محبت و عشق در عرفان
مقدمه
عرفان تجربه ای معنوی ، سلوکی عملی ، نوعی حضور و سیر به سوی خداوند است که به هر انسانی این امکان را می دهد تا مانند پیامبران مورد خطاب خداوند واقع شود و افقی گسترده در برابر دیدگان انسان می گشاید تا از امور ناپایدار به ابدیت پیوسته و دچار آن دیرت سازنده گردد که حرکت آور و شکوفا کننده است . عرفان حرکتی فراتر از زمان و مکان در جهت گسستن از بند و زنجیرهای مادی و به سوی عرصه ای بالاتر است ، پس در ذات خود به سنت و مدرنیته وابستگی ندارد ، اما عارفان و صوفیان و اندیشه ها و آثارشان چنین نیستند و خواهی نخواهی در لباس عصر زمان خود ظاهر شده اند . آنها به اندازه تجربه معنوی و خلص باطنی خود از عرفان بهره گرفته و به قدر پرواز خود ، به مراتب بالاتر عروج نموده اند . این پرواز نیز دچار فراز و فرود و حال و مقام بوده و از آن میان مولانا جلال الدین به شهادت آثار گرانقدرش از نادر شخصیتها یی است که به بالاترین قله های عرفان رسیده و یکی از دلایل آن همین که انسانهای بیشماری را بعد از وفاتش زی زبی نصیب نگذاشته و چون پیری راهنما بر سر راه هر مشتاقی ایستاده تا راه بنماید و لذتهای معنوی را به آنها بچشاند .
آثار مولانا نردبان آسمان است اما چنین نیست که هیچ نسبتی با سنت و مدرنیته نداشته باشد ، بلکه مطالعه این نسبت خود پرده ای از زیبایی معنوی اوست ، البته مولانا به آسمان اکتفا نکرده و زمین هم از نظر او به اندازه آسمان از خداوند لبری است ، هر چه از وجود بهره دارد ، از او رنگ و بو گرفته و چون نشانه و آیت اوست شایسته عشق ورزی می باشد . اگر بعد از رنسانس و با پیدایش علوم جدید ، عصر مدرن فرا رسید و انسان به زمین چشم دوخت دلیلی بر ابطال یا انکار آنچه آسمانی است نمی شود . انسان خمان قدر که ریشه در زمین دارد سر بر آسمان دارد و نادیده گرفتن هر کدام نقص انسان است .
عرفان و تصوف ماجرای اشتیاق روح سالک به عروج وتعالی است ، اما این سیر معنوی جدای از ظاهر مادی نیست و این پیوستگی دو طرفه هرگز قطع نمی شود و حتی پیشرفت در علوم وفنون و دانش فن آوری نه تنها منافاتی با آن سیر معنوی ندارد که یاریگر و مکمل آن به شمار می آید . اگر عرفان در پاسخ به یکی از نیازهای روحی انسان بوجود آمده و در دیروز و امروز به این نیازها پاسخ داد
است ، بی شک برای انسان فردا که در تکامل مادی و معنوی گام های بلندتری برداشته کارایی بیشتری خواهد داشت و چنین آموزه هایی هیچ تعارضی بر مدرنیته ندارد ، بلکه کاملا همسو به نظر می رسند .
مولانا می گوید هر چیزی در این جهان ظاهری دارد و باطنی ، اما آشکار و نهان ها دو اصالت دارند و خداوند هر دو را شامل می شود ( هو الاول والظاهر و الباطن حدید 3 و کل الی ذاک الجمال یشیر ، شرح فصول قیصری ، ص 24 ) او ظاهر و باطن امور را مانند مادر و فرزند می داند که از هم جدایی ندارند و به عنوان نمونه در مورد انسان می گوید : « تن همچون مریم است ، و هر یکی عیسی ی داریم ؛ اگر در ما درد پیدا شود عیسای ما بزاید . » اما آنچه به این دو ارزش می دهد « زیبایی و عشق » است که در همه ذرات مادی و معنوی سریان دارد .
بخشی از تحقیق
خدای تعالی فرمود : « فَسَوفَ یَاتِی الله بقوم یُحبهُم و یحبونه » زود باشد که خدا گروهی آرد که دوستشان بدارد و دوست بدارندش . عرفا در تاویل این آیه گفته اند : همان گونه که بندگان به خدا عاشق هستند ، خداوند هم گروهی از آنان را دوست دارد ، و در ردّ این سخن که : حب خالق به مخلوق نوعی نیاز است وخدا بی نیاز است . می گویند : ضمیر « هُمْ » در « یحبهمُ » به حروف ابجدی 45 و و کلمه « آدم » هم 45 است و محبت دو جانبه است .
عشق و محبت است که آدمی را از موجودات دیگر ممتاز ساخته او را محسود و مسجود فرشتگان قرار داده است . به عشق و محبت است که خدای بزرگ « آدم را به صورت خود آفرید » و او را « جانشین » خود قرار داد ، موهبت عشق و محبت لا یوصف و شکافنده قلم است :
هر چه گویم عشق را شرح و بیان چون به عشق آیم خجل باشم از آن
گر چه تفسیر زبان روشنگر است لیک عشق بی زبان روشنتر است
خود قلم اندر نوشتن می شتافت چون به عشق آمد قلم بر خود شکافت
عشق ، را ز آفرینش و چاشنی حیات و خمیر مایه تصوف و سر منشا کارهای خطیر در عالم و اساس شور و شوق و وجد و نهایت حال عارف است .
محبت چون به کمال رسد عشق نام می گیرد و عشق که به کمال رسد به فنا در ذات معشوق و وحدت عشق و عاشق و معشوق منتهی می شود و اگر عشق باشد که از مواهب حق است هم به حق می کشاند و می رساند و وصال بر دوام ، جای دیدارها و لذات زودگذر را می گیرد :
عشق معراجی است سوی بام سلطان جمال از رخ عاشق فرو خوان قصه معراج را
صوفی وقتی به این حالت رسید در جهانی دیگر می زید یا عالم دیگری در درون خود ایجاد می کند که در آن کین وحسد و خشم و نفاق راه ندارد و خودخواهیها و حقارتهای بشری مرده و همه جا را نور وصفا و مهر ووفا پر کرده است :
خواجه عبدالله انصاری می گوید : « برکت آسمانها از سپهر است و برکت جانها از مهر است ، چنانکه مرغ را پر باید آدمی را سر باید ، جوینده را صدق باید و رونده را عشق باید . »
نظامی گنجوی گوید :
فلک جز عشق محرابی ندارد جهان بی خاک عشق آبی ندارد
جهان عشق است دیگر زرق سازی همه بازی است الا عشقبازی
صوفیه به سریان عشق در همه موجودات به حسب درجه و لیاقت آنها معتقدند و عشق و محبت را یکی از عالیترین مبانی و اصول تصوف می دانند . پس عشق عطیه یی آسمانی است و همه موجودات در حد خود به حق عشق می ورزند و عشق به آفریدگان نیز از آن رهگذر است که پرتو ذات حق اند و « مجاز پل حقیقت است ».
عرفان مولانا و مدرنیته
اگر مدرنیته دوران علم گرایی ، عقل گرایی و تعصب ستیزی باشد ، مولانا از پرچم داران آن به شمار می آید :
خاتم ملک سلیمان است علم جمله عالم صورت وجان است علم
تا چه عالم هاست در سودای عقل تا چه با پهناست این دریای عقل
سخت گیری و تعصب خامی است تا جنینی کار خون آشامی است
عرفان مولانا لبریز از پیام ها و مفاهیمی است که به مدرنیته سازگاری دارد گویی در این زمان گفته شده است . اگر روستا نشینی سمبل سنت و شهر نشینی نماد مدرنیته در نظر گرفته شود او می گوید :
ده مرو ، ده مرد را احمق کند عقل را بی نور و بی رونق کند .
فهرست منابع
- عرفان اسلامی ، انصاریان حسین ، انتشارات پیام آزادی چاپ اول 1368
- شرح فارس مصباح الشریعه ، گیلانی عبد الرزق به تصحیح سید جلال الدین محدث ( ارموی ) نشر صدوق چاپ سوم 1366
- مفاتیح الجنان ، قمی شیخ عباس
- داستانهایی از شاهنامه فردوسی ، صانعی ( شریعت پناهی ) مسعود انتشارات جانزاده چاپ اول 1376
- فرهنگ اشعار حافظ ، رجایی احمد علی ، انتشارات علمی چاپ هشتم 1375
- ممدالهمم در شرح فصوص الحکم ، آملی حسن زاده . سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و رشاد اسلامی چاپ اول 1378
- تجربه دینی و مکاشفه عرفانی ، فعالی محمد تقی ، مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه چاپ اول 1379
- ابعاد عرفانی اسلام ، شیمل آن ماری ترجمه عبدالرحیم گواهی ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی چاپ سوم 1377
- عارفانه ها ، معصومی رضا ، نشر اشاره چاپ ششم 1371
- مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز ، لاهیجی شمس الدین محمد ف مقدمه تصحیح و تعلیقات محمد رضا برزگر خالقی و عفت کرباسی انتشارات زوار چاپ سوم 1378
- دو رساله عرفانی در عشق ، تصنیف غزالی احمد و باخرزی سیف الدین به کوشش ایرج افشار ، انتشارات صفی علیشاه چاپ سی ام 1380
- فرهنگ اصطلاحات عرفانی ، سجادی سید جعفر ، انتشارات طهوری چاپ پنجم 1379
- پرتو عرفان ، کی منش عباس انتشارات سعدی چاپ اول 1366
- مجموعه مقالات همایش بین المللی شیخ نجم الدین کبری ناشر رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در ترکمنستان چاپ اول 1380
- گلشن راز ، شبستری شیخ محمود به تصحیح پرویز عباسی داکانی انتشارات الهام چاپ دوم 1380
- شاهنامه فردوسی ، ژول مول . ترجمه جهانگیر افکاری شرکت سهامی کتابهای جیبی 1369
- به پاکی خورشید صادقی امیر ، مقدمه محمودی بختیاری علیقلی ، انتشارات سرای مهر چاپ اول 1382
- مثنوی معنوی مولوی بلخی جلال الدین ، به تصحیح رینولدالین ، نیکلسون انتشارات علمی چاپ دوم 1364 .
- مقاله درمورد محبت و عشق در عرفان
- پروژه دانشجویی محبت و عشق در عرفان
- پایان نامه در مورد محبت و عشق در عرفان
- تحقیق درباره محبت و عشق در عرفان
- مقاله دانشجویی محبت و عشق در عرفان
- محبت و عشق در عرفان در قالب پايان‌نامه
- پروپوزال در مورد محبت و عشق در عرفان
- گزارش سمینار در مورد محبت و عشق در عرفان
- گزارش کارورزی درباره محبت و عشق در عرفان