زندگینامه عمر خیام

زندگینامه عمر خیام

دوران کودکی

خواجه امام الحق حكيم عمر بن ابوالفتح عمربن ابراهيم خيامي مشهور به خيام, فيلسوف, رياضي دان, منجم, شاعرو يكي از بزرگترين دانشمندان ايراني واز مفاخر ملي ايران است كه در 12 محرم سال439ه.ق در نيشابور متولد شد.

حکیم عمر خیام سنین پنج وشش سالگی را در حالی پشت سر گذاشت که پدرش ابراهیم با کوره سوادی که داشت کم کم احساس می کرد که برا ی بیشتر سوالات او پاسخ کاملی ندارد. وی در فاصله حدود سه ماه, قرا ئت ظاهر قرآن را به خوبی آموخت ولی در مورد معنای آن نمی توانست از پدرش کمک بگیرد. ابراهیم پدرش در نظر داشت که عمر را به مکتبی بسپارد که زیر نظر مولوی قاضی محمد اداره می شد, به همین جهت به مدسه ی علمیه ای در کنار مسجد جامع بود رفت, مدرسه ای دارای حجرات متعددی بود ودرآنجا دروس مقدماتی از قبیل خواندن فارسی, خواندن قرآن, مقدمات عربی- مقدمات حساب, احکام فقهی وکمی ادبیات وعربی تدریس می شد. عمر در کمتر از فاصله ی دوسال همه ی دانستنی های مقدماتی را که طلاب و کودکان دیگر در فاصله چند سال می خواندند, فراگرفت. سر عت او درفراگیری به قدری شدید بود که مولوی قاضی محمد شخصا به پدرش پیشنهاد کرد تا عمر را به مکتب ” خواجه ابوالحسن انباری ” راهنمایی کند, زیرا ذهن خارق العاده عمر تقاضای علمی بیش از میزان تعلیمات مدرسه قاضی را داشت.

قاضی ابو الحسن انباری, حکیم وریاضی دان معروفی بود, در مکتب او بیشتر به تدریس هندسه وهیئت پرداخته می شد. نبوغ, ذهن باز, قدرت تجزیه وتحلیل چشمگیرعمرزبانزد همگان شده بود ودربدو ورود توجه خواجه را نیز به خود جلب کرد. خواجه مبانی واصول هندسه, ریاضیات وهیات را به عمر آموخت.

که پس از مدتی خود قاضی ابوالحسن انباری, از هوش ودقت نظر وذکاوتی بسیار بیشتر از همه شاگردان برای پدرعمر سخن گفت وبیان کرد که تنها نباید وی رابه همین مکتب بفرستد بلکه برای تحصیل علوم حکمت, عرفان, اخلاق وتکمیل معلومات قرآنیه به مکتب ” امام موفق نیشابوری” برود تا از نفس مبارک واخلاق مهذب ایشان هم بهره گیرد, همچنین اگر بتواند پس از تکمیل این دروس به محضرجناب ناصرالمله والدین ” شیخ محمد منصور” برای تحصیل فلسفه حاضر شود.

عمر اکنون جوانی رشید, اما بسیار مودب نکته سنج وکم سخن بود. در این ایام شوق تحصیل در مکتب بزرگترین دانشمند نیشابور سراسر وجودش را فراگرفته بود.عمر به مکتب امام موفق نیشابوری راه یافت و باشوقی وافر آنچه را که استاد تدریس می کرد به خوبی می آموخت, ضمنا هم زمان با این مکتب, پس از پایان یافتن تحصیل ازمکتب خواجه ابوالحسن, راه محضر شیخ منصور, استاد سنایی شاعر معروف نیز به روی وی باز شد. در خشش بنیه ی علمی عمر آنچنان بود که هر چند از لحاظ سنی, از سایر همشاگردیهای خود کوچکتر بود ولی آنان را وامی داشت تا اولا به او احترام بگذارند, ثانیا هر مشکل درسی را که برایشان پیش می آمد به او رجوع می کردند. دراین ایام به تدریج به جز دوستان نزدیک عمر, بقیه او را  “عمرخیامی” یا “خیامی” صدا می زدند. او نیز در میان شاگردان امام موفق به دو”حسن” بیشتر علاقه مند شده بود. ” حسن بن علی طوسی” و “حسن بن علی صباح حمیری” که چون هر دونامشان حسن ونام پدرشان علی بود, خیامی ودیگران آنها را به نام “حسن صباح” و”حسن طوسی” می نامیدند.

دوران نوجوانی وجوانی

مکتب امام موفق نیشابوری, شیخ محمد منصوری ودگر اساتید نیشابور, دیگر پاسخ سوالات ذهن کجکاو عمر خیامی را نمی داد, او هر چه بزرگتر می شد, هر چه بیشتر مطالعه می کرد وهرچه بیشتر می جست, کمتر می یافت. رسیدن به هر پاسخی برای او مساوی با دسترسی به دهها سوال جدید بود. کم کم محیط علمی نیشابور تشنگی سیراب ناشدنی خیامی را پاسخگو نبود. او دیگر چهره ای موقر, نامی وشناخته شده داشت, در این ایام کم کم به خیام معروف شد.(1)

سپس به سمرقند مهاجرت كرد ودر اين زمان دو رساله تحريركردوبه جستجوي حامي ومشوقي برآمد.وی رساله هایی را که به تحریر در آورده بودرا به ابوطاهرعبدالرحمن احمد(484_430)قاضي القضات سمرقند تقديم كرده و مورد توجه وحمايت ابوطاهر وساير بزرگان سمرقند قرار گرفت.در آنجا كتاب بي نهايت مهم جبرومقابله را به زبان عربي نوشت.

روزی از مسافری دانشمند که از بلخ می آمد وبرای کسب و تجارب بیشتر جهانگردی می کرد شنید که در شهر بلخ, مدارس علمی وسیع تری وجود دارد, به ویژه نام کتاب “مخروطات” نوشته “آپولونیوس” ریاضیدان معروف یونانی را نیز شنید, که نسخه ای از آن در تملک یکی از مشاهیر شهر بلخ است, خیام به شوق دیدن آن کتاب واحتمال اجازه ی نسخه برداری از آن راهی بلخ شد.

عصر حکیم عمر خیام

اوضاع سياسي و مذهبي

بحث حاضر، اختصاص به آشنايي بازمانه حكيم عمر خيام دارد بحث درباره شخص و شخصيت فرد بدون توجه به اوضاع و احوال حاكم بر او معنا پيدا نمي كند. شخص هم اسيرو مقهور اوضاع و احوال حاكم برزمان خود و هم آقا و سازنده شرایط حاكم بر محيطي است كه در آن رشد و نمو پيدا مي كند قدرت و منزلت مي يابد، و حتي در مواردی شخصي اين قدرت را مي يابد كه بر مسير تاريخ خود و ديگران اثري تعيين كننده بگذارد. (1)

دوره حيات خيام مصادف بود با سلطه تركان سلجوقي بر سرزمين اصلي ايران و تجربه تاريخ بويژه در ايران به ما آموخته است كه هر سلسله و هر حاكمي از شروع پا گرفتن بنيانهاي قدرتش تا مرحله حذفش يك منحني ساده زنگي شكل را طي مي كند كه بطور خلاصه به دو بخش قابل تقسيم است: يكي كه از نقطه آغازين حركت سردود مان ويا سلطان شروع و به نقطه اوج قدرت و اقتدار سلسله يا حاكم مي رسد و بخش بعدي كه از نقطه اوج شروع و به نقطه حضيض و سرانجام حذف سلسله يا سلطان و حاكم ختم مي شود. و حكيم عمر خيام در مرحله اول حكومت سلجوقيان بر ايران زيست، اما اين تركان كه بودنداز كجا آمده بودند .

سلجوقيان منتسب به گروهي از تركان چادر نشين غز بودند كه قرنها قبل از روانه شدن بسوي خاك اصلي ايران در صحراهاي وسيع بخش پاييني رود سيحون، كه سيردريا نيز خوانده شده است, در رفت و آمد بودند و ييلاق و قشلاق آنها در بخشهاي وسيعي از سرزمينهاي ميان در ياي آرال از يك طرف و درياي خزر از طرف ديگر واقع مي شده است.