تاریخچه غزل

در سیر سیاسی و حالات اجتماعی ایران می‌بینیم كه هر قدر حكومت‌ها خردتر می‌شوند، از همه آموزه‌ها در كنار هم استفاده می‌شود. به عنوان مثال در دوره‌ای، شاعرانی كه قبلا در حكومت‌های وقت جایگاه مشخصی داشتند و آن جایگاه را در حكومت‌های بعدی از دست می‌دهند، در كشورهای همسایه استقبال می‌شوند و شاعران سبك هندی به مضمون‌پردازی در ابیات غزل می‌پردازند كه افراط بیش از حد باعث می‌شود این شیوه كاركرد جذاب خود را از دست بدهد.

بعد از این دوره، شاعران در دوره قاجار به طرزهای سابق غزل بازگشت می‌كنند كه این امر تا دوران مشروطه و آشنا شدن قاطبه روشنفكران ایرانی با ادبیات فرنگی یا اروپایی و پیدایش شعری كه نیما آن را تثبیت كرد، ادامه داشت. در این دوره نگاه جدیدی به شعر تزریق و پنجره جدیدی به شعر باز می‌شود و غزل جزو معدود قالب‌هایی است كه خود را تثبیت كرده ، بعد از نیما سعی می‌كند از این تحولی كه اتفاق افتاده است، تاثیر گرفته ، شكل دیگری بیابد و سعی می‌كند اجتماعی شود. البته در دوران مشروطه، شعرهای اجتماعی زیادی وجود داشت؛ ولی در اینجا به‌صورت جدی‌تر این اتفاق افتاده و ما با طرز دیگری در غزل روبه‌رو می‌شویم.در حقیقت، تاثیر نیما تاثیر نگاهی است ك او بر شعر دارد؛ شیوه‌ای كه نیما ارایه می‌كند، فقط در صورت شعر نیست كه شكل قالب را در ادبیات قدمایی ما عوض می‌كند؛ بلكه نیما در نوع نگاه به جهان تاثیر می‌گذارد. در شعر كهن جهان، جهان اقلیدسی یا ارسطویی یا متوازن و متعارفی است كه این خود را در شعر هم نشان می‌دهد. گویی برای هر شعر ترازویی وجود دارد. نگاه بعد از دوره رنسانس نگاهی است كه گالیله و نیوتن روی آن تاثیر گذاشته و هیات حاكم بر فیزیك هیات بطلمیوسی و آرام آرام برای پذیرفتن جهان نااقلیدسی آماده می‌شود. این قضیه همین طور كه روی علوم تاثیر می‌گذارد، روی ادبیات و شعر و نگاه نیما هم اثر می‌گذارد و باعث می‌شود كه شعر بعد از نیما كاملا جهت خود را عوض كند.

وی با عنوان كردن این مطلب كه بعد از نیما شعری كه در آسمان سیر می‌كرد به سمت زمین بازمی‌گردد، ادامه داد: این شعر سعی می‌كند از سمت آسمان به سمت زمین بازگشته ، بر این زمین سفت گام بگذارد و پس از نیما خود را نگاه دارد. در این زمان، آرام آرام روایت جای خود را در غزل می‌یابد و آن تصویرپردازی‌های ساده‌ای كه قبلا وجود داشت و با استفاده از عناصر خاصی به ذهن شاعر می‌رسید، تغییر كرده ، از تمامی مظاهر زندگی اجتماعی در غزل بعد از نیما استفاده می‌شود.

غزلی كه به سمت جلو حركت می‌كند، غزلی است كه به شدت به روایت، تصاویر امروزی عینی و بسیار شخصی اهمیت می‌دهد و خود را به اوزان تثبیت شده سابق مقید نمی‌داند. شاید وزن‌هایی كه در ادبیات سابق وزن‌های نامطبوعی شمرده می‌شد، الان دیگر اینگونه نبوده، كاملا پذیرفته شده است.

بعد از نیما، دو جریان شعر بدون وزن و شعر موزون به وجود می‌آید، : یك عده سعی می‌كنند از تمام عناصری كه نیما استفاده می‌كرد استفاده كنند و عده‌ای دیگر سعی می‌كنند راهی كه نیما باز كرده را دنبال كنند. در شاخه‌ای كه از وزن استفاده می‌كنند، كسانی هستند كه نمی‌توانند از جاذبه‌های غزل چشم بپوشند، به همین دلیل بیشتر شعرهایشان در این قالب است.یكی از دلایل ماندگاری غزل را نگاه اجتماعی و خاستگاه شخصی آن است: غزل خلوت مخاطب شعر را پر می‌كند و چیزی كه مخاطبان شعر در خلوت خود زمزمه می‌كنند، غزل است. زیرا غزل از قابلیت‌های یك بیان شخصی استفاده می‌كند. مثلا در مورد عشق یا مرگ كه كاملا شخصی است، صحبت می‌كند و چون محمل این نوع ادبی تغزل بوده، غزل توانسته است خود را به ما برساند؛ درحالیكه مثنوی نتوانسته است به این گستردگی كار كند. حتا چهارپاره نیز تنها در شاخه‌های فرعی خود را نگه داشته است.

غزل

“غزل” در لغت به معنی “حدیث عاشقی” است. در قرن ششم که قصیده در حال زوال بود “غزل” پا گرفت و در قرن هفتم رسما قصیده را عقب راند و به اوج رسید.

در قصیده موضوع اصلی آن است که در آخر شعر “مدح” کسی گفته شود و در واقع منظور اصلی “ممدوح” است اما در غزل “معشوق” مهم است و در آخر شعر شاعر اسم خود را می آورد و با معشوق سخن می گوید و راز و نیاز می کند.

این “معشوق” گاهی زمینی است اما پست و بازاری نیست و گاهی آسمانی است و عرفانی.

ابیات غزل بین 5 تا 10 ییت دارد و دو مصراع اولین بیت و مصراع دوم بقیه ابیات هم قافیه اند.

مثنوی

قالبی از شعر فارسی است که دارای ابیات زیادی بوده و برای سرودن داستان‌ها و مطالب طولانی کاربرد دارد. در این قالب هر بیت دارای قافیه‌ای جداگانه است و به همین دلیل به آن مثنوی (دو تا دو تا) گفته می‌‌شود. از جمله سرایندگانی که از این قالب استفاده کرده‌اند می‌‌توان از مولانا جلال‌الدین بلخی نام برد که مطالب عرفانی خود را در قالب مثنوی سروده است.

کاریکلماتور

کاریکلماتور نامی است که احمد شاملو بر نوشته‌های پرویز شاپور گذاشت. این کلمه ابتدا در سال 1347 در مجله خوشه به سردبیری شاملو به کاربرده شد و حاصل پیوند «کاریکاتور» و «کلمه» است. به نظر شاملو، نوشته‌های شاپور کاریکاتورهایی است که با کلمه بیان شده‌است.

نمونه‌هایی از کاریکلماتورهای پرویز شاپوروقتی عکس گل محمدی در آب افتاد،ماهی ها صلوات فرستادند.

اگر بخواهم پرنده را محبوس کنم،قفسی به بزرگی آسمان میسازم.

به عقیده گیوتین،سر آدم زیادی است.

به یاد ندارم نابینائی به من تنه زده باشد.

قلبم پرجمعیت ترین شهر دنیاست.

به نگاهم خوش آمدی.

قطره ی باران، اقیانوس کوچکی است.

هر درخت پیر، صندلی جوانی میتواند باشد.

برای اینکه پشه ها کاملا نا امید نشوند، دستم را از پشه بند بیرون می گزارم.

گربه بیش از دیگران در فکر آزادی پرنده ی محبوس است.

روي همرفته زن و شوهر مهربانی هستند!

غم، کلکسیون خندهام را به سرقت برد.

بلبل مرتاض، روی گل خاردار مینشیند!