معاویه و جنگ جمل
مقدمه مقاله
در جنگ جمل بنىامیّه در کنار ام المومنین عایشه، طلحه بن عبیداللّه و زبیر بن عوام رو در روى سپاه خلیفهى وقت، على علیهالسلام ایستادند. گرچه در منابع تاریخى و روایى تصریح شده است که عایشه، طلحه و زبیر در شورش بر ضد عثمان نقش مهمى ایفاء کردند، ولى کمتر کسى درصدد برآمده است تا نحوهى پیوستن بنىامیّه به اصحاب جمل را بررسى نماید. این پژوهش بر آن است که چگونگى در کنار هم قرار گرفتن بنىامیّه و اصحاب جمل را تبیین کند.
واژه هاى کلیدى: جنگ جمل، معاویه، طلحه، زبیر، بنىامیّه.
جنگ جمل نخستین پیکار بزرگى بود که میان دو گروه از مسلمانان روى داد. این جنگ در آغاز خلافت حضرت على علیهالسلام در گرفت. اکثریت قریب به اتفاق مورّخان علّت برپایى جنگ یاد شده را مخالفت طلحه و زبیر با على علیهالسلام ، به بهانهى خونخواهى عثمان ذکر کردهاند. با آن که دشمنى طلحه، زبیر و عایشه با عثمان و تلاش آنان در برافروختن آتش فتنه بر ضد او امرى آشکار بود، ولى بنىامیّه به آسانى با آنان همآوا شدند و بر ضد حکومت مشروع على علیهالسلام دست به اقدام مسلحانه زدند.
بخشی از مقاله
دشمنى عایشه، طلحه و زبیر با خلیفهى سوم، عثمان
عایشه از نخستین کسانى بود که زبان به طعنِ عثمان گشود. او بر ضد عثمان، چنین گفت: «اقتلوا نعثلاً فقد کفر» که بسیار معروف است.1 طلحه نیز در پاسخ به درخواست کمک از جانب عثمان، گفت: «لا واللّه حتى تعطی بنو امیه الحق من انفسها»2 بعضى از مورّخان نیز نام زبیر را در ردیف کسانى ذکر کردهاند که در شورش بر ضد عثمان نقش داشتند.3 مروان بن حکم، در نخستین اقدام جنگى در پیکار جمل تیرى به سوى طلحه رها کرد و گفت: «لا اَطْلُبُ بثارى بَعْدَ الیومِ».4 سعید بن عاص نیز به مروان گفته بود: «اگر به دنبال قاتلان عثمان هستید، باید آنان را در میان سپاه خود جستوجو کنید».5 در چنین شرایطى چه چیز موجب شد تا بنىامیه اصحاب جمل را یارى دهند؟ چرا مروان بن حکم و سایر بنىامیه به جاى شام، سر از مکه درآوردند؟ و یا چرا یعلى بن منیه، والى عثمان در یمن، اموال بیتالمال را در اختیار اصحاب جمل نهاد؟ به نظر نگارنده، پاسخ پرسشهاى یاد شده در اقدامات معاویه بن ابى سفیان در قبل و پس از مرگ عثمان نهفته است.
نقش معاویه بن ابى سفیان
معاویه بن ابى سفیان از زمان خلیفهى دوم تا زمان وقوع قتل عثمان تقریبا مدت هفده سال در شام بدون مزاحمت هیچ رقیبى حکمفرمایى داشت. او پیوسته تلاش مىکرد تا اهالى شام با عراق و حجاز ارتباط اندکى داشته باشند.6 او مىخواست تا مردم شام، اسلام را از منظر او ببینند. معاویه آیات قرآن را مطابق با خواستههاى خویش تفسیر و تاویل مىکرد.7 و در صدد بود تا سیادت بنىامیّه را إحیاء کند، سیادتى که اسلام آن را زیر پا نهاده بود.8 تمایلات درونى او براى کسب قدرت و سلطه بر سرزمینهاى اسلامى حتّى در زمان خلیفهى دوم، عمر، قابل پیشبینى بوده است. ذهبى (د 748 ق) نوشته است: «قال المدائنى: کان عمر اذا نظر إلى معاویه قال هذا کسرى العرب».9
موضعِ معاویه در برابر شورش عمومى بر ضد عثمان
عثمان پس از مواجهه با شورش عمومى، از استانداران خویش که معاویه نیز یکى از آنها بود، درخواست کمک کرد، امّا معاویه در یارى او تعلل ورزید و پس از درخواستهاى پى در پى عثمان، او لشکرى را به فرماندهى یزید بن اسد با توصیه به عدم ورود به مدینه، گسیل داشت. ابن شَبَّه (د 262 ق) روایات متعددى آورده است که ثابت مىکند، معاویه به سپاه خود دستور داد تا در ذى خُشُب و یا وادىالقرى اردو بزنند و وارد مدینه نشوند.10 ابو ایوب انصارى در پاسخ نامهاى به معاویه نوشت: «و ما نحن و قتل عثمان، إنَّ الذى تربص بعثمان و ثبط یزید بن اسد و اهل شام فى نصرته لانَت و إنَّ الذین قتلوه لغیر الانصار».11
معاویه با فرستادن چنین سپاهى دو خواسته را دنبال مىکرد: نخست آن که به مردم شام وانمود کند که به خلیفه یارى رسانده و در کمک به او کوتاهى نکرده است؛ دوم از همین راه اخبار حوادث مدینه را در کوتاهترین زمان به دست آورد. او پس از آگاهى از خلافت على علیهالسلام ، بىدرنگ دست به اقداماتى زد که مىتوان آن را زمینهساز پیکار جمل دانست.
فهرست منابع
- إبن ابى الحدید، عزّ الدین بن هبه الله، شرح نهج البلاغه، (دار احیاء الکتب العربیه، 1378ق).
- ـ إبن ابى شیبه، عبداللّه بن محمّد الکوفى، المصَّنف، (بیروت، دارالفکر، 1409 ق).
- ـ إبن اثیر، عزّالدین ابى الحسن، الکامل فى التاریخ، (بیروت، دار صادر، 1399 ق).
- ـ إبن اثیر، ابوالسعادات مبارک بن محمد، النهایه فى غریب الحدیث، تحقیق طاهر احمد الزاوى، محمود محمد الطناحى (قم، اسماعیلیان، 1364ش).
- ـ إبن بکّار، زبیر، الاخبار الموفقیات، تحقیق سامى مکى العانى، (قم، منشورات الشریف الرضى، 1416 ق).
- ـ إبن خیاط، خلیفه، تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق سهیل زکّار، (بیروت، دار الکفر، 1414ق).
- ـ إبن سعد، محمّد، الطبقات الکبرى، (بیروت، دار صادر، بىتا).
- ـ إبن شاذان، فضل، الإیضاح، تحقیق سید جلال الدین حسینى ارموى، (تهران، 1350).
- ـ إبن شَبَّه، ابو زید عمر بن شبّه، تاریخ المدینه المنوره، تحقیق فهیم محمد شلتوت، (قم، دارالفکر، 1410 ق).
- ـ إبن شدقم حسینى، ضامر، وقعه الجمل، تحقیق سید تحسین آل شبیب موسوى (قم، 1420ق).
- ـ إبن عساکر، ابوالقاسم على بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، تحقیق على شیرى (بیروت، دارالفکر، 1415ق).
- ـ إبن قیس هلالى، سلیم، کتاب سلیم بن قیس، تحقیق محمد باقر انصارى، (قم، بىنا، 1420ق).
- ـ ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، البدایه و النهایه، تحقیق على شیرى، (بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1408ق).
- ـ ذهبى، شمس الدین محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، تحقیق گروهى از محققان، (بیروت، موسسه الرساله، 1413 ق).
- ـ شریف رضى، ابوالحسن محمد بن حسین، خصائص الائمه، تحقیق محمد هادى امینى، (مشهد، آستان قدس، 1406 ق).
- ـ طبرانى، ابوالقاسم سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق حمدی عبدالمجید السفلى، (بیروت، دار احیاء التراث العربى، چاپ دوم).
- ـ طبرى، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق گروهى از علماء، (بیروت، موسسه الاعلمى، بى تا).
- ـ مروزى، نعیم بن حماد، کتاب الفتن، تحقیق سهیل زکار، (بیروت، دارالفکر، 1414ق).
- ـ مسعودى، ابوالحسن على بن حسین، مُروج الذهب و معادن الجوهر، (بیروت، دار الاندلس، 1385ق).
- ـ منقرى، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، (موسسه العربیه، 1382ق).
- مقاله درمورد معاویه و جنگ جمل
- پروژه دانشجویی معاویه و جنگ جمل
- پایان نامه در مورد معاویه و جنگ جمل
- تحقیق درباره معاویه و جنگ جمل
- مقاله دانشجویی معاویه و جنگ جمل
- معاویه و جنگ جمل در قالب پايان‌نامه
- پروپوزال در مورد معاویه و جنگ جمل
- گزارش سمینار در مورد معاویه و جنگ جمل
- گزارش کارورزی درباره معاویه و جنگ جمل