فردا، ۱۳۸۲.
۸۳. سعدی را بشناسید، علی‌نقلی بهروزی، کتابفروشی معرفت شیراز، ۱۳۵۵.
۸۴. سعدی رب‌النوع بلاغت…، محمد شفیع صداقت، شیراز، نوید، ۱۳۷۹.
۸۵. سعدی شیرازی (به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت هشتصدمین سال تولد شیخ مصلحالدین سعدی شیرازی)، تهران، کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۶۳.
۸۶. سعدی شیرازی، امیر اسماعیلی، تهران گوهرین، ۱۳۷۸.
۸۷. سعدی نامه یا بوستان، تهیه متن انتقادی تحقیق و توضیح: رستم علی‌یف، انتشارات ابن‌سینا، ۱۳۴۷.
۸۸. سعدی و خسرو، وزیرالحسن عابدی، نشر پیکیچز لمیتد، (لاهور پاکستان)، بی‌تا.
۸۹. سعدی و دیل کارنگی، عزت الله همایونفر، بی‌جا: بی‌نا، ۱۳۴۳.
۹۰. سعدی و روانشناسی نوین: ردیابی مکتبها و نظریههای روانشناسی: زیگموند فروید، کارل یونگ… سارتر و بودائیزم در آثار سعدی، جمال هاشمی، تهران، انتشار، ۱۳۷۸.
۹۱. سعدی و فلسفه زندگی، دکتر حیدر رقابی، تهران، نشر جیران، ۱۳۶۳.
۹۲. سعدی، ضیاء موحد، تهران، طرح نو،۱۳۸۳.
۹۳. سعدی، لیلا سید قاسم، تهران، کانون زبان ایران، ۱۳۸۳.
۹۴. سعدی، لیلا میری، تهران، تیرگان، ۱۳۸۰.
۹۵. سعدی، نراقی و هم نوایی در عشق و اخلاق، محمدعلی عابدیپور، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی ائمه علیهم السلام، ۱۳۷۷.
۹۶. سعدی‌شناسی، امیر اسماعیل آذر، تهران، نشر میترا، ۱۳۷۵. (۲ جلد).
۹۷. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر اول، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۷.
۹۸. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر دوم، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی ۱۳۷۸.
۹۹. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر سوم، شیراز، بنیاد فارس‌شناسی ۱۳۷۹.
۱۰۰. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر چهارم، شیراز، مرکز سعدی شناسی، ۱۳۸۰.
۱۰۱. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر پنجم، شیراز، مرکز سعدی شناسی، ۱۳۸۱.
۱۰۲. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر ششم، شیراز، مرکز سعدی شناسی، ۱۳۸۲.
۱۰۳. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر هفتم، شیراز، مرکز سعدی شناسی، ۱۳۸۳.
۱۰۴. سعدی‌شناسی، به کوشش کوروش کمالی سروستانی، دفتر هشتم، شیراز، مرکز سعدی شناسی، ۱۳۸۴.
۱۰۵. سعدی‌شناسی، محمدرضا امامی راد، تهران، قلم دانش، ۱۳۸۲.
۱۰۶. سعدی‌نامه یا بوستان سعدی، به تصحیح و حاشیه‌نگاری محمدرضا جلالی نائینی و مقدمه محمد محیط طباطبایی، کتابفروشی اقبال، ۱۳۱۷.
۱۰۷. سعدی‌نامه یا بوستان، با حواشی و تصحیح اسماعیل امیرخیزی، شرکت چاپ کتاب و کتاب‌فروشی‌های ادبیه و معرفت و سعدی، ۱۳۱۷.
۱۰۸. سعدی‌نامه، (مجموعه مقالات بزرگداشت سعدی در سال ۱۳۱۶هجری شمسی به مناسبت هفت‌صدمین سال تصنیف گلستان و بوستان)، به اهتمام حبیب یغمایی، چاپ خودکار و ایران، ۱۳۱۶.
۱۰۹. سعدی‌نامه، سروده محمدحسین تسبیحی، پاکستان، اسلامآباد، منزا پرنتنگ کارپوریشن، ۱۳۷۰.
۱۱۰. سلسله موی دوست، کاووس حسن‌لی، شیراز، هفت اورنگ، ۱۳۷۸.
۱۱۱. سه شاعر (سعدی ـ حافظ ـ نظامی)، محمدتقی جعفری تبریزی، تهران، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، ۱۳۷۹.
۱۱۲. سیر شعر و ادب از دوران قبل از اسلام عرب تا پایان دوره عباسی و مقایسه افکار سعدی و متنبی و داوری میان دو شاعر نامی پارسی و تازی، امیر محمود انوار، تهران، انوار دانش، ۱۳۸۰.
۱۱۳. سیمای سعدی، جعفر مؤید شیرازی، شیراز، دانشگاه شیراز، ۱۳۷۶.
۱۱۴. سیم‌دل مسکین، صد و یک غزل از سعدی شیرازی، به اهتمام ستراک مانوکیان، رم، انتشارات مؤسسه فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در رم، ۱۳۷۰.
۱۱۵. شرح بوستان، محمد خزائلی، تهران، انتشارات جاویدان، ۱۳۶۲.
۱۱۶. شرح تصحیح مثلثات شیخ اجل سعدی، محمدجعفر واجد، انتشارات اداره کل فرهنگ و هنر فارس، بی‌تا.
۱۱۷. شرح سودی بر بوستان، ترجمه، تحشیه و تهیه متن انتقادی: اکبر بهروز، کتابفروشی حقیقت، مهر ۱۳۵۲. (۲ جلد)
۱۱۸. شرح سودی بر گلستان سعدی، محمد سودی، ترجمه حیدر خوش‌نیت، زین‌العابدین چاوشی و علی‌اکبر کاظمی، تبریز، انتشارات کتاب فروشی تهران، ۱۳۴۹.
۱۱۹. شرح گلستان، محمد خزائلی، تهران انتشارات جاویدان، بهار ۱۳۶۳.
۱۲۰. شعرهای عربی سعدی شیرازی، تصحیح انتقادی و ترجمه جعفر مؤید شیرازی، انتشارات دانشگاه شیراز، ۱۳۷۲.
۱۲۱. شکوه سعدی در غزل، گزیده و شرح عبدالمحمد آیتی، تهران، هیرمند، ۱۳۶۹.
۱۲۲. شناخت مفاهیم سازگار با توسعه در فرهنگ و ادب فارسی (سعدی)، حمید تنکابنی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۲.
۱۲۳. شناختی تازه از سعدی، همراه با متن مصحح و معرب اشعار عربی و ترجمه فارسی، جعفر م
- بنياد انديشه اسلامي
- هفته نامه فصل نو
۱26- دكتر خلیل خطیب رهبر، گلستان سعدی ، تهران، انتشارات صفی علیشاه، ۱۳۷۶.
127- عبدالستار نورعلیاف، آبای و ادبیات تاجیك، دوشنبه،انتشارات معریف، ۱۹۹۵.
128- عبدالستار نورعلیاف، روابط ادبیات تاجیك و قزاق در قرن ۱۹ و ۲۰ م، دوشنبه، انتشارات سروشان، ۲۰۰۱.
129- دیوان كامل شاه كریم قودای بردی، آلمانی، انتشارات جزوشی، ۱۹۸۸.
130- كلیمبتاف، تاریخ ادبیات دوران كهن، آلمانی، نشر آناتیلی، ۱۹۹۱.
131- كومیسبیاف، ریشه‌های عمیق، آلمانی، نشر علم، ۱۹۹۴.
132- مختار اوئضاف، سرچشمه‌های آبای‌شناسی، آلمانی، نشر مكتب، ۱۹۸۸.
133- مختار اوئضاف، اندیشه‌های سالهای مختلف، آلمانی، نشر مكتب، ۱۹۸۹.
134- مجله آبای، شماره ۹، سال ۱۹۹۴.
۱35- غاریف الله اسیم، ستانا بالمیسی (وجوه عقل)، كتاب اول و دوم، آلماتی، نشر آناتیلی، ۱۹۹۸.
- مقاله درمورد سعدی شیرازی
- سعدی
- زندگی نامه سعدی شیرازی
- پروژه دانشجویی سعدی شیرازی
- پایان نامه در مورد سعدی شیرازی
- تحقیق درباره سعدی شیرازی
- مقاله دانشجویی سعدی شیرازی
- سعدی شیرازی در قالب پايان‌نامه
- پروپوزال در مورد سعدی شیرازی
- گزارش سمینار در مورد سعدی شیرازی
- گزارش کارورزی درباره سعدی شیرازی