اسطوره و اسطوره شناسی

فصل اول

اسطوره شناسی

اسطوره شناسی : دانشی است که به بررسی روابط میان افسانه ها، و جایگاه آنها در دنیای امروز می پردازد.

اسطوره نماد زندگی دوران پیش از دانش و صنعت و نشان مشخص روزگاران باستان است. تحول اساطیر هر قوم، معرف تحول شکل زندگی، دگرگونی ساختارهای اجتماعی و تحول اندیشه و دانش است. در واقع، اسطوره نشانگر یک دگرگونی بنیادی در پویش بالارونده ذهن بشری است. اساطیر، روایاتی است که از طبیعت و ذهن انسان بدوی ریشه می گیرد. و برآمده از رابطه دوسویه این دو است.

ریشه واژه اسطوره

این واژه که جمع شکسته عربی آن به گونه اساطیر بیشتر بکار می رود، از واژه هایی است که در بیشتر زبانهای هند و اروپایی مشتقاتی دارد. در سنسکریت Sutra به معنی داستان است که بیشتر در نوشته های بودایی بکار رفته است. در یونانی Historia به معنی جستجو و آگاهی، در فرانسه (فرانسوی)   Histaire، در انگلیسی به دو صورت Story به معنی حکایت، داستان و قصه تاریخی، و History به معنی تاریخ، گزارش و روایت بکار می رود.

تعریف اسطوره

آن دسته از کسانیکه چه در گذشته و چه امروزه به پژوهش و شناخت اسطوره ها اشتغال دارند، تا کنون برای اسطوره تعریف مشخص، دقیق و پذیرفتنی برای همگان نیافته اند، بلکه هر یک به میل و اشتیاق و وابستگی های اجتماعی خویش آنرا تعریف کرده اند. گهگاه در تعریف متخصصان از اسطوره اشکالاتی دیده می شود، علت آن این است که آنها به اسطوره از سر اعتقاد و ایمان مینگرند. آنان دنبال این اندیشه اشتروس که «برای درک اندیشه وحشی باید با او و مثل او زندگی کرد» نه تنها به ساختار، بلکه به عملکرد جادویی اسطوره در جامعه، و در واقع، به اعجاز آن در ایجاد همبستگی قومی و عقیده ای ایمان می آورند و به همین دلیل برای آنها اسطوره یا نهاد زنده بسیار مهمتر از نهادهای کهن است. میرچا الیاده اسطوره را چنین تعریف می کند:

اسطوره نقل کننده سرگذشت قدسی و مینوی است، راوی واقعه ایست که در زمان نخستین، زمان شگرف بدایت همه چیز رخ داده است، به بیان دیگر: اسطوره حکایت می کند که چگونه به برکت کارهای نمایان و برجسته موجودات فراطبیعی، واقعیتی، چه کل واقعیت، یا تنها جزیی از آن پا به عرصه وجود نهاده است. بنابراین، اسطوره همیشه متضمن روایت یک خلقت است، اسطوره فقط از چیزی که براستی روی داده و به تمامی پدیدار گشته، سخن میگوید. شخصیتهای اسطوره موجواد فراطبیعی اند و تنها بدلیل کارهایی که در زمان سرآغاز همه چیز انجام داده اند، شهرت دارند. اساطیر کار خلاق آنان را باز مینمایانند و قداست یا فراطبیعی بودن اعمالشان را
عیان میسازند.

فصل دوم

فهرست اساطیر ایران

سه هزار سال نخست

• ـ امشاسپندان
• ـ سپند مینو
• ـ بهمن
• ـ اردیبهشت
• ـ شهریور
• ـ اسپندارمد
• ـ خرداد
• ـ امرداد
• ـ ایزدان
• ـ میرتا یا مهر
• ـ اپام نپات یا برز ایزد
• ـ ناهید
• ـ تیشتر
• ـ رپیتوین
• ـ بهرام
• ـ وای
• ـ رشن
• ـ سروش
• ـ اشی
• ـ دین
• ـ چیستا
• ـ آذر
• ـ هوم
• ـ گوشورن
• ـ درواسپ
• ـ زروان

فصل سوم

حکیم ابوالقاسم فردوسی از شاعران برجسته سبک خراسانی است و شاهنامه شاهکار این فرزانه ـ کتابی است که شناسنامه ملی ایران تلقی می شود.

شاهنامه منظومه ای از شادیها، ناکامیها، اندوه ها و موفقیتهاست. او شرایط زمانه اش را در قالب شخصیت های نمادین مطرح می سازد.

گستره این کتاب میدان کارزار دو نیروی خیر و شر و به عبارتی نور و ظلمت با اورا و اهریمن است. جدالی نابرابر که سرانجام به پیروزی خیر منتهی می شود. حکیم طوس این امور انتزاعی را در قالب شخصیت هایش پیکرینه می سازد. رستمی می آفریند که خواستار بقای نام ایران و نیکی است و در مقابلش لشکری از دیوان و دیو سیرتان قرار می دهد.

فصل چهارم

انسان و نوین اسطوره هایش

پیش از سقراط و پیدایش فلسفه، اساطیر به طور کلی، شکلی از هنر و ادبیات محسوب می شدند. هر چند اساطیر خود نمود و نماد وجهی از باورهای دینی دوران باستان بودند، اما این باور به شکلی هنری بیان می گردید. به عبارت دیگر اساطیر یونان باستان را می توان مظهر حیات هنری یونانیان انگاشت. اما با ظهور فلسفه افلاطونی این رویکرد در معرض پرستش و زوال قرار گرفت و این دگرگون اساسی در ساخت، بنیاد و برداشت اساطیری پدید آمد. در این دوران، فلسفه باورهای سنتی و کهن و آداب و عادات رایج را دچار تزلزل ساخت و عقل فلسفی دیگر عقلی بود که کاملاً صبغه ایی ناسوتی یافته بود. به قول نیچه در این دوران خدایان المپ از آسمان به زمین کشانده شدند و شک گرایی فلسفی جانشین آن باور کهن و باستانی گشت. نهایت این که آغاز تفکر فلسفی با نفی نگرش های اساطیری همراه گردیده و تاثیر آن تا قرن ها ادامه یافت.

اما علی رغم نفی این نگرش از سوی فلاسفه و با وجود رنسانس و پیشرفت های علمی و فکری و پیدایی منطق استقرایی فرانسیس بیکن و گسترش یافتن خرد انتقادی دکارتی، رویکرد اساطیری در میان توده ها، اعتبار خود را با همان قوت پیشین همچنان حفظ نموده بود. میرچا الیاده می گوید، طبیعت در تمام این دوران ـ از باستان تا کنون ـ به نظر توده های مردم تنها طبیعتی مادی نبود بلکه در عین حال نیروهای فراطبیعی را نیز در برمی گرفت یعنی نمود و نماد نیروهای قدسی و مظهر حقیقت برتر بود.